Lónsöræfi. Leyndarmál í ríki Vatnajökuls. Verkefni 10. bekkjar Grunnskóla Hornafjarðar

Lónsöræfi Leyndarmál í ríki Vatnajökuls Verkefni 10. bekkjar Grunnskóla Hornafjarðar

Summary The elementary school Grunnskóli Hornafjarðar, has for some years been working to connect it s curriculum to the surrounding environment. This has been done in many ways and many places in the municipality have been a part of this project. From the fall of 2008, the school has been a part of the project Need: The Northern Environmental Education Development. In partnership with Need the school decided to plan a trip were the main themes of the Need project were the key elements. The Need themes are: Elements of geology, landscape, geological materials in society and their sustainable use, natural hazards and climate change. The elementary school is located at the town Höfn. The students come from all over the municipality of Austur- Skaftafellssýsla. This municipality lies by the roots of Vatnajökull glaicier, the biggest glacier in Europe. A few of the glacier s icefall s can be seen through the classrooms windows. Of course they are a big part of the trips that have been, and will be planed, especially as Vatnajökull has had a big effect on the land and the landscape that we live in. The glacier is though far from being the only thing that will be emphasized to the students because the nature in the area, economic ways and culture are also very special. Various goals have been set for all the trips but the basic ones are for example: That students get to know the nature, animal life and landscape of the municipality That students get to know the history of the municipality That students get to know the main economic ways of the municipality That students learn to read the land and treat it right These main goals are set in the trip to Lónsöræfi along with the Need themes. Despite this trip being especially made for this school and with the oldest students in mind, there is no problem for other schools to make it their own and many ideas from this trip can be implemented in other places and other trips. Berglind Steinþórsdóttir, Guðlaug Úlfarsdóttir and Þórgunnur Torfadóttir have, on behalf of Grunnskóli Hornafjarðar, primarily been the ones organizing this project but various people have been a part of it. Implementation The main thing is that students get to know Lónsöræfi by their own experience. It requires extensive organization because there are rivers without bridges and mountainsides that have to be crossed, to get there. There is also no phone connection at Lónsöræfi and there for it s not possible to go back and get things that have been forgotten or left behind. The students stay in a pavilion owned by a group called Ferðafélagið, and if the student group is to big for that pavilion, another pavilion is available from private owners. The students have to carry their own luggage the last two kilometres to the pavilions, down a mountainside and over a footbridge. For three days the pavilion is the base for the group and all trips are organized from that base. Because the time at Lónsöræfi is limited, we have to put it to good use and the landscape has to be explored as well as possible. There is a lot to see, like the state of the plant live, rock formations, landscape and last but not least relics/traces of ancient living far away from the main road and the nearest inhabited area. There are various 1

assignments that students have to do on this trip. Some of them are completed on the trip itself, like picking herbs to make tea, but other assignments are processed when they come home. Assessment The school has gone on this tour two times with students in tenth grade. Both times it has been evaluated by both students and participating teachers as well as the organizers. The teachers were asked about the organization and goals for this trip and they came with ideas for new implementations of the assignments. After the first tour came various and useful tips that were then used to better the second one. The valuation with the students was twofold. The first one was informal were the students were asked about their expectations for the trip and how they thought it went. The second one was a questionnaire they had to answer. In the second tour there were 35 students and 30 of them answered the questionnaire. Over all there the tour was a success, 84% of the students thought that nothing should be changed about the tour. Despite that both tours were a success there was more satisfaction among the students in the second tour. 2

Að kynnast sínu nánasta umhverfi Í Grunnskóla Hornafjarðar er lögð áhersla á að kynna nemendum nánasta umhverfi skólans. Í 10 ára námi sínu fara nemendur í heimsókn á ýmsa staði í sýslunni og lengjast ferðirnar í samræmi við aldur og þroska nemenda. Stystu ferðirnar eru einungis nokkurra klukkustunda langar en þær lengstu u.þ.b. þrír dagar. Grunnskóli Hornafjarðar er á Höfn í Hornafirði. Nemendur hans koma úr allri Austur-Skaftafellssýslu en hún liggur við rætur Vatnajökuls, stærsta jökuls Evrópu. Nokkrir skriðjöklar sjást út um gluggana á kennslustofunum og að sjálfsögðu tengjast jöklarnir og þau áhrif sem þeir hafa haft á landið, töluvert þeim ferðum sem farnar eru. Jökullinn er þó langt í frá að vera eina atriðið sem lögð er áhersla á að kynna nemendum enda eru náttúra svæðisins, atvinnuhættir og menning um margt sérstök. Kort af Austur Skaftafellssýslu Í öllum ferðum er unnið með margvísleg markmið en þau sem liggja alltaf til grundvallar eru m.a. að: nemendur kynnist náttúrufari sýslunnar, dýralífi og landmótun nemendur kynnist sögu sýslunnar nemendur kynnist helstu atvinnuvegum sýslunnar nemendur læri að lesa í landið og umgangast það. 3

Lónsöræfi í 10. bekk Ferðin sem hér verður gerð grein fyrir er farin að hausti með elstu nemendur skólans. Farið er upp á svokölluð Lónsöræfi sem eru norður af sveitinni Lóni sem er austasta sveit sýslunnar. Til þess að komast þangað þarf að fara á stórum bílum sem geta ekið yfir jökulár og ekki er hægt að fara ef mikið hefur rignt. Helsti farartálminn á leiðinni er Skyndidalsá sem er mjög breytileg og oft á tíðum ill yfirferðar og gerir það að verkum að fáir hafa farið um þetta svæði. Um er að ræða þriggja daga ferð og þurfa nemendur að hafa með allar vistir í ferðina en matur er keyptur sameiginlega og kostnaði dreift á nemendur. Gist er í Múlaskála,skála ferðafélagsins í Kollumúla og jafnframt í öðrum skála sem þar er ef árgangurinn er fjölmennur. Markmið Markmið með ferðinni á Lónsöræfi eru margvísleg en skiptast niður í fjögur meginsvið, félagslegt svið, svið samfélagsfræði og sögu, náttúrufræðisvið og heilsueflingarsvið. Helstu markmið sem unnið er með á hverju sviði fyrir sig eru: Félagsleg markmið eru að : þjappa hópnum saman þjálfa nemendur í að undirbúa dagskrá fyrir hópinn, ákveða hver á að gera hvað og hvenær gera sér grein fyrir hvað þarf til að vera sjálfbjarga í óbyggðum í þrjá daga hvað varðar mat og fatnað. Heilsueflandi markmið Á Lónsöræfum er gríðarlega fjölbreytt og fallegt landslag en ómögulegt er að komast þar um nema fótgangandi. Þess vegna er hreyfing stór hluti af ferðinni og lögð áhersla á að: þjálfa þrek og þol nemenda þjálfa nemendur í að ganga í fjalllendi, skriðum og ýmiss konar ófærum þjálfa nemendur í að varast þær hættur sem felast í þess konar landslagi þjálfa nemendur í að velja fatnað og fæði sem hæfir aðstæðum. Aðalnámskrá: Markmið sem styðja markmið ferðarinnar: Nemendur öðlist tækifæri til að njóta útiveru í íslenskri náttúru Nemendur læri að nýta sér náttúru og umhverfi til líkams og heilsuræktar. Samfélagsfræði og saga - markmið Á Lónsöræfum var byggð á Grund í Víðidal og hluti af ferðinni felst í að sjá hvar byggðin var og reyna að setja sig í spor þeirra sem bjuggu þar. Spurningar sem velt er upp eru t.d.: Af hverju settist fólk að í Víðidal? Við hvernig aðstæður bjó fólk? Hvernig aflaði fólk sér matar? Hversu langan tíma tók það fólk að komast til annarra byggða? Hvers vegna lagðist byggðin af? Aðalnámskrá: Markmið sem styðja markmið ferðarinnar: 4

Nem mendur átti sig á hverniig landið ogg náttúruauð ðlindir þess, til lands ogg sjávar, haafa mótað sam mfélagið og menninguna m a; einnig hvvernig samffélagið hefurr haft áhrif á landið og auðlindir þesss. Nem mendur kannni valin svæ æði á yfirborði jarðar með m áherslu á heimabygggðina; Íslan nd, Norrðurlönd, Evvrópu, heim msálfur og heiminn sjálffan. Nem mendur þekkki einkenni svæða allt frá heimaby yggð til fjarrlægari staðaa með tillitii til landdslags, gróððurs, auðlindda, búsetu og o menningaar. Nem mendur þekkki þau útrænnu og innræ ænu öfl sem m mikilvirkuust eru við aðð mynda og g móta yfirbborð jarðar.. Nem mendur átti sig á áhrifuum veðrunarr annars veg gar og rofs hins h vegar m með því að læra l um hverrnig berg sllitnar og moolnar fyrir áhhrif t.d. frosstveðrunar, sólsprenginngar og efnaaveðrunar og hvernig h rof veldur flutnningi efnis langar l leiðirr Nem mendur skiljji hvaða áhrrif náttúruöfflin hafa á búsetuskilyr b rði og mannnlíf almenntt. Kort af a Lónsöræ æfum Náttúrufræ æði Á Lónsöræfum er mikiilfenglegt laandslag og mikið m hægt að læra af því. þ Helstu spurningar eru: Hvaað hefur móótað landslaggið á Lónsööræfum? 5

Hverjar eru megineldstöðvarnar? Hverjar eru helstu bergtegundir og hvað einkennir þær? Hvernig myndast berggangur t.d. í Þilgili? Hvað einkennir gróðurinn á Lónsöræfum? Hverjar eru helstu gróðurtegundir? Er hægt að sjá áhrif mannsins á gróðrinum? En áhrif húsdýra? Aðalnámskrá: Markmið sem styðja markmið ferðarinnar: Nemendur þekki manngert og náttúrulegt umhverfi, rati um það og kunni að njóta þess með útiveru. Nemendur skilji tengsl manns og umhverfis og hafa þroskað með sér virðingu fyrir náttúrunni. Nemendur skilji mikilvægi þess að umgangast hvers konar náttúruauðlindir, s.s. heilnæmt andrúmsloft, hreint neysluvatn og landgæði á þann hátt að þær spillist ekki. Nemendur sýni ábyrgð á íslenskri náttúru og gera sér grein fyrir sérstöðu hennar. Nemendur geri sér grein fyrir hvernig frost, jöklar, vindar, hafið og vatnsföll móta landslag í heimabyggð. Undirbúningur Hafist er handa við undirbúning ferðarinnar strax og skóli hefst að hausti. Undirbúningur á sér fyrst og fremst stað í náttúrufræði- og samfélagsfræðitímum þar sem kennararnir vinna með náttúruog jarðfræði Lónsöræfa ásamt sögu svæðisins. Þar er einnig farið yfir það hvernig útbúnað þarf í ferðir sem þessa, hvernig fatnað og fleira. Allur hópurinn fær grunnfræðslu um útbúnað en síðan er honum skipt í minni hópa sem hver og einn fær ákveðið hlutverk varðandi undirbúning. Ferðatilhögun Lagt er af stað um hádegi á miðvikudegi. Það tekur u.þ.b. tvær klukkustundir að aka upp á Illakamb og a.m.k. klukkustund að koma sér þaðan niður í skála. Þann hluta ferðarinnar verða 6

nemendur að bera allan búnað sinn. Fyrsta daginn er farið í eina göngu upp að Þilgili þar sem bergstandurinn er skoðaður og rifjað upp hvernig hann hefur myndast. Komið er í hús tímanlega til að elda kvöldmatinn. Þeir hópar sem eiga að sjá um kvöldmat og uppvask sjá um það þá er kvöldvaka í umsjón kvöldvökuhóps og síðan svefn. Vaknað er snemma að morgni fimmtudags og hópurinn býr sig af stað í langa göngu þar sem m.a. er farið um Tröllakróka, horft ofan í Víðidal og fleira. Auk þess að upplifa svæðið leita nemendur að jarðmyndunum sem þeir hafa lært um og velta fyrir sér aðstæðum sem fólkið á Grund bjó við, jurtir tíndar og fleira gert sem samræmist þeim verkefnum sem valin hafa verið (sjá verkefni síðar í kaflanum). Þegar komið er í skálann tekur matarhópurinn til við að grilla læri og síðan er kvöldvaka með öllu tilheyrandi. Á föstudags-morgni er byrjað að ganga frá um leið og fólk vaknar og miðað við að allir séu komnir upp á Illakamb um kl. 11 til að leggja af stað heim. Þegar heim er komið Þegar heim er komið vinna kennarar úr ferðinni með nemendum. Nemendur vinna úr þeim sýnum sem safnað var, skrifa greinar og ritgerðir og gefa jafnvel út ferðablað. Unnin eru veggspjöld og undirbúnir fyrirlestrar. Síðan er endað á kaffihúsakvöldi með foreldrum þar sem nemendur sýna myndir og segja frá ferðinni og því sem þeir hafa lært. 7

Verkefnabanki Mikilvægt er að kennarar kynni sér vel þau verkefni sem tiltæk eru fyrir ferðina og undirbúi þau verkefni sem þeir hyggjast nota. Ólíklegt er að tími vinnist til að vinna öll verkefnin og því þarf að velja úr þeim eftir samsetningu hópsins og kennara sem fara í ferðina í hvert sinn. Hér á eftir koma tillögur að verkefnum sem hægt er að vinna, bæði í ferðinni og á eftir og er bæði um einstaklingsverkefni og hópverkefni að ræða. Verkefni til að vinna í ferðinni 1. Ganga Á leiðinni er vert að vekja athygli nemenda á margs konar steinum og gróðri sem á vegi þeirra verða. Melagróður ýmiss konar er ríkjandi og mikið af rjúpnalaufi og skófum um allt. Það ræðst af árstíð og hópnum í heild hvaða þættir verða áhersluþættir í hvert sinn en mælt er með því að kennari gangi leiðina e.t.v. daginn áður, til að fá hugmynd um hvað hentar best. Forvinna: Áður en lagt er af stað er farið yfir helstu kennileiti sem koma fyrir í göngunni og hvers konar gróðurs megi vænta á leiðinni. 2. Umræður um jökul Nemendur setjast á steina þar sem vel sést yfir jökulinn. Kennari útskýrir hvernig jökulöldur myndast og hvernig ruðningarnir, sem auðveldlega má greina, hafa orðið til við framgang jökulsins. Mikilvægt er að benda nemendum á hopun jökulsins og hvernig hann er smám saman að þynnast. Hér væri gott að skjóta inn jökulleiknum og hafa stuttar umræður um landsig og landris í kjölfarið. Ef hugmyndin er að hafa úrvinnslu seinna úr verkefninu, er upplagt að ráða ritara til að skrifa niður hugmyndir hópsins. 8

Spurningar fyrir kennara: Hversu langt haldið þið að jökullinn hafi náð á ísöld? Hvar ætli hann hafi verið á landnámsöld, miðað við það, sem þið vitið um landnámsjarðir hér í héraðinu? Hvar teljið þið að jökullinn verði eftir 50 ár? En 100 ár? Hvers vegna? Viljum við að jökullinn hverfi? Hvers vegna? Hvað getum við gert til að jökullinn hverfi ekki? Mikilvægt er að miða spurningarnar að hópnum og að kennarinn hlusti á það sem nemendur segja, og að spurningarnar endurspegli áhuga þeirra. Mjög mikilvægt er að hlusta á hvað þau hafa að segja um sitt eigið umhverfi og að þau finni fyrir áhuga kennarans á þeirra hugmyndum og skoðunum. Jökulleikurinn Tveir sjálfboðaliðar leika fjöllin sitt hvoru megin við dalinn. Þeir krjúpa niður á hnén og fara niður á fjóra fætur. Fyrst leggst töluvert af snjó ofan á fjöllin. Einhver lítill og léttur leggst þversum yfir fjöllin okkar. Svo snjóar meira og meira. Nokkrir fleiri leggjast yfir fjöllin. Það bætir alltaf við og öðru hvoru spyr kennarinn fjöllin hvort snjórinn sé orðinn þungur. Á endanum gefst a.m.k. annað fjallið upp og öll hrúgan hrynur niður undan þunga jökulsins. Svo bráðnar snjórinn og krakkarnir sem lágu þversum hverfa af eitt af öðru þar til ekkert er eftir. Á meðan þau eru að fara reyna fjöllin að standa upp aftur og að lokum tekst það. Önnur útgáfa af þessum leik er að fylla bakpoka á baki nemandans með steinum þar til hann er orðinn mjög þungur og tína síðan steinana úr aftur einn af öðrum. Eftir leikinn er hægt að ræða um hversu rosalega þungur jökullinn þurfi að vera til að þrýsta niður fjöllum og til að skera út svona dali eins og hér eru; einnig um árnar og þátt þeirra í að sverfa út dalina og mynda aurana. Óþarfi er að fara út í of flóknar útskýringar, látið nægja að segja þeim að fjöllin séu enn að lyftast enda sé jökullinn að bráðna og árnar enn að móta dalina. Hugmyndir að úrvinnslu eftir að komið er heim: Taka myndir af jöklinum og jökulruðningnum og setja upp sýningu með hugmyndum hópsins. Setja myndirnar og hugmyndir hópsins í stuttu máli inn á Google Earth, þar sem það verður aðgengilegt öðrum. 3. Ljósmyndamaraþon Skipt er í hópa þannig að a.m.k. einn nemandi í hverjum hóp sé með myndavél. Hóparnir fá lista yfir myndefni. Aðeins er gefinn ákveðinn tími til verksins og sá hópur vinnur, sem tekst að gera mynd af flestum atriðum eða gerir bestu mynd í hverjum flokki. Kennari þarf að ákveða fyrir ferðina hvað verður á listanum. Einungis má skila inn einni mynd af hverju verkefni. egar heim er komið er upplagt að prenta myndirnar út og setja upp sýningu. Hugmyndir að ljósmyndaefni: Ís, grænn, vatn, fegurð, ást, lífvera, lítill og stór, gulur, fjölbreytni, hreint, svart, undir, vöxtur, kuldi, blár, hamingja, grannur og þykkur, rauður, yfir, harður, mjúkur, notalegt. Úrvinnsla er heim er komið: Ljósmyndasýning á göngum skólans. 9

4. Tedrykkja Nemendur safnast saman og hlaða eldstæði, og hluti þeirra er sendur út af örkinni að safna blóðbergi, meðan aðrir safna einhverjum eldivið og þurru lyngi eða sinu til að kveikja í. Eldur er kveiktur og katli með vatni komið fyrir yfir honum. Hreinsuðu blóðberginu er síðan komið fyrir í katlinum og látið sjóða í u.þ.b. 10 mínútur. Þá er bætt í teið dálitlum sykri og hellt í bolla hvers og eins. Upplagt er að koma af stað umræðum um ferðina og gera námsmat meðan blóðbergsteið er drukkið. Ef ekki er mögulegt að gera blóðbergste, er ágætt að kennari hafi með sér annað te eða kakó til að útbúa við eldstæðið. Tillögur að umræðuspurningum kennarans: Hvað hafið þið heyrt um eða prófað, sem þið vissuð ekki áður en við komum hingað? Muna að hlusta á öll svör og bregðast við þeim sem vísa í rangfærslur og misskilning. Var eitthvað skemmtilegra en annað af því sem við gerðum í dag? Hafið þið einhverjar hugmyndir um hvernig hægt væri að gera þessa ferð skemmtilegri og fróðlegri fyrir næsta hóp sem hingað kemur? Hvernig gekk hópvinnan? Er eitthvað hægt að bæta þar fyrir næstu ferð? Hafið þið hugmyndir um hvernig þið vilduð vinna úr þeim upplýsingum sem við höfum aflað okkur hérna, og hvernig getum við kynnt ferðina fyrir öðrum í skólanum? Úrvinnsla: Taka umræðuna upp aftur þegar heim er komið og taka við öllum gagnlegum ábendingum sem varða endurskoðun á ferðinni fyrir næsta ár. 5. Ljósmyndir af náttúrufyrirbærum Nemendur eru með tilbúinn lista yfir þau náttúrufyrirbæri sem líklegt er að þau rekist á í göngum á svæðinu. Af hverju fyrirbæri eru teknar myndir, sem ætlunin er að setja síðan inn á Google Earth með upplýsingum um hvert fyrirbæri fyrir sig. Dæmi um fyrirbæri: Uppblástur, frostsprungur, vindveðrun, jökulrákir o.fl. Undirbúningsvinna: Setja saman lista yfir náttúrufyrirbæri sem finnast á leiðinni. Úrvinnsla: Setja myndir og skýringar á íslensku og ensku inn á Google Earth þegar heim er komið. 10

Verkefni til að vinna í tengslum við ferðina Hálendi Íslands Lónsöræfi og Vatnajökulsþjóðgarður Kynning á verkefninu Í þessu verkefni verður fjallað um efni sem tengist hálendi Íslands, Lónsöræfum, þjóðgörðum og umhverfisvernd. Nemendum er skipt í hópa og þarf hver hópur að kynna sér sitt efni ýtarlega, bæði á netinu og í bókum sem kennari leggur til. Að lokum þarf hver hópur að kynna sitt efni, bæði með munnlegri kynningu og veggspjaldi. Kynningarnar verða fluttar á kaffihúsakvöldi með foreldrum í október. Verkefni Nemendur vinna saman í hópum. Verkefnið gengur út á að hver hópur gerist rannsóknaraðili á sínu sérsviði, safnar gögnum um sitt efni og kynnir það að lokum fyrir hinum hópunum og foreldrum í lok annarinnar. Hver hópur skilar einni heimildarritgerð til kennarans, heldur fyrirlestur og hengir upp veggspjald með upplýsingum um efnið. Heimildarritgerð Í henni eiga að vera upplýsingar um viðfangsefni hópsins og þær heimildir sem voru notaðar. Lengd heimildarritgerðarinnar er mismunandi eftir hverjum hópi fyrir sig, það er innihald og frágangur sem skiptir máli. Forsíða (Mynd sem tengist efninu, heiti ritgerðar, nöfn nemenda og kennara) Inngangur (um hvað fjallaði hópurinn og hvernig var verkefnið unnið) Meginmál (efni frá öllum í hópnum skipt í kafla) Lokaorð (niðurstaða hópsins ( Hvað lærðuð þið á þessu?)) Heimildaskrá (hvaðan koma heimildirnar, notið blað frá kennara þar sem kemur fram hvernig heimildaskrá á að vera). Vinnuferli 1. Þetta er hópverkefni þar sem kennari raðar nemendum í hópa og hópurinn þarf síðan að ákveða hver er hópstjóri. Hópstjórinn þarf að fylla út vinnuskýrslu í lok hvers tíma. Í vinnuskýrslunni kemur fram hvað var unnið í tímanum og hver vann það. Í lok hvers tíma fær hver hópur 1 mínútu til að segja frá því sem verið er að gera í hópnum. Nauðsynlegt er að allir í hópnum viti þá hvert sitt hlutverk er og sinni því vel. 2. Hópurinn skiptir með sér verkum, þannig að hver nemandi skoðar afmarkaða þætti. Æskilegt er að efnistök séu sjálfstæð því hægt er að nálgast viðfangsefnið frá ýmsum sjónarhornum. Nemendur geta unnið öll í sitt hvoru skjalinu og sameinað það í lokin, en eru hvattir til að skiptast á upplýsingum innan hópsins. 3. Hver hópur hefur sitt viðfangsefni. Í tilmælum um viðfangsefnið er að finna,,bjargir sem segja til um hvaða internetsíður er hægt að nota og einnig eru ábendingar um bækur sem á að nota í verkefninu. Þetta er eingöngu til þess að hjálpa nemendum af stað, þeir þurfa að finna sjálfir fleiri 11

bækur og fleiri heimildir á netinu. Einnig eru tilgreind þau atriði sem nauðsynlega verða að koma fram í verkefninu. 4. Hver hópur vinnur sjálfstætt og ákveður hversu ýtarlega er fjallað um hvert atriði, en verkefnin verða metin út frá hvernig þau eru sett upp og hvaða upplýsingar nemendur kjósa að nota. Nemendur þurfa að rannsaka eigið viðfangsefni og ákveða uppbygginguna sjálfir. 5. Í lokin er tekin saman skýrsla um efnið. Þar kemur allur texti í sama skjali og þann texta nota nemendur til að undirbúa fyrirlestur og gera veggspjöld. Það er ekki hægt að byrja á fyrirlestrinum fyrr en búið er að sviða að sér öllu efni og þá verður auðvelt að gera veggspjöldin út frá því. Mat Þetta er hópverkefni en það er ekki sjálfgefið að allir í hópnum fái sömu einkunn, það fer eftir vinnusemi og framlagi hvers og eins. Mat á kynningu og samantekt á viðfangsefni hópsins tekur mið af frágangi, skipulagi, skýrleika, mynd- og heimildanotkun, efnistökum, frumleika og framsetningu. Það á jafnt við hina munnlegu kynningu, veggspjöldin og lokaskýrsluna. Í lok hvers tíma þarf hópurinn að ganga frá öllum gögnum; blöð og bækur fara á sinn stað, skjöl vistuð í tölvu og gengið frá tölvum. Hópurinn þarf að byrja á því að kynna sér efnið. Þegar þið hafið lesið ykkur til um efnið þá þarf að ákveða hver á að skrifa um hvað. Hópurinn þarf sjálfur að finna út hvað á að koma fram, þess vegna þarf fyrst að kynna sér efnið! Þið eruð sérfræðingarnir á ykkar sviði og lesið ykkur til. Hópstjórinn sér um að fylla út vinnuskýrslu í lok hvers tíma með aðstoð hópsins. 12

Hópur 1 Þjóðgarðar Hópurinn á að fjalla um upphaf og tilgang þjóðgarða á heimsvísu. Ýtarleg umfjöllun um hvern og einn þjóðgarð á Íslandi. Gerið grein fyrir þeim í máli og myndum.,,bjargir Á www.ust.is slóðin er: http://ust.is/natturuvernd/thjodgardar/ Fræðsla um þjóðgarða: http://www.vatnajokulsthjodgardur.is/fraedsla/thjodgardar/ Þingvellir: http://www.thingvellir.is/ Vatnajökulsþjóðgarður: http://www.vatnajokulsthjodgardur.is/ http://www.vatnajokulsthjodgardur.is/fraedsla/ Þjóðgarðurinn Snæfellsjökull: http://ust.is/snaefellsjokull/ Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Farið í efnisyfirlitið og finnið heimildir úr bókinni (t.d. friðlönd og þjóðgarða bls. 393). Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar, t.d. er til bók um Skaftafell, þar geta verið upplýsingar um þjóðgarðinn. *************************************************************************** 13

Hópur 2 Flóra og fána á hálendi Íslands (Flóra og fána merkir plöntur og dýr) ATH.: Hópurinn þarf að taka myndir af skiltunum á Illakambi þar sem er talað um plöntur og dýr á svæðinu! Einnig þarf hópurinn að taka mynd af öllum gróðri í ferðinni (öll tré, blóm, sveppir, skófir, moldarbörð, grasbalar). Atriði sem hægt er að ganga út frá: Hverjar eru helstu plöntu- og dýrategundir á hálendi Íslands, þ.m.t. á Lónsöræfum. Gerið grein fyrir þeim í máli og myndum. Hver eru helstu einkenni plantnanna? Hvað eru gróðurkort, hver er sagan á bak við þau? Finnið upplýsingar um villt spendýr á Íslandi og þau sem lifa í Lónsöræfum og á hálendi Íslands. Hvenær og hvernig komu dýrin til landsins?,,bjargir Náttúrufræðistofnun Íslands: http://www.ni.is/ Flóra: http://www.ni.is/grodur/flora/ Gróðurfar: http://www.ni.is/grodur/grodurfar/ Gróðurkort: http://www.ni.is/grodur/grodurkort/ Fána: http://www.ni.is/dyralif/spendyr/ Hreindýr: http://www.na.is/index.php?option=com_content&view=article&id=12&itemid=63 Góðar myndir sem væri hægt að nota http://www.nsv.is/index.htm# Handbækur í hópamöppunni: Íslenska plöntuhandbókin, blómplöntur og byrkningar. Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Farið í efnisyfirlitið og finnið heimildir úr bókinni (t.d. villt spendýr, fuglar/ gróðurfar á hálendi). Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar, t.d. er til bók um Flóru Íslands. *************************************************************************** 14

Hópur 3 Lónsöræfi - almennar upplýsingar um svæðið. Ferð 10. bekkjar í Lónsöræfi í máli og myndum Ath.: Hópurinn þarf að taka myndir í ferðinni til að nota í verkefninu. Lónsöræfi: Hópurinn á að kynna þetta svæði og gera grein fyrir ferðinni í máli og myndum. Upplýsingar eru á netinu og í bókum. Ath.: Landakort af svæðinu, gera grein fyrir gönguleiðum, merkja þær inn á kort; einnig að bæta örnefnum inn á kort, setja inn myndir frá ferðinni og sýna á kortinu hvar þær voru teknar.,,bjargir Upplýsingar um Lónsöræfi: http://www.ust.is/frodleikur/fridlystsvaedi/nr/1269 http://nat.is/travelguide/lonsoraefi_ferdavisir.htm Múlaskáli: http://www.gonguferdir.is/index.php?option=com_content&task=view&id=27&itemid=40 Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Farið í atriðisorðaskrá sem er aftast og finnið heimildir um Lónsöræfi. Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar um efnið. *************************************************************************** 15

Hópur 4 Jarðfræði Íslands: Hópurinn á að útskýra ýmis jarðfræðihugtök sem tengjast myndun og mótun Íslands. Myndun og mótun lands - hvernig varð Ísland til/hálendið, hvernig mótast landslagið? Megineldstöð/eldstöðvar Hvað er heitur reitur? Holufyllingar - bls. 210-13 í jarðfræðilykli Berg og bergtegundir - ljósrit í möppu frá kennara (Jarðfræði, svell er á gnípu) Móberg og bólstraberg - ljósrit í möppu frá kennara (Jarðfræði, svell er á gnípu) Móbergsfjall Hvað er hraun? Hverjar eru helstu bergtegundir? Líparít - hvað er það, hvernig myndast það? bls. 64 í Steinahandbókinni Hvað er gabbró, vikur, kvars, jaspis? U-laga dalur og V-laga dalur Rof og veðrun. Hver eru helstu roföflin? Hvað er jökulker? Skriða - hvernig myndast skriður? Hvað er jöklabúskapur? Gerið grein fyrir jökulám lindám dragám þverám. Hvað er jökulset jökulurð - jökulgarður? Hvað er jarðvegseyðing?,,bjargir Skýringar á hugtökum í jarðfræði: Náttúrufræðistofnun Íslands: Jarðfræði í Vatnajökulsþjóðgarði : Námsgagnastofnun jarðfræðivefurinn http://www.mr.is/~gk/jfr/ordskyr/ http://www.ni.is/jardfraedi/ http://www.vatnajokulsthjodgardur.is/thjodgardurinn/jardfraedi/ http://www1.nams.is/jardfraedi/index.php Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Í efnisyfirliti eru kaflar um myndun miðhálendis. Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar um efnið. Handbækur og ljósrit í hópamöppunni. Íslenskur jarðfræðilykill Ljósrit úr bók Ferðafélags Íslands um fornar eldstöðvar og friðlandið í Lónsöræfum.¹ Íslenska steinabókin Ljósrit Jarðfræði, svell er á gnípu, eldur geisar undir. 16

Heimsækið steinasafnið Huldustein á Hornafirði. Þar er hægt að fá fræðslu um ýmsar steinategundir og jafnvel má taka myndir. Látið kennarann vita áður en farið er, það þarf að panta tíma. 17

Hópur 5 Ath.: Takið mynd af þeim stöðum í Lónsöræfum þar sem var byggð áður fyrr. Umfjöllunarefni hópsins eru: Byggð og búskaparhættir í Lónsöræfum Eskifell og Víðidalur Forn fjallvegur - Norðlingavegur Útilegumenn á öræfum landsins Heiðarbýli.,,Bjargir Byggð í Víðidal: http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?grein_id=353572 Byggð og búskaparhættir á Lónsöræfum: http://www.ust.is/frodleikur/fridlystsvaedi/nr/1269 Forn fjallvegur á Austurlandi: http://www.vegagerdin.is/um-vegagerdina/sagan/sogulegar-upplysingar/1886/nr/200 Handbækur og ljósrit í hópamöppunni: Múlaþing - Grund í Víðidal Múlaþing - Frásagnir af Víðidalsfeðgum. Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Í efnisyfirliti eru hægt að finna kafla um byggð á hálendninu, t.d. Á vit öræfa bls. 224-? Hin þögla fjallabyggð bls. 284-?. Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar um ykkar efni. Talið við eldra fólk, það eru þó nokkrir sem þekkja frásagnir af byggðinni í Víðidal. ************************************************************************* 18

Hópur 6 Umhverfis og náttúruvernd á Íslandi. Hópurinn þarf að fjalla um: Friðlýsingu náttúruminja Akstur utan svæða Friðlýst svæði - friðlýsing Almannaréttur, útivist í íslenskri náttúru Landvarsla og hlutverk landvarða Umhverfisstjórnun.,,Bjargir Nánari upplýsingar: Umhverfisstjórnun www.ust.is Náttúrufræðistofnun Íslands http://www.ni.is/ Út frá þeim síðum er hægt að finna frekari tengla. Á bókasafni skólans er bókin Hálendið í náttúru Íslands höf.: Guðmundur Páll Ólafsson. Það má ekki fjarlægja bókina af bókasafninu, en það má ljósrita úr henni. Spyrjist fyrir um bækur á bókasafni til að fá ýtarlegri upplýsingar, t.d. er til bók um Flóru Íslands. *************************************************************************** 19

Hálendi Íslands - Hópavinna - Vinnuskýrsla Nöfn: Viðfangsefni: Svona á að fylla út vinnuskýrslu! Hverjir voru mættir: Nöfn þeirra sem eru mættir í dag, ef einhvern vantar segið þá ástæðuna. Hvað gerði hópurinn í dag? Segið nákvæmlega hvað hver og einn gerði, ef einhver í hópnum er ekki að vinna þá þarf það að koma fram. Dæmi: Jón var að lesa sér til um plöntur. Stína var að skrifa inn texta um dýralíf. Fúsi var að finna heimildir á bókasafni, ljósrita þær og lesa. Allir í hópnum verða að kvitta hér þegar búið er að fylla út vinnuskýrslu fyrir daginn. Jón Stína Fúsi Hverjir voru mættir: Hvað gerði hópurinn í dag? Hverjir voru mættir: Hvað gerði hópurinn í dag? 20

Útbúnaður Mikilvægt er að undirbúa ferð sem þessa í samvinnu við foreldra því útbúnaður nemenda þarf að vera í lagi svo allir geti notið hennar. Hér á eftir kemur tillaga að bréfi sem nemendur og foreldrar fá og í því kemur m.a. fram hvaða búnað þarf að hafa fyrir ferðina ásamt fleiri mikilvægum upplýsingum. Lónsöræfi - 10. bekkur Miðvikudaginn. september fer 10. bekkur í tveggja daga námsferð á Lónsöræfi ef veður leyfir. Stefnt er að því að leggja af stað um 8:10 á miðvikudagsmorgun og koma heim um miðjan dag á föstudag. Nemendur þurfa að greiða fyrir uppihald í ferðinni og nemur kostnaður á mann kr. Inni í því er morgunmatur á fimmtudag og föstudag, nesti á föstudag og kvöldmatur fimmtudag og föstudag. Nemendur eiga að greiða þessa upphæð hjá ritara skólans eða inn á reikning skólans kt. 4902830219, rn. 1147-26-591 fyrir miðvikudaginn. september. Markmið með ferðinni eru m.a. að kynna nemendum sögu og náttúru staðarins tengja námið í skólanum við okkar nánasta umhverfi og Vatnajökulsþjóðgarð að efla þrek og þol að efla félagfærni og bekkjaranda. Fararstjórar: Jón Bragason, Berglind Steinþórsdóttir, Kristinn Þór Guðlaugsson, Nanna Dóra Ragnarsdóttir og Vilhjálmur Magnússon. Útbúnaður Hér má finna tillögur að lista yfir útbúnað fyrir þá sem hyggja á gönguferðir um Ísland. Brýnt er að hafa í huga að Ísland liggur við heimskautsbaug og alltaf má búast við vondu veðri. Hafa ber í huga að nú er komið haust og dag er tekið að stytta og kólnað hefur í veðri. Ef réttur útbúnaður er með í för er hægt að njóta útiveru í svo til hvaða veðri sem er á hvaða árstíma sem er. Ef þið eigið ekki þennan búnað er um að gera að fá hann lánaðan hjá vinum eða ættingjum. Listarnir byggja á reynslu reyndra fjalla- og göngumanna. Athugið að þessi listi er ekki tæmandi heldur aðeins til viðmiðunar. Í Múlaskála, skála Ferðafélags A-Skaft., á Lónsöræfum er aðstaða til eldunar og salerni með nauðsynjavörum. 20 svefnpokar eru í skálanum. Ekkert gsm samband er á staðnum. Ávallt skal reyna að skera útbúnað við nögl en sleppa samt ekki nauðsynjum. Hafið bakpokann ekki þyngri en þið treystið ykkur til. Hæfileg þyngd fer eftir líkamsástandi hvers og eins en oft er miðað við að bakpoki skuli ekki vera þyngri en 15% - 20% af líkamsþyngd þess sem ber hann. Þyngstu hlutina skal setja neðst í bakpokann, þannig hefur hann minni áhrif á jafnvægið. 21

Fatnaður - Húfa/buff og vettlingar - Góðir gönguskór (ef þið þurfið að fá lánaða skó eða eigið skó sem þið notið ekki mikið þá er mikilvægt að ganga þá til) - Göngusokkar eða ullarsokkar: 2-3 pör (bómullarsokkar verða fljótt rakir og þá eru meiri líkur á hælsæri og blöðrum) - Síðar nærbuxur/sokkabuxur, ullarblanda eða flís (alls ekki bómullar, það er alltof kalt). - Nærbuxur ekki bómull heldur satín eða silki - Íþróttatoppur eða góður brjóstahaldari - Langerma nærbolur, ullarblanda eða flís helst ekki bómullar. - Flís- eða ullarpeysa - Göngubuxur íþróttabuxur - Sindragalli - Hlífðarfatnaður (vindgalli) helst regnheldur sem andar vel - Aukaföt, buxur, peysa og nærföt sem hægt er að sofa í (best að sofa í þurrum og hlýjum fötum, ath. það er enginn ofn í húsinu) - Inniskór (Ekki nauðsynlegt) Snyrtivörur - Tannbursti - Tannkrem, nokkrir saman með 1 túpu eða kaupa litla í apóteki - Lítið handklæði / þvottapoki /eða taubleyja - Hælsærisplástur / plástur - Vasahnífur eða skæri (eru oft í vasahnífum) - Verkjalyf túrtappa - dömubindi - Eyrnatappar - það hrýtur pottþétt einhver! - Plastpoka undir föt í bakpoka. Það þarf að hita allt vatn á staðnum! Við höfum ekki afnot af heitum sturtum, þess vegna er best að taka með sér t.d. taubleyju eða lítið þvottastykki til að þrífa af sér mesta svitann eftir göngurnar. Búnaður - Bakpoki: - helst með mittisól, - ekki of stór, setjið allt í hann sem þið ætlið að taka með og það verður að vera laust pláss, því allir taka eitthvað með af sameiginlega matnum. - Plastpoki: til að geyma matinn í bakpokanum ef maturinn fer út um allt! Ýmislegt Hlutir sem gott væri að hafa með sér en ekki nauðsynlegt að allir hafi meðferðis - Göngustafir - Áttaviti / landakort/gps - Myndavél / filmur - Höfuðljós / vasaljós. - Bakpokahlíf: á bakpoka ef hún er til/annars gott að hafa svartan ruslapoka til að setja yfir bakpokann ef rignir. - Léttur dagpoki - til að hafa með í gönguferðir það má líka nota stóra göngupokann en þá þarf að taka upp úr honum í skálanum og geyma þar það sem ekki er notað yfir daginn - Svefnpoki: léttur og hlýr (það eru 10 manns sem þurfa að taka með sér svefnpoka) - Létt sængurver til að setja inn í svefnpokana sem eru í skálanum (fyrir þá sem ekki taka svefnpoka). 22

Sameiginlegur matur á vegum skólans - Morgunmatur: Hafragrautur x 2 morgnar, brauð og álegg - Morgunmatur og nesti í gönguferðina á fimmtudag/morgunm. föstudag: Smjör álegg ostur tómatar gúrkur kæfa flatbrauð - heimilisbrauð. - Kvöldmatur miðvikudag: Hamborgarar krydd hamborgarasósa ostur gúrka - Iceberg - Kvöldmatur fimmtudag : Úrbeinað læri kartöflur sósa - salat Matur sem nemendur þurfa að sjá um sjálfir - Nesti fyrir miðvikudaginn (nesti í gönguna þann dag og fram að kvöldmat) - Allt sem þið teljið ykkur þurfa að borða fyrir utan sameiginlegar máltíðir Drykkjarflaska er nauðsynleg - Lítill hitabrúsi Nestisbox (ekki of stórt) Hugmynd að nesti sem er gott að hafa í gönguferðum: - Heitur drykkur á litlum hitabrúsa til að hafa með í göngu, sérstaklega ef það er svalt í veðri! - hnetur - rúsínur, þurrkaðir ávextir - súkkulaði (dökkt) - heitt kakó á hitabrúsa - harðfiskur - heitt vatn á brúsa og bollasúpa - orkudrykkir - prótínbar. Bjargir 1. Bragi Sigurjónsson: Göngur og Réttir I. Bókaútgáfan Skjaldborg, Akureyri 1983. 2. Hjörleifur Guttormsson: Austfjarðafjöll. Árbók Ferðafélags Íslands 1973. 3. Hjörleifur Guttormsson: Austfirðir, frá Álftafirði til Fáskrúðsfjarðar. Árbók Ferðafélags Íslands 2002. 4. Inga Rósa Þórðardóttir: Víðidalur í Stafafellsfjöllum. Ríkisútvarpið 18. desember 1996. 5. Hjörleifur Guttormsson: Úr ríki Vatnajökuls. Árbók Ferðafélags Íslands 1993. 6. Jarðsaga fjölskyldunnar - Hraunið: Guðmundur Páll Ólafsson. Mál og menning. 7. Gönguleiðir - Páll Ásgeir Pálsson. 8. Íslenskir steinar - Axel Kaaber. 9. Skaftfellskar þjóðsögur og sagnir. Guðmundur Jónsson í Hoffelli tók saman. 23