Náttúrufræði Flúðaskóli 16.okt.2014 Fílar Gyða Björk Björnsdóttir Hörður Freyr Þórarinsson
Efnisyfirlit Inngangur... 3 Fílar... 4 Afríkufíll og asíufíll... 4 Fæða... 5 Æxlun og afkvæmi... 5 Burður... 5 Kálfar... 6 Lokaorð... 7 Heimildaskrá... 8 Mynda heimildir... 8
Inngangur Í þessari ritgerð ætla ég að skrifa um fíla. Allir vita hvað fíll er en spurnigin er hversu mikið? Takmarkið er að fræðast meira um þá merkilegu skepnu sem fíllinn er. Fá svar við spurningum eins og hvað er meðal fíll þungur og hvað finnst þeim gott að borða.
Fílar Fílar eru stærstu og þyngstu landdýr jarðar. Afrískur fílstarfur, sem er kalkyns fíll, er svipað þungur og 80 manns, 6 fólksbifreiðar, 12 stórir hestar eða 1500 kettir. Fílar eru mjög sterkir og geta rifið upp heil tré með rananum. Fílar eru líka mjög gáfaðir og geðgóð dýr. Kýrnar, sem er kvenkyns fíll, lifa saman í fjölskylduhópum og styðja hvort annað. Fílar eru spendýr, eins og menn. Þeir geta stjórnað líkamshitasínum eins og öll önnur spendýr, og þeir ala upp unga. Fílar eru næst langlífustu spendýr jarðar og aðeins maðurinn lifir lengur. Sumir fílar verða allt að 70 ára gamlir. Aðeins tvær tegundir fíla eru enn á lífi og það er afríkufíllinn og asíufíllinn. Báðar teegundirnar hafa rana, þykka, gráa húð og stór eyru. Reyndar hafa ekki allir fílar skögultennur. Yfirleitt hafa bara afríkufílar og asískirfílstarfar þannig tennur. Fíllinn er mjög óvenjulegt dýr. Hann er ekki bara stærsta landdýrið hann er líka næsthæsta dýrið, aðeins gíraffinn sjálfur er hærri. Fíllinn hefur stærri tennur, skögultennur og eyru en nokkurt annað dýr. Fíllinn er líka einn af fáum dýrum sem hafa langan rana í staðin fyrir nef. Bændur í indlandi nota tamda fíla til að bera þungar byrðir. Og í sumum asíulöndum eru þeir notaðir til að draga þunga trjástofna. 1 Fílar, líkt og hvalir, geta náð sambandi sína á milli gríðarlega langar vegalengdir með sérstökum, dimmum hljóðum sem við mennirnir heyrum ekki einu sinni. T.d. geta hvalir með þessum hætti haldið uppi samskiptum þvert yfir Atlandshafið. 2 Afríkufíll og asíufíll Afríkufíll og asíufíll virðast svipaðir í fyrstu sýn en þeir eru ekki alveg eins. Mestu munar á eyrnastærðinni afríkufíllinn hefur mun stærri eryu. Afríkufíllinn er líka háfættari og grennri í vexti heldur en asíufíllinn. Asíufíllinn er með kryppu á hryggnum en afríkufílar eru með söðulbak. Við getum líka séð mun á skögultönnunum Í asíu eru það yfirleitt bara tarfarnir sem eru með sýnilegar tennur, en í afríku eru bæði tarfar kýr með þær. 3 1 2 (Hálfdánarson, 2010) 3
Fæða Fílar eru jurtaætur. Þeir éta yfir 100 tegundir plantna og gera sér gott af nánast öllum hlutum þeirra- laufi, smágreinum, berki, rótum, blómum, aldinum, fræjum og þyrnum. Jurtir eru hins vegar ekki nógu næringarríkar og því þarf fíll að éta mjög mikið. Fíll er um 16 klukkustundir á sólarhring að velja sér fæðu, slíta hana upp og borða. Mikill fjöldi örsmárra lífvera lifa í innyflum fíla sem hjálpa við meltinguna. Þótt að þessar lífverur hjálpi við meltinguna gengur helmingurinn af fæðunni ómeltur niður af dýrinu. Fíll étur trjáberki af því að í þeim eru mikilvæg steinefni og trefjar sem eru nauðsynlegar fyrir hann. Fíllinn setur skögultennurnar undir börkinn til að leysa hann frá trénu, og togar svo með rananum í börkinn og flettir honum af. Fenjalönd eru full af safaríku grasi og gras er um 30-60% af fæðu fíla. Á þurrlendi slær fíll stundum grasinu við fótinn á sér til að hrista úr því moldina áður en hann setur það upp í sig. 4 Fílar geta orðir ölvaðir af því að éta ofþroskuð aldin. 5 Æxlun og afkvæmi Fílstarfar og kýr hittast og finna sér maka með svokölluðu mökunaratferli. Þegar á við fullvaxta tarfa getur slíkt gerst hvenær sem er en kýrin beiðir bara í nokkra daga á 16 vikna fresti. Á þeim tíma fylgir kýrinni sérstök lykt og hún gefur frá sér hljóð til að laða til sín tarfa. 6 Þegar tarfarnir nálgast stikar hún hnarreist um, en horfir þó um öxl 7. Þá fer tarfurinn að elta hana og strjúka henni með rananum. Jafnframt reynir hann að vísa öðrum törfum burt. Þetta sést best þegar stórir tarfar leggja all sína orku í mökunini. Á endanum þýðist kýrin tarfinn og leifir honum að maka sig með henni. Hjúin halda sér í hóp í nokkrar klukkustundir eða nokkra daga. 8 Burður Kýr ganga með í næstum tvö ár. Þær bera fyrst kálfinn um 10 til 20 ára gamlar. En þar á eftir geta kýrnar borið á 4 til 6 ára fresti fram undir fimmtugs aldur, en þá fer burðartíðni að minnka. Kýr getur borið 5 til 12 sinnum á allri sinni ævi. Margar kýr í einum fíla hóp bera oft á svipuðum tíma og líta eftir kálfunum sínum saman. Á þeim svæðum þar sem þurrkaskeið valda fæðuskorti bera flestar kýr um regntíman. Ungkálfur getur lennt í ýmsu hættulegu. Móðir hans hefur hann á spena í um 6 ár og verndar hann gegn óvinum eins og ljónum og 4 5 (Thorlacius, 2003, bls. 29) 6 7 (Thorlacius, 2003, bls. 40) 8
tígrisdýrum, en samt lifa um þriðjungur allra kálfa ekki lengi. Sumir drukkna eða lenda undir fallandi trjám. Kálfar Fílskálfur telur sig öruggan á milli framfóta móður sinnar. Þar er hann mikið fyrsta ár ævinnar. Mæðurnar sjá um afkvæmin sín lengur lengur en nokkur önnur foreldri fyrir utan mannfólkið. Dætur yfirgefa aldrei hópinn nema hann verði of stór. Fílskálfar borða oft tað úr fullornum fílum. Þeir gera það til að ná í örsmáar örverur sem lifa síðan í innnyflum þeirra og hjálpa við meltingu fæðunnar. Fílskálfar læra skynsamlegt át með því að horfa á móður sína og aðra ættingja. Kálfarnir eru líka frekar forvitnir og vilja prufa eithvað nýtt. Ungfíll þarf að læra að baða sig í ryki. Hann þarf líka að læra að taka upp hluti og bera þá með rananum, drekka og næra sig. Ef ungfíll getur ekki drukkið vatn sjálfur sogar móðirinn vatn upp í ranan sinn og spýtir því ofan í fílsungann. Þegar kálfar fara að éta plöntur stinga þeir ef til vill rananum upp í móður sína til að aðgæta hvaða plöntur eru ætar. 9 (Mynd 2) Fílskálfur milli framfóta móður sinnar 9
Lokaorð Nú veit ég orðið miklu meira um fíla og kominn með svör fyrir öllum mínum spurningum. Svo sem að fílar eru jurtaætur og éta yfir 100 tegundir plantna. Og fíll getur verið svipað þungur og 6 fólksbifreiðar eða 1500 kettir.
Heimildaskrá Hálfdánarson, H. Ó. (2010). Lífheimurinn. Kópavogur: Námsgagnastofnun. Thorlacius, Ö. (2003). Fílar. Singapore: Skjaldborg ehf. Mynda heimildir Forsíðumynd:http://www.oaklandzoo.org/Press_Releases.php?c=Quarters_for_Conservation_Kickoff _Aug_18_2011 2. http://cooldigitalphotography.com/30-cute-baby-elephants-celebrating-world-elephant-day/cutebaby-elephant-picture/