Мурзабекова Гульшат, 1 курс, магистратура, культурология Научный руководитель: Құлсариева А.Т.

Transcription

1 Мурзабекова Гульшат, 1 курс, магистратура, культурология Научный руководитель: Құлсариева А.Т. Қазақстандық жастардың мәдени дамуындағы әлеуметтік желілердің рөлі. Қазіргі таңда адамзат екі параллельді әлемде ӛмір сүруде. Бірі - шынайы әлем болса, екіншісі - виртуалды, яғни интернет әлемі. Интернет желісіндегі тұлға мен шынайы әлемдегі адам арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар, тіпті, кей жағдайларда оларды екі түрлі тұлға деп те атауға болады. Себебі, бүгінгі күнгі интернет адамдарға ой мен сӛз еркіндігіне мүмкіндік беріп отыр. Сондықтан, әлеуметтік желілер мен интернет желілерін пайдаланушы адам саны күн сайын артуда. Әлеуметтік желілерге бір рет тіркелген адамның олардан бас тартуы екі талай. Керісінше, адам әлеуметтік желілердің бір түрімен шектеліп қана қоймай, бірнешеуіне тіркеледі, әрі ӛз уақытының кӛп бӛлігін сол желілерде отыруға арнайды. Ал әлеуметтік желілерден бір рет шыққан адам уақыт ӛте келе оларға қайтадан тіркеледі. Әлеуметтік желі бұл адамдар мен олардың қарым-қатынасы, яғни әлеумет халық, адамдар тобы болса, желі деген байланыс яғни, қарымқатынас. Әлеуметтік желілер 1995 жылдардан бастап кеңінен қолданылуда. Алғашқы болып Classmates.com (сыныптастар) әлеуметтік желісі шықты. Ал жылға қарай MySpace, Facebook секілді желілер саны кӛбейді. Зерттеушілердің статистикалық мәліметіне сүйенсек, шетелде кӛп қолданылатын әлеуметтік желілер: Facebook, Last.fm, LinkedIn, MySpace т.б; Ресейдің ӛзінде: В Контакте, Мой Круг, Мой Мир, Одноклассники.ru, Живой Журнал. Ал Қазақстандағы әлеуметтік желілер nur.kz, Birge.kz, Ilike.kz, on.kz, kazlife.com, Zhelide.kz сайттары жұмыс істеуде. Жер шарындағы миллиондаған адамның күн тәртібіне енген осы әлеуметтік желілерді пайдалану жалпы адамзат дамуына, тарихына, мәдениетіне тигізетін әсері алаңдатпай қоймайды. Әлеуметтік желілерді кез келген адам, жасы, жынысы, нәсілі, ұлты мен дініне қарамастан пайдалануға құқылы. Интернеттегі әлеуметтік желілерді қолданушылардың орта жасы 7-ден 48-ге дейін. Кез келген ұялы телефонда немесе гаджетте әлеуметтік желілерге қосылу үшін қосымша бағдарламалар оңай әрі тегін орнатылады. Сонымен қатар, қазіргі кезде барлық компаниялар ӛз тауарларын жарнамалау мақсатында әлеуметтік желілерде парақшалар ашуда. Бүгінде Үкімет мүшелері мен бірқатар лауазымды тұлғалардың да интернетте ӛз

2 парақшаларын, блогтарын ашып, сол арқылы ӛздерінің қызметіне байланысты ақпарат беруі тенденциялары байқалуда. massaget.kz сайтының мәліметтері бойынша: Әр 20 минут сайын facebook-те бір миллион сілтеме таралады; Әр сағат сайын facebook-те 4,5 миллион адам қандайда бір іс-шараға шақыру алады; Әр минут сайын facebook-те 100 мың адам дос болып қабылданады; Барлық қолданушылардың 50 пайызы аптасына 1-5 сағат уақытын әлеуметтік желілерде сӛйлесумен ӛткізеді; Әр секунд сайын 8 адам қандайда бір әлеуметтік желіге тіркеледі; Google-дегі іздеу саны күніне 1 миллиардтан асады; Адам саны жағынан Facebook Қытай, Үндістан елдерінен кейінгі әлемдегі үшінші «мемлекет»; Орта есеппен алғанда әрбір қолданушы ӛз аккаунтына күніне 2 рет кіреді; Жыл сайын әлемде шамамен 100 адам әлеуметтік желіде қалдырған хаты үшін ӛмірден озады; Әлеуметтік желі әлемдегі әрбір үшінші жұптың айырылысуының басты себепшісі; АҚШ елінде қиылған некелердің 10 пайыздан астамы әлеуметтік желілердің арқасы; Балалардың 80 пайызында әлеуметтік желілерде ӛздерінің жеке аккаунты бар; Жаңалықтар адамдарға басқа каналдар арқылы әсіресе, әлеуметтік желілер арқылы келетін болғандықтан, әлемдік 25 газеттің 24-інде тираж саны азайған; Танымал әлеуметтік желілердің кӛбісі қолданушының ӛшірген суреттерін сақтайтыны анықталды; Facebook бар болғаны бір жыл ішінде 200 миллион қолданушы жинаған, ал телеӛндіріске 60 миллион кӛрермен жинауға 13 жыл уақыт кетті; Бүгінде 5 компанияның тӛртеуі жұмысшыларды іздеу кезінде әлеуметтік желілердің кӛмегіне жүгінеді. Ал Қазақстанда 5,6 миллион адам әлеуметтік желілерді күнделікті пайдаланады екен. Ең танымал әлеуметтік желілердің қатарында күніне 1 млн 125 мың рет қаралатын «Мой мир» (3 миллионнан астам қазақстандықтар тіркелген), 558 мың рет қаралатын «Одноклассники», 252 мың рет қаралатын «В контакте», 410 мың рет қаралатын «Facebook» -ті жатқызуға болады. Ӛкінішке қарай, қазақстандық ешбір сайт, портал мұндай кең аудиторияны әлі күнге дейін қамти алған жоқ. Әлеуметтік желілердегі әрбір екінші адам ӛзі жайында ӛтірік мәлімет жазатын кӛрінеді.

3 Олардың 29%-ы есімі мен жасын, 23%-ы отбасылық жағдайын, 22%-ы түрәлпеті және қызығушылықтары туралы, 17%-ы білімі мен жұмысына қатысты жалған ақпарат беретін болып шыққан. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің ресми мәліметтерінде кӛптеген елдерде тыйым салынған діни-экстремистік ұйымдардың әлеуметтік желілер мен түрлі сайттарды пайдаланып, негізінен жас аралығындағы жастарды арбап, ӛз қатарларына тарту фактілері кӛрсетілген. Ал әлеуметтік сайттарда жеке адамдар туралы небір биографиялық мәліметтер болатындықтан, кейбір елдердің арнайы қызметтері, қылмыстық топтар сайттағы мәліметтерді ӛз мүдделеріне пайдалану фактілері кездесіп жатады. Бұл ӛз кезегінде жеке адамдардың, қоғамның, ұйымдардың қауіпсіздігіне залал тигізеді. Әлеуметтік желілерде елдің конституциялық құрылымын, тұтастығын күштеп бұзуға шақыратын, нәсілшілдікті, рушылдықты, діншілдікті, ӛзге ұлт ӛкілдеріне тӛзбеушілікті уағыздайтын материалдар да кездеседі. Араб елдерінде әлеуметтік желілер кӛмегімен болған «твиттерлік тӛңкеріс»(2011 жыл), 2011 жылы, 16 желтоқсандағы Жаңаӛзен оқиғасы, 2014 жылдың қаңтар айындағы еліміздің бірқатар банктерінің банкротқа ұшырауы туралы әлеуметтік желілер арқылы тарап, барша халықты шулатқан қауесет осыны тағы бір дәлелдеп берді. Әлеуметтік желідегі ақпараттың барлығы шынайы бола бермейтіні белгілі. Ал интернет кеңістігіне жіберілген ақпарат жылдам, әрі кӛп адамға бір мезетте тарап кетеді. Қазіргі кезде қай елде болмасын, ереуіл ұйымдастырушылар әлеуметтік желілердің бұл функциясын жетік меңгерген, әрі оны ӛздеріне оңтайлы бағытта пайдалануда. Google компаниясының Таяу Шығыстағы топ-менеджері Ваэль Гоним Египетте орын алған бас кӛтерулерге қатысы бар деп айыпталып, тұтқындалған еді. Тиісінше, «The Jerusalem Post» басылымы Ваэльдің оппозицияға жақтасып, кінәсін мойындағанын жазған болатын. Шынымен де, абақтыда 12 тәулік отырып шыққан топ-менеджер Facebook әлеуметтік желісінде қала тұрғындарын бас кӛтеруге шақыратын арнайы парақша ашқанын жасырмай айтты (Freed Google executive: I helped spark Egypt revolt). Кез келген мемлекет ӛзінің ұлттық қауіпсіздігіне аса кӛңіл бӛледі. Қазақстан да демократиялық бағыт ұстанған, зайырлы, құқықтық, әлеуметтік мемлекет ретінде ӛзінің қауіпсіздігін, оның ішінде ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүдделі. Сондықтан да ақпараттық қауіпсіздіктің нормативтік-құқықтық қамтамасын дамыту мақсатында «Ақпараттандыру туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы», «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы», «Электрондық құжат және электрондық цифрлық қолтаңба

4 туралы», «Жарнама туралы», «Байланыс туралы», т.б. заңдар, «Ақпараттық қауіпсіздік тұжырымдамасын» қабылдады. Заманауи кӛзқарас бойынша, ақпаратсыз қалған қауым қараңғы болып саналады. Шексіз, шекарасыз ақпарат торабы әлем елдерінің халқын бірбірімен байланыстырып отыр. Бұл тұрғыда әлеуметтік желілердің маңызы зор. Еркін ақпарат ұғымы жайлы сӛз қозғағанда ең алдымен осы әлеуметтік желі жайлы айтамыз. Ақпарат еркін түрде тасымалдау, адамдардың бірбірімен коммуникацияға түсуі, виртуалды әлем арқылы ақпарат алмасу, ой бӛлісу, тіл біліміне қарай мемлекет шекарасынан шығу бүгінгінің заманауи талабы. Адамдардың бір бӛлігі интернет кӛздерінің кейбір түрлеріне шектеу қою қажеттігін алға тартса, қалғандары әлеуметтік желіні қолдайды. Қазақстанның барлық аймақтарына тарап үлгерген бұл үрдіс оның кең жазық далада орналасқан адамдардың басын біріктіретін құрал іспеттес болып отырғанын аңғарамыз. Блоггер Асхат Еркінбайдың «Жаңа медиа: монологтан диалогқа» (14-бет) деген кітабында «2012 жылдың соңғы мәліметтеріне сәйкес, Қазақстандағы интернет қолданушылар саны 9 миллионнан асып жығылады. Бұл жалпы халықтың 40 пайызынан астамы деген сӛз. Интернет қолданушылардың саны артқан сайын мәлімет пен ақпаратқа деген сұраныс та кӛбейетіні сӛзсіз», деген мәліметтер келтіреді. Қазақстандық жастардың кӛп бӛлігі Instagram және В контакте әлеуметтік желілеріне тіркелген. Бұл екі желі де шет елдік болып табылады. Аталған желілерде жастар ӛз парақшаларын ашып, ӛз мәліметтерін жазады, достар тауып, олармен хабарлама хаттар арқылы тіл табысып, ӛз фотосуреттерін, музыка, видео жүктейді. Instagram желісінің басқаларынан үлкен айырмашылықтары бар. Біріншіден, онда тіркелген адам ӛзінің жазылушыларымен тек фотосуреттерімен ғана бӛлісе алады, ал қалғандары сол фотосуретке ӛз пікірлерін қалдыратын мүмкіндікке ие. Екіншісі, бұл әлеуметтік желіге бүкіл дүние жүзіндегі танымал тұлғалар: әншілер, ел билеушілері, әртістер мен музыканттар тіркелген, әрі күн сайын ӛз фотоларымен бӛлісіп отырады. Бұл әлеуметтік желіге қазақстандықтар да кӛптеп қосылуда, әсіресе қазақстандық жұлдыздар мен танымал тұлғаларының кӛп бӛлігі Instagram-ның белсенді қолданушылары болып табылады. Ал осы желілерде тіркелген жастардың негізгі мақсаты қандай және бұл желілер қазақстандық жастардың мәдени қалыптасуына қаншалықты әсерін тигізеді? Әрине, 21 ғасырда кеңінен таралған бұл феноменнің де екі ұшы бар. Бір жағынан жастар жаһандық тенденциялардан артта қалмай,

5 әлеуметтік желілердің түрлі функцияларын тиімді пайдаланып отырса, екінші жағынан ӛзге елдердің мәдениетіне еліктеушілік, виртуалды әлем мен шынайы әлемнің арасындағы шегінен адасу, сонымен қатар сӛйлеу және ойлау қабілеттерінің ӛзгеруі туралы айтпасқа болмайды. Тұтынушылық қоғамда кез келген жаңа үрдістің астарында материалдық мақсаттар жатқандығын жастар толық түсіне бермейді. Сондықтан, әлеуметтік желілерде кеңінен таралған оңай ақша табу жолдары, жұлдыздар мен белгілі тұлғалардың материалдық байлықтары, жақсы ӛмірі жастар санасына әсер етпей қоймайды. Әлемдік ақпараттық нарыққа әлі толықтай ене қоймаған Қазақстандық БАҚ-қа шетелдік тәжірибе мен технологияны меңгеру қажет. Алайда талдаптаразылап, пайдалысын ғана алу керек. Әлеуметтік желілер арқылы шетелден тӛнген ақпаратты сараптай білу, оларға жауап ретінде тойтарыс беру үшін де білім рӛлі ерекше. Себебі ұлттық мүдде шеңберін тек мемлекет ішінде емес, сонымен қатар мемлекеттен тыс деңгейде кӛтеретін дәрежеге жету үшін білімділік пен жан-жақтылықты талап етеді. Сондықтан желілік коммуникацияны ақпарат құралы ретінде қарап, сәйкесінше, саяз ойдың жетегінде кетпей, желілік байланыс құралын дұрыс мақсатта пайдалану керек. Әлеуметтік желі халық әлеуетін қозғайтын құрал, жаңа медианың бір саласы. Желілер торабы адамдарға қызмет етуші функция ғана екенін әсте естен шығармаған абзал. Саналы басты бір құралға тәуелді етпей, оны санаға бағындыруды ойлау қажет. Досым Сатпаев, саясаттану ғылымдарының кандидаты: «Бүгінгі таңда ғаламторды виртуалды шындыққа балап, одан философия іздейтіндер де пайда болғаны рас. Жаһандану заманында әлеуметтік желілердің ықпалы артты. Біріншіден, әлеуметтік желілер ескі таныстар мен жаңа достарды іздеу, олармен байланысу құралы болып қалыптасты. Ол ӛз кезегінде адамдармен байланысудың жаңа формасы ретінде ӛз қызметін атқара алды. Екіншіден, әлеуметтік желілер қолданушылар арасында жаңаша қоғам құра бастады. Олар қоғам ішінде түрлі кӛзқарастары мен қызығушылықтары жағынан бӛліне де алды. Ал үшіншіден, әлеуметтік желілер қоғамдық пікір қалыптастыруда ӛз шамасын кӛрсетті. Тӛртіншіден, әлеуметтік желілер ӛз алдына жеке ӛмір болып қалыптасқысы келеді. Оның ішінде түрлі кӛзқарастағы адамдар ешқандай жауапкершіліксіз бір-бірімен байланыса алады. Виртуалды ӛмір олар үшін ӛмір сүрудің жаңаша формасы ретінде кӛрінуі мүмкін. Адамдар құрылғы мен мақсатты шатастырып алмағанымыз жӛн. Біз әлеуметтік желілерді құрылғы ретінде, яғни адамдармен

6 байланысудың құралы ретінде пайдалануымыз керек. Ал оның шегін білмеу үлкен қасірет деп ойлаймын.» Интернет торабын, әлеуметтік желілерді ауыздықтау мүмкін емес. Алайда қоғамның дұрыс дамуы үшін, жас ұрпақтың адами келбетіне, денсаулығына, ой-ӛрісіне келетін зиянды азайту мақсатында: Отандық әлеуметтік желілерді дамытып, оларға мемлекет тарапынан қолдау кӛрсету; Педагогог ғалымдар тарапынан компьютерлік оқыту формаларын зерттеп, әдістемелік нұсқаулар жасау, сонымен бірге балалар, жасӛспірімдер, атааналар арасында жүйелі түрде компьютерлік ойындармен, әлеуметтік желілермен аса әуестенудің зияндығы туралы түсіндіру жұмыстарын ұйымдастыру; Жасӛспірімдер арасында ақпараттық мәдениет тақырыбына зерттеулер, арнайы курстар ӛткізу қажет.

7 Пайдаланылған әдебиет: 1. Hall W. The ever evolving Web: The power of networks // International j. of communication. Los Angeles (CA), Vol. 5. P Войскунский А.Е. Гуманитарный Интернет // Гуманитарные исследования в Интернете / Под ред. А.Е. Войскунского. М.: Терра- Можайск, С Сілтемелер: