ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДА ӨНДІРІЛЕТІН БАЛДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ - ХИМИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Transcription

1 ӘӚЖ :599 ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДА ӨНДІРІЛЕТІН БАЛДЫҢ ФИЗИКАЛЫҚ - ХИМИЯЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ Майқанов Б.С.- С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің деканы, биология ғылымдарының докторы, профессор, Астана қаласы Әділбеков Ж.Ш. в.ғ.к., доцент С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Айтқожина Б. Ж.- в.ғ.к., аға оқытушы С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Құрманова Г.Т. - в.ғ.к., аға оқытушы С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Мустафина Р.Х. докторант, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Аталған мақалада, өзекті мәселеге айналып отырған балдың сапасын физикалық-химиялық әдістерді қолдана отырып анықтаудың нәтижелері көрсетілген. Зерттеу жұмыстары С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринариялық санитария зертханасында орындалды. Шығыс Қазақстан бойынша балды өндіретін шаруашылықтар бойынша мониторинг жүргізілді. Балдың сынамалары Шығыс Қазақстан облысының бал өндірісімен айналысатын омарта шаруашылықтарынан алынды. Зерттеуге алынған сынамалар МемСТ «Табиғи бал. Техникалық шарт» талаптары бойынша алынды, сынама алу ережелері оларды зерттеу мақалада көрсетілген әдістемеге сәйкес орындалды. Физикалық-химиялық зерттеу барысында балдың ылғалдылығы, жалпы қышқылдылығы, диастаза саны, инверттелген қант, күлділігі анықталды. Сонымен қатар, жалғандылыққа зерттеу барысында крахмал мен ұнның және желатиннің бар-жоғына зерттелді. Алынған нәтижелер бойынша, барлық бал сынамаларындағы физикалық-химиялық көрсеткіштер нормаға сәйкес келді. Тек қана кейбір бал сынамаларында ауытқушылықтар байқалды. Жалпы Шығыс Қазақстан облысында өндірілетін қарақұмық, гүл балы және майоран бал сынамалары сапасы жағынан қанағаттанарлық болып есептеледі. Осы мақала барысында жүргізілген жұмыстар нәтижесі бойынша, Шығыс Қазақстанда балды өндіру бойынша мониторинг жүргізілді, сонымен қатар балдың тағамдық қауіпсіздігімен сапасына баға берілді. Кілт сөздер: гүл балы, аралас бал, түйебұршақ балы, қарақұмық балы, майоран балы, физикалық-химиялық зерттеулер, ылғалдылық, диастаза саны, ветеринариялық-санитариялық сараптау, ФИЗИКО-ХИМИЧЕСКИЕ ПОКАЗАТЕЛИ МЕДА РЕАЛИЗУЕМОГО В ВОСТОЧНОЙ КАЗАХСТАНКОЙ ОБЛАСТИ Майканов Б.С. Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, декан факультета Ветеринарии и технологии животноводства доктор биологических наук, профессор, г. Астана Адильбеков Ж.Ш. - Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, доцент кафедры Ветеринарной санитарии, кандидат ветеринарных наук, г. Астана Айткожина Б.Ж. - Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, старший преподователь кафедры Ветеринарной санитарии, кандидат ветеринарных наук, г. Астана Курманова Г.Т. - Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, старший преподователь кафедры Ветеринарной санитарии, кандидат ветеринарных наук, г. Астана Мустафина Р.Х. Казахский агротехнический университет имени С.Сейфуллина, докторант кафедры Ветеринарной санитарии. В данной статье приведены результаты по физико-химическим показателям меда, которые считаются на сегодняшний день актуальным. Исследовательская работа выполнялась в Казахском агротехническом университете им. С. Сейфуллина на кафедре Ветеринарной санитарии. По Восточному Казахстану был проведен мониторинг по производителям меда. Пробы меда отбирали с пасек Восточной Казахстанской области. Согласно ГОСТ-у

2 «Природный мед. Технические требования» отбирали пробы меда по методике приведенные в данной статье. По физико-химическим показателям определяли влажность меда, общую кислотность, диастазное число, инвертированный сахар, зольность. Дополнительно, определяли фальсификацию меда на крахмал, мука и желатин. По результатам исследования проб меда по физико-химическим показателям, соответствовали нормам. Наблюдались только в некоторых пробах отклонения показателей меда. В целом мед производимый в Восточно-Казахстанской области, такие ка гречишный,цветочный и душица считаются самыми качественными по казателям качества. В данной статье по результатам проведенных исследовании был проведен мониторинг среди производителей меда. Дана научно-обоснованная ветеринарно-санитарная оценка по пищевой безопасности и качеству меда. Ключевые слова: цветочный мед, донник, гречиха, душища, физико-химические показатели, влажность, диастазное число, ветеринарно-санитарная экспертиза. PHYSICO-CHEMICAL PARAMETERS OF HONEY, PRODUCED IN EAST KAZAKHSTAN REGION Maikanov B.S. - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Dean of the Veterinary and Livestock Technology Faculty Sc.D., Professor, Astana Adilbekov Zh.Sh. - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Associate Professor, Department of Veterinary Sanitation, the candidate of veterinary sciences, Astana Aytkozhina B. Zh. - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Senior lecturer of the Department of Veterinary Sanitation, the candidate of veterinary sciences, Astana Kurmanova G.T. - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Senior lecturer of the Department of Veterinary Sanitation, the candidate of veterinary sciences, Astana Mustafina R.H. - Kazakh Agro Technical University named after S.Seifullin, doctoral student in the Veterinary Sanitation. This article presents the results of physico-chemical parameters of honey, which are considered relevant today. The research work was carried out in the Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin at the Department of Veterinary Sanitation. In East Kazakhstan monitoring of honey producers was held. Honey samples were collected from apiaries in Eastern Kazakhstan region. According to State standard from "Natural honey. Technical requirements "honey samples were collected according to the procedure outlined in this article. On physical and chemical parameters were determined moisture content of honey, total acidity, diastaznoe number, invert sugar, ash. Additionally, determined honey falsification starch, flour and gelatin. According to the research results of samples of honey physico-chemical parameters conform to the norms. Was observed only in some samples of deviations of honey. In General, the honey produced in East Kazakhstan region, such as buckwheat,flower and marjoram are considered to be the highest quality on the indicators of quality. This article on the results of the monitoring study was conducted among honey producers. Dana evidence-based veterinary and sanitary evaluation of food safety and the quality of honey. Keywords: flower honey, clover, buckwheat, dushischa, physical and chemical i parameters, wetness, diastase number, veterinary-sanitary examination. Ара балы-жоғары калориялы диеталық тағам, сонымен қатар емдік мақсатта пайдалы, ол жұмысшы бал арасының гүлді ӛсімдіктердің шырынынан ӛңдеп шығарған қоймалжың, тәтті, сұйық ӛнімі. Қазақстанда омарта шаруашылығының дамығанына 200 жылдан астам уақыт болды. Қазақстан жер байлығының, ауыл шаруашылығының арқасында Орта Азиядағы негізгі және маңызды әріптестерінің бірі болып келеді. Осыған орай халықаралық жаңа сапа стандарттар талаптарына сәйкес ӛнім ӛндіруге қатысты барша ӛнім ӛндірушілерге жаңаша талап қойылып отыр. Қазіргі таңда республикадағы омарта шаруашылығы белең алып дамып келе жатыр, стратегиялық даму бағыты бойынша халықаралық стандарт талаптарына сәйкестендіріліп, нарықтық бәсекелестікке тӛтеп бере алатын жоғары сапалы ара ӛнімін ӛндіру болып табылады [1, 2]. Қазақстан Республикасында бал барлық жерінде ӛндіріледі, бірақ негізгі ӛндірушілері Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Жамбыл, Павлодар және Алматы облыстары болып табылады. Отандық ғалымдардың мәліметтері бойынша теориялық тұрғыда елімізде жылына 5 миллион тоннаға дейін бал ӛндіруге болады. Ал қазіргі уақыттағы нақты кӛрсеткіштер едәуір тӛмен. Мәселен Шығыс Қазақстанның бал ӛндірісі жылына 500 мың тоннаны құрайды. [3].

3 Кӛптеген ғалымдардың айтуынша (Мустафа Хасан Хусейн, 2008; Пономарев А.С., 2009; Трифонова Т.В., 2010) балды ӛндіру және тұтыну деңгейі статистикалық мәліметтер бойынша жылдан-жылға артуда. Сонымен қатар экологиялық жағдайдың нашарлауына байланысты, балды тағамға қолданудың қауіпсіздігі және сапасы жӛнінде сұрақтар туындайды. Шырынды жинау үрдісінде, балды ӛңдегенде және сақтағанда зиянды заттар енуі мүмкін [4,5,6]. Ара шаруашылығы ӛнімдерінде ауыр металл тұздарының жиналуы, анықталуы бойынша отандық және шет ел ғалымдарының зерттеулерінде кӛрсетілген [7,8,9]. Балдың пестицидтермен ластануы да ӛзекті мәселе болып табылады. Кӛптеген пестицидтер бал аралары қолданатын қоршаған ортаның әр түрлі нысандарында жиналып адам ағзасына түседі. Экологиялық қауіпсіз таза бал ӛндіру үшін қоршаған ортаның мониторингін жүргізіп отыру қажет [10,11,12,13]. Зерттеу материалдары, мақсаты мен әдістемесі. Зерттеудің басты мақсаты- Шығыс Қазақстанда ӛндірілетін балдың ветеринариялық санитариялық сапасын анықтау. Осы мақсатты орындау үшін келесі міндет қойылды: аталмыш ӛңірде ӛндірілетін балдың физикалық-химиялық кӛрсеткіштерін анықтау. Зерттеу жұмысының әдістемесі: Жалпы Шығыс Қазақстан облысынан 22 әртүрлі бал сынымалары зерттелді, олардың ішінен кең таралған гүл балы (9 сынама), қарақұмық балы (3 сынама), күнбағыс балы (3 сынама), аралас гүлді бал (3 сынама), сирек кездесетін түйебұршақ балы (1 сынама), майоран балы (1 сынама), аралас және қарақұмықпен бірге (1 сынама), түйебұршақ пен аралас балы (1 сынама) зерттелді. Жоғарыда аталған бал сынамаларының ылғалдылығы, қышқылдылығы, диастаза саны, инверттік қант мӛлшері, күлділігі, крахмал мен ұн қоспасы, желатин қоспасы МемСТ «Табиғи бал. Техникалық шарт» және В.А.Макаров әдістемесі бойынша жүргіздік. Балдың ылғалдылығын рефрактометр кӛмегімен, жалпы қышқылдылықты титрометрлік әдіспен анықтадық. Дастазаның белсенділік кӛрсеткішін, 1 сағатта 40 0 С-ғы 1% крахмал ерітіндісінің миллилитрінде 1 г бал құрамынан ыдыраған диастаза мӛлшерінен бағаладық. Инверттелген қантты феррицианидтік тәсілмен, ұн мен крахмалдың қосылғанын люголь ерітіндісін, ал желатинді танин ерітіндісін қосу арқылы зерттедік. Зерттеу нәтижелері Шығыс Қазақстан облысынан алынған балдардың сынамаларының физикалық химиялық кӛрсеткіштерін зерттеу барысында тӛмендегідей нәтижелер анықталды. Дәлірек айта кететін болсақ, ылғалдылық мӛлшері үш түрлі бал кӛрсеткіштерінде нормадан жоғары болғаны анықталды, ол түйебүршақ балы (22,2%), қарақұмық балы (22,6%) және түйебүршақаралас гүл балында (25%). Ал қалған балдың түрлерінде бұл кӛрсеткіш нормаға сәйкес 16,4%-дан 18,2%-ға дейін аралықта болды, нақтырақ тоқталатын болсақ, қүнбағыс балда 16,4%, аралас гүл балда 17,1%, майоран балында 17,4%, гүл балында 17,7, аралас-қарақұмық балда 18,2%. МемСТ бойынша балдың қышқылдылығы 0,6-4,5 Т болу қажет. Біз зерттеп отырған бал сынамаларының қышқылдық кӛрсеткіштері 4,5-тен жоғары болған жоқ, шамамен 2,1-ден 4,2-ге дейін болды. Яғни, майоран балында 2,1%, түйебүршақ балында 2,2%, қүнбағыс балында 2,3%, гүл балында 3,1%, түйебүршақ-аралас гүл балында 3,3%, аралас гүл балында 3,4%, аралас-қарақұмық балда 3,7%, қарақұмық балда 4,2%. Балдың құрамында неғұрлым диастаза саны жоғары болатын болса, ол бал табиғи болып саналады. Сол себептен бұл кӛрсеткішті зерттеу міндетті болып саналады. Норма бойынша диастаза саны 7-9 аралығында болу керек. Біз зерттеген барлық бал сынамаларының диастаза саны Готе бірлігі бойынша 4,4-тен 17,9-ға дейін аралықта болды. Диастаза санының ӛте тӛмен кӛрсеткіші тӛрт түрлі бал сынамаларында анықталды, олар түйебүршақ балы (4,4), аралас гүл балы (5,4), қүнбағыс балы (5,9), аралас-қарақұмық балы 6,5. Ал қалған тӛрт түрінде нормаға сәйкес табиғи болғаны анықталды. Олар майоран балы 8, қарақұмық балы 10,9, гүл балы 13,2, түйебұршақ-аралас гүл балында 3,3%17,9. Зерттеліп отырған бал сынамаларында инверттік қант кӛрсеткіштеріне қол жеткіздік. Дәлірек тоқтала кететін болсақ, жалпы инверттік қант бүкіл бал сынамаларында 59,8%-дан 71,6%-ға дейін аралықта болды. Инверттік қанты тӛмен үш түрлі бал сынамалары анықталды, түйебұршақ-аралас гүл балы 59,8%, түйебұршақ балы 62,6%, гүл балы 62,8%. Ал қалғандарында инверттік қант келесі кӛрсеткіштерді кӛрсетті, қүнбағыс балында 67,0%, аралас-қарақұмық балында 67,8%, аралас гүл балында 68,4%, майоран балында 69,5%, қарақұмық балында 71,6% болды. Балдың күлділігін зерттеу нәтижесінде келесі кӛрсеткіштер анықталды, күлділік 0,32-ден 0,67-ге дейін ауытқыды. Ең тӛмен күлділік түйебұршақ балында 0,32%, түйебұршақ-аралас гүл балы 0,44%, ал басқа балдарда жоғары болғаны анықталды.

4 Зерттелген барлық бал сынамаларында крахмал мен ұн қоспалары, желатин қоспасын анықтау барысында жүргізілген нәтижелер теріс нәтиже кӛрсетті, яғни ешқандай қоспа жоқ екендігі анықталды. Кесте 1 Шығыс Қазақстан облысында ӛндірілетін балдың физикалық-химиялық кӛрсеткіштері Балдың түрі Ылғалд. Қышқыл. Диастаза Инверттік Күлділігі саны қант 1 Гүл балы (n=9) 17,7±0,02 3,1±0,02 13,2±0,06 62,8±0,02 0,47±0,02 2 Түйебұршақ балы (n=1) 22,2±0,04 2,2±0,01 4,4±0,01 62,6±0,02 0,32±0,01 3 Аралас гүлді балы (n=3) 17,1±0,02 3,4±0,03 5,4±0,02 68,4±0,04 0,52±0,03 4 Қарақұмық балы (n=3) 22,6±0,04 4,2±0,04 10,9±0,05 71,6±0,05 0,48±0,04 5 Майоран балы (n=1) 17,4±0,02 2,1±0,01 8,0±0,04 69,5±0,03 0,49±0,02 6 Күнбағыс балы (n=3) 16,4±0,01 2,3±0,01 5,9±0,02 67,0±0,03 0,55±0,03 7 Түйебұршақ-аралас 25,0±0,05 3,3±0,03 17,9±0,07 59,8±0,01 0,44±0,01 бал (n=1) 8 Аралас-қарақұмық балы (n=1) 18,2±0,03 3,7±0,03 6,5±0,03 67,8±0,03 0,67±0,05 Қорытынды Жүргізілген зертханалық зерттеулер барысында, Шығыс Қазақстан облысынан алынған бал сынамаларының физикалық-химиялық кӛрсеткіштері нормативтік талаптарға сәйкес нәтижелер кӛрсетті. Жоғарыда кӛрсетілген нәтижелерге сүйене отырып, ШҚО облысында ӛндірілетін қарақұмық, гүл балы және майоран бал сынамаларының кӛрсеткіштері талаптарға сай, сапасы бойынша жоғары болып саналады. Ал басқа бал түрлерінде кейбір кӛрсеткіштерінде ауытқушылықтар анықталды. Мысалы, түйебұршақ бал, аралас гүл балы, күнбағыс бал сынамаларында дастаза санының тӛмендігі, Түйебұршақ-аралас балда ылғалдылығы 21%-дан жоғары болғаны анықталды. Қолданылған әдебиеттер: 1. С. Қырықбайұлы, Т.М. Тілеуғали. Ветеринариялық-санитариялық сараптау практикумы.- Алматы, КазНАУ, Б С.Т. Дүйсембаев. Ветеринариялық-санитариялық сараптау: оқулық. - Алматы, КазНАУ, Б Состояния окружающей среды Восточно-Казахстанской области. 2001год Экология Восточного Казахстана: проблемы и решения: Усть-Каменогорск: Изд-во ВКГУ, С Агентство Республики Казахстан по статистике. Экологическая статистика. Алматы, Мустафа Хасан Хусейн. Пчеловодство Египта //Пчеловодство С Пономарев А.С. Положение на мировом рынке меда. //Пчеловодство С Трифонова Т.В. Пчеловодство Италии. //Пчеловодство С Ильин В.Б. Тяжелые металлы в системе почва - растение/ - Новосибирск, c. 9. Еськов Е.К. и др. /Содержание тяжелых металлов в почве, пчелах и их продуктах. //Пчеловодство С Лебедев В.И., Мурашова Е.А. Экологическая чистота продуктов пчеловодства //Пчеловодство С Temamogullari F, Yazar S, Baskaya R. Determination of some heavy metals in honey. Eurasian J Vet Sci, 2012, 28, 1, Саттаров В.Н., Борисов И.М., Шарипов Р.А., Туктаров В.Р., Биглова Л.Ф. Влияние пестицидов на медоносных пчел. //Пчеловодство С Соловьева Л.Ф. Опасность гербицидов для пчел. //Пчеловодство С Кайгородов Р.В., Леготкина Г.И., Хисматуллин Г.И. Контроль остаточных количеств пестицидов в продуктах пчел. //Пчеловодство С References: 1. S.Kyrykbai, T.M. Tileugali. Workshop Veterinary sanitary expertise, - Almaty, Kazakh National Agrarian University, p S. T. Dusembaev. Veterinary sanitary expertise: Oulu.- Almaty, Kazakh National Agrarian University, p The state of the environment East Kazakhstan region Ecology of East Kazakhstan: problems and solutions: Ust-Kamenogorsk: publishing house of East Kazakhstan state University, 2002-p

5 4. The Agency of the Republic of Kazakhstan on statistics. Environmental statistics. Almaty, Mustafa Hassan Hussein. Beekeeping Egypt //Beekeeping No. 7. p Ponomarev A. S. Position in the world market of honey. //Beekeeping No. 9. p Trifonova T. V. Beekeeping In Italy. //Beekeeping No P Ilyin V. B. Heavy metals in the system soil - plant/ - Novosibirsk, c. 9. Eskov E. K., etc. /the Contents of heavy metals in the soil, bees and their products. //Beekeeping No P Lebedev V. I., Murashova, E. A., Ecological purity of bee products //beekeeping No. 4. P Temamogullari F, Yazar S, Baskaya R. Determination of some heavy metals in honey. Eurasian J Vet Sci, 2012, 28, 1, Sattarov V. N., Borisov I. M., Sharipov R. A., Tuktarov V. R., Biglova L. F. Impact of pesticides on honeybees. //Beekeeping No. 4. S Solovyova L. F. the Danger of herbicides to bees. //Beekeeping No Pp Kaigorodov V. R., Legotkina G. I., Khismatullin, G. I., Control of pesticide residues in products of bees. //Beekeeping No. 1. P Авторлар жайлы мәлімет Майқанов Балғабай Сәдепұлы - С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің деканы, биология ғылымдарының докторы, профессор, Астана қаласы , Жеңіс даңғылы 62, телефон , mail ru Әділбеков Жанат Шабанбаевич- С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің, Ветеринариялық санитария кафедрасының доценті, ветеринария ғылымдарының кандидаты Астана қаласы , Жеңіс даңғылы 62, тел. телефон , mail ru Айтқожина Ботагөз Жанбыршевна- С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің, Ветеринариялық санитария кафедрасының аға оқытушысы, ветеринария ғылымдарының кандидаты Астана қаласы , Жеңіс даңғылы 62, тел. телефон факс , Құрманова Гүлстан Талғатовна - С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық нің Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің, Ветеринариялық санитария кафедрасының аға оқытушысы, ветеринария ғылымдарының кандидаты Астана қаласы , Жеңіс даңғылы 62, тел. телефон , gulstan_kurmanova@mail.ru Мустафина Райхан Хусаинқызы докторант, С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық Астана қаласы , Жеңіс даңғылы 62, тел. телефон , raihan1984@mail.ru Майканов Балгабай Садепович Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, декан факультета Ветеринарии и технологии животноводства доктор биологических наук, профессор, г. Астана , проспект Победы 62, телефон , факс , mail ru Адильбеков Жанат Шабанбаевич- Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, доцент кафедры Ветеринарной санитарии кандидат ветеринарных наук, г. Астана , проспект Победы 62, тел. телефон , mail ru Айткожина Ботагоз Жанбыршевна- Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, старший преподователь кафедры Ветеринарной санитарии кандидат ветеринарных наук, г. Астана , проспект Победы 62, телефон , Курманова Гүлстан Талгатовна - Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, факультет Ветеринарии и технологии животноводства, старший преподователь кафедры Ветеринарной санитарии кандидат ветеринарных наук, г. Астана , проспект Победы 62, тел. телефон , gulstan_kurmanova@mail.ru Мустафина Райхан Хусаиновна Казахский агротехнический университет имени С.Сейфуллина, докторант кафедры Ветеринарной санитарии. г. Астана , проспект Победы 62, тел. Телефон , raihan1984@mail.ru

6 Maikanov Balgabai Sadepovich Maikanov Balgabay Sadepovich - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Dean of the Veterinary and Livestock Technology Faculty Sc.D., Professor, Astana , 62 Victory Avenue, phone mail ru Adilbekov Janat Shabanbaevich- Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Associate Professor, Department of Veterinary Sanitation candidate veterinary sciences, Astana , Victory Avenue 62, phone , mail ru Aytkozhina Botagoz Zhanbyrshevna- Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Senior lecturer of the Department of Veterinary Sanitation candidate veterinary sciences, Astana , 62 Victory Avenue, phone , Kurmanova Gүlstan Talgatovna - Kazakh Agro Technical University. S.Seifullin, Faculty of Veterinary and Livestock Technology, Senior lecturer of the Department of Veterinary Sanitation candidate veterinary sciences, Astana , 62 Victory Avenue, phone , gulstan_kurmanova@mail.ru Mustafina Raikhan Husainovna - Kazakh Agro Technical University named after S.Seifullin, doctoral student in the Veterinary Sanitation. Astana , 62 Victory Avenue, phone , raihan1984@mail.ru