«НКОК Н.В.» КОМПАНИЯСЫНЫҢ КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ АЯСЫНДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ШАРАЛАРЫ

Transcription

1 «НКОК Н.В.» КОМПАНИЯСЫНЫҢ КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ АЯСЫНДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН ШАРАЛАРЫ 1

2 СКӨБІК КОНСОРЦИУМЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ЖӨНІНДЕГІ НЕГІЗГІ МІНДЕТТЕРІ Мұнай-газ операциялары жүзеге асырылып жатырған экологиялық жүйенің әр компонентін анықтап, дер кезінде бақылау жүргізу мақсатында Солтүстік Каспий бойынша ӨБК шеңберіндегі Консорциум қоршаған ортаны қорғау саласында жүйелі тәсілдеме қолдануда. Жұмыстар келесі бағыттарда жүргізілуде: құрылыс және пайдалану алаңдары шектерінде қоршаған ортаның компоненттерін тұрақты және ыждағатты бағалау, мониторинг жүргізу биоалуантүрлілікті аялық зерттеулер биоалуантүрлілікке мониторинг жүргізу тиетін әсерді төмендету шараларын қабылдау және экологиялық заңнаманың барлық талаптарын сақтау 2

3 СКӨБК КОНСОРЦИУМЫНЫҢ БИОӘРТҮРЛІЛІККЕ МОНИТОРИНГ ЖҮРГІЗУ БАҒДАРЛАМАСЫ Теңізде биоәртүрлілікті зерттеу жұмыстары (1993 ж. бастап қазіргі уақытқа дейін) Құрлықта биоалуантүрлілікті зерттеу жұмыстары (2001 ж. бастап қазіргі уақытқа дейін) Орнитологиялық зерттеулер (2000 ж. бастап қазіргі уақытқа дейін) Бекіре тұқымдас балықтарға таңба салу арқылы мониторинг жүргізу бағдарламасы ( жж.) Каспий итбалықтарына мониторинг жүргізу бағдарламасы (2005 ж. бастап - қазіргі уақытқа дейін) Солтүстік-шығыс Каспийге арналған гео- және биоалуантүрлілік бойынша бас жоспар (2009 ж. бастап) Орал популяциясы киіктерінің өрісін жерсеріктік хабарлағышы бар таңба салу арқылы зерделеу ( жж). 3

4 КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ИТБАЛЫҚТАРЫНА ҚАТЫСТЫ ЗЕРТТЕУЛЕР «НКОК» компаниясы мен оның алдындағы компаниялар 20 жылға жуық уақыт бойы, атап айтқанда 1996 жылдан бастап каспий итбалығына қадағалау жүргізіп, бұл ретте оның популяциясына тиюі мүмкін жағымсыз әсердің алдын алу немесе оны төмендету үшін оның мінезқұлқын және шоғырланатын орындарын зерделеуде. Каспий итбалығы популяциясының күйін зерделеу жұмысы қысқы кезеңде жүргізіледі. Итбалықтарды зерттеу жұмыстары: - қыстыгүні итбалықтың күшіктері бар аналықтарының шоғырланған аймақтарын анықтау; - кемелердің сол аймақтардан айналып өтуі үшін навигациялық бағыттарды таңдау; - итбалықтардың мекен ортасы мен мінез-құлықтары туралы анағұрлым толық ақпарат алу мақсатында жүргізіледі. Аэротүсірілімдер Консорциум нысандарының төңірегіндегі итбалықтар шоғырланған орындарды және кемелердің навигациялық бағыттарын анықтау үшін жасалады; қыс мезгілінде, атап айтқанда ақпан айының ортасынан наурыз айының басына дейін каспий итбалықтарының популяциясын бағалау мақсатында деректер жинауды жалғастыру үшін жүргізіледі. Мұзжарғыш кемелердегі зерттеулер қыс мезгілінде итбалықтар мұз бетінде шоғырланған кезде олардың күшіктеу кезінде мұзжарғыш кемелердің қозғалысы тигізетін әсері туралы сандық деректер жинау мақсатында; Компания үшін итбалықтарға тиетін жағымсыз әсерлерді төмендетуге мүмкіндік беретін шаралар әзірлеу мақсатында, соның ішінде жылу анықтағыш құрылғыны (тепловизор) пайдаланумен жүргізіледі. Консорциум сондай-ақ спутниктік телеметрияның көмегімен таңбалау арқылы итбалықтардың көшу жолдарын зерделейді. Жинақталған деректерді халықаралық ғылыми қоғамдастыққа ұсыну мақсатында зерттеу нәтижелерін жариялауға көмек көрсетілуде. 4

5 КАСПИЙ ИТАБЫЛҚТАРЫ ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЛАРДА Итбалықтардың мұз үстінде күшіктеуі Күздің аяғында итбалықтар күшіктерін мұз бетінде өсіру үшін солтүстікке қозғалады Жазғы мезгілде итбалықтар Каспий теңізінің бүкіл акваториясын бойлай мекендейді 5

6 КАСПИЙ ИТБАЛЫҚТАРЫНЫҢ ПОПУЛЯЦИЯСЫНДА ӨСІП- ӨНУ КӨРСЕТКІШТЕРІНІҢ ТҰРАҚСЫЗДЫҒЫ Каспий итбалықтарының өсіп өну көрсеткіштері жыл өткен сайын елеулі түрде өзгереді Соңғы қыстардағы итбалық күшіктерінің саны: жж.: жж.: жж.: жж.: жж.: жж.: жж.: жж.: Итбалық күшіктері санының өзгеруі негізінен ортаның экологиялық факторларындағы қысқа мерзімді өзгерістердің (қоректің болуы, қыс жағдайы және т.б.) көрінісі болып табылады 6

7 Балық кәсіпшілігі кезінде итбалықтардың балық аулайтын ауларға түсіп өлуі Каспий теңізінің экологиялық жүйесіне Mnemiopsis leidyi жәндігінің енуі нәтижесінде қоректену базасының сарқылуы Шамадан тыс балық аулау нәтижесінде балық қорының азаюы Инфекциялық аурулардың тарауы Итбалықты майы мен терісі үшін аулау кәсіпшілігі Климаттың ғаламдық өзгеруі нәтижесінде мұз алаңдарының азаюы Қысқы мезгілдегі өнеркәсіптік кеме қозғалысы салдарынан мекендеу аумағының бұзылуы Ортаның ластануы (ауыл шаруашылығы, ауыр өнеркәсіп) КАСПИЙ ИТБАЛЫҚТАРЫ САНЫНЫҢ АЗАЮНЫҢ НЕГІЗГІ СЕБЕПТЕРІ 7

8 КАСПИЙ ИТБАЛЫҚТАРЫНЫҢ ЖАППАЙ ҚЫРЫЛУЫНЫҢ ТАРИХИ СЕБЕПТЕРІ жж.: эпизоотия індетінің таралуы каспий итбалығының қырылуына соқтырды (А.Ф. Велегжаниннің деректері бойынша) 1997 г.: Әзірбайжан жағалауы бойынан 6000 каспий итбалығының өлігі табылды («Ecotox» халықаралық ғалымдар тобы өлген итбалықтардың денелерінен хлорорганикалық ластағыш заттардың деңгейін мөлшерлік көрсеткіштермен анықтап, етқоректілердің жаңа оба қоздырғышын тапқан) жж.: Қазақстан, Түркменістан, Ресей, Әзірбайжан және Иран жағалауларының бойынан шамамен өлі итбалық табылған («Ecotox» халықаралық ғалымдар тобы бұл жағдайда етқоректілердің оба ауруын итбалықтардың қырылуының негізгі себебі деп анықтаған). 8

9 КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ИТБАЛЫҚТАРЫНА ҚАТЫСТЫ ЗЕРТТЕУЛЕР: ӘУЕДЕН ЖҮРГІЗІЛГЕН ЗЕРТТЕУЛЕР 2005 жылдан бастап каспий итбалығын зерттейтін ғалым мамандардың халықаралық тобы каспий итбалықтарының санын бағалау бойынша жұмыс жүргізді. Қыс мезгілінде әуеден санау мақсаты: итбалықтар мекендейтін орындарды анықтау туылған күшіктердің жыл сайынғы санын бағалау итбалықтар мекендерінің санын бағалау 9

10 КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ИТБАЛЫҚТАРЫНА ҚАТЫСТЫ ЗЕРТТЕУЛЕР: ИТБАЛЫҚТАРҒА ТАҢБА САЛУ ЖӘНЕ БАСҚА ШАРАЛАР жылдар аралығында каспий итбалығын зерттейтін ғалым мамандардың халықаралық тобы каспий итбалықтарына жерсеріктік таңба салу жұмысын жүргізді Итбалықтардың қоныс аудару жолдары мен қоректену алаңдарын қадағалайтын жерсеріктік жүйелер Қоректену мөлшерін зерделеу мақсатында итбалықтардың дәреттерін талдау Денсаулық жағдайын бағалау мақсатында ішкі сұйықтықтардан сынамалар алу Каспий итбалықтарының мұз бетіндегі мекендеу орындарын есепке алу үшін қашықтан зондылау әдістерін қолдану (анықтығы жоғары жерсеріктік суреттер) 10

11 ҚАШЫҚТАН ЗОНДЫЛАУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ Итбалықтар мен олардың күшіктері шоғырланатын орындарды жедел анықтау үшін тұрақты түрде жерсеріктік суреттер алынады (2X Worldview анықтығы жоғары суреттер; 1X Radarsat) Анықтығы 50 см Worldview суретінің үлгісі 11

12 КАСПИЙ ТЕҢІЗІНІҢ ИТБАЛЫҚТАРЫНА ҚАТЫСТЫ ЗЕРТТЕУЛЕР: МҰЗЖАРҒЫШ КЕМЕЛЕРДІҢ ӘСЕР ЕТУІН ЗЕРТТЕУ 2005 жылдан бері Компания мұзжарғыш кемелердің әсер етуін зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді Итбалықтардың мұз үстінде шоғырланған орындарын анықтау Итбалықтардың мінез-құлқын зерделеу Мұзжарғыш кемелер қозғалысының итбалықтар популяциясына әсерін бағалау Итбалықтарды қадағалаушыларды оқыту Кемелердің экипаждарын оқыту Мұзжарғыш кемелердің итбалықтар популяциясына әсерін азайтуға бағытталған шаралардың тиімділігін бағалау 12

13 КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ 13

14 КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ 14

15 Мұз жамылғысы күйінің картасы. Мұз жағдайлары жөніндегі бөлім күн сайын жолдайды. 15

16 Мұзжарғыш кемелер қозғалу үшін ашық су алаңдарын таңдайды. 16

17 2016 жылғы 2 ақпанға қараған шақтағы мұз жағдайы туралы аумақтық карта. 17

18 КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ: ЖЫЛУ КӨРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ Инфрақызыл фотокамера, сериясы "COEX 3000 FT", өте шағын және жеңіл. Стационарлық камера жарылыс қаупі бар аймақтар үшін арнайы әзірленген және ол теңіздегі мұнай және газ кен орындарында ең қолайсыз жағдайларда пайдалануға және танкерлік флотта пайдалануға арналған. 18

19 КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ ШАРАЛАРЫ: жж. ЖЫЛУ КӨРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАЙҚАУ МАҚСАТЫНДА ҚОЛДАНУ 2013 жылғы 21 ақпан, COEX 3000 FT. «Маңғыстау-5» мұзжарғыш кемесінен түсірілген ИҚ-бейне (қоршаған орта температурасы -5С) ИҚ-камераның сезгіштігі өте жоғары, мысалы: бір километр қашықтықтағы итбалықтар экранда анық көрінеді, бұл кез келген кемеге сүтқоректімен соғысудың алдын алуға мүмкіндік береді. Итбалықтарды немесе олардың жатақтарын анықтаудың осындай мүмкіндігіне қарамастан, әсіресе түнгі уақытта кеме мінбесіндегі вахтаны тағы бір қадағалаушымен (матрос) күшейткен дұрыс. 19

20 КОМПАНИЯ КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ БОЙЫНША ҚАБЫЛДАҒАН ШАРАЛАР 1.Кеме қозғалысының итбалықтарға әсер етуіне жол бермеуге қатысты «Теңіз жұмыстарын жүргізу жөніндегі нұсқауды» енгізу және оның талаптарын сақтау 2.Әуеден (ұшақтардан, тікұшақтардан) есептеу, кеме есептері, итбалықтарды қадағалаушылардың есептері, мұздағы мекендеу орындарын анықтау және итбалықтарға ен салу арқылы итбалықтар күшіктейтін маусымда олардың мұз алаңдарында таралуын зерделеу 3.Итбалықтардың популяциясына әсер етуге жол бермеу үшін мұзжарғыш кемелердің маршруттарын жоспарлау. Мұзжарғыш кемелердегі итбалықтарды қадағалаушылардың есептері, тікұшақпен барлау мақсатында ұшу жұмыстары, әуеден есеп жүргізу негізінде күшіктердің жатақтары анықталады және ондай орындарды айналып өтетін маршруттар жасалады. 4.Қысқы навигация басталар алдында кемелердің экипаждарымен кемелерді итбалықтар үшін қауіпсіз жүргізу туралы хабардарлығын арттыру үшін тренингілер жүргізіліп, кеңестер беріледі. 5.Кемелердің капитандары мен экипаждарына итбалықтардың биологиялық ерекшеліктері және Каспий теңізі ортасына тиетін әсерді төмендетуге ықпал ететін шаралар туралы ақпарат беру мақсатында оқу семинарлары жүргізіледі 6.Кеме рейске (теңізге) шығар алдында мұз жағдайларын зерттеу жөніндегі мамандарға нұсқамалар беріледі. Экипаждар итбалықтардың маршруты және шоғырлану орындары туралы нақты ақпарат алады. 7.Кемелердің экипаждары мұз үстіндегі итбалықтардың таралуы туралы шынайы уақыт режимінде ақпарат алмасады 8.Барлық кемелерге шынайы уақыт режимінде навигациялық ескертпелер беру арқылы кемелердің кезігуі мүмкін итбалықтар шоғырымен соғысуының алдын алу 20

21 СКӨБК КОНСОРЦИУМЫ КАСПИЙ ИТБАЛЫҒЫН ҚОРҒАУ БОЙЫНША ҚАБЫЛДАҒАН ШАРАЛАР 7. Кемелерге өте жақын тұста итбалықтар байқалған жағдайда немесе итбалықтарға қауіп төнуі мүмкін жағдайда кемелердің жылдамдығын азайту/маневрлеу 8. Итбалықтардың мінез-құлқын және кемеге жақын тұста анықталған итбалықтар тобын тіркеу, кеменің капитаны мен экипажын алда байқалған итбалықтар туралы ескерту үшін итбалықтар бойынша арнайы дәріс алған қадағалаушыларды тағайындау және итбалықтардан айналып өтуге болатын тәсілдерді талқылау 9. Кеме жолында итбалықтар шоғырын ерте аңғару мақсатында мұзжарғыш кемелерде инфрақызыл жылу көргіш құрылғыларды (тепловизорларды) пайдалану 21

22 НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ! 22