DORACAK UDHËZUES DREJT KOMPETENCAVE PËR KRYETARËT E SAPOZGJEDHUR TË KOMUNAVE DHE ANËTARËT E KËSHILLAVE TË KOMUNAVE

DORACAK UDHËZUES DREJT KOMPETENCAVE PËR KRYETARËT E SAPOZGJEDHUR TË KOMUNAVE DHE ANËTARËT E KËSHILLAVE TË KOMUNAVE Botimi i tretë i ndryshuar, plotësuar dhe zgjëruar

DORACAK UDHËZUES DREJT KOMPETENCAVE PËR KRYETARËT E SAPOZGJEDHUR TË KOMUNAVE DHE ANËTARËT E KËSHILLAVE TË KOMUNAVE Botimi i tretë i ndryshuar, plotësuar dhe zgjёruar Shkup, prill 2013

ISBN 978-9989-186-74-5 Titulli : Doracak-Udhëzues drejt kompetencave për kryetarët e sapozgjedhur të komunave dhe anëtarët e këshillave të komunave Botues: Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë-BNJVL Autorë të botimit të tretë të ndryshuar, zgjëruar dhe plotësuar: Dushica Perishiq, Ardita Dema - Mehmeti, Viktor Arnaudoski, Natasha Vrteska, Ivana Serafimova, Aleksandar Arsovski, Irena Nikolov, Ivan Nedelkovski, Tanja Gjorgjievska, Vesna Arsovska- Dinkovska. Adresa e botuesit: BNJVL, rr.,,zhenevska pa nr. F.P. 32 100 Shkup, Republika e Maqedonisë Tel: 02/3099033; faks 02/3061994 e-mail: contact@zels.org.mk www.zels.org.mk Përktheu: Arta Abazi Tirazhi : 700 kopje Dizajnon dhe shtyp: Ars Lamina CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски, Скопје 352.076(497.7)(035) UDHËZUES drejt kompetencave për kryetarët e sapozgjedhur të komunave dhe anëtarët e këshillave të komunave : doracak / [Dushica Perishiq... [и др.] ; përktheu Arta Abazi]. - [botimit të tretë të ndryshuar, zgjëruar dhe plotësuar]. - Shkup : Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë - BNJVL, 2013. - 128 стр. ; 29 см Автори: Dushica Perishiq, Ardita Dema- Mehmeti, Viktor Arnaudoski, Natasha Vrteska, Ivana Serafimova, Aleksandar Arsovski, Irena Nikolov, Ivan Nedelkovski, Tanja Gjorgjievska, Vesna Arsovska- Dinkovska ISBN 978-9989-186-74-5 1. Perishiq, Dushica [автор] а) Општини - Надлежности - Македонија - Прирачници COBISS.MK-ID 93710858

Hyrje,,Doracaku-Udhëzues drejt kompetencave për kryetarët e sapozgjedhur të komunave dhe anëtarët e këshillave të komunave paraqet një tekst konciz, të përgatitur nga shërbimi profesional i BNJVL-së, përmes së cilit, përfaqësuesit në pushtetin lokal do të mund të informohen me kompetencat e komunës, si dhe mundësitë dhe sfdiat me të cilat mund të ballafaqohen në mandatin e tyre katërvjeçar. Menjëherë pas zbatimit të zgjedhjeve lokale në vendin tonë, BNJVL për herë të tretë e realizon tashmë praktikën e vendosur të parashtrimit të ekzemplarit falas nga Doracaku i të gjithë të zgjedhurve lokalë në të cilat qytetarët u a dhanë besueshmërinë e tyre. Edhe pse bëhet fjalë për botim të tretë të Doracakut, përmbajtja e tij në përgjithësi nuk është e njejta me atë parapraken. Ajo në vazhdimësi ndryshohet, plotësohet dhe zgjërohet, konform ndryshimeve ligjore, ngjarjeve në periudhën katërvjeçare të publikimit prej njërit në tjetrin botim dhe është lidhur me ndryshimet në zhvillimin e procesit të decentralizimit. Lidhur me përgatitjen e botimit të tretë të Doracakut, BNJVL u inkurajua nga dy përbërjet paraprake të këshillave komunale, si dhe nga kryetarët e komunave, të cilët kanë theksuar dobinë që kanë pasur nga ai, veçanërisht në fillim dhe përfundim të funksioneve të tyre. Për BNJVL-në kjo paraqiti vërtetim plotësues, se Doracakun e plotëson qëllimi kryesor për botimin e tij, t u ndihmojë të gjithë atyre që dëshirojnë të informohen me kompetencat e pushtetit lokal, ndërsa për të sapozgjedhurit, me plotkuptimin e fjalës, të paraqesë hyrje dhe udhëzues për kryerje adekuate, si dhe me përgjegjësi të detyrave të tyre. Në shtatёmbёdhjete kapitujt, aq sa përfshin ky botim i Doracakut, kryetarët e këshillave dhe kryetarët e komunave do të informohen me procesin e përgjithshëm të decentralizimit në vend, implementimi i të cilit filloi më 1 korrik, 2005, pastaj me strukturën e komunave, kompetencat e transferuara, si dhe me ligjet dhe me dispozitat ligjore për zbatimin e tyre. Financimi i komunave, miratimi i buxhetit, zhvillimi i ekonomisë lokale, planifikimi hapësinor dhe urbanistik, shërbimet komunale, zhvillimi rural, arsimi dhe mbrojtja shëndetësore, janë gjithashtu kompetenca të rëndësishme të pushtetit lokal dhe janë përpunuar detajisht. Jo më pak i rëndësishëm për komunat, paraqet aktiviteti në ndërtimin e e-komunës, vendosja e standardeve evropiane të shërbimeve ndaj qytetarëve, zhvillimi i punës transparente dhe marrëdhënieve me publikun, ndërtimi i relacioneve të mira me organizatat civile dhe krijimi i komunës sipas një shembulli evropian, prandaj për shkak të kësaj edhe për këto tema është ndarë vend adekuat në këtë botim. Doracaku ka edhe rëndësi të madhe simbolike për BNJVL-në dhe për komunat. Përmes tij BNJVL bën hapin e parë në komunikimin e ndërsjelltë me strukturat e sapozgjedhura, në të gjitha 81 njësitë e vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë. Ky është fija e parë përmes së cilës vazhdon bashkëpunimi i BNJVL-së me anëtaret, në ndërtim të vizionit për zhvillim të procesit të decentralizimit dhe përforcimit të pushtetit lokal. Doracaku paraqet sublimat të rezultateve të arritura në këtë proces dhe e ofron mundësinë për të menduar, respektivisht e hap horizontin për veprim të mëtejmë. Veprimet përmes lobimit të përbashkët për përmirësim të rregullativës ligjore dhe sigurim të pavarësisë financiare më të madhe të komunave, përmes krijimit të një administrate efikase dhe efektive komunale, përmes përforcimit të shërbimeve elektronike të komunave dhe krijimi i komunave sipas shembullit evropian. Në fund, dua t u uroj të gjithë atyre që fituan besueshmërinë e qytetarëve të jenë përfaqësuesë të tyre në pushtetin lokal dhe u dëshiroj një bashkëpunim të suksesshëm dhe frytdhënës në BNJVL. Dhe mos harroni-,,edhe komuna Juaj është anëtare e BNJVL-së. Dushica Perishiq Drejtor ekzekutiv i BNJVL-së

5 BNJVL DHE DECENTRALIZIMI Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë BNJVL, e themeluar në vitin 1972, ka për qëllim përforcimin e sistemit të vetëqeverisjes lokale në vend dhe përfaqësimin e interesave të njësive të vetëqeverisjes lokale para institucioneve të sistemit, organizatave dhe institucioneve ndërkombëtare dhe më gjërë. Prej themelimit të saj deri më sot, BNJVL u zhvillua në një organizatë moderne dhe bashkëkohore, e organizuar sipas shembullit evropian prej më të sukseshmeve të këtij lloji. Duke shfrytëzuar mekanizmat demokratikë në theksimin institucional të çështjeve aktuale me interes prioritar për komunat, BNJVL është lider në procesin e decentralizimit. Për funksionimin efikas, në pajtim me statutin, në kuadër të BNJVL-së, janë vendosur: Kuvendi Gjeneral, i përbërë prej të gjithë 85 kryetarëve të komunave, Bordi drejtues i udhëhequr nga 19 anëtarë dhe Bordi mbikëqyrës i përbërë prej 5 anëtarëve. Në kuadër të BNJVL-së punojnë edhe Komiteti i këshillave të komunave dhe 14 komisionet të ndara sipas lëmenjëve të cilat janë në kompetencat e komunës. Në 4 vitet e fundit u përkushtuam edhe në formimin dhe zhvillimin e rrjeteve, të përbëra nga të punësuarit profesionalë në vetëqeverisjen lokale, me përvojë dhe dituri, adekuate dhe të nevojshme për punën e këtyre trupave. Në periudhën e shënuar formohen 15 rrjete, një pjesë e tyre punojnë në mënyrë shumë aktive dhe kanë dhënë një kontribut të madh në punën e përgjithshme të BNJVL-së.Pëkrahjen e punës së këtyre trupave e jep administrata e BNJVL-së e cila për momentin numëron 17 të punësuar. BNJVL verpon edhe në nivel ndërkombëtar, ku është anëtare edhe e NALAS Rrjeti i asociacioneve nacionale të pushteteve lokale të shteteve të Evropës Juglindore, e CEMR Këshilli i komunave evropiane dhe qyteteve, e ALDA Asociacion i agjensioneve të demokracisë lokale, e Trupit të Përbashkët Konsultativ të Maqedonisë dhe të Komitetit të Rajoneve të Bashkimit Evropian. Në këtë mënyrë BNJVL kontribuon në zhvillimin e demokracisë lokale dhe zbatimin e suksesshëm të decentralizimit të pushtetit dhe jep kontribut aktiv në përpjekjet e vendit tonë për hyrje në Bashkimin Evropian dhe në NATO, dhe jashtë kornizave të shtetit. Vërtetim i kësaj, është fakti se në raportin e fundit të Këshillit të Evropës, procesi i decentralizimit të pushtetit në Republikën e Maqedonisë është vlerësuar pozitivisht, me ç rast shpesh herë përmendet edhe BNJVL, si faktor i rëndësishëm në avancimin e decentralizimit. Të mos harrojmë se në vitin 2011, BNJVL dhe Qyteti i Shkupit, hapën zyrë në Bruksel, e cila ka 1 të punësuar, ndërsa ka detyrë që në kohë dhe para kohe t i informojë komunat, lobimin për fondet e rritura në Bashkimin Evropian të dedikuara për Maqedoninë, si dhe ndihmë gjatë realizimit të kontakteve. Historia e shkurtër e decentralizimit të ndërlikuar që në fillim e tregoi rrugën e rëndë që duhet kaluar për të arritur deri te titulli komunë evropiane ose komunë sipas masës të qytetarëve. Fillimi i ballafaqimit të këtij procesi, në mënyrë të pakalueshme hodhi në sipërfaqe probleme të shumta, pasiguri të madhe, papërgatitje në zbatimin e procesit të decentralizimit. Kompetenca të reja, administratë jo të trajnuar mjaftueshëm, përkrahje e varfër financiare për realizimin e përgjegjësive, borxhe të trashëguara, janë vetëm pjesë e problemeve të cilën e pranuan komunat. Në këtë drejtim, BNJVL arriti që gradualisht t i amortizojë vështirësitë për tejkalimin e problemeve nëpërmjet të aktiviteteve të shumta me ç rast arriti rezultate të suksesshme. BNJVL nuk u ndal në përfaqësimin maksimal të interesave të njësive të vetëqeverisjes lokale para pushtetit qëndror, duke shfrytëzuar Memorandumin për bashkëpunim të firmosur me Qeverinë në vitin 2003, i cili së shpejti do të plotësohet me bashkëpunim më të madh dhe më të thellëzuar. Drejtpërdrejt, nëpërmjet të takimeve me ministrat e Qeverisë dhe me kryetarin e Kuvendit të RM, u shfaqën problemet me të cillat ballafaqoheshim dhe ofronim zgjidhje. BNJVL arriti të hap dimension të ri në përfaqësimin e vendimeve të përshtatshme ligjore për komunat nëpërmjet të komisionit të sapo formuar parlamentar për vetëqeverisje lokale në Kuvendin e RM. Deri më tani me këmbëngulje, arritëm të ndryshojmë dispozita të shumta ligjore, në shërbim të pushtetit lokal. Midis tyre janë edhe Ligji për tatim të pronës, ku vepruam që ndërmarrjet të paguajnë tatim të hapësirës administrative, por edhe të hapësirës prodhuese. Arritëm t a ndryshojmë Ligjin për taksa komunale, pastaj Ligjin për përbërësit mineralë me të cilin komunave u takojnë 78% nga mjetet e marra nga koncesionet. Me ndryshimet në Ligjin për ndërtim, 80% nga shitja e tokës ndërtimore shkon në arkat komunale. Në vitin 2011, pas 7 viteve nga negociatat, Palramenti i RM, e miratoi Ligjin për tokë ndërtomore, konform së cilit e drejta për menaxhim me të njejtin i u dha njësive të vetëqeverisjes lokale. Në momentin e shkruarjes së këtij teksti, 42 njësi të vetëqeverisjes lokale, në mënyrë të pavarur menaxhojnë me tokën ndërtimore. E tëra kjo me qëllim sigurimi të pavarë-

6 sisë financiare të komunave, e domosdoshme për zhvillimin e mëtejmë të decentralizimit të vendit. Si rezultat i përpjekjeve të vazhdueshme të BNJVL-së, komunat janë të liruara nga pagesë e taksës së firmës, e cila me vendimin paraprak ligjor për regjistrin qëndror e paguanin për marrjen e të dhënave për kompanitë të cilat janë evidentuar në regjistrin Qëndror. Për shfrytëzimin e këtij shërbimi komunat ishin obliguar të paguajnë shuma më të mëdha, në pajtim me tarifën e përcaktuar të këtij institucioni. Me ndryshimet ky obligim është anuluar dhe komunat më të dhënat disponojnë falas gjë që kontribuon në shkarkimin e buxhetit komunal. Është miratuar edhe Ligji për trajtimin e objekteve të ndërtuara pa leje, për të cilin interesim të madh patën komunat. Mëtej, kërkojnë edhe komunat rurale të përfshihen në procedurën për menaxhim dhe për shpërndarje të tokës shtetërore bujqësore, disponimin dhe dhënien me qira dhe forma tjera të menaxhimit. Mjetet e marra nga qiraja e sipërfaqes bujqësore të shpërndahen në mënyrë të barabartë midis shtetit dhe komunave (50/50). Në përpjekjet për sigurimin e pavarësisë më të madhe financiare të komunave, nga pushteti qëndror kërkojmë përfshirja e vetëqeverisjes lokale në TVSH në vend të 4.5 % ( të cilat janë rritur në insistim të BNJVL-së prej 3 në 4,5%) të përmbajë së paku 6%, ndërsa në tatimin personal kjo të jetë 30%. Zhvillimi rajonal është sfidë kryesore e kësaj periudhe, veçanërisht për shkak të nevojës nga financimi i projekteve rajonale dhe realizim i shumës së përcaktuar me ligj nga një përqindje të bruto prodhimit vendor për këtë rast. Rajonet kanë nevojë nga përforcimi institucional, përforcimin e kapaciteteve të krjimit të projekteve përkatëse dhe aprovimi i strategjive kualitative rajonale. BNJVL ndihmon edhe procesin e planifikimit strategjik dhe aksional me qëllim të nxitjes së investimeve të huaja dhe vendore. Këtu nuk ngelen as projektet e realizuara të shumënumërta të drejtuara ndaj një qëllimi të vetëm gjenerimi i zhvillimit të njësive të vetëqeverisjes lokale të RM. Fokusi i interesimit të BNJVL-së në mënyrë të natyrshme evoluonte nga procesi i përkrahjes së rrjedhave të decentralizimit në procesin e drejtimit të aktiviteteve drejt implementimit të përgjithshëm të rregullativës me të cilën përcaktohet sistemi i vetëqeverisjes lokale. Numër i madh i trajnimeve u zbatuan në mënyrë të suskseshme në periudhën e kaluar. Në 2 vitet e fundit, minimum 1500 nëpunës komunalë, kalojnë trajnime më të lloj-llojshme, të organizuara nga BNJVL, ndërsa konform programit vjetor për trajnime. BNJVL u përfshi edhe në trendin e shoqërisë informatike në shtet. Mjaft i rëndësishëm është zhvillimi i softuerit të të dhënave nga të ardhurat dhe nga të dalat e komunave me qëllim krijimi të simujve anësor për paraqitjen e treguesve realë financiarë të komunave. Me këtë filluam, por nuk ngelemi me kaq. Në 3 vitet e kaluara disa softuerë shumë të rëndësishme janë përgatitur dhe të dhënë si shërbim i komunave. I mjaftueshëm është fakti se menaxhimi me tokën ndërtimore, komunat por edhe Qeveria, mund t a bëjnë vetëm përmes softuerit, pronësi e BNJVL-së. Softueri për efikasitet energjetik, për dhënien e B-lejeve të integruara ekologjike, për manifestime kulturore, për legjislativë, paraqit problem etj., janë vetën pjesë e përmbledhjes së softuerëve, të cilat u a ofrojmë anëtareve tona. Për vitin 2013, konform planit vjetor të BNJVL-së, vazhdojmë me hartimin e softuerëve të ri. Tashmë punohet në softuer për dhënie elektronike të lejeve për ndërtim, me ç rast Maqedonia do të bëhet vend i dytë në vend, pas Singapurit, i cili do t a ofrojë këtë shërbim ndaj të gjitha subjekteve. Me Ministrinë për transport dhe lidhje, me të cilën kemi bashkëpunim të mrekullueshëm, punojmë në konceptin për softuer i cili përfshin të gjitha planet urbanistike në Maqedoni. U zhvillua edhe bashkëpunim ndërkomunal, mjaft i rëndësishëm për komunat më të vogla. Përmes BN- JVL-së u lansuan praktikat më të mira nga komuna të caktuara, të cilat mund të shërbejnë si shembull në punën e të tjerëve. Komunat përmes aktiviteteve prorgamore, forumeve në bashkësi, arritën t i afrojnë qytetarët dhe t i përfshijnë në miratimin e vendimeve prioritare dhe vendimeve të rëdnësishme për zhvillimin e komunës së tyre. BNJVL punoi edhe Programin ambicioz për përkrahjen e komisioneve për marrëdhënie midis bashkësive, me ç rast i vendosi theks të veçantë realizimit të proceseve demoraktike dhe përfshirjes së të gjitha bashkësive në nivel lokal. Ky aktivitet do të jetë pjesë nga prioritetet tona edhe në periudhën e ardhshme, që do të thotë se do t u ndihmojë pushteteve lokale edhe këtë mandat, të kenë komisione sa më të rëndësishme. Luftuam për një arsim kualitativ, për planifikim urbanistik efikas dhe kualitativ dhe rregullim të hapësirës, për shërbime kualitative komunale, për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore dhe për zhvillimin e volitshëm të ekonomisë lokale, u ndihmuam komunave të zhvillojnë vetëdije dhe kapacitet për mjedis kualitativ jetësor dhe standard ekologjike evropiane, i vendosëm komunat para organizatave ndërkombëtare dhe e shfrytëzuam përvojën pozitive të huaj për nevojat e anëtarësisë sonë. Sot, pas 41 vitesh ekzistim, me ndihmën e Bashkimit Evropian, BNJVL fitoi edhe objektin e saj të njohur,,shtëpinë e komunave, shtëpi ku NJVL mund t i ndajnë informacionet, t i bartin problemet, të propozojnë vendime dhe të ndërmarrin masa për tejkalimin e tyre. BNJVL dha edhe përkrahje të drejtpërdrejt përmes projektit për sigurimin e pajisjes për përkthim simultan për 29 komuna me dygjuhësi/trigjuhësi, të realizuara me ndihmën e Agjensionit Zvicëran për bashkëpunim dhe zhvillim-sdc, një ndër përkrahësit

7 më të mëdhenj të BNJVL-së dhe të zhvillimit të tij institucional. BNJVL do të vazhdojë me qëllimet e shënuara për afirmimin e vlerave lokale demokratike, duke e thellësuar bashkëpunimin tashmë të vendosur me subjekte të numërta, dhe do të jetë udhëheqës në zgjidhjen e çështjeve aktuale për rëndësi të komunave edhe në të ardhmen. Para nesh qëndrojnë sfida të cilat janë të rëndësishme për vazhdimin e mjedisitt demokratik në të cilin u zhvilluan proceset në nivel lokal, veçanërisht energjia plotësuese e duhur dhe kushtimi i proceseve të eurointegrimeve. BNJVL duke mbajtur traditën për punë mbi parimet e depolitizimit, barazisë së anëtareve, lojalitet, pavarësi politike, e duke punuar në mënyrë profesionale dhe sipas standardeve evropiane do të kontribuojë në zhvillimin e shoqërisë demokratike me vetëqeverisje të fuqishme lokale në Republikën e Maqedonisë.

8 1ОRIENTIM NË LEGJISLATIVË 1.1. PËR DECENTRALIZIMIN Decentralizimi është proces i transferimit të kompetencave të komunës. Që të mund të gjendeni në dispozitat të cilat kanë të bëjnë me këtë sferë është e nevojshme të kujtohemi për cilat dispozita bëhet fjalë, cila është forca e tyre ligjore dhe kush është kompetent për miratimin e tyre. Decentralizimi është proces i transferimit të kompetencave dhe mjeteve nga shteti te njësitë e vetëqeverisjes lokale. Që të mund të gjendeni në dispoziatat të cilat kanë të bëjnë me këtë sferë është e nevojshme të kujtohemi për cilat dispozita flitet, cila është forca e tyre ligjore dhe kush është kompetent për sjelljen e tyre. Pse është e nevojshme kjo? Decentralizimi kryhet me sjelljen e ligjeve, ndryshimin ose plotësimin e tyre, e në disa ligje propozohet punë e caktuar të rregullohet me aktet ndërligjore ose të rregullohet me akt të cilin do t a miratojnë organet e komunës. Në Ligjin për vetëqeverisje lokale është dhënë vetëm lista e kompetencave nga lëmenjë të caktuar, e cilat punë dhe në çfarë vëllimi do të kryhen nga ana e komunave përcaktohet me ligj. Ashtu p.sh. komunat janë kompetente për miratimin e planeve hapësinore dhe urbanistike, rregullimin e tokës ndërtimore dhe dhënia e lejeve për ndërtim të objekteve të cilat kanë rëndësi lokale. Formulimi i këtillë në ligj është tejet i përgjithshëm, e precizimi i tij do të bëhet me ligje të veçanta, akte ndërligjore dhe akte të komunave. Në rastin konkret me Ligjin për planifikim hapësinor dhe urbanistik ndahen cilat plane i miraton komuna, në cilën procedurë, kush do t a zbatojë si dhe çështje tjera. Me Ligjin për ndërtim ndahet procedura e dhënies së lejeve për ndërtim, ndahen objektet të cilat kanë rëndësi lokale, kryhet mbikëqyrje mbi zbatimin e ligjit. Me Ligjin për tokë ndërtimore ndahet nocioni për tokën ndërtimore, rregullimi i së njejtës dhe zgjidhen çështje tjera. Pastaj në ligjet e njejta thuhet se për trajtim ose rregullim të mënyrës së trajtimit me çështje të caktuara miratohen akte ndërligjore përkatësisht akti i komunës. Kjo mund të shihet nga cilat punë nga kjo sferë është kompetente komuna dhe sa është vëllimi i kompetencës. Kompetenca e komunës në sferën e urbanizmit është ndarë me tre ligje dhe disa akte ndërligjore. Në lëminë e zhvillimit ekonomik, kompetenca e komunës transferohet nëpërmjet më tepër ligjeve siç janë: Ligji për tregëtinë, Ligji për veprimtari hoteljerike, Ligji për veprimtari turistike, Ligji për shoqata tregtare, Ligji për zanatçitë, Ligji për ndërmarrje publike dhe ligje tjera. Pikërisht me këto ligje është dhënë e drejta për organin e caktuar shtetëror të miratojë akte ndërligjore. P.sh. në ligjin për veprimtari hoteljerike është thënë se forma e regjistrit të cilin do t a mbajë komuna për hoteljeri, do t a shënojë ministri me akt të veçantë. Numri i ligjeve me të cilat transferohet kompetenca e komunës në lëminë komunale është edhe më i madh. Për këto arsye, është e nevojshme të njihemi me llojet e akteve ligjore që ekzistojnë në shtetin tonë. Kështu ekzistojnë lloje të shumta të akteve juridike me forcë të ndryshme juridike, dhe ato janë: Kushetuta, ligjet, aktetet e ndryshme ndërligjore, aktet të cilat i miratojnë organet e komunave dhe marrëveshjet kolektive. Sipas fuqisë juridike, Kushtetuta është akti më i lartë ligjor dhe të gjitha aktet tjera juridike duhet të jenë të harmonizuara me të. Të dytët me forcën e tyre juridike janë ligjet, pas tyre vijojnë aktet ndërligjore, aktet e organeve të komunave dhe marrëveshjet kolektive. Paraprakisht thamë se aktet duhet të jenë të harmonizuara me Kushtetutë, por aktet ndërligjore, aktet e komunave dhe marrëveshjet kolektive, krahas asaj që duhet të jenë të harmonizuara me kushtetutë, gjithashtu duhet të jenë të harmonizuara edhe me ligj. Ju e dini se organi i vetëm i cili mund t a vlerësojë harmonizimin e Kushtetutës dhe ligjeve është Gjykata kushtetuese e Republikës së Maqedonisë. Kjo d.m.th. se ai mund të asgjësojë ose të anulojë aktin ligjor, për deri sa vlerëson se i njejti nuk është në pajtim me Kushtetutën ose ligjin.

9 Këtu me të drejtë trajtohet çështja si Gjykata kushtetuese do të kuptojë se komunë e caktuar ka miratuar plan urbanistik në kundërshtim me ligjin. Gjykata kushtetuese do të zbatojë procedurë për vlerësimin e iniciativës së subjektit të caktuar. Ky subjekt midis tjerash, mund të jetë kryetari i komunës, ministria për vetëqeverisje lokale, duke kryer të drejtën e mbikëqyrjes mbi ligjshmërinë e dispotzitave të cilat i sjellin oganet e komunës, individi etj. Në këtë situatë Gjykata kushtetuese me vendim do t a anulojë ose asgjësojë planin urbanistik. Shembull: Këshilli i komunës sjell plan urbanistik në kundërshtim me kompetencën e ndarë me ligjin për planifikim hapësinor dhe urbanistik ose ai plan është miratuar pa pasur kujdes procedurën e shënuar me ligj, për miratimin e tij. Ky plan do të zbatohet deri sa nuk prishet apo anulohet nga ana e Gjykatës Kushtetuese. 1.2. LIGJET Për shkak se decentralizimi kryhet me miratimin e ligjeve, është e nevojshme të njiheni se kush i miraton, me çfarë shumice, çfarë ligje ka, ku shpallen, kush jep shpjegimin e tyre. Ligjet i sjell Kuvendi i Republikës së Maqedonisë në procedurën e shënuar. Ligjet miratohen me votimin e deputetëve. Në varësi të asaj se a bëhet fjalë për ligj sistemor ose ligj të thjeshtë, për miratimin e tyre është e duhur shumicë e ndryshme. Ashtu ligjet sistemore miratohen me dy të tretën e shumicës, për deri sa ligjet e thjeshta miratohen me shumicë të ndryshme, dhe atë shumicë absolute dhe të thjeshtë. Shumica e thjeshtë ekziston kur për miratim është duhet numri i përgjithshëm i deputetëve. Shumica absolute ekziston kur për miratim është e nevojshme shumica e deputetëve të pranishëm, por jo më pak se një e treta e numrit të përgjithshëm të deputetëve. Për miratimin e ligjeve të cilat në mënyrë direkte kanë të bëjnë me kulturën, shfrytëzimin e gjuhës, arsimin, dokumentet personale, shfrytëzimin e simboleve, si dhe ligjet të cilat kanë të bëjnë me vetëqeverisjen lokale (Ligji për vetëqeverisje lokale, Ligji për qytetin e Shkupit, Ligji për organizimin territorial të vetëqeverisjes lokale të Republikës së Maqedonisë, Ligji për financimin e komunave dhe Ligji për zgjedhjet lokale) krahas shumicës së paraparë duhet të ketë edhe shumicë votash të deputetëve të pranishëm të cilët u përkasin njësive të cilat nuk janë shumicë në Republikën e Maqedonisë. Ekzistojnë dy lloje të ligjeve dhe atë: të përgjithshme (gjenerale) dhe të veçanta (speciale). Me ligjet e përgjithshme çështjet e përcaktuara rregullohen në mënyrë të përgjithshme dhe pastaj theksohet se kjo çështje do të jetë e rregulluar me ligj të veçantë. Shembull: në Ligjin për vetëqeverisje lokale (ligji i përgjithshëm) lidhur me financimin e komunës, është dhënë e drejta që komunat të kenë burime personale të të ardhurave të cilat vetë i caktojnë, është dhënë e drejta që vetë t i përcaktojnë shkallët, të obligohen dhe të disponojnë. Pastaj ky ligj tregon se financimi i komunave do të rregullohet me ligj të veçantë. Ligji për financimin e njësive të vetëqeverisjes lokale është ligj i veçantë lidhur me Ligjin për vetëqeverisje lokale. Në situatë të këtillë parashtrohet pyetja si është veprimi jurdik i këtyre ligjeve? Për shkak se ligjet e veçanta e rregullojnë më detajisht materien juridike në lëminë për të cilën është miratuar, ata e dërgojnë rëndësinë e ligjeve komunale. D.m.th. do të zbatohet ligj i veçantë. Gjatë zbatimit të ligjit mund të ndodh që kapitull i posaçëm ose nen të jetë mjaft i qartë me ç rast jepet mundësia që të shpjegohet në mënyrë të ndryshme. Që të mos jepet mundësi që këtë dispozitë t a zbatojë secili ashtu si dëshiron t a shpjegojë, ofrohet vendim me të cilin është thënë se vetëm Kuvendi është i autorizuar të japë shpjegim autentik për ligjet. Për zbatimin e ligjeve është e nevojshme të dihet kur ato kalojnë në fuqi. Ligjet si dhe aktet tjera juridike, shpallen në pajtim me Kushtetutën. Ligjet shpallen në,,gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë. Kalojnë në fuqi sipas rregullës në ditën e tetë nga dita e shpalljes së tyre, e në situata të caktuara nga dita e shpalljes së tyre. Në çdo rast ligji nuk mund të kalojë në fuqi para se të jetë i shpallur në,,gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë. Ligji një herë i miratuar, mund të ndryshohet dhe të plotësohet. Ndryshim dhe plotësim të ligjit do të ketë kur prej zbatimit të tij konstatohet se i njejti nuk u përshatet qëllimeve për të cilat është miratuar. Ndryshimi dhe plotësimi i ligjit kryhet me Ligjin për ndryshim dhe plotësim, e shpallja e tij kryhet me procedurën e shënuar në vetë ligjin. Deri sa ligji vlen arrin deri te ndryshime të shumta dhe plotësime të cilat janë shpallur në gazeta të ndryshme zyrtare, e me të bëhet më i rëndë zbatimi i tij, atëherë trajtohet rreth përpunimit të tekstit të pastruar të ligjit. Ky tekst i pastruar shpallet në,,gazetën zyrtare të

10 Republikës së Maqedonisë. Kështu teksti i shpallur ka qëllim që t a lehtësojë ligjin e zbatuar. Për deri sa zbatohen dispoziatat ligjore nga ligji atëherë shënohen të gjitha gazetat zyrtare me të cilat është shpallur ndryshimi dhe plotësimi. Merret vendim me të cilin merren të drejtat themelore të institucioneve në lëminë e kulturës, të cilat kanë karakter lokal. Kjo e drejtë komunave u është dhënë me Ligjin për kulturë, i cili ka ndryshime dhe tekst të përgatitur, pastruar i shpallur në Gazetën zyrtare të Republikës së Maqedonisë. Nuk thirret në gazetë zyrtare në të cilën është shpallur teksti i pastruar me ligj, por i thirret nenit i cili jep këtë të drejtë dhe numërohen të gjitha gazetat zyrtare në të cilat janë shpallur tekstet e pastruara dhe të gjitha ndryshimet. Shembull: në bazë të nenit të ligjit të kulturës në,,gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë. nr. /, /, /, /. Këtu duhet të rikujtohemi se në këtë rend juridik pjesë të tyre kanë marrëveshjet ndërkombëtare. Ato do të bëhen pjesë e rendit juridik të brendshëm, kur, në pajtim me Kushtetutën do të ratifikohen nga ana Kuvendit. Marrëveshjet ndërkombëtare mund të ndryshohen me miratimin e ligjit. 1.3. AKTET NDËRLIGJORE Për shkak të ekzekutimit të ligjeve ose për shkak të përpunimit të çështjeve të caktuara të ligjit, ligjet dhe zbatimi i tyre më i lehtë miratohen me akte ndërligjore. Miratimi i akteve ndërligjore duhet të jetë i paraparë në vetë ligjin, ekzistojnë lloje të shumta të akteve ndërligjore dhe atë: rregullore, urdhëresa dhe organe të ngjashme të shtetit (qeveria, ministria). Me rregulloren përpunohen norma të caktuara me ligj, me ç rast mundësohet zbatim i pandaluar. Ekzistojnë dy lloje të rregulloreve: Rregullore për ekzekutimin e ligjeve dhe Rregullore me fuqi ligjore. Rregulloret për ekzekutimin e ligjit miratohen me qëllim të zbatimit të ligjit. Që të mund të miratohet një rregullore e tillë është e nevojshme që ligjdhënësi atë tashmë t a ketë thënë ose t a ketë autorizuar Qeveria ose rreptësisht t a ketë urdhëruar. Këto urdhëresa vlejnë deri kur vlen ligji në bazë të së cilit është miratuar. Rregulloret me fuqi ligjore i miraton Qeveria në rast të ekzistimit të gjendjes së jashtëzakonshme ose luftës. Kjo rregullore vlen deri në përfundim të gjendjes së jashtëzakonshme ose luftës. Urdhëresa është akt i përgjithshëm ligjor i cili aprovohet nga organet e drejtorisë së shtetit dhe me qëllim të kryerjes së dispozitave ligjore. Baza për aprovimin e urdhëresës është në ligj ose në ndonjë dispozitë tjetër për kryerjen e së cilës merret vendim. Me të përpunohen ose shpjegohen pjesë të caktuara prej aktit më të lartë se ajo. Me urdhëresën nuk mundet që me subjektet e së drejtës, të vendosen të drejta dhe obligime të cilat nuk janë themeluar me ligj. Rregullorja është akt ndërligjor i përgjithshëm të cilin e miratojnë organet e drejtorisë së shtetit. Me rregullore nuk mund të vendosen të drejta dhe obligime për subjektet e së drejtës, nëse nuk janë bazuar në ligj konkret. Rregulloret miratohen me kryerjen e ligjeve dhe dispozitave tjera dhe akteve të Kuvendit dhe Qeverisë. Edhe rregulloret miratohen në bazë të dhënë në dispozitën për kryerje dhe përpunim të cilat miratohen. Komunat në pajtim me ligjin për kontabilitet për buxhetin dhe shfrytëzuesve buxhetor kryejnë regjistrim të mjeteve bazë, arkës, kërkesat dhe obligimet. Ligji udhëzon drejt asaj se me rregullore do të rregullohet kryerja e regjistrimit si afat deri kur duhet të jetë i dorëzuar raporti nga regjistri i kryer. D.m.th. këtu me rregulloren për kontabilitet të buxhetit dhe shfrytëzuesve buxhetor, përpunohen normat e ligjit me qëll im që të lehtësohet zbatimi i tij. 1.4. REGJISTRI Thamë se aktet të cilat i miratojnë subjektet kompetente shpallen në,,gazetën zyrtare të RM. Si dihet në cilën gazetë zyrtare është shpallur akti ligjor ose ndërligjor i caktuar? Në regjistër janë shënuar të gjitha aktet ligjore dhe ndërligjore të miratuara gjatë vitit. Me shfrytëzimin e këtij regjistri mund që më së lehti të gjendet ligji dhe numri në të cilin është shpallur. 1.5. AKTET E KOMUNËS DHE PËRGATITJA E TYRE Lloje të akteve Оrganet e komunës në kryerjen e kompetencave të tyre sjellin akte të përgjithshme dhe të veçanta. Me aktet e përgjitshme në mënyrë origjinale (burimore) rregullohen organet e punë në kryerjen e kompetencave miratojnë akte të përgjithshme dhe të veçanta. Ato përmbajnë norma të cilat kanë të bëjnë me numër të pacaktuar të rasteve. Organet e komunës miratojnë akte të veçanta kur vendosin në procedurë drejtuese ose kur kryejnë zgjedhje ose

11 emërim. Si dhe në raste tjera të parashikuara me ligj ose dispozita tjera. Këshilli i komunës në kuadër të kompetencës miraton akte të përgjithshme: Statutin, Programe dhe plane, Vendime dhe Dispozita tjera të përcaktuara me ligj Me statutin e komunës si akt i lartë rregullohen: Organizimi dhe puna e organeve të komunës; Organizimi dhe puna e komisioneve të këshillit; Kryerje e punëve me interes publik me rëndësi lokale të cilat nuk janë shmangur nga kompetenca e saj, as që janë në kompetencat e organeve të pushtetit shtetëror.; Mënyra e informimit të qytetarëve; Rastet e kyçjes së publikut nga seancat e këshillit Mënyra dhe procedura e parashtrimit të parashtresave dhe propozimeve për punën e organeve të komunës dhe të vepruarit mbi to; Mënyra e organizimit të tribunave publike, zbatimi i anketave dhe mbledhjet e propozimeve të qytetarëve; Mënyra e kryerjes së obligimeve në lëminë e mbrojtjes në gjendje lufte; Çështje tjera të rëndësishme për vetëqeverisjen lokale. Me plane dhe programe rregullohen dhe përpunohen çështjet për kryerjen e ligjeve dhe të dispozitave tjera me të cilat u janë transferuar kompetencat komunave, e me çka është e nevojshme të parashihen afate dhe dinamika të kryerjes (p.sh. programe për higjienë komunale, programe për furnizim me ujë etj). Me vendime më konkretisht rregullohet çështja e caktuar në kompetencat e komunës (p.sh. vendim për themelimin e shërbimeve publike nga kompetencat e komunës, vendim për miratimin e planeve urbanistike etj). 1.6. PROCEDURA E APROVIMIT Procedura për aprovimin e akteve të përgjithshme fillon me dorëzimin e propozimit për sjelljen e akteve të përgjithshme. Propozim për miratim Propozimin për miratimin e akteve të përgjithshme mund të dorëzojnë kryetarët e komunave, anëtarët e këshillave, si dhe 10% të zgjedhësve në komunë. Propozimi për miratimin e një akti të përgjithshëm i përmban arsyet për shkak të të cilave duhet të miratohet akti dhe përmbajtja e aktit. Në propozimin për aprovim mund të jenë përfshirë edhe parimet në të cilat bazohet miratimi i vetë aktit. Ju, si propozues i autorizuar, propozoni të merret vendim për ndarjen e hapësirës në të cilën mund të kryhet përfitim. Për atë qëllim dërgoni propozim për sjelljen e këtij vendimi, ku do të shënoni se ka dukur për kryerjen e tregtisë së vogël jashtë hapësirave zyrtare me ç rast ndalohet zhvillimi normal i komunikacionit ose përfshijnë trotoaret të cilat janë të dedikuara për lëvizjen e këmbësorëve. Nëse drejt propozimit për aprovim miratohet edhe propozim- akti, propozim- akti i përgjitshsëm duhe të përmbajë bazë juridike, arsyetim, mjete të duhura financiare për zbatimin dhe mënyrën e sigurimit të atyre mjeteve. Propozimin për miratimin e aktit të përgjithshëm, kryetari i këshillit e dorëzon deri te trupi punues përkatës i caktuar me rregulloren e këshillit. Gjithashtu propozimi për sjelljen e aktit të përgjithshëm dorëzohet edhe te kryetari i komunës, për deri sa ai nuk është propozues për t u dhënë mendime këshillit dhe trupit kompetent punues. Trupi punues pasi t a shqyrtojë propozimin merr qëndrim për themelimin dhe nevojën e sjelljes së akteve dhe për të më vonë e informon këshillin. Këshilli e shqyrton propozimin bashkërisht me qëndrimin e trupit punues dhe mendimin e krytarit të komunës dhe e përcakton themelimin. Nëse me propozimin e miratimit të akteve është dorëzuar propozimi, pas përcaktimit të themelimit dhe nevojës së miratimit të aktit, kalohet në diskutim të propozimit. Aprovimi i dispozitave nuk është paraparë në dy faza. Këshilli pasi e përcakton themelimin dhe nevojën e miratimit do të caktojë përgatitës të propozim-vendimit. Përpiluesi duhet ta përpunojë vendimin ashtu që duhet të përmbajë bazë juridike, titull dhe arsyetim dhe si propozim-vendim ta dorëzojë deri te këshilli për miratim. Projekt Projekti i aktit të përgjithshëm kalon në diskutim në trupat kompetent punues të këshillit dhe vendoset në rend dite të seancës së këshillit. Në seancën e këshillit kryhet diskutim sipas projektit të aktit përgjithshëm me parim dhe individualitete. Në diskutim këshilltarët diskutojnë nëse projekti i aktit të përgjithshëm në mënyrë kosekuente i thekson parimet mbi të cilat duhet të themelohet akti i përgjithshëm, e për deri

12 sa i njejti nuk miratohet, ai i kthehet propozuesit për përpunim. Për deri sa projekti miratohet kalohet në diskutim individual. Ai kryhet për pjesë të veçanta (krerë) dhe anëtarët e projektit. Pas mbarimit të diskutimit qëndrimet dhe vërejtjet me konkluzionin drejtohen deri te propozuesi me qëllim që ai t i ketë parasysh gjatë përpilimit të propozim aktit. Propozimi Propozimet e akteve të përgjithshme miratohen me votimin e këshilltarëve, me shumicë të ndryshme në varshmëri të akteve. Ashtu, për akte të caktuara kërkohet shumicë prej numrit të përgjithshëm të këshillit, e për shumica tjera nga pjesëmarrja e anëtarëve. Pas sjelljes së aktit ai i dorëzohet krytearit për shkak të shpalljes. Kryetari i komunës sjell konkluzion me të cilin emërohet akti dhe shpallet në gazetën zyrtare të komunës. Akti i përgjithshsëm mund të aprovohet edhe në rrugë të procedurës urgjente. Sipas procedurës urgjente mund të miratohet vetëm vendim me të cilin përcaktohen çështje të tilla për rregullimin e së cilës nevojitet nevojë e vërtetë dhe për deri sa anulimi i rregullimit të këtyre çështjeve do të shaktojë pasoja më të mëdha. Propozuesit e propozimit për aprovimin e aktit të përgjithshëm duhet të dorëzojnë dhe propozojnë akte, si dhe t a arsyetojnë nevojën për procedurë urgjente. Nëse propozimi për aprovimin e aktit miratohet, atëherë propozimi i aktit të përgjithshëm vendoset në rend të ditës në seancën e njejtë. Ndryshimi ose plotësimi i propozimit të vendimit kryhet me amandament. Sipas rregullës amandamenti dorëzohet më së voni 3 ditë para ditës së caktuar për seancë të këshillit në të cilën do të diskutohet propozimi i vendimit. Në rast të veçantë, amandamenti mund të miratohet edhe në vetë seancën kur shqyrtohet propozimi i vendimit. Në të dy rastet amandamenti dorëzohet në formë të shkruar dhe duhet të jetë i arsyetuar, për amandamentin kryhet shqyrtim i posaçëm. Për amandamentin vendoset para se të votohet për nenin e propozimit të vendimit për të cilin ka të bëjë amandamenti. Amandamenti i miratuar konsiderohet si pjesë përbërëse e vendimit. 1.7. PËRMBLEDHJE E AKTEVE TË SHPALLURA Administrata komunale mban përmbledhje të akteve të miratuara nga organet e komunës. Në përmbledhje aktet evidentohen sipas emërimit të tyre. Kjo d.m.th. se planet dhe programet evidentohen në veçanti, e në veçanti vendimet dhe llojet tjera të akteve të cilat miratohet. Në përmbledhjen e tekstit të tërë në akt me numër dhe datë të miratimit të tij, si dhe numri i gazetës zyrtare të komunës në të cilën është shpallur. Gjithashtu evidentohen të gjitha ndryshimet dhe plotësimet të cilat janë kryer në aktet. Qytetarët e interesuar mund që në çdo kohë të kryejnë mbikëqyrje në përmbledhjen dhe nga ajo t i marrin informatat e duhura.

2 ORGANE TË KOMUNËS 13 Pas marrjes së urimeve për funksionin e ri dhe përgjegjësitë tuaja para qytetarëve, që në fillim duhet të dini janë përgjigjet në pyetjet: cilat janë obligimet dhe të drejtat dhe si të punoni në mënyrë efikase dhe efektive. Shpresojmë se faqet në vijim, do t i lexoni me vëmendje të veçantë. 2.1. KËSHILLI I KOMUNËS 2.1.1. Konstituimi i këshillit Zgjedhjet mbaruan. Si do të konstituohet këshilli? Mbledhjen e parë të këshillit, do t a thërret kryetar i këshillit nga përbërja e mëparshme në afat prej 20 ditëve nga dita e mbarimit të zgjedhjeve. Nëse kryetari i përbërjes së mëparshme të këshillit nuk e thërret mbledhjen, atëherë vetë këshilltarët e sapo zgjedhur në afat prej 10 ditëve, pas kalimit të afatit të mëparshëm mblidhen dhe, nën udhëheqje të anëtarit më të vjetër e konstituojnë këshillin. Duhet të mbahet llogari që ky afat të mos lëshohet, sepse në të kundërtën do të duhet të shpallen zgjedhje të reja. Qytetarët ju zgjodhën të jeni anëtar i organit të tyre përfaqësues, ku do të vendosni në suazat e kompetencave të komunës. Numri i anëtarëve të këshillit, varësisht nga numri i banorëve, është i ndryshëm. Kështu, këshilli më i vogël numëron 9 këshilltarë, ndërsa këshilli më i madh 33 këshilltarë. Për dallim nga komunat Këshilli i Qytetit të Shkupit, si njësi e veçantë e vetëqeverisjes lokale, ka 45 këshilltarë. Qytetarët, me zgjedhjen e juaj si anëtarë i këshillit, ju kanë dhënë të drejtën për pjesëmarrje në punën e këshillit nëpërmjet diskutimit për materialet e vendosura në rend të ditës; të drejtë të propozoni zgjidhje dhe konkluzione për këto materiale, si dhe të parqitni pyetje deri te kryetari i komunës. Poashtu, mund të propozoni miratimin e dispozitave të caktuara, me të cilat do të rregullohet çështje e caktuar në kompetencë të komunës, të filloni iniciativa dhe jepni propozime. Në rend të ditës është sjellja e programit për rregullimin e tokës ndërtimore. Në këtë program nuk është parashikuar ndërtimi i kanalizimit në pjesën e vendbanimit, në të cilën jetoni. Ju mund të propozoni ndryshim ose plotësim të propozim-programit, me qëllim të ndërtimit të kanalizimit. Materiali, i cili është i propozuar për rend të ditës, konsideroni se nuk ofron zgjidhje të mirë ose ai nuk është mirë i përpunuar. Në këtë rast ju mund të propozoni zgjidhje më të mirë ose të kërkoni të sillet konkluzion, me të cilin do të obligohet propozuesi të bëjë përpunimin e materialit të këtillë. Në punën e këshillit, si përfaqësues i qytetarëve, vendosni sipas bindjes së juaj dhe nuk mund të shkarkoheni nga funksioni, e as të thirreni në përgjegjësi penale ose të paraburgoseni për mendimin e shprehur nga ana e juaj ose për mënyrën e votimit të juaj, gjatë punës së këshillit. 2.1.2 Mospërputhja e funksionit Me vetë zgjedhjen e funksionit të ri nuk do të mund të kryhen funksione dhe veprimtari tjera. Kështu, kryetari i komunës nuk mundet, në të njëjtën kohë, me qenë kryetar i Republikës së Maqedonisë, kryetar i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, deputet, ministër, gjykatës, gjykatës në Gjykatën kushtetuese, prokuror publik, avokat popullor. Më tutje, nuk mund të kryej funksionin, zgjedhjen ose emërimin e të cilit e bën Kuvendi dhe Qeveria e Republikës së Maqedonisë. Nuk mund të kryej punë profesionale ose administrative në organet e administratës shtetërore dhe nuk mund të jetë anëtar i bordeve drejtuese ose përfaqësues i kapitalit shtetëror në shoqatat tregëtare. Poashtu, nuk mund të kryejë veprimtari ekonomike ose veprimtari tjetër fitimprurëse. Kryetari i komunës nuk mund të jetë në të njëjtën kohë edhe anëtar i këshillit, ndërsa kryetari i Qytetit të Shkupit nuk mund të jetë anëtar i këshillave të komunave të qytetit të Shkupit. Funksioni anëtar i këshillit, në të cilin ju kanë zgjedhur qytetarët, ju kufizon të drejtën të jeni kryetar i Republikës së Maqedonisë, kryetar i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë, deputet, ministër, gjykatës, gjykatës në Gjykatën kushtetuese, prokuror publik, avokat i popullit. Poashtu, nuk mund të kryeni funksion, zgjedhja dhe emërimi i të cilit bëhet nga ana e Kuvendit dhe Qeverisë së Republikës së Maqedonisë.

14 Meqenëse Kuvendi vendos për çështje me rëndësi lokale, mund të ndodh të vendos për çështje, nga e cila ju osë bashkëshorti i juaj, fëmija ose farefis deri në gjeneratën e dytë, mund të keni interes financiar ose interes tjetër. Në këto raste, ju nuk guxoni të merrni pjesë gjatë vendosjes dhe për këtë, jeni i obliguar të informoni këshillin. 2.1.3. Kompetencat Këshilli i komunës i përbërë nga përfaqësues të qytetarëve është kompetent për: aprovimin e statutit dhe dispozitave tjera të komunës, aprovimin e buxhetit të komunës dhe llogarinë vjetore të komunës, përcaktimin e lartësisë së burimeve të të ardhurave personale për financim të komunës, në suazat e përcaktuara me ligj, themelimin e shërbimeve publike, në suazat e kompetencave të komunës dhe bën mbikëqyrje mbi punën e tyre, emërimin e anëtarëve të bordeve drejtuese të shërbimeve publike, që i themelon, aprovimin e planeve për punë dhe planeve financiare për financimin e shërbimeve publike, që i ka themeluar komuna, aprovimin e raportit për kryerjen e buxhetit dhe aprovimin e llogarisë vjetore të komunës, vendos për dhënien e lejës për kryerje të veprimtarisë me interes publik, me rëndësi lokale në pajtim me ligj, aprovomin e raportit për punë dhe llogarive vjetore të shërbimeve publikë, që i ka themeluar komuna, vendosje për mënyrën e përdorimit të pronësisë së komunës, vendosje për mënyrën e kryerjes së kontrollit financiar të buxhetit të komunës, në pajtim me ligj, zgjedhje të personit, i cili udhëheq me njësinë lokale të Ministrisë për punë të brendshme, në pajtim me ligj, shqyrtim dhe aprovim të raportit për siguri publike në territorin e komunës, të cilin e dorëzon deri te ministri për punë të brendshme dhe avokati popullor. 2.1.4. Komisionet e këshillit Kompetenca e komunës është e madhe dhe shtrihet në lëmenjë të ndryshme. Për këtë paraqitet nevoja e formimit të komisioneve të përkohshme dhe të përhershme, si trupa të këshillit. Cilat komisione do të formohen dhe sa do të jetë numri i anëtarëve të tyre, do të vendosni vetë, nëpërmjet statutit të komunës. Zakonisht, komisionet formohen për lëmenjë të caktuar ose për më tepër lëmenjë të afërt dhe gjatë zgjedhjes së anëtarëve të komisoneve, duhet pasur vëmendje ata të njohin lëminë. Këshilli, me propozim të kryetarit të komunës, sjell buxhetin e komunës dhe llogarinë vjetore. Në rend të ditës është sjellja e programit për mirëmbajtjen e higjienës në sipërfaqet publike. Komisioni për veprimtari komunale, i formuar nga ana e këshillit, pasiqë paraprakisht do të shqyrtojë këtë program, këshillit mund t i propozojë zgjidhje më të ndryshme nga zgjidhjet e ofruara ose të propozojnë programi të plotësohet me zgjidhje të reja. Aprovohet plan urbanistik. Komisioni për urbanizëm dhe ndërtimtari, me siguri do të jep kontribut në sjelljen e planit kualitativ. Meqë komisioni është i përbërë nga këshilltarë, që i përkasin partive të ndryshme politike, gjatë formimit të komisioneve duhet të respektohet përfaqësimi profesional i të gjitha partive politike, që kanë anëtarë të tyre në këshill. Shembull: Puna e këshillit do të lehtësohet, nëse ka komision për financim dhe buxhet, sepse ajo do të përbëhet prej anëtarëve, të cilët e njohin këtë lëmi dhe këshillit do të mund t i dorëzojnë propozime konkrete. Përbërja e popullatës në komunë, sipas regjistrimit të fundit është i tillë, që më tepër se 20%, i takojnë bashkësisë së caktuar. Për zgjidhjen e marrëdhënieve në mes këtyre bashkësive, formohet komision për marrëdhënie në mes bashkësive. Komisioni duhet të përbëhet nga numër i njëjtë i çdo bashkësie prezente në komunë dhe zgjedhja e tyre do të rregullohet me statutin e komunës. Atëherë kur komisioni do të diskutojë për marrëdhëniet në mes bashkësive dhe do të ndërtojë mendim ose do të ketë zgjidhje se, si këto marrëdhënie të zgjidhen, mendimin dhe zgjidhjen do të dorëzojë deri të këshilli. Këshilli, gjatë një situate të tillë, është i obliguar të shqyrtojë mendimet dhe zgjidhjet e ofruara dhe të vendosë në lidhje me ato. Institucionet publike, të cilat themelohen nga ana e këshillit të komunës për realizimin e kompetencave të komunës, japin shërbime. Shfrytëzues të këtij shërbimi janë persona juridik dhe fizik. Këshilli për mbrojtje të konsumatorëve duhet të jetë i përbërë nga përfaqësues të përsonave juridik dhe fizik. Poashtu, këshilli për mbrojtje të konsumatorëve, që është i përbërë nga shfrytëzues të shërbimit të përmendur, ka mundësi të bëj vlerësimin dhe mund të propozojë masa për përmirësimin e tij. Mbledhja e

15 mbeturinave bëhet një herë në javë në një rrugë të caktuar. Kjo në praktikë nuk është e mjaftueshme, sepse shportat janë të stërmbushura dhe mbeturinat shpërndahen në rrugë. Këshilli për mbrojtje të konsumatorëve, mund të propozon mbledhja e hedhurinave të bëhet dy herë në javë ose zgjidhje tjetër më adekuate. Shembull: Komuna feston jubileun. E nevojshme është të festohet. Për këtë shkak do të formojë komision të përkohshëm, i cili do të realizojë këtë ngjarje, gjegjësisht do t i propozojë këshillit si të festohet jubileu. Pas përfundimit të jubileut komisioni do të pushon së punuari. 2.1.5. Zgjedhja dhe obligimet e kryetarit Në mbledhjen e parë konstitutive të këshillit të komunës, vërtetohet mandati i zgjedhjes së anëtarëve të këshillit. Është e nevojshme të zgjidhet kryetar i këshillit. Si do të bëhet kjo? Nëse në rrethin e parë të zgjedhjeve, asnjë nga kandidatët nuk ka fituar shumicën e duhur të votave, atëherë votohet në rrethin e dytë, vetëm për dy kandidatë, të cilët në rrethin e parë të votimit kanë fituar më tepër vota. Në rrethin e dytë të votimit, i zgjedhur do të konsiderohet ai kandidat, që ka fituar më tepër vota. Kryetari i zgjedhur do të konvokojë mbledhjet e këshillit dhe do të udhëheqë me ato. Thirrja e mbledhjeve bëhet me dorëzimin e vendimit, me propozim të rendit të ditës, deri te anëtarët e këshillit. Kryetari do t i firmosë të gjitha aktet që i ka miratuar këshilli dhe do t i parashtrojë deri te kryetari i komunës për shkak të shpalljes në gazetën zyrtare dhe ekzekutimi i tyre i mëtejmë. 2.1.6. Seanca të këshillit E keni marr vendimin për konvokim të mbledhjes së këshillit, së bashku me propozimin e rendit të ditës. Keni vërejtur se vendimi është i nënshkruar nga ana e kryetarit të këshillit të komunës. Kjo do të thotë se këshilli i komunës punon në mbledhje, e mbledhjet i thërret kryetar i këshillit. Mirëpo, kryetar i këshillit do të thërret mbledhje edhe me kërkesë të kryetarit të komunës dhe me kërkesë të, së paku, ¼ e anëtarëve të këshillit. Nëse kërkesa për mbledhje është parashtruar nga ana e kryetarit të komunës ose prej anëtarëve të këshillit të komunës, kryetar i këshillit në afat prej 15 ditëve nga dita e parashtrimit të kërkesës, thërret mbledhjen e këshillit të komunës. Është logjike parashtrimi i pyetjes: çka nëse kryetar i këshillit të komunës nuk e thërret mbledhjen? Në këtë rast, anëtarët e këshillit mblidhen vetë dhe zgjedhin kryetar për atë mbledhje. Vendimi për thirrjen e seancës, së bashku me rendin e propozuar të ditës, duhet të dorëzohet më së voni 7 ditë para ditës kur është caktuar mbajtja e mbledhjes. Kjo kohë është e nevojshme për shqyrtimin e materialeve, që propozohen në rendin e ditës; të mblidhen informata plotësuese në lidhje me materialet, që mund të fitohen nga administrata e komunës ose nga burime tjera; të bëhen konsultime me persona profesional në lëmitë e caktuara, me të cilat kanë të bëjnë materialet e rendit të propozuar të ditës - e gjithë kjo me qëllim të pjesëmarrjes aktive në diskutimin në lidhje me materialet gjatë mbledhjes dhe të me qëllim të sjelljes së vendimeve në interes të qytetarëve. Mund të paraqiten disa situata, të cilat nuk mund të parashikohen ose të planifikohen. Në raste të till a, këshilli mund të thërret mbledhje të jashtëzakonshme. Në statutin e komunës duhet të theksohet në cilat raste mundet të thirret seancë e jashtëzakonshme. Për shkak të të rreshurave intensive vjen deri te vërshimet e pjesëve të caktuara të komunës që mundet të ndodh dëm më i madh. Këshilli i komunës, në kuadër të kompetencave të tyre në seancë të jashtëzakonshme, do të sjell rregulla ose do të ofrojë zgjidhje për tejkalimin e asaj gjendje ose do të propozojë të ndërmerren masa të caktuara për sanimin respektivisht parandalimin e mëtejmë të rritjes së vërshimeve. Epidemia e ndodhur nga ndonjë sëmundje ngjitëse në rajon të caktuar nga komuna, këshilli është ai, gjithsesi në kuadër të kompetencës së vet, që duhet të sjell dispozita të caktuara ose të vendos ndërmarrjen e masave konkrete, me çka do të mundësohen kushte për parandalimin e rritjes së mëtutjeshme. Seancën e jashtëzakonshme e thërret kryetar i këshillit, me iniciativë të tij ose me kërkesë të 1/3 të anëtarëve të këshillit të komunës. Në informimin për thirrjen e mbledhjes së jashtëzakonshme, përcaktohet vendi dhe koha e mbajtjes së mbledhjes. Për dallim të mbledhjeve të rregullta, në të cilat mund të propozohet ndryshimi dhe plotësimi i rendit të propozuar të ditës, në mbledhjet e jashtëzakonshme, rendi i ditës nuk mund të ndryshohet. Në mbledhjen, para fillimit me punë, këshilltarët patjetër duhet të votojnë për arsyeshmërinë e thirrjes së seancës. Për të punuar këshilli, duhet të jenë prezent shumica e këshilltarëve. Kështu, nëse këshilli ka 15 këshilltarë, gjatë mbledhjes, patjetër duhet të jenë prezent 8 anëtarë. Vendimet, që sillen nga ana e këshillit sillen me votim publik. Vendimi do të konsiderohet i sjell ur, nëse për atë votojnë më shumë se gjysma e anëtarëve, prezent.