PERANAN UNIT SASTERA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA CAWANGAN SARAWAK (DBPCS) DALAM MEMARTABATKAN KESUSASTERAAN

PERANAN UNIT SASTERA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA CAWANGAN SARAWAK (DBPCS) DALAM MEMARTABATKAN KESUSASTERAAN MELAYU SARAWAK KEPADA MASYA. RAKAT TEMPATAN Erine Anak Liam PL 5138 Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian E68 (Pengurusan Seni) 2006 2006

04100 Kota Sarnarattan UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS/LAPORAN JUDUL: PERANAN UNIT SASTERA DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA (DBPCS) DALAM MEMARTABATKAN KESUSASTERAAN MELAYU SARAWAK KEPADA MASYARAKAT TEMPATAN SESI PENGAJIAN : 2003-2006 Saya ERINE ANAK LIAM Mengaku membenarkan tesis/laporan * ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut : I. Tesis/laporan adalah hakmilik Universiti Malaysia Sarawak 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja 3. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarwak dibenarkan membuat salinan tesisilaporan ini sebagai bahan pertukaran antara intitusi pengajian tinggi 5. * sila tandakan 2 SULIT TERHAD (mengandungi maklumat yang berdarjah keselamatan atau kepentingan seperti termaktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972) (mengandungi maklumat Terhad yang telah ditentukan oleh Organisasi%badan di mana penyelidikan dijalankan) TIDAK TERHAD Disahkan P / ýc Tann I. in4, h : ':.y /-( Penuli. Tarikh Tandatanofin Pentieliä.1 g70(jl$ l \lamat I Clap : E36-01-06. Taman Malihah. RPR Matang Phase 2. 93050 Kuching, Sarawak. Qistina Donna Lee Abdullah Ptnsyarah Falculti Seni Gunaan ran Kreatif UNIVERSTTI MALAYSIA SARAWAK Catatan :* Tesis laporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, Sarjana dan Sarjana Muda ' Jika Tesisilaporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/ organisasi hcrkenaan dengan mcnyatakan sekali sebab dan tempoh tesisi/laporan ini perlu dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD. 1

P. KHIDMAT MAKLUMAT AKADEMIK UNIMAS MIII IIIIIYII AI 1000191074 PERANAN DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA CAWANGAN SARAWAK (DBPCS) DALAM MEMARTABATKAN KESUSASTERAAN MELAYU SARAWAK KEPADA MASYARAKAT TEMPATAN ERINE ANAK LIAM Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Seni Gunaan dengan Kepujian Pengurusan Seni Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK 2006 I

Projek bertajuk " Peranan Dewan Bahasa Dan Pustaka Cawangan Sarawak (DBPCS) Dalam Memartabatkan Kesusasteraan Melayu Sarawak Kepada Masyarakat Tempatan. " telah di sediakan oleh Erine anak Liam dan telah diserahkan kepada Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif sebagai memenuhi syarat untuk Ijazah Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian Pengurusan Seni. Diterima untuk diperiksa oleh: Nama'Penyelia) oýi d1, t ý Tarikh: Qistina Donna Lee Abdallah Ptnsyarah Fakulti Seni Guaaan dan Kreatif UNIVERSITI MALAYSIA SARAWAK III

PENGHARGAAN Pertubuhan kesusasteraan melayu di Sarawak secara jelasnya telah bermula di negeri Sarawak sejak tahun 1876 apabila terbitnya Hikayat Panglima Nikosa hasil karya Allayarham Ahmad Shawal Abdul Hamid di Kuching. Oleh kerana kurangnya peyelidikan yang luas dan mendalam menyebabkan perkembangan kesusasteraan Melayu di Sarawak kurang di ketahui oleh peminat sastera di seluruh negara umumnya dan negeri Sarawak sendiri khasnya. Ini akhirnya menimbulkan tanggapan bahawa Sarawak ketandusan dari segi pertumbuhan bakat dan karya sastera. Walau bagaimanapun jika diselidiki dan dikaji ternyata anggapan tersebut tidak benar kerana dalam tempoh lebih seabad ini, Sarawak telah melahirkan ramai penulis tempatan walaupun perkembangannya tidak sepesat perkembangan seperti di Semenanjung Malaysia. Jadi di dalam kajian ini pengkaji akan meyelidik peranan Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan Sarawak (DBPCS) terutamanya unit sastera di dalam memartabatkan bidang ini kepada masyarakat tempatan di Sarawak. Secara tidak langsung juga ia meneliti serba sedikit akan perkembangan sastera di negeri Sarawak. Dengan kajian ini di harap agar ianya dapat mengikis tanggapan bahawa Sarawak ketandusan dari segi bakat dan karya sastera seterusnya dapat menarik perhatian masyarakat untuk lebih mendalami bidang ini dan akan menggalakkan perkembangan yang pesat dalam bidang kesusasteraan Melayu Sarawak. Di kesempatan ini juga penulis ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada semua mereka yang terlibat di dalam kajian ini khususnya kepada warga DBPCS di dalam memberikan kerjasama dan memberikan maklumat kepada pengkaji di dalam penghasilan kajian ini. Tidak lupa juga kepada para pensyarah program pengurusan seni IV

iaitu Puan Qistina Donna Lee, Puan Noria Tugang dan juga Cik Karen Audrey yang telah banyak memberikan tunjuk ajar di sepanjang kajian ini di jalankan. Ucapan ini juga ditujukan kepada kedua orang tua yang banyak memberikan sokongan dari segi kewangan dan juga sokongan moral dan tidak dilupakan kepada rakan-rakan seperjuangan yang sudi menghulurkan bantuan. Terima kasih semua. V

rusat Knidmat MaKiumat AKaaemts UNI VERSIT I MALAYSIA SARAWAIG 04010 Kota Samarat au ISI KANDUNGAN PERKARA MUKA SURAT BAB 1 PENGENALAN 1.0 Pengenalan 1 1.1 Definisi 11 1.2 Objektif kajian 15 1.3 Skop kajian 17 1.4 Permasalahan kajian 19 1.5 Kepentingan kajian 21 BAB 2 SOROTAN KESUSASTERAAN 2.0 Pengenalan 23 2.1 Maklumat bibiliografi 24 2.2 Kandungan umum 28 2.3 Perkaitan dengan kajian 36 BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 3.0 Pengenalan 39 3.1 Lokasi kajian 40 3.2 Sumber data 41 3.3 Populasi 43 3.4 Persampelan 44 3.5 Instrumen kajian 45 3.6 Limitasi kajian 46 3.7 Rumusan dan kesimpulan 48 VI

BAB 4 ANALISA DAN DAPATAN KAJIAN 4.0 Pengenalan 49 4.1 Analisa data respondan 4.1.1 Bahagian A 4.2.1.1 Jantina Respondan 51 4.2.1.2 Peringkat Umur Respondan 52 4.2.1.3 Pekerjaan Respondan 53 4.2.1.4 Bangsa Respondan 54 4.2.2 Bahagian B 55 4.2.2.1 Minat Respondan 56 4.3 Analisa soalan temuramah 59 4.4 Kesimpulan 63 BAB 5 CADANGAN DAN RUMUSAN KAJIAN 5.0 Pengenalan 65 5.1 Rumusan kajian 66 5.2 Cadangan dan harapan 72 5.3 Kesimpulan 79 SENARAI LAMPIRAN 80 VII

Prouam Penp-urusan Seni tiama Pclajar : Erinc A. Liam No. Matrik : 10018 Tajuk Tesis : Peranan Unit Sastera Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan Sarawak (DBPCS) Dalam Memartbatkan Kesusasateraan Melayu Sarawak Kepada Masyarakat Tempatan. ABSTRAK Unit sastera Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan Sarawak di tubuhkan bertujuan untuk memaju dan mengembangkan bahasa dan sastera kebangsaan di Sarawak. Unit ini bekerjasama dengan unit bahasa di dalam mencapai matlamatnya dan di bahagikan kepada tiga bahagian iaitu sastera moden, sastera tradisional dan unit pengembangan sastera. Antara usaha-usaha yang dijalankan dan di rancang oleh unit ini adalah seperti pertandingan menulis sastera kreatif; ceramah dan bengkel-bengkel penulisan. Di sini pengkaji akan mengkaji tentang peranan yang diambil oleh unit ini di dalam memartabatkan Kesusasteraan Malayu Sarawak kepada masyarakat tempatan. ABSTRACT Literature unit at Dewan Bahasa dan Pustaka in Sarawak is build to developing language and literature in Sarawak. This unit co-operate with language unit to archive their goal and divided again with three unit like modern literature unit, traditional literature unit and literature development unit. This unit have organize and plan many activity to audience like writing competition, speech and campaign. VIII

Bab 1 Pengenalan 1.0 Pengenalan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) ditubuhkan di Johor Bharu, pada 22 Jun 1956 di dalam suasana dan semangat untuk menyambut hari kemerdekaaan negara. Pada awal penubuhannya, DBP ditempatkan di Bukit Timbalan, Johor Bharu. Ketika itu ia dikenali sebagai Balai Pustaka. DBP berpindah dari Johor Bharu ke Kuala Lumpur, pada tahun 1957 bagi memudahkan pelaksanaan tugasnya selaras dengan pelaksanaan dan pengisytiharan Bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi tunggal selepas sepuluh tahun merdeka. Pada tahun 1959, melalui Ordinan Dewan Bahasa dan Pustaka 1959, DBP bertukar taraf menjadi sebuah badan berkanun dan dengan perubahan ini DBP telah diberi kuasa autonomi untuk menggubal dasarnya yang khusus bagi menyusun program pembinaan serta pengembangan bahasa dan sastera di samping menjalankan kegiatan penerbitan dan perniagaaan buku secara kompetetif menurut prinsip dan amalan perusahaan dan profesion penerbitan. Matlamat utama DBP ialah untuk membina dan mengembangkan bahasa kebangsaan sesuai dengan dasar negara dan hasrat rakyat. DBP berpindah bangunan pada 31 Januari 1962 di Jalan Dewan Bahasa ( Jalan Lapangan Terbang Lama). Bangunan baru setinggi 33 tingkat iti memuatkan ruang pejabat, Muzium Bahasa dan Sastera, auditorium dan galeri penulis. Bangunan ini juga 1

akan menjadi mercu tanda bahasa dengan menyediakan pelbagai kemudahan canggih untuk melaksanakan pelbagai kegiatan kebahasaan, kesusasteraan dan kepustakaan Bahasa Melayu. Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan Sarawak ( DBPCS ) mulai dibuka sejak Januari 1977 bersama dengan penubuhan Dewan Bahasa dan Pustaka Cawangan Sabah. Pejabat cawangan ini telah mengambil alih tugas Biro Kesusasteraan Borneo (BLB) yang ditubuhkan sejak dari tahun 1959 lagi. Dengan pengambilalihan BLB, ini bermakna DBPCS telah menjadi agensi yang bertanggungjawab sepenuhnya dalam soal membina, mengembang dan memartabatkan bahasa dan sastera di Sarawak, di samping tugas yang amat penting iaitu untuk menyokong perkembangan bahasa dan sastera iaitu penerbitan dan pemasaran buku terbitan DBP. Secara tidak langsung sejak penubuhan itu, DBPCS telah menjadi pusat serta tumpuan para peminat, pengkaji dan khalayak bahasa dan sastera di Sarawak. DBPCS kini berada di bawah pentadbiran Encik Zaini Ojea @ Ozea selaku Pengarah DBPCS. DBPCS dibahagikan kepada beberapa unit seperti unit pentadbiran, unit kewangan, unit bahasa dan sastera serta unit penerbitan untuk memudahkan perjalanan urusannya. Pejabat cawangan ini menjalankan tugas pembinaan dan pengembangan bahasa dan sastera, serta menjalankan tugas penerbitan dan pemasaran buku. DBPCS telah menetapkan empat matlamat utamanya iaitu : 2

1. Memaju dan memperkayakan Bahasa Kebangsaan. 2. Memaju bakat kesusasteraan terutama dalam bahasa kebangsaan. 3. Mencetak atau menerbitkan atau membantu usaha percetakan atau penerbitan buku-buku, risalah-risalah dan lain-lain bentuk persuratan dalam Bahasa Kebangsaan dan bahasa-bahasa lain. 4. Menyamakan ejaan dan bunyi sebutan dan menggubal istilah-istilah yang sesuai dalam Bahasa Kebangsaan. DBPCS mengambil perhatian yang serius di dalam memupuk minat dan penghayatan masyarakat terhadap Kesusasteraan Melayu. Oleh sebab itu DBPCS telah merumuskan tiga matlamat untuk memaju dan mengembangkan bakat sastera di Sarawak iaitu di bawah seliaan unit bahasa dan sastera. Tiga matlamat tersebut ialah: 1. Untuk memupuk minat dan penghayatan terhadap sastera kebangsaan di kalangan masyarakat di Sarawak. 2. Untuk membina bakat penulisan kreatif dan bukan kreatif dan meningkatkan mutu ciptaan karya sastera kebangsaan di Sarawak. 3. Untuk memperbanyakkan bahan penerbitan sastera kebangsaan di Sarawak. Demi mencapai matlamat-matlamat di atas DBPCS telah menjalankan beberapa kegiatan dan aktiviti untuk menarik perhatian masyarakat terhadap bidang Kesusasteraan Melayu di Sarawak. DBPCS semenjak penubuhannya telah banyak berusaha untuk 3

mencungkil dan membina bakat penulisan kreatif bagi meningkatkan mutu karya sastera para penulis Sarawak dengan matlamat untuk memperbanyakkan bahan penerbitan sastera kebangsaan yang berlatarbelakangkan alam dan masyarakat Sarawak. Antara kegiatan-kegiatan yang diadakan oleh DBPCS di dalam mencapai matlamatnya ialah seperti penganjuran Peraduan Menulis Sastera Kreatif dalam pelbagai genre yang terbuka kepada para pelajar dan juga masyarakat luar yang berminat di dalam bidang penulisan. DBPCS juga memberi khidmat nasihat, tenaga dan kewangan kepada persatuan-persatuan penulis, maktab perguruan dan sekolah-sekolah yang mengadakan kegiatan bahasa dan sastera selaras dengan matlamat dan dasar DBP. Selain itu kegiatan seperti seminar, ceramah, bengkel penulisan, diskusi buku dan pementasan teater turut dianjurkan. DBP juga bekerjasama dengan pelbagai pihak untuk menganjurkan pelbagai kegiatan seminar dan bengkel kesusasteraan khususnya organisasi-organisasi kerajaan. Bengkel penulisan yang dianjurkan oleh DBPCS kerap kali mendapat bimbingan khusus daripada penulis-penulis yang terkenal seperti Ajikik, Hashim Awang, Abdullah Tahir, Saleh Daud, Othman Puteh, Rubaidin Siwar, Dinsman, Anwar Ridwan, Sahian Mohd. Saman, Rahman Shaari dan Anis. Penglibatan Sasterawan Negara iaitu Usman Awang, A. Samad Said, Shahnon Ahmad, Abdullah Hussain dan Muhammad Haji Salleh banyak membantu dalam pembinaan penulis kreatif di Sarawak. Usaha untuk memperbanyakkan bahan penerbitan sastera kebangsaan di Sarawak menjadi satu daripada matlamat penting penubuhan DBPCS. Melalui kegiatan peraduan 4

penulisan dan bengkel-bengkel penulisan yang diadakan, ia telah menghasilkan banyak manuskrip-manuskrip yang layak untuk diterbitkan. Menurut buku yang ditulis oleh Hamzah Hamdani di dalam bukunya yang bertajuk "Pertumbuhan dan Perkembangan Sastera Melayu di Sarawak", dalam tempoh suku abad penubuhan DBPCS, sejumlah 144 judul buku telah berjaya diterbitkan. Setelah beberapa tahun DBPCS ditubuhkan, perkembangan kesusasteraan kebangsaan di Sarawak amat menggalakkan. Kejayaan sebahagian daripada penulis Sarawak kini secara tidak langsung juga merupakan kejayaan bersama yang dicapai oleh DBPCS. Antara senarai penulis Sarawak yang telah mendapat bimbingan DBPCS ialah seperti Jong Chian Lai, Jamilah Morshidi, dan Jais Sahok, dan nama-nama ini adalah antara peserta Bengkel Penulisan Kreatif yang dianjurkan oleh DBPCS. Nama-nama penulis yang di nyatakan ini adalah antara senarai nama penulis yang sedang meningkat naik dalam bidang penulisan. 1.0.1 Kesusasteraan Menurut Saiee Driss kesusasteraan ialah segala khazanah budaya yang berupa ciptaan dan gubahan kreatif yang bermediakan bahasa dan mempunyai ciri-ciri indah dan berseni. Bahan teresbut mungkin sudah berada dalam bentuk cetakan atau tulisan atau masih dalam bentuk lisan. Kesusasteraan ialah bahan kesusasteraan yang telah ditulis dalam Bahasa Malaysia serta tersebar luas di seluruh negara. 5

Kesusateraan diistilahkan sebagai hasil seni yang berbentuk prosa atau puisi. Dalam erti kata lain, kesusasteraan ialah karya kreatif yang menggunakan bahasa yang indah dan tepat untuk menggambarkan fikiran dan perasaan manusia. Kesusasteraan ini dihasilkan oleh masyarakat yang tidak terlepas daripada kebudayaan masyarakatnya. Kesusasteraan bukan sahaja hasil seni yang menggunakan keindahan bahasanya, tetapi juga merupakan cetusan daya imaginasi yang mencerminkan pengalaman manusia, sama ada yang digambarkan melalui alam sekitar kebudayaannya ataupun yang melampaui batas-batas dunia kejasmanian. A. Bakar Hamid dalam kertas kerjanya semasa mengadakan Seminar Kesusasteraan Nusantara yang berlangsung di Kuala Lumpur pada tahun 1973 telah menyifatkan kesusasteraan sebagai satu seni yang bercorak intelektual yang tidak dapat dipisahkan daripada kegiatan intelek manusia. Di sebabkan sifat itu, kesusasteraan dituntut untuk memberi kepuasan intelek di samping kepuasan estetika. Di kalangan masyarakat Melayu tradisional, kesusasteraan rakyat (kesusasteraan lisan) tersebar dengan meluas. Kesusasteraan lisan terawal ialah cerita asal usul (nama tempat, tumbuh-tumbuhan dan binatang), cerita binatang ( berwatakkan binatang seperti Sang Kancil), cerita-cerita jenaka ( Pak Pandir, Pak Kadok, Lebai Malang, Si Luncai dan Pak Belalang), cerita penglipurlara ( Hikayat Malim Deman, Hikayat Anggun Cik Tunggal), dan cerita-cerita moral ( Bawang Putih Bawang Merah, Batu Belah Batu Bertangkup, Si Tenggang). 6

Selain dari bentuk prosa, masyarakat Melayujuga mempunyai kesusasteraan lisan yang berbentuk puisi seperti pantun, teka-teki, gurindam dan seloka. Kesusasteraan Melayu mempunyai tujuan untuk berhibur di samping diselitkan unsur-unsur sindiran, nasihat dan cetusan rasa sedih atau gembira. Kesusasteraan di alam Melayu ini juga tidak dapat lari dari pengaruh asing terutama Hindu. Dua buah epik Hindu iaitu Mahabharata dan Ramayana telah disadur dari bahasa Sanskrit dan dijadikan hikayat Melayu. Hikayat-hikayat Melayu itu diberi nama Hikayat Seri Rama, Hikayat Pendawa Jaya dan Hikayat Sang Boma. Pengaruh kedua-dua epik Hindu itu juga kelihatan dalam kesusasteraan Jawa kuno seperti Nagarakertagama, Kanjarakarma, Sutasoma dan Arjunawiwaha. Beberapa buah cerita jenaka Melayu yang juga dipengaruhi oleh kitab-kitab Hindu ialah Jataka, Pancatantra dan Sukasapati Menurut Sohaimi Abd Aziz di dalam rencananya yang beitajuk Erti Kesusasteraan Kepada Kehidupan Manusia menerangkan bahawa erti kesusasteraan kepada kehidupan manusia boleh dilihat daripada dua pandangan iaitu pandangan lama dan barn, sesuai dengan hakikat bahawa sastera itu yang berkembang dari segi bentuk, jenis, dan fungsinya. Menurut beliau, sastera ialah satu bentuk seni yang menggunakan bahasa. Melalui bahasa, sastera dikarang dan digubah menggambarkan kehidupan manusia yang halus dan dipersembahkan dengan cara yang paling indah. Saiee Driss pula menyatakan bahawa sebuah karya sastera dicipta untuk khalayak, iaitu pembaca itu sendiri. la dihasilkan oleh seorang penulis yang memasukkan ke dalamnya ilham, bakat, dan kemahirannya dalam menggubah bahasanya dan ilmu 7

pengetahuannya yang pelbagai mengenai tema atau isu yang dijadikan inti di dalam sesebuah karya sastera. Maka di dalam sebuah karya harus ada bakat dan ilham, serta hasil pembudayaan yang membentuk keperibadiaan penulisnya. Kesuasteraan ialah satu khazanah yang di dalamnya terdapat pelbagai ciri-ciri pilihan daripada pemikiran intelektual, pengolahan seni serta pengalaman hidup sesebuah masyarakat mengikut perjalanan sejarah yang telah dilalui oleh masyarakat yang terbabit. 1.0.2 Unit sastera Unit sastera ditubuhkan bertujuan untuk memaju dan mengembangkan bahasa dan sastera kebangsaan di Sarawak. Unit ini bekerjasama dengan unit bahasa di dalam mencapai matlamatnya dan dibahagikan kepada tiga unit lagi iaitu unit sastera moden dan unit sastera tradisional serta unit pengembangan sastera. Setiap unit ini di bawah seliaan seorang ketua unit iaitu Encik Jaraiee Sawal untuk unit sastera, Encik Jiso Rutan untuk unit sastera tradisional dan yang paling penting ialah unit pengembangan sastera di bawah kawal selia Encik Hazami Jahari. Mereka ini telah diberi tanggungjawab besar di dalam mengurus dan mengawal selia pengurusan serta perkembangan sastera di bawah unit masing-masing. Antara usaha-usaha dan aktiviti-aktiviti yang dijalankan dan dirancang oleh unit ini adalah seperti pertandingan menulis sastera kreatif pelbagai genre, ceramah dan bengkel-bengkel penulisan, dan mengumpul pelbagai cerita rakyat daripada pelbagai kaum yang ada di Sarawak. 8

Sekitar tahun 1990-an telah muncul beberapa orang penulis muda Sarawak yang telah membawa sedikit kelainan dalam teknik penulisan serta penggarapan tema dan persoalan. Dalam bidang puisi telah lahir Yusuf Lotot, Arjuna Mustapha, Benjamin Matusin, Dahiri Saini, Jaafar Hamdan, Robby Emang dan Roslan Jomel. Para penulis ini membawa gaya penulisan yang lebih bebas, lebih berahsia dan lebih ringkas persajakannya. Bagi Dahiri Semang, beliau mempunyai kekuatan dari segi penggarapan tema dan persoalan yang tepat dan padat. Beliau juga bergiat cergas dalam bidang cerpen yang mempunyai masa depan yang cukup baik dalam penulisan kreatii Beliau telah banyak kali memenangi peraduan penulisan kreatif sama ada di peringkat negeri mahupun kebangsaan dalam kedua-dua genre puisi dan cerpen. Robby Emang pula mempunyai gaya persajakan yang amat beijimat dengan kata tetapi sarat dan bermakna. Yusuf Lotot pula mengisi sajak-sajaknya dengan falsafah kehidupan yang rencam. Berlainan pula dengan Roslan Jomel kerana beliau mencipta sajak yang penuh rahsia, penuh simbol dan kadang-kadang agak panjang. Jaafar Hamdan muncul dengan sajak-sajak yang langsung namun penuh dengan semangat kecintaan terhadap negara dan begitujuga dengan Benjamin Matusin. Awal tahun 1990-an juga turut didatangi oleh muka-muka baru dalam bidang penulisan cerpen yang menjanjikan penghasilan karya yang bermutu. Mereka ini ialah Dahin Saini, Abang Madian Abang Said, Sriwati Labot dan Zaha Hassan. 9

Namun dalam bidang penulisan skrip drama pula, tidak ramai penulis muda yang tampil dan produktif. Hanya sebilangan sahaja daripada penulis ini yang bergiat akti Dalam bidang drama hanya muncul nama-nama seperti Awangku Merali Pangeran Mohamad dan Hazami Jahari. Nasib yang sama juga berlaku dalam bidang kritikan sastera. Bidang ini masih lagi mengekalkan nama-nama Jeniri Amir dan di samping beliau muncul Abang Patdeli Abang Muhi, Saiee Driss, Rafae Ismail, Jaafar Hamdan dan Hazami Jahari. Senarai di atas adalah antara senarai nama penulis yang masih lagi bergiat cergas dalam bidang penulisan sastera di Sarawak. Nama-nama ini juga pernah mencipta nama masing-masing di dalam bidang penulisan di peringkat kebangsaan seterusnya menambah senarai nama penulis yang ada di Sarawak. Dengan kehadiran penulis-penulis ini, adalah diharapkan agar bidang Kesusasteraan Melayu Sarawak akan berkembang maju dan dikenali ramai. 10

1.1 Definisi Cawangan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBPCS) di Sarawak ditubuhkan sejak Januari 1977 dan telah mengambil alih tugas Biro Kesusasteraan Borneo yang telah ditubuhkan sejak tahun 1959 lagi. Titik permulaan penulisan sastera berbahasa Malaysia di negeri ini masih lagi sukar untuk dipastikan. Namun dengan penemuan beberapa naskhah lama karya penduduk Sarawak sejarah kelahiran tradisi bertulis dan bercetak dalam bidang sasterx mula terserlah. Hal ini dinyatakan oleh Mohammad bin Dris di dalam buku yang bertajuk ; " Wajah Sastera Sarawak" di bawah selenggaraan Hamzah Hamdani. Menurut buku yang ditulis oleh Hamzah Hamdani di dalam buku yang bertajuk "Pertumbuhan dan Perkembangan Sastera Melayu di Sarawak" menyatakan bahawa Pertumbuhan Kesusasateraan Melayu dalam bentuk percetakan di Sarawak telah bermula sejak tahun 1876, apabila terbitnya sebuah buku yang bertajuk "Hikayat Panglima Nikosa" di bandar Kuching. Buku ini adalah hasil tulisan Allhyarham Ahmad Shawal bin Abdul Hamid, yang ditulis dalam bentuk cap batu (cetakan lito) yang bertarikh 30 Jun 1876. Berdasarkan kepada fakta ini, ini menunjukkan bahawa Kesusasteraan Melayu di Sarawak telah bermula dan berkembang lebih daripada satu abad di Sarawak. Naskhah ini adalah sebahagian daripada koleksi Sir Hugh Low salah seorang pegawai Inggeris yang pernah berkhidmat di bawah pemerintahan Brooke. 11

Menurut Mohammad Bin Dris lagi, naskhah ini dikatakan menarik kerana ia merupakan catalyst yang memberi motivasi kepada perkembangan sastera Melayu di Sarawak. Naskhah Hikayat Panglima Nikosa didapati lebih baik sebagai pegangan untuk meneliti sejarah perkembangan sastera di Sarawak berbanding dengan naskhah-naskhah Melayu yang ada di Muzium Sarawak. Namun selepas kemunculan Hikayat Panglima Nikosa, bagaikan ada sesuatu yang kosong dalam bidang kesusasteraan di negeri ini. Juga tidak diketahui sama ada usaha- usaha percetakan karya sastera atau non sastera di percetakan lito yang diusahakan oleh Allayarham Ahmad Shawal di Bukit Persinggahan itu ( berdekatan dengan Kampung Boyan, Petra Jaya Kuching ) pernah dilakukan. Malahan tujuan sebenar penerbitan Hikayat Panglima Nikosa masih lagi samar-samar. Tetapi disebabkan oleh tiada usaha penyelidikan yang meluas dan mendalam, sehingga kini sejarah pertumbuhan dan perkembangan tersebut kurang mendapat perhatian masyarakat sama ada di Sarawak khasnya ataupun di Malaysia amnya. Oleh sebab itu, terdapat banyak anggapan bahawa Sarawak tandus daripada pertumbuhan dan perkembangan bakat serta karya sastera. Kemalapan sambutan penduduk negeri Sarawak pada masa itu, iaitu terhadap usaha yang dimulakan oleh Allahyarham Ahmad Shawal ini berkemungkinan besar berhubung kait dengan latar pendidikan masyarakat pada masa tersebut. Hal iti boleh 12

dijadikan alasan mengapa naskhah Hikayat Panglima Nikosa tidak menjadi koleksi penduduk tempatan. Menurut Hamzah Hamdani lagi di dalam bukunya, dalam tempoh lebih seabad (1876-1976), perkembangan tersebut sering terputus kerana tradisi persuratannya tidak mantap. Oleh itu para penulis sukar mencapai kematangan dalam penciptaan karya sastera kerana setiap generasi perlu memulai era mereka tanpa bimbingan daripada generasi penulis sebelum mereka. Kemunculan golongan literature Melayu di Sarawak hanya berlaku selepas kedatangan Islam. Hal ini juga dinyatakan oleh Mohammad Dris. Pengaruh kemasukan sastera luar clan kedatangan Islam disentuh kerana kedua-dua unsur ini telah menyumbang ke arah pembentukkan kumpulan intelektual Melayu seterusnya mengambil daya usaha melanjutkan perjuangan yang dibawa oleh Allahyarham Ahmad Shawal dalam karya beliau iaitu Hikayat Panglima Nikosa. Perkembangan sastera di Sarawak menjadi lebih dinamik pada dekad 1980-an apabila kegiatan DBPCS mampu menggerakkan dan memartabatkan kehidupan sastera kebangsaan di Sarawak. Dalam hal ini, gandingan badan-badan penulis seperti Gabungan Persatuan Penulis Sarawak (GPPS), dan Gabungan Persatuan Penulis Nasional Malaysia (GAPENA) dengan DBPCS banyak membantu di dalam melaksanakan segala kegiatan sastera yang dijalankan. Penubuhan ruang "Sudut Penulis" di pejabat DBPCS dalam tahun 1980 telah membantu dalam penampungan ruang bagi kegiatan para penulis Sarawak. Dengan 13

kemudahan ini, para penulis tidak perlu lagi menumpang di balai raya kampung atau ruang tamu rumah teman-teman untuk berkarya. Melalui sudut ini juga, ia telah memberi peluang kepada mereka untuk bertemu dengan penulis lain contohnya dari Semenanjung dan negarajiran yang sesekali datang ke Kuching. Perkembangan dalam bidang penulisan ini telah mendorong para penulis untuk menubuhkan persatuan-persatuan penulis seperti PUTERA dan ANGKAT ( Angkatan Karyawan Kawasan Tengah ). Dengan kebangkitan persatuan-persatuan penulis ini, ia telah menunjukkan perkembangan yang amat baik dalam dunia kesusasteraan di negeri ini. Demi membina serta mengembangkan kesusasteraan Malaysia di Sarawak untuk membina identiti tersendiri dan atas dasar kesedaran ini, maka dalam tahun 1982 telah ditubuhkan sebuah badan bagi menggabungkan semua persatuan yang ada berdaftar di Sarawak. Dengan ini AKS, PEBAS dan PUTERA telah dihimpunkan ke dalam sebuah himpunan yang lebih besar yang digelar Gabungan Persatuan Penulis Sarawak ( GPPS ) untuk mendukung tujuan berikut: a. Menyatupadukan penulis-penulis Sarawak yang menulis dalam bahasa kebangsaan. b. Mempertahankan dan memperjuangkan hal-hal dan kepentingan penulis. c. Memberikan sumbangan moral dan meterial secara positif kepada tujuan clan cita- cita Gabungan dan d. Mengusahakan peluang-peluang untuk penulis-penulis memajukan bakat mereka. 14

i ;ýy. i". `, ý ý; r'\.l 't: ýýý. 'iý Q4 Ahi i;, oi: i ; i, iiiudiatlßi Sarawak sebenarnya mempunyai sejarah kesusasteraan dan tradisi penulisan yang panjang, dan keadaan atau suasana perkembangan pada masa lalu dan had ini sahaja tidak mampu untuk membersihkan selut yang menutupi tingkap dan pintu gedungnya hingga dalam beberapa waktu ianya sepi dan menggerunkan. Jadi di dalam kajian ini, pengkaji akan melihat dari sudut peranan unit sastera DBPCS dalam memartabatkan Kesusasteraan Melayu Sarawak kepada masyarakat tempatan. Di dalam kajian ini, tumpuan diberikan kepada pertumbuhan dan perkembangan sastera melayu Sarawak, usaha-usaha yang dijalankan, matlamat dan penerimaan masyarakat terhadap kegiatan-kegiatan yang dijalankan dan masalah yang dihadapi oleh DBPCS. 1.2 Objektif kajian Objektif kajian ini adalah untuk melihat peranan-peranan yang dimainkan oleh unit sastera DBPCS dalam memartabatkan Kesusasteraan Melayu Sarawak kepada masyarakat tempatan. Hal ini adalah disebabkan oleh bidang kesusasteraan masih lagi di tahap yang rendah kerana tidak ramai masyarakat yang berminat untuk mengetahui dan mendalami bidang ini secara dekat. Jadi objektif pengkaji di sini adalah untuk menggalakkan lebih ramai masyarakat mendalami dan menghayati Kesusasteraan Melayu dan lebih ramai perintis penulis muda yang akan meneruskan usaha murni DBP untuk memartabatkan bidang ini. 15