Sprave za merenje tečnih goriva- metrološki i tehnički zahtevi dr Branislav Tanasić, DMDM Ljiljana Mićić, DMDM
- Pravilnik o merilima ( Sl. glasnik RS, br. 63/13) - OIML R117 1: 2007- Dynamic measuring systems for liquids other than water, Part 1: Metrological and technical requirements - Welmec 10.5- Guide for Common Application of Marking of Fuel Dispensers - Welmec 10.6- Guide for Sealing of Fuel Dispensers (Measuring Systems for Liquids other than Water) - Welmec Guide 7.2- Software Guide (Measuring Instruments Directive 2004/22/EC) 2
Pravilnik o merilima dostupan na : www.dmdm.rs/dokumenti/podzakonski/ propisi/pravilnici) OIML R117 1: 2007 dostupan na : www.oiml.org/publications/recommendation Welmec Guide dostupni na: www.welmec/latest/guides 3
Pravilnik o merilima ( Sl. glasnik RS, бр. 13/2013), stupio je na snagu 27. 7. 2013. god. i predstavlja implementaciju EU direktive 2004/22/EEC (MID Directive) u RS, a odnosi se na određene vrste merila. Pravilnikom se bliže propisuju: (i) zahtevi (za 10 vrsta merila) koji moraju da budu ispunjeni za stavljanje na tržište i/ili upotrebu merila (ii) postupci ocenjivanja usaglašenosti, (III) označavanje, isprave o usaglašenosti i druga dokumentacija koja prati ova merila, (iv) uslovi koje mora da ispuni imenovano telo koje sprovodi postupak ocenjivanja usaglašenosti. 4
Cilj objavljivanja Pravilnika o merilima jeste harmonizacija tehničkih propisa Republijke Srbiije sa propisima EU, koja se odnose na merila, (2004/22/EEC- MID Directive ) kako bi se uspostavilo jedinstveno tržište, bez unutrašnjih barijera u kome se roba, ljudi, usluge i kapital kreću slobodno. MI-001 - Vodomeri, MI-002 - Gasomeri i uređaji za konverziju zapremine, MI-003 - Brojila aktivne električne energije, MI-004 - Merila toplotne energije, MI-005 - Merni sistemi za neprekidno i dinamičko merenje količina tečnosti koje nisu voda (Merni sistemi), MI-006 - Vage sa automatskim funkcionisanjem, MI-007 - Taksimetri, MI-008 - Materijalizovane mere, MI-009 - Merila dimenzija (Merne trake, Merne letve) MI-010 - Analizatori izduvnih gasova. 5
Merni sistem je sistem koji se sastoji od samog merila i svih uređaja potrebnih za obezbeđivanje tačnog merenja ili namenjenih da olakšaju postupke merenja. Uređaj za točenje goriva (Sprava za tečna goriva) je merni sistem predviđen za dopunu/punjenje gorivom motornih vozila, malih plovila i malih vazduhoplova (Fuel dispenser) 6
Pravilnik o merilima određuje bitne zahteve za merila, pri čemu detalje o (i) zahtevima i (ii) ispitivanjima ostavlja harmonizovanim standardima i normativnim dokumentima. Za Uređaje za točenje goriva nisu preporučeni harmonizovani standardi (SRPS EN, kao što je to slučaj sa vodomerima, gasomerima, vagama...). Preporučen je samo normativni dokument. Objavljeno u dok.: Spisak srpskih standarda (normativnih dokumenata) iz oblasti merila ("Sl. glasnik RS", br. 39/2014) (www.dmdm.rs/dokumenti/podzakonski/propisi/pravilnici): OIML, R 117-1 (2007.) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 1: Metrological and technical requirements Dakle, u Pravilniku o merilima i u OIML, R 117-1, kao normativnom dokumentu, propisani su zahtevi za poslove ispitivanja i verifikacije Mernih sistema/uređaja za točenje goriva. 7
OIML, R 117-2 (2014.) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 2: Metrological controls and performance tests OIML, R 117-3 (2014.) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 3: Test Report Format (www.oiml.org/publications/documents). 8
Zahtevi iz Directive 2004/22/EC (MID) u principu važe, za navedenih 10 vrsta merila, do trenutka puštanja na tržište i/ili upotrebu, to znači da se ayhtevi odnose na procese: (i) odobrenje tipa merila i (ii) prva verifikacija merila. Međutim, naš Pravilnik, kao nacionalni metrološki propis, obuhvata i zahteve za merila u upotrebi u smislu (i) redovnog i (ii) vanrednog overavanja merila. Redovna i vanredna overavanje merila reguliše svaka država za sebe ali tako da zahtevi ne smeju stvarati dodatne barijere. 9
RS je ove zahteve za Merne sisteme/uređaje za točenje goriva propisala u Pravilniku (Čl.19.). Uverenja o odobrenju tipa merila izdata do dana stupanja na snagu Pravilnika, a na osnovu starih metroloških propisa važe najduže do 1.1. 2017. godine. Merilo koje je projektovano, izrađeno i čija je usaglašenost ocenjena u skladu sa zahtevima iz starih metroloških propisa može se staviti na tržište i/ili u upotrebu najkasnije do 1. januara 2017. godine. Samo merila koja ispunjavaju zahteve Pravilnika mogu se staviti na tržište i/ili u upotrebu posle 1.1.2017. god. 10
Struktura Pravilnika o merilima: - Opšte odredbe, - Bitni metrološki i tehnički zahtevi, - Postupci ocenjivanja usaglašenosti, - Dokumentacija potrebna za ocenu usaglašenosti, - Znak usaglašenosti i natpisi - Redovno i vanredno overavanje 11
Ocenjivanje usaglašenosti Usaglašenost merila sa odgovarajućim bitnim zahtevima ocenjuje se primenom jednog od postupaka ocenjivanja usaglašenosti navedenih za određeno merilo, po izboru proizvođača. Moduli od kojih se sastoje postupci ocenjivanja usaglašenosti su: A, A2, B, C, C2, D, D1, E, E1, F, F1, G, H i H1 Postpupci ocenjivanja usaglašenosti (moduli) koje proizvođač Uređaja može da bira su: 1) B + F 2) B + D 3) H1 4) G 12
Znak usaglašenosti Na merilo koje je usaglašeno sa zahtevima iz Pravilnika, pre stavljanja na tržište i/ili u upotrebu, stavlja se: (i) znak usaglašenosti čiji je oblik, izgled i sadržaj uređen posebnim propisom (Uredba o načinu sprovođenja ocene usaglašenosti... ( Sl. glasnik RS, br. 98/2009) I (ii) dopunska metrološka oznaka. 13
Ocenjivanje usaglašenosti Dopunska metrološka oznaka sastoji se od velikog slova "M" i poslednje dve cifre godine njenog stavljanja na merilo i uokvirena je pravougaonikom. Visina dopunske metrološke oznake je jednaka visini znaka usaglašenosti. Dopunska metrološka oznaka nalazi se neposredno iza znaka usaglašenosti 14
Uredba o načinu sprovođenja ocene usaglašenosti... ( Sl. glasnik RS, br. 98/2009) Znakovi usaglašenosti jesu: 1) Srpski znak usaglašenosti (u daljem tekstu: Srpski znak); 2) CE znak; 3) Drugi znakovi usaglašenosti, u skladu sa posebnim propisima (Pravilnik o merilima- Dopunska metrološka oznaka) 15
Znak ocene usaglašenosti Od dana stupanja na snagu Pravilnika do dana stupanja na snagu sporazuma o ocenjivanju usaglašenosti i prihvatanju industrijskih proizvoda između Evropske unije i Republike Srbije ili do dana pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji označavanje usaglašenosti merila na koje se primenjuje ovaj pravilnik obavlja se stavljanjem srpskog znaka usaglašenosti (3 A). Srpski znak ocene usaglašenosti Dopunski mertrološki znak ocene usaglašenosti Jedinstven broj Imenovanog tela 16
Znak ocene usaglašenosti Od dana stupanja na snagu sporazuma o ocenjivanju usaglašenosti i prihvatanju industrijskih proizvoda između Evropske unije i Republike Srbije ili od dana pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji označavanje usaglašenosti merila na koje se primenjuje ovaj pravilnik obavlja se stavljanjem "CE" znaka usaglašenosti. CE znak ocene usaglašenosti Dopunska metrološka oznaka o usaglašenosti Jedinstven broj Imenovanog tela 17
Prilog 1- Bitni zahtevi 8. Zaštita od oštećenja 8.2. Hardverska komponenta koja je od presudnog značaja za metrološke karakteristike mora biti projektovana tako da se može zaštititi. Predviđene mere zaštite moraju obezbediti da postoji evidencija u slučaju intervencije. 8.3. Softver koji je od presudnog značaja za metrološke karakteristike mora biti identifikovan kao takav i mora se zaštititi. Merilo mora da obezbeđuje laku identifikaciju softvera (zakonski relevantni). Evidencija u slučaju intervencije mora biti dostupna tokom prihvatljivog vremenskog perioda. 18
Elektronski oblik zaštite Kad pristup parametrima, koji učestvuju u određivanju mernih rezultata, nije zaštićen mehanički, zaštita se može ostvariti i elektronskim putem uz zadovoljavanje sledećeg: a) pristup mora biti dopušten samo ovlašćenim osobama, npr. upotrebom koda (lozinke) ili pomoću posebnog uređaja (tvrdoga ključa itd.); kod mora biti promljiv; 19
Elektronski oblik zaštite b) mora biti omogućeno da se u memoriju pohrani barem poslednji zahvat; taj zapis mora sadržavati datum i karakteristični element koji identifikuje ovlašćenu osobu koja obavlja intervenciju; trag o poslednjoj intervenciji mora se osigurati u trajanju od barem dve godine, ako nije uklonjen zapisom o naknadnoj intervenciji; ako je moguće pohraniti u memoriju više od jedne intervencije i ako prethodnu intervenciju treba izbrisati da bi se omogućio unos novog zapisa, najstariji zapis se mora izbrisati. 20
Prilog 21- MI 005 MERNI SISTEMI ZA NEPREKIDNO I DINAMIČKO MERENJE KOLIČINA TEČNOSTI KOJE NISU VODA Uređaj za točenje goriva 21
Prilog 21 - MI 005- Posebni zahtevi 1. Naznačeni radni uslovi Proizvođač navodi naznačene radne uslove za merilo, a posebno sledeće: 1.1. opseg protoka (Tab. 1) 1.2. svojstva tečnosti koja se meri merilom, 1.3. nazivna vrednost napona napajanja naizmeničnom strujom 22
Prilog 21 - MI 005- Posebni zahtevi 2. (i) Klasifikacija prema tačnosti i (ii) najveće dozvoljene greške (NDG) 2.1. Za količine jednake ili veće od 2 litra, NDG pokazivanja je sledeća (Tab. 2) 23
Provera NDG 1) 1,0 Qmin Q (1) 1,2 Qmin 2) 0,5 Qmax Q (2) 1,0 Qmax 3 x se ponavlja merenje 24
Minimalna merena količina MMQ Minimalna merena količina (MMQ = V min ) je najmanja količina tečnosti čije je merenje metrološki prihvatljivo za Uređaj za točenje goriva: V min = 2 L V min = 5 L 25
Prilog 21 - MI 005- Posebni zahtevi Primenjuju se sledeći uslovi: Uslov 1 NDG za MMQ Emin mora da zadovoljava uslov: Emin > 2 R, gde je R najmanji podeok skale pokaznog uređaja (R = 0,01 L), Uslov 2 Emin je dato formulom Emin = (2MMQ) x (A/100), gde je: - MMQ - minimalna merena količina (2 L, odnosno 5 L), - A - brojčana vrednost navedena u Tabeli 2, red A (0,5, odnosno 1,0). 26
Provera NDG pri MMQ 1) Q (3) = Qmin 2) Q (4) = Qmax (pri datim uslovima) 3 x se ponavlja merenje 27
7. Stavljanje u upotrebu U zavisnosti od područja primene, merni sistemi se razvrstavaju u klase tačnosti: Tabela 5 28
Prilog 21 - MI 005- Posebni zahtevi Merni sistem ne sme iskorišćavati NDG ili sistematski ići u prilog nekoj strani. U slučaju da imalac merila, ima na jednom mestu upotrebe, više mernih sistema za neprekidno u dinamičko merenje količina tečnosti koje nisu voda, prosečno odstupanje od pokazivanja nazivne vrednosti ne sme biti negativno. 29
Prilog 21 - MI 005- REDOVNO I VANREDNO OVERAVANJE Postupak metrološkog pregleda pri redovnom i vanrednom overavanju za Merne sisteme/uređaje za točenje goriva je jednak postupku metrološkog pregleda pri verifikaciji usaglašenosti pregledom i ispitivanjem svakog merila, u skladu sa odgovarajućim dokumentima iz člana 10. ovog pravilnika. 30
Prilog 21 - MI 005- REDOVNO I VANREDNO OVERAVANJE Vremenski interval periodičnog overavanja mernih sistema za neprekidno i dinamičko merenje količina tečnosti koje nisu voda je jedna godina. 31
OIML R 117-1: Označavanje Svaki Merni sistem, komponente ili podkomponente, za koje je izdato Uverenje o odobrenju tipa mora nositi podatke, čitljivo i neizbrisivo postavljene, na brojčaniku pokaznog uređaja ili na posebnoj pločici: a) oznaka odobrenja tipa, b) oznaku za identifikaciju proizvođača, c) oznaku koju je odabrao proizvođač, ako je prikladno, d) serijski broj i godinu proizvodnje, e) svojstva tečnosti koja se meri (opseg protoka, pritiska, temperature), f) klasa tačnosti. 32
Označavanje Najmanja i najveća temperatura tečnosti moraju biti prikazane na pločici s podatcima samo kad se razlikuju od 10 C i +50 C. Najmanja merena količina Mernog sistema, mora biti jasno vidljiva korisniku na brojčaniku svakoga pokaznog uređaja. Ako u jednom sistemu radi nekoliko merila koja koriste zajedničke komponente, oznake koje se zahtevaju za svaki deo Sistema mogu se kombinovati na jednoj pločici (Welmec 10.5). 33
OIML R 117-1: 2007. Metrološke komponente na Uređaju - Merilo, - Merni računar i - Gas eliminator. 34
Maksimalno dozvoljena razlika grešaka Odvajača gasa E (D) = E (AV) E (FD) 0,5 % (benzini) 1,0% (dizel) E (D) Maksimalno dozvoljena razlika grešaka E (AV) Srednja greška Uređaja (bez vazduha) E (FD) Greška sa vazduha 35
Zahtevi za Ispitne sisteme Proširena merna nesigurnost ispitnog sistema ne sme da prelazi 1/3 NDG za Merne sisteme. 36
Оvlаšćеnа tеlа zа pоslоvе оvеrаvаnjа mеrilа (izvоr www.dmdm.rs,31.8.2015.) М 012 Društvо sа оgrаničеnоm оdgоvоrnоšću Tehnopetrol sа DOO Gаdžin Hаn, Gаdžin Hаn bb 1.sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе tеčnih gоrivа (mаksimаlnоg prоtоkа dо Qmax = 200 L/min) 2.sprаvе zа mеrеnjе tzаprеminе tеčnоg nаftnоg gаsа (mаksimаlnоg prоtоkа dо Qmax = 50 L/min) 37
OM 013 ROHE Društvо sа оgrаničеnоm оdgоvоrnоšću zа spоlјnu i unutrаšnju trgоvinu i sеrvisirаnjе, Bеоgrаd, Pаtriјаrhа Dimitriја 24 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа 1. Sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе tеčnih gоrivа (mаksimаlnоg prоtоkа dо Qmax = 200 L/min) 2.Sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе tеčnоg nаftnоg gаsа (mаksimаlnоg prоtоkа dо Qmax = 50 L/min) 38
ОМ 014 Društvо zа prоizvоdnju, prоmеt i uslugе ''Mehanika MD'' d.o.o. Тrstеnik, Čаiri bb 1.sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе tеčnih gоrivа i (mаksimаlnоg prоtоkа dо Q max = 200 L/min) 2. sprаvе zа mеrеnjе tеčnоg nаftnоg gаsа (mаksimаlnоg prоtоkа dо Qmax = 50 L/min) 39
ОМ 019 Prоizvоdnо, uslužnо i trgоvinskо društvо Nеdеlјkоvić d.о.о. 15215 Prоvо Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа : - Sprave za mernje zapremine tečnigh goriva Q max = 200 L/min i - Sprave za mernje zapremien TNG Q max = 50 L/min 40
ОМ 027 Prеduzеćе zа unutrаšnju i spоlјnu trgоvinu i uslugе PETROL INŽINJEERING d.o.o Bеоgrаd Zеmun, Kаrаđоrđеv trg 40b Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа - Sprave za mernje zapremine tečnigh goriva, Q max = 200 L/min i - Sprave za mernje zapremine TNG, Q max = 50 L/min 41
ОМ 033 EL-EX GARANT DOO Bеоgrаd, Rеsаvskа 16а Mеrilа i mеrni sistеmi zа nеprеkidnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprave za mernje zapremine tečnih goriva Q max = 200 L/min i - Sprave za mernje zapremine TNG Q max = 50 L/min 42
ОМ 055 Privrеdnо društvo zа kоntrоlisаnjе mеrilа i оstаlе оprеmе OVERS d.o.o. Niš, Strаhinjićа Bаnа 2 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprave za mernje zapremine tečnigh goriva, Q max = 200 L/min i - Sprave za merenje zapremine TNG, Q max = 50 L/min 43
ОМ 058 GILBARCO ACIS DOO NOVI SAD, Nоvi Sаd, Drаvskа 8 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprave za mernje zapremine tečnigh goriva Q max = 200 L/min i - Sprave za mernje zapremien TNG Q max = 50 L/min 44
ОМ 059 D.О.О. KОNТRОLА МЕRА I МЕRILА NОVI SАD, Nоvi Sаd, Pеrе Pоpаdićа 20 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprave za merenje zapremine tečnigh goriva Q max = 100 L/min i - Sprave za mernje zapremien TNG Q max = 50 L/min 45
ОМ 061 NАFТАGАS - Теhnički sеrvisi društvо sа оgrаničеnоm оdgоvоrnоšću Zrеnjаnin, Bеоgrаdskа 26 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе tеčnih gоrivа nаftnоg pоrеklа, Q max = 200 L/min - Sprаvе zа mеrеnjе zаprеminе АUТОGАSА ТNG, Q max = 50 L/min 46
ОМ 064 NS PETROL LAB D.O.O Nоvi Sаd, Sеkulе Vitkоvićа 28 Mеrilа i mеrni sistеmi zа kоntinuirаnо i dinаmičkо mеrеnjе kоličinе tеčnоsti kоје nisu vоdа: - Sprave za mernje zapremine tečnih goriva, Q max = 130 L/min i - Sprave za merenje zapremine TNG, Q max = 50 L/min 47
Reference [1] PRAVILNIK O MERILIMA ("Sl. glasnik RS", br. 63/2013); [2] UREDBA O NAČINU SPROVOĐENJA OCENJIVANJA USAGLAŠENOSTI, SADRŽAJU ISPRAVE O USAGLAŠENOSTI, KAO I OBLIKU, IZGLEDU I SADRŽAJU ZNAKA USAGLAŠENOSTI ("Sl. glasnik RS", br. 98/2009); [3] PRAVILNIK O VRSTAMA MERILA ZA KOJA JE OBAVEZNO OVERAVANJE I VREMENSKIM INTERVALIMA NJIHOVOG PERIODIČNOG OVERAVANJA ("Sl. glasnik RS", br. 49/2010 i 110/2013) [4] OIML, R 117-1 (2007.) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 1: Metrological and technical requirements 48
[5] OIML, R 117-2 (2014) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 2: Metrological controls and performance tests [6] OIML, R 117-3 (2014) Dynamic measuring systems for liquids other than water. Part 3: Test Report Format [7] OIML, R 120 (2010) Standard capacity measures for testing measuring systems for liquids other than water [8] Spisak srpskih standarda iz oblasti merila ("Sl. glasnik RS", br. 39/2014) [9] Spisak srpskih standarda (normativnih dokumenata) iz oblasti merila ("Sl. glasnik RS", br. 39/2014) [10] WELMEC 10.6 Issue 1: Guide for Sealing of Fuel Dispensers (Measuring Systems for Liquids other than Water) 49
Sektor za razvoj metrologije Grupa za zapreminu i protok Dr Branislav Tanasić, dipl. Inž. tanasic@dmdm.rs Ljiljana Mićić, dipl. Inž. ljmicic@dmdm.rs DMDM Mike Alasa14 11000 Beograd Srbija Telefon: 011 32 82 736, 011 20 24 400 Fax: 011 21 81 668 E-mail:office@dmdm.rs www.dmdm.rs 50