EN GL IS H learn.quipper.com LUYỆN THI THPT - QG Lipit anh văn Toán học Hóa học Vật Lý
Lipit Mục tiêu bài học Qua bài học này các em sẽ được học cách tính nhanh các chỉ số axit, chỉ số xà phòng hóa và các tính toán liên quan đến chất béo. Nội dung bài học 1 a. khái niệm - Lipit là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không hòa tan trong nước nhưng tan nhiều trong dung môi hữu cơ không phân cực. - Về mặt cấu tạo, phần lớn lipit là các este phức tạp bao gồm: CHẤT BÉO, SÁP, STEROIT, PHOT- PHOLIPIT, b. chất béo I. Khái niệm - Chất béo là trieste của glixerol với axit béo, gọi là triglixerit hay triaxyl glixerol. l Glyxerol: CH CH CH hay CH5( OH ) OH OH OH l Axit béo: là các axit đơn chức, mạch hở, không nhánh, thường gặp các axit có số C = 1; 14; 16; 18. - Các axit béo cần nhớ: C l Axit stearic (no): 17H5COOH C l Axit panmitic (no): 17H1COOH l Axit ôleic (có một liên kết C= C C ): 17HCOOH l Axit linoleic (có hai liên kết C= C C ): 17H1COOH - Theo thứ tự từ trên xuống có nhiệt độ nóng chảy giảm dần (các chất béo tương ứng cũng có nhiệt độ nóng chảy giảm dần).
II. CTTQ RCOO R'COO R''COO CH CH CH RCOO hoặc ( ) 5 C H - Nếu R, R, R đều no: Chất béo là chất béo rắn (mỡ động vật: mỡ bò, mỡ lợn, ) - Nếu R, R, R đều chưa no: Chất béo là chất béo lỏng (dầu thực vật: dầu lạc, dầu vừng, ). - Nếu R, R, R giống nhau: Chất béo là chất béo đơn giản. C H COO C H (Tristearin, tristearat glyxerol). Ví dụ: ( ) 17 5 5 III. Tính chất vật lý - Ở nhiệt độ thường, chất béo ở trạng thái lỏng hoặc rắn. - Mỡ động vật, dầu thực vật đều không tan trong nước, nhẹ hơn nước, tan nhiều trong các dung môi hữu cơ như benzen, hexan, clorofom, IV. Tính chất hóa học - Chất béo là trieste nên chúng có tính chất của este như: phản ứng thủy phân trong môi trường axit, phản ứng xà phòng hóa, phản ứng ở gốc hydrocacbon. + Phản ứng thủy phân Đun chất béo với dung dịch HSO 4 loãng sẽ xảy ra phản ứng thủy phân. H SO 4, t 0 RCOO C H + H O RCOOH (axit béo) + glyxerol ( ) 5 + Phản ứng xà phòng hóa Đun chất béo với dung dịch NaOH, ta có phản ứng ( RCOO) CH5 + NaOH + Phản ứng cộng hydro của chất béo lỏng t 0 RCOONa (xà phòng) + glyxerol Khi đun nóng chất béo lỏng với H (có xúc tác Ni) ta được chất béo rắn theo phản ứng: (C17HCOO) CH5 H (lỏng) + Ni, t 0 ( C H COO) V. Ứng dụng - Chất béo là thức ăn quan trọng của con người. C H 17 5 5 - Là nguồn dinh dưỡng quan trọng và cung cấp một lượng đáng kể năng lượng cho cơ thể hoạt động. - Là nguồn nguyên liệu tổng hợp một số chất khác cần thiết cho cơ thể. - Trong công nghiệp, một lượng lớn chất béo dùng để điều chế xà phòng là glyxerol. - Dùng trong sản xuất một số thực phẩm như mì sợi, đồ hộp, VI. Phẩn mở rộng chất béo (phần đọc thêm) (rắn) - CTTQ: Chất béo thực tế gồm ( RCOO) CH5 RCOOH (axit bðo tù do)
- Phản ứng với KOH: RCOOH + KOH RCOOK + HO (1) 0 t ( RCOO) CH5 + KOH RCOOK + CH5( OH ) () + Phản ứng trung hòa chất béo: phản ứng (1) + Phản ứng xà phòng hóa chất béo: phản ứng (1) và () - Các chỉ số của chất béo + Chỉ số axit Khái niệm: - Chỉ số axit bằng số miligam KOH cần trung hòa axit béo tự do có trong 1 g chất béo. Công thức tính: ChØ sè axit = n.56.10 KOH ph n øng trung hßa m + Chỉ số xà phòng Khái niệm: - Chỉ số xà phòng bằng số miligam KOH cần xà phòng hóa cho 1 g chất béo. Công thức tính: ChØ sè xµ phßng = n.56.10 KOH ph n øng xµ phßng m Ví dụ 1. Trung hòa 4,1 gam chất béo cần ml dung dịch KOH 0,1 M. Chỉ số axit của chất béo là A.. B. 4. C. 5. D. 6..0,1.56.10 ChØ sè axit = 1000 = 4 4, Đáp án: B. Ví dụ. Khi xà phòng hóa,5 gam một loại chất béo cần 90 ml dung dịch KOH 0,1 M. Chỉ số xà phòng hóa của chất béo là A. 00. B. 188. C. 0. D. 504. 90.0,1.56.10 ChØ sè xµ phßng = 1000 = 00,5 Đáp án: A. 4
c. Các công thức tính toán và bài tập ví dụ l Công thức tính chỉ số axit, chỉ số xà phòng ChØ sè n.56.10 OH ph n øng = m + Ứng với lượng OH phản ứng trung hòa ta được chỉ số axit. + Ứng với lượng OH phản ứng xà phòng hóa ta được chỉ số xà phòng. l Mối quan hệ giữa chỉ số axit, chỉ số xà phòng hóa và lượng glyxerol ChØ sè xµ phßng = ChØ sè axit + n.56.10 glixerol m l Mối liên hệ giữa lượng chất béo, lượng xà phòng dựa vào phản ứng xà phòng hóa và định luật bảo toàn khối lượng m + m = m + m + m KOH ph n øng xµ phßng glyxerol H O với n hoặc HO chø sè axit m = 56.10 H O n = n n KOH ph n øng xµ phßng hãa glyxerol Ví dụ 1. Để trung hòa 15 gam một loại chất béo có chỉ số axit bằng 7, cần dùng dung dịch chứa a gam NaOH. Giá trị của a là A. 0,150. B. 0,80. C. 0,075. D. 0,00 (Trích đề thi CĐ 010) a.56.10 7 = 40 Theo đề ta có: 15 a = 0,075. Đáp án: C. Ví dụ. Khi xà phòng hóa 5,04 gam một loại chất béo cần 90 ml dung dịch NaOH M, thu được 0,5 gam glyxerol. Chỉ số axit của chất béo là A. 00. B. 7. C. 8. D. 14. Ta dễ dàng tính được chỉ số xà phòng = 00 Ta có biểu thức tính nhanh chỉ số axit: 5
0,5..56.10 00 = chø sè axit + 9 5,04 Chỉ số axit = 8. Đáp án: C. Ví dụ. Cho glyxerol (glixerin) phản ứng với hỗn hợp axit béo gồm C17H5COOH và C15H1COOH. Số loại trieste tạo ra tối đa là A. 6. B. 5. C.. D. 4. (Trích đề thi ĐH Khối B 007) Ta có công thức tính số trieste: ( + ) n n 1 Với axit n= Số trieste = 6 Đáp án: A. Ví dụ 4. Cho glixerol phản ứng với hỗn hợp axit béo gồm axit panmitic, axit strearic, axit oleic, axit linoleic. Số loại trieste tạo ra tối đa là A. 0. B. 0. C. 40. D. 50. Số trieste Đáp án: C. ( + ) 4 4 1 = = 0 Ví dụ 5. Hỗn hợp X gồm axit panmitic, axit stearic và axit linoleic. Để trung hòa m gam X cần 40 ml dung dịch NaOH 1 M. Mặt khác, nếu đốt cháy hoàn toàn m gam X thì thu được 15, lít khí CO (đktc) và 11,7 gam HO. Số mol của axit linoleic trong m gam hỗn hợp X là A. 0,015. B. 0,010. C. 0,00. D. 0,005. (Trích đề thi ĐH Khối B 010) nco = 0,68 mol ; nho = 0,65 mol 0,68 0,65 naxit linoleic = = 0,015 mol. 1 Đáp án: A. 6
7
8
9