Намалување на чувствителноста од климатски промени во секторот земјоделие Скопје, 12 Мај 2010
Содржина Климатските промени и Република Македонија-општо Климатските промени и прилагодувањето и РМ Климатските промени и прилагодувањето и ЕУ 2
1998, страна на UNFCCC, Non-Annex I Party 2004, усвоен Протоколот од Кјото 2005, страна на Протоколот од Кјото (Non-Annex B Party Држава со кандидатски статус за полноправно членство во ЕУ 7,16 t CO2- eq/жител(2000) 3
Инвентар на стакленички гасови 14,318 kt CO2-eq, одн 7.16 t CO2-eq по жител за 2000 г [ umar st vo 14% Ot pad 6% N 2 O 7% CO 2% HFCs 0% Zemjodel st vo 10% CH 4 12% I ndust r i ja 6% a) Ener gi ja 64% b) CO 2 79% Слика 1. Учество на секој од секторите (а) и на одделните стакленички гасови (б) во вкупните емисии за 2000 година 4
kt CO2-eq Вкупни емисии на ГХГ 1990-2020 24000 22000 20000 18000 16000 14000 12000 10000 Baseline scenario Second mitigation scenario 1990 1994 1998 2002 2006 2010 2014 2018 2020 Year Базно сценарио/ второ подобрено сценарио 1990/2020=21500/15000 ktco2eq (55%/9% апсолутен пораст на емисиите) 1990/2020 (kt CO2-eq) : 21500/15000 Просечна годишна стапка на пораст (%): 3.6/1.4 KOMENTAR Фактор на мрежа (kt CO2-eq/kWh): 1.2 во 1990, 0,9 во 2020 (расте благо, но се намалува за 22% 5
Преглед на потенцијалот на Р.Македонија за намалување на стакленичките гасови Македонската економија се карактеризира со релативно високо ниво на потрошувачка на енергија и емисии на стакленички гасови по единица БДП (705,9 t/co 2 eq/ мил дол. БДП) Прелиминарниот агрегиран потенцијал изнесува до 6 Mt CO 2 eq/годишно, што претставува околу 35-55 мил евра/год потенцијал за јаглеродно финансирање (со цена 6-9 еур/тон редуциран CO 2 eq). 6
Општо МЖСПП е национален одговорен орган за координација на активнстите за спроведување на UNFCCC и Протоколот од Кјото ( Designated National Authority (DNA) for the implementation of the Clean Development Mechanism (CDM) Процедурата за одобрување на CDM проекти има, институционален set up-има
Република Македонија и UNFCCC Цели: придонес кон обезбедување стабилизација на GHG концентрациите во атмосферата на ниво кое би ги превенирале негативните антропогени влијанија врз климатскиот систем Принципи: Еднаквост и поделена но диференцирана одговорност прифаќање на барањата и условите на земјите во развој Принцип на претпазливост Промоција на одржливиот развој 8
Обврски од Конвенија Изработка на национални извештаи Задолжителни поглавја: Инвентар на стакленички гасови Климатски сценарија Мерки за ублажување и прилагодување кон климатските промени Одредби за транфер на технологии поволни за животната средина Истражувања,едукација, обука и зајакнување на јавната свест за климатските промени 9
Нивои на активности Би- и мултилатерална соработка Стратешка и правна рамка Институционална рамка Технички аспекти 10
Стратешка рамка Национална стратегија за одржлив Втор НЕАП Национална стратегија за CDM, 2008-2012, усвоена 2007 г Национална стратегија за инвестиции во животната средина Национална стратегија за усвојување на правото на ЕУ во животната средина 11
Стратешка рамка Национална стратегија за комплексен развој на енергетиката Базна студија за ОЕИ Нацрт национална стратегија за адаптација на здравствениот сектор кон климатските промени Национална платформа за намалување на ризици од катастрофи 12
Преглед на активности Правна рамка Одредбите во Законот за животна средина се однесуваат на: 1. Изработка на инвентар на стакленички гасови за емисии и понори 2. Изработка на план за намалување и ублажување на климатските промени 3. Член за механизмот за чист развој 13
Меѓународна соработка Билатерална МзР за јаглеродно финансирање со релевантните министерства на Р.Италија и Р.Словенија Соработка со Кралство Норвешка Соработка со Р.Австрија Регионална Regional Environmental centre (REC), UNDP-regional, Energy Community, Regional Cooperative Council (RCC) Државите во регионот Мултилатерална GEF преку UNDP, UNEP, WB MзР за јаглеродно финансирање со UNDP СЗО 14
Adaptation strategy and the Republic of Macedonia Climate scenarios, vulnerability assessment and adaptation
Климатски сценарија Внимателно интерпретирање на резултати!!!! Според резултатите од сценаријата, просечниот пораст на температурата на територијата на земјата е во опсегот меѓу 1,0 o C во 2025, 1,9 o C во 2050, 2,9 o C во 2075 и 3,8 o C во 2100 година. Просечното количество на врнежи се очекува да се намали за -3% во 2025, -5% во 2050, -8% во 2075 и -13% во 2100 година (во однос на 1961-1990г) 16
Климатски сценарија Најголемо зголемување на температурата на воздухот во земјата до крајот на векот се предвидува за летниот период, придружено со најинтензивно намалување на врнежите. Практично не се очекуваат промени на врнежите во зимскиот период, но се очекува намалување во сите други сезони Поранливи југоисточниот и централниот дел 17
Проценка на ранливоста Сектор земјоделство намалување на приноси на зимска пченица, грозје, домати заради повисоки температури и промена на режимот на врнежите и водоснабдувањето Вкупната директна економска штета од намалените приноси на зимската пченица, виновата лоза и луцерката би била речиси 30 милиони евра во 2025 година, и би се зголемила до 40 милиони евра во 2100 година. 18
Проценка на ранливоста Сектор земјоделство Во Штипскиот регион, каде најважна култура е зимската пченица, падот на приносот би можел да достигне до 17% во 2050. Луцерката во Битолско би можела да забележи пад на приносот до 62% за 2050, падот на приносот на јаболката во Ресенско и на виновата лоза во Кавадаречкиот регион (50%). Најдраматични се проекциите за падот на приносот на доматот во Гевгелиско (81% до 2050). Проекциите се направени под претпоставка површините да не се наводнуваат. 19
Проценка на ранливоста Сектор шумарство влошување на здравствената состојба кај дабот и елата, интензивирано сушење на шумите зголемена популација на одредени штетници (особено инсекти и габи), заради физиолошко слабеење на дрвјата. миграција на дрвните видови кон поголемите надморски височини и промена на флористичкиот состав на сегашните шуми. зголемување на бројот на пожари и опожарена површина заради очекуваниот пораст на температурите 20
Проценка на ранливоста -биолошка разновидности природни екосистеми- Вертикално поместување на вегетациски појаси, проблеми во режим на исхрана на одделни рбетници и промени во нивните животни циклуси Алпската зона е најранлива кон климатските промени. Може да се очекува губење на алпскиот појас, што за Пелистер се проценува за околу 50 години. Моликата ќе ја помести нејзината долна граница нагоре Климатските промени би имале најголеми негативни последици по езерскиот екосистем и блатните станишта околу Дојранското езеро, особено во услови на веќе нарушен воден режим на езерото 21
Проценка на ранливоста -човеково здравје- зголемен ризик од пренос на болести кои се пренесуваат преку вектори и вода за пиење, зголемен топлотен стрес, зголемена смртност од малигни и кардиоваскуларни болести Поради климатските промени во наредните неколку декади во некои од постудените месеци од годината се очекува пад на вкупната средна месечна смртност во државата (јануари за 4%, октомври за 4%, ноември за 2%), а во потоплиот дел од годината се очекува пораст од 4-11% (највеќе во месеците април, мај, јуни и тоа во просек за 10% повеќе во однос на периодот 1996-2000 22
Проценка на ранливоста -туризам- Планинскиот и езерскиот туризам иако се најатрактивни во земјата, се сметаат за посебно ранливи од климатските промени Летната сезона би можела да се продолжи како резултат на порастот на температурата на воздухот, но се очекува и пораст на потребите за вода на туристите, кои се најголеми долж сливот на р. Црн Дрим 23
Проценка на ранливоста -туризам- Поголемата потрошувачка на вода ќе наметне потреба за обезбедување на нови извори на вода за пиење и изградба на нови системи за отпадните води, посебно во туристичките дестинации. Неизбежно ќе порасне и потрошувачката на енергија, поради неопходната потреба од разладување на туристичките капацитети, наметната од зголемените температури. 24
Проценка на ранливоста -туризам- Зголемувањето на зимските температури, проследено со помала снежна покривка и подоцен старт на скијачката сезона, негативно ќе се одрази врз скијањето како главна зимска туристичка дејност. Поради скусувањето на скијачката сезона можни се загуби освен ако не се практикува создавање на вештачки снег Препораки:планинарење во текот на зимата доколку не е можно скијање, но исто така и јавање, унапредување на бањскиот туризам, како и активности поврзани со културните и природните наследства во текот на другите сезони. 25
Проценка на ранливоста -водни ресурси- Се проценува дека климатските промени ќе имаат негативен ефект врз квалитетот на водите, во однос на следниве три аспекти: а) намалените водни ресурси ја намалуваат моќта за разблажување на загадувањето, што доведува до влошен квалитет на водата; б) повисоките температури го намалуваат растворениот кислород во водните тела и в) во услови на климатски промени, искористувањето на водата, посебно за земјоделството, може да го зголеми загадувањето испуштено во водата. 26
Проценка на ранливоста -водни ресурси- Процентот на намалување на средните годишни протеци за периодот 2000-2003г. споредено со средниот декаден проток за 1961-1970г. изнесува од 36 до 58%. Осцилациите на количеството на вода кое истекува од земјата се многу големи во последниве 40 години, со пад од околу 70 милиони m 3 на годишно ниво. 27
Проценки за влијанието на идните климатски промени врз реките Вардар, Треска и Брегалница со примена на софтверот MIKE SHE се укажува на опаѓачки тренд на годишните протоци за околу 4% за р. Треска, односно 11-16% за Вардар и Брегалница до 2050г. Средните намалувања на достапна вода за 2100 година во сливот на реката Брегалница достигнуваат до 24% споредено со 7% намалување во сливот на реката Треска. Се очекуваат почести појави на сушни периоди и поројни води и со зголемен интензитет, а вкупната достапност на вода во земјата (сливот на р. Вардар) за 2100 година се очекува да се намали во просек за 18%. 28
План за прилагодување кон климатските промени акционeн план вклучува 4 главни групи на активности во кои сe дeфинирани проблeми и нeдостатоци: Институционални и правни мeрки Идeнтификација, оцeнка и адаптација кон нeгативнитe eфeкти од климатскитe промeни Мониторинг Јакнeњe на капацитeтитe на институционално, систeмско и индивидуално ниво 29
ЕУ и прилагодувањето кон климатските промени 30
Што значи прилагодување? Меѓувладиниот панел врз климатски промени (IPPC) го дефинира прилагодувањето како приспособување на природните системи или на човечкото општество, како одговор на постоечки или очекувани климатски стимули или нивните ефекти, со што се ублажуваат штети или се искористуваат поволни можности.
Прилагодувањето вклучува преземање активности за да можеме да бидеме повеќе отпорни кон сегашната клима, помалку чувствителни кон ударите од промените на климата во иднина, а исто така и да бидеме во положба да извлечеме полза од можностите.
Каква е целта на Белата книга? Белата книга претставена од страна на Европската комисија предлага рамка на прилагодување на ЕУ, за зајакнување на отпорноста на ЕУ во совладување на ударите од промените на климата. Таа се темели врз опсежни консултации претставени во 2007 година, во Green Paper за прилагодување кон климатските промени во Европа. Оваа рамка ќе се унапредува со доказите кои ќе произлегуваат и ќе бидат на располагање. Таа ќе се надополнува со активностите на Земјите членки и ќе дава поддршка кон пошироки меѓународни напори за прилагодување кон климатски промени.
Кои се клучните елементи на рамката? Да се изгради солидна база на знаење Да се земат во предвид ударите од климатски промени во клучните начела на ЕУ Финансирање поврзување на различни стратешки мерки заради најдобар ефект Поддржување на пошироки меѓународни напори за прилагодување
Да се изгради солидна база на знаење Распложивите податоци во голема мера се разликуваат во регионите; Недостасуваат програми за набљудување пошироко во Европа, опсежни детални податоци, а исто така и сценарија за ударите од климатски промени. Потребно е подобро да се разбере социоекономскиот аспект, исплатливоста на различните можности за прилагодување, а исто така да се има сознание за добрите практики.
Да се земат во предвид ударите од климатски промени во клучните начела на ЕУ Во голем број на сектори каде во голема мера се вклучени ЕУ стратегиите, ќе треба да се разгледаат мерките за климатски ризици и прилагодување. Вклучување на прилагодувањето во основните политики на секторите на европско ниво е значајно заради намалување на ранливоста на секторите на долгорочен план, како што се: земјоделство, шумарство, био-диверзификација, рибарство, енергетика, транспорт, води и здравство. Вклучување на прилагодувањето би значело користење или создавање на механизми кои ќе им овозможат на одлучувачките фактори целосно да ги вклучат климатските ризици во соодветните интервенции во политиките.
Која ќе биде улогата на механизмите на Клириншката куќа? Белата книга предвидува воспоставување на Механизми на клириншка куќа од удари на климатски промени, ранливост и приспособување. Ова би послужило како платформа на веб база за размена на податоци со што истите би биле на располагање на потенцијални корисници пошироко низ Европа. Намерата е, откога ќе биде оперативна, оваа IT алатка и база на податоци да го подобри пристапот до податоци, а со тоа да ги поддржи националните, регионалните и локалните проценувања на ефектите од климатските промени.
Copenhagen Communication Копенхашката комуникација предвидува од сите развиени земји и сите земји во развој, на ист начин, да се бара да подготват сеопфатна стратегија за прилагодување, за да може да се спречат скапите а периодични ефекти колку што е тоа возможно. Потребно е да се развијат подобри алатки и know-how за создавање и воведување на стратегии за прилагодување. Националните институции и меѓународната соработка треба да се зајакнат во ширење на знаења и технологии во развивањето на прилагодливост и отпорност кон климатските промени.
За повеќе на: www.moepp.gov.mk www.unfccc.org.mk 39
Благодарам на вниманието М-р Теодора О. Грнчаровска Национален координатор за климатски промени t.grncarovska@moepp.gov.mk teodoragrncarovska@yahoo.com Bul. Goce Delcev bb, MRTV Building 10-th floor