УЛОГА НА ЈАВНИОТ ОБВИНИТЕЛ И ПРАВОСУДНАТА ПОЛИЦИЈА ВО СОГЛАСНОСТ СО ПРЕДЛОЗИТЕ ВО НОВИОТ ЗКП (ПРЕДНОСТИ, НЕГАТИВНОСТИ И МОЖНИ РЕШЕНИЈА) Аниtа Трајковска * Најбитна компонента на секој закон којшто се донесува и прашањето коешто се поставува најчесто од сите оние кои учествувале во неговото креирање и оние кои треба да го примeнуваат него е дали законот ќе биде функционален и дали ќе може да се имплементира во практиката. Вообичаено при изработката на секој закон се консултираат решенија кои се имплементирани и функционираат веќе некаде, меѓутоа никогаш не треба да се заборави фактот дека во различни држави во зависност од претходната практика, обичаите, културата, свеста и навиките на луѓето, еден закон може да биде успешно или помалку успешно имплементиран. Еден од факторите кој игра најбитна улога за имплементирање на еден закон е тој да биде прифатен како свој од страна на оние кои треба да го спроведуваат и дека ќе го подобри квалитетот на нивното работење, а не да го чувствуват како наметнато решение. Овој момент на негативен став секогаш треба да се има предвид бидејќи укажува на ризикот законот да не профункционира. Горенаведеното особено треба да се има предвид кога се работи за закон којшто завлегува во највисоките човекови вредности и права, а наедно треба да го заштити општеството од вековниот проблем криминалот. Доколку на адекватен начин не се регулираат и овие две компоненти, тоа може да има сериозни импликации при функционирањето на една модерна демократска држава кон која цел се стреми и Република Македонија. Не треба да се заборави фактот дека Јавното обвинителство и Правосудната полиција се од истата страна на медалот односно имаат иста цел - откривање на кривични дела и гонење на сторителите на кривичните дела, поради што е потребно взаемно да дејствуваат секој од својот делокруг на надлежности. Законот мора да биде прецизен и јасен по однос на обврските, одговорностите и надлежностите на оние кои го применуваат за да не се остави простор кривичното гонење да зависи од волјата на поединецот или од други надворешни влијанија. * Началник на Сектор за криминалистичко разузнавачка анализа, Оддел за организиран криминал, Сектор за криминалистичко-разузнавачка анализа, Министерство за внатрешни работи, Република Македонија.
Ако се разгледа внимателно Предлог-верзијата на новиот закон за кривична постапка во делот на Улогата на јавниот обвинител и улогата на Правосудната полиција со очи на практичарите, многу лесно може да се препознаат неговите позитивностите и негативностите, но сепак, секој критичар на нештата треба да придонесе со свои идеи за што е можно пофункционално решение, поткрепено со искуства од досегашната практика. Предности на предложените решенија во новиот ЗКП во делот на Улогата на јавниот овинител и на Правосудната полиција Засилување на улогата на ЈО во водењето на истрагата Една од најпозитивните работи во Предлогот на новиот ЗКП е засилувањето на улогата на ЈО, обвинител кој сам ќе ги прибира во иднина доказите поради што ќе биде заинтересиран да обезбеди квалитетни докази како поткрепа на обвинението што ќе го брани пред надлежниот суд. Од успешно собраните докази ќе зависи исходот на кривичната постапка што е основа понатаму за оцена на квалитетот на работење на секој обвинител посебно. Координирана истрага меѓу повеќе институции Доминантната улога на јавниот обвинител ќе дојде до израз особено при водењето на координираните истраги во кои ќе бидат вклучени повеќе институции именувани како правосудна полиција. Вклученост на ЈО во сите фази на истрагата ЈО во водењето на истрагата ќе се вклучи уште од самиот нејзин почеток и ќе раководи со прибирањето на сознанијата и доказите уште кога правосудната полиција е во раната фаза на преткривичната постапка со што ќе биде во тек со целиот предмет. Концептот на посебно опремени ПС за задржување на лица лишени од слобода Со предлогот за посебно опремени полициски станици за задржување на лица лишени од слобода (особено на подрачјето на Скопје), ќе се решат неколку проблеми кои се присутни во практиката: - на точно определени места ќе се задржуваат лицата лишени од слобода; - ќе се овозможат услови за почитување на сите човекови права на лицата лишени од слобода под контрола на ЈО; - ќе се овозможи задржување на лица лишени од слобода од страна на Финансиската полиција и Царинската управа кои имаат надлежност да откриваат кривични дела од определени области на криминал. Овие полициски станици ќе може да се опремат со простории за водење на интервју и земање исказ на осомничените од страна на ЈО и Правосудната полиција, простории за препознавање лица и предмети, простории за привремено одземени предмети и слично.
Отстранување на проблемот на ненавремено одговарање по барањата за прибирање потребни известувања; Со самото раководење со преткривичната постапка и раководење со истрагата од страна на ЈО ќе се отстранат проблемите со ненавременото одговарање на барањата за прибирање на известувања од страна на полицијата, а исто така ќе се избегне и доставувањето на формални барања за прибирање на потребни известувања од страна на ЈО со цел да се добие во време за да се покрие сопственото неработење. Бидејќи јавниот обвинител ќе биде запознат со целиот предмет, точно ќе знае колку време е потребно за да се обезбедат определени докази во зависност од кривичното дело, ќе се воспостави контролен механизам над Паравосудната полиција за поефикасно прибирање на доказите во разумен рок (определени докази може да се обезбедат и за некоку дена, додека за обезбедување на други докази понекогаш се потребени и неколку месеци на што може да влијаат различни фактори. На пример: недостапност на осомничениот, неможност да се обезбеди определен доказ, документ или слично, а да не се предизвикаат сериозни безбедносни импликации). По наредба на ЈО по потреба доделување на специфичен профил на експерти од Правосудната полиција Доделувањето на специфичен профил на експерти од правосудната полиција, на ЈО ќе му овозможи стручна помош од експерти кои со својата специјалност ќе придонесат да се зголеми квалитетот, а да се скрати рокот на прибирање сознанија и докази со што ќе се овозможи поголема ефикасност на ЈО. Преку старешините на правосудната полиција ЈО ќе биде во можност за определени случаи да ангажира и специјални тимови или единици (ЕБР, крим. -технички лаборатории), односно да ги користи капацитетите на Правосудната полиција Во случаи кога е потребно спроведување на операции од поголем обем преку старешините на Правосудната полиција ЈО ќе може да ангажира и специјални тимови од полицискиот соства врз основа на претходно подготвен План за постапување кој ќе биде одобрен од страна на старешините во правосудната полиција и јавниот обвинител. Планот е потрено да содржи прецизни податоци за локациите каде ќе се изведува операцијата, одговорни полициски службеници за спроведување на операцијата, број на полициски службеници кои ќе бидат ангажирани, профил на полициски службеници кои ќе бидат ангажирани, материјални и технички средства кои ќе бидат користени, анализа на ризците кои може да произлезат во текот на операцијата и слично. На оваков начин јавниот обвинител ќе биде контролен механизам за да се прекршуваат што помалку човековите права од страна на Правосудната полиција.
Поефикасно обезбедување докази уште пред приведување, задржување и притворање на осомничените лица Раководната улога на ЈО во текот на преткривичната постапка ќе овозможи обезбедување на потребните докази кои ќе му бидат потребни на обвинителот за докажување на кривичното дело и докажување на вината на обвинетото лице со што ќе се намали ризикот од обезбедување на докази кои подоцна не можат да се обезбедат, ќе се обезбедат докази кои се навистина потребни на обвинителот и нема да се преземаат дејства кои не се неопходни. Прибирањето на квалитетни докази уште во самата преткривична постапка, понатаму позитивно ќе влијае на скратување на времето на притворот, бидејќи во досегашната практика голем дел од доказите се прибираа кога лицето е во притвор и е започната истрагата што доведуваше до ситуации на долготрајни притвори. Исто така, значително ќе се намалат ситуациите кога на осомниченото лице му е определена мерка притвор и по завршувањето на истрагата ќе произлезе дека поради недоволно докази и неможност да се докажат дека определени елементи од битието на кривичното дело за кое е осомничено лицето, по завршувањето на истрагата, му се укинува мерката притвор и воопшто обвинителот не поднесува обвинителен предлог. Ваквите ситуации кои навлегуваат во секој случај во сферата на кршење на човековите права, ќе станат во голема мера невозможни од причина што обвинителот пред да побара определување на притвор од страна на судијата во претходната постапка јасно ќе знае: - со какви докази располага, - во која мера тие се доволни да го докаже обвинението или ќе му биде потребно уште време да ги собере доказите и да ја отпочне постапкати, или - поради неможност да го брани обвинението нема да се одлучи на чекор кој знае однапред дека не може да го доврши поради што, ќе ја сопре истрагата во предкривичната постапка без да биде извршено ниедно приведување и задржување на лицата. НЕГАТИВНОСТИ НА ПРЕДЛОЖЕНИТЕ РЕШЕНИЈА ВО НОВИОТ ЗКП ЗА ПРАВОСУДНА ПОЛИЦИЈА Формирањето на истражните центри ќе предизвика ослабување на постојните капацитети на институциите од каде доаѓаат истражителите Институциите кои според новиот предлог на ЗКП треба да бидат во состав на Правосудната полиција имаат ограничени кадровски капацитети во делот на високоовразовани, обучени и искусни службеници поради што и голем број од систематизираните работни места од оваков профил се непополнети. Според моменталата состојба Министерството за внатрешни работи има потреба од засилување на сопствените капацитети, а со одлевање на постојниот стручен, обучен и професионален кадар во голема мера ќе ослабела функцијата и квалитетот во извршувањето на редовните работни задачи. Република Македонија е мала држава со ограничени персонални, финансиски, просторни и технички капацитети за формирање на вака дефинирани истражни центри. Со формирањето на истражните центри ќе се создаде состојба на
паралелни служби- Правосудна полиција и истражители во Јавното обвинителство што ќе доведе до паралелно постапување. Од досегашното искуство и секојдневната практика, логички ќе се наметне и ситуација кога обвинителите во работењето ќе им дадат предност на предметите кои започнале да ги истражуваат тие. Неможност за функционирање на истражителите без поддршка на веќе развиени постојните капацитети на МВР, Царинска Управа и Финансиска полиција Истражителите кои ќе бидат избрани да работат во истражните центри на некој начин ќе бидат изолирани од своите матични институции и многу потешко ќе може да ги користат нивните капацитетите. Ова пластично може да се објасни со конкретни примери. Во ситуација кога еден инспектор во моментот работи на еден предмет, вообичаено предметот не го работи сам, туку во зависност од него се ангажираат двајца, па понекогаш и дваесет полициски службеници. За определени проверки тој користи повеќе бази на податоци на Министертвото за внатрешни работи. Информациите, податоците и доказите кои ги собрал се обработуваат, се поврзуваат со други претходни истраги, се анализираат од страна на полициските службеници задолжени за анализа, се користат криминалистичките лабаратории на МВР, се подготвува план за постапување-претреси, апсења и слично, за да произлезе на крај по собраните докази поднесок до ЈО. Во определени случаи се ангажираат поголем број полициски службеници и во една операција според досегашните искуства може да бидат ангажирани и над 200 лица. Дуализам во хиерархиската одговорност на истражителите Една од најнезготните ситуации во која ќе се доведат истражителите е на кого ќе одговараат тие, дали на јавниот обвинител или на работодавецот, односно институцијата од каде доаѓаат и примаат личен доход. Со ова позиција, истражителите ќе бидат распнати како на крст и се очекува да создава работни и лични проблеми во која не сака да се најде ниеден вработен во ниедна иституција. Недефиниран статус за време и по завршување на ангажманот во истражниот центар на истражителите Овој недифиниран статус се гледа во наредните факти : - не е дефиниран начинот на оценување на работењето на истражителите и нивниот напредок во кариерата во согласност со законските решенија на институциите од каде доаѓаат; - не е дефиниран статусот на нивните работни места во институциите од каде доаѓаат (мирување на работните места, пополнување со нови вработени и сл); - не е дефиниран статусот на истражителите по враќањето во институцијата каде се вработени, односно дали ќе бидат ангажирани на истите работни места и истите позиции како и пред да бидат избрани да извршуваат работни задачи во истражните центри.
Недефинираност по однос на мандантот и можност за повторен избор на истражителите Во предложениот концепт на новиот ЗКП воопшто не е дефинирано колку време истражителите ќе бидат ангажирани во истражните центри нешто што ќе предизвика несигурност кај припадниците на Правосудната полиција кои ќе бидат ангажирани од страна на ЈО, дали тие ќе можат да бидат ангажирани во некој нареден избор по распишан оглас од страна на ЈО и сл. Разлика во плати на истражителите од МВР, ФП, ЦУ Според постојните подзаконски акти за платите на вработените во институциите кои ќе бидат дел од правосудната полиција (МВР, ФП и ЦУ) без оглед на тоа што тежината на докажувањето на кривичните дела според статистичките бројки повеќе од 90% отпаѓа на припадниците на МВР, разликите во надоместоците по основа на плата во однос на финансовата полиција и царината изнесува околу 30% до 40% разлика во плата. Ова ќе доведе до ситуација истражителите да бидат различно платени за работата која ќе ја извршуваат што во истражните тимови што ќе предизвика неединство, несоглсување и незадоволство меѓу истражителите. Не е дефиниран посебниот статус на службениците за прифат Идејата службениците за прифат во полициските станици да одговараат за своето работење на јавниот обвинител го поставува како проблематично и прашањето на статусот на службениците за прифат бидејќи ќе добиваат плата од една институција, а ќе одговараат за својата работа на друга институција, потоа начинот на оценување на работењето, нивниот напредок во кариерата и слично. Извршителите кои ќе се доделат на еден ЈО, ќе извршуваат работи од различни области на криминал со што ќе се наруши системот на специјализираност по област на криминал и системот на поддршка во истражувањето со користење на капацитетите на матичните институции Со доделување на двајца истражители на еден јавен обвинител тие ќе работат на различни предмети од различни области на криминалитет во зависност од случаите кои му се доделуваат на обвинителот како предмет на работа. Со ова ќе се наруши системот на специјализација кој низ различни обуки континуирано е граден во Министерството за внатрешни работи и се засилувани капацитетите, а наедно специјализацијата е постигната и низ самиот процес на работа по определена проблематика на полициските службеници. Како, на пример, полициските службеници кои работат на проблематика на НТ со дрога добро се упатени за модус операнди на кривичните дела поврзани со НТ со дрога, сторителите и криминалните групи кои се занимаваат со овој криминален бизнис и со искуството што го имаат, успешно се справуваат со криминалната појава и успешно ги прибираат доказите кои се потребни сторителите да бидат кривично гонети. Овие полициски службеници не можат да бидат стручни за кривични дела од областа на финансовиот, компјутерскиот и друг вид криминал, бидејќи за оваа
проблематика се остручени и друг профил на полициски службеници вработени во Министерството ги познаваат законските прописи. Немање капацитет на ЈО за информирање за секое КД кое и е познато на полицијата поради обемот на КД кои се случуваат и за кои се дознава, за што во МВР има формирано дежурни оперативни центри Во Предлогот на новиот ЗКП, предвидено е јавниот обвинител да биде информиран за секое сомнение за сторено кривично дело. Оваа обврска да јавниот обвинител биде информиран за сè и сешто ќе предизвика ситуација тој да биде вознемируван постојано и во секој период од денот и од ноќта. Во Министерството за внатрешни работи заради пријавување на сторени кривични дела и сомненвање дека се врши кривично дело или определени лица се сторители на кривични дела функционираат дежурни оперативни центри во сите полициски станици кои работат по системот 24/7 (работа во смени) што значи дека ги примаат сите пријави од граѓани за горенаведените ситуации, тие ги проследуваат до надлежните служби и испраќаат полициски службеници на терен. Дежурните оперативни центри се распоредени во осумте сектори за внатрешни работи, во четирите регионални центри за гранична полиција, по еден дежурен и еден помошник дежурен во 38 полициски станици на МВР, како и Дежурниот оперативен центар на МВР, односно сите овие дежурни оперативни центри се опслужувани со 263 вработени кои работат во смени. Дополнителни материјални и финансиски средства за реализирање на концептот за истражни центри и дежурни оперативни центри Реализирањето на концептот за формирање на истражни центри во рамките на јавното обвинителство и обврската за информирање на обвинителот за секое сомневање за сторено кривично дело ќе предизвика големи финансиски импликации и тоа за: - дополнителни примања на истражителите кои ќе бидат ангажирани во истражните центри; - опремување на канцеларии за потребите на истражителите во истражните центри; - техничка опрема (компјутери, лиценции за определени апликации кои се користат како алатки при анализата на случаите); - потреба од возила кои ќе ги користат истражителите за извршување на работните задачи. Обврската за информирање на обвинителот за секое сомненвање за сторено кривично дело, ќе ја поттикне потребата од формирање на дежурни оперативни центри во рамките на обвинителството кое ќе бара човечки, материјални и технички ресурси од поголем обем, односно ќе предизвика финансиски импликации од поголем обем. КОНЦЕПТ НА МВР Министерството за внатрешни работи го поддржува делот во новиот Закон за кривична постапка во кој јавниот обвинител ќе биде одговорен за водење на истрагата и со овој концепт ќе се овозможи негово вклучување од самиот
почеток на истрагата со што ќе се овозможи неговна активна улога како во делот на собирањето на информациите, така и во делот на собирање на доказите и ќе биде на контролор за да не дојде до пречекорување на определени полициски овластувања и преземањето на дејствата да бидат во согласност со законските прописи. За да може да се сфати улогата на јавниот обвинител, неопходно е да се прикаже и јасно да се утврди протокот на информациите од самото дознавање за постоење на кривично дело и неговите сторители. Со концептот на МВР, обвинителот на соодветен и адекватен начин ќе биде информиран и ќе му бидат доставувани сите информации кои ќе се приберат во текот на работењето на правосудната полиција, како и анализите кои се подготвуваат со цел да се добие појасна слика за криминалниот настан, доказите кои се обезбедени, празнините кои треба да се пополнат, за да се докаже кривичното дело и да се санкционира сторителот, а наедно и податоците добиени од разузнавањето кои се првични индиции дека некое лице или група се инволвирани во криминални активности. Јавното обвинителство и Министерството за внатрешни работи, сознанијата за сторено кривично дело и нивните можни сторители ги добива од најразлични извори (случаен настан, пријава од граѓани и правни лица, допрен глас, изнесени податоци во медиумите, добиени информации од државни органи и институции, добиени информации преку меѓународна полициска размена, како и други извори на сознанија). Министерството за внатрешни работи како значаен
ресурс за добивање на информации, го користи и разузнавањето, односно информаторот како таен извор на податоци. Вака добиените информации од различни извори во Министерството за внатрешни работи се систематизираат, се обработуваат и се анализираат и преку подготвени анализи се доставуваат до организационите единици кои понатаму се надлежни за постапување по нив. Вака систематизираните обработени и анализирани податоци, овозможуваат почетните сознанија да се подигнат на повисок степен и иницираат започнување на полициски истраги. Со воспоста-вувањето на полициските истраги (криминалистички обработки) на плански и организиран начин се собираат податоци, информации и докази за конкретно кривично дело и осомничени и инволвирани лица во криминалните активности. Процесот на криминалистичкото разузнавање и криминалистичкоразузнавачката анализа во Министерството за внатрешни работи е препознаен како алатка која ќе овозможи поефикасна борба против криминалот. Продуктите од анализата во која се инкорпорирани сознанијата и доказите во врска со определен кривичноправен настан и осомничените лица, досега не беа достапни на јавниот обвинител освен подготвените телефонски анализи на телефонски броеви за кои се добиени листи врз основа на наредба од истражен судија. Концептот на МВР ќе овозможи анализираните податоци да бидат доставувани до надлежниот јавен обвинител и тој да одлучи дали ќе започне со истрага кон определено лице или криминална група и ќе даде понатамошни инструкции, насоки и наредби за обезбедување на потребни докази со цел осомничените лица да бидат кривчноправно санкционирани. Предлог за начинот на водење на истрагата Начинот на водење на истрагата во полициска смисла на зборот според концептот на МВР треба да биде така изграден точно прецизиран моментот кога започнува истрагата и кога се започнува со прибирањето на доказите за кривичното дело и за сторителите. Овој момент е многу битен, бидејќи контролата на собирањето на докази треба да ја има јавниот обвинител и сите собрани информации, докази и анализи како во досието/предметот кое се води во правосудната полиција треба да бидат доставени и во досието/предметот на јавниот обвинител со цел тој да има вистинска слика за случајот и за лицата кои се предмет на истрагата. Кога се работи за потешки и покомплексни кривични дела, а особено кривични дела од областа на организираниот криминал и сериозниот криминал, потребно е плански, координирано и континуирано собирање докази и вкулучување на различни профили и експерти од различни области со цел да биде расветлен случајот и откриени сторителите. За таа цел потребна е комплексна истрага која под раководство на јавниот обвинител ќе ги собере потребните докази за откривање на сторителот или сторителите на кривичното дело.
Од практична гледна точка, заради определување на моментот од кога започнува истрагата во полициска смисла на зборот, најдобро е кривичните дела да се поделат на : Случени кривични дела од потежок вид од областа на насилниот и сериозниот криминал и сл. Кривични дела кои се извршени, се подготвуваат да бидат извршени или започнале да се извршуваат и тоа од областа на недозволена трговија со дрога и оружје, криумчарење на мигранти, трговија со луѓе, кривични дела од областа на економскиот криминал и перењето пари и сл. Првата ситуација се однесува на случени кривични дела, како на пример: разбојништво, убиство, грабнување, тешки дела од областа на загрозување на безбедноста на сообраќајот и слично. Истрагата кај овие кривични дела почнува уште при самото нивно пријавување, дознавање и случување. Увидот на лице место е истражно дејство кое се презема со цел да се приберат доказите од самото место каде се случило кривичното дело, како и од места каде може да се пронајдат траги од извршеното кривично дело. Од прибраните докази за време на увидот, во најголема мера зависи и откривањето на сторителот/сторителите на кривичното дело и докажувањето на нивната вина во понатамошната судска постапка.
Вообичаено и досега на случените потешки кривични дел од ваков вид, со увидот раководеше истражниот судија и јавниот обвинител, а со новиот ЗКП оваа улога комплетно ќе му припадне на јавниот обвинител. За извршениот увид се подготвува записник за увуд, фотоалбум, скица и слично и од страна на полицијата кога сторителот на делото не е познат се доставува кривична пријава против непознат сторител. Според концептот на МВР, новина која се предлага да биде имплементирана во новиот ЗКП во ваквите случаи е тоа што правосудната полиција ќе биде должна заедно со кривичната пријава против непознат сторител до јавниот обвинител да достави и ПРЕДЛОГ НА ИСТРАЖЕН ТИМ (експерти во зависност од видот на кривичното дело) кои ќе бидат задолжени заедно со задолжениот Јавен обвинител за случајот да работат на прибирање докази за откривање на сторителот/сторителите на кривичното дело. На ваков начин на јавниот обвинител кој е задолжен со случајот ќе му бидат ставени на располагање конкретни извршители од правосудната полиција кои под негово раководство ќе ја спроведуваат истрагата за случајот, ќе бидат во директна и непосредна комуникација, ќе примаат наредби и ќе го информираат за преземените мерки и собраните докази, односно ќе функционират заедно со обвинителот како заеднички тим за тој конкретен случај. Со овој концепт на овинителот ќе му бидат достапни сите оперативни и разузнавачки сознанија за можните сторители на кривичното дело, сите извршени анализи за поврзување на доказите со можните осомничени за кривичното дело, односно тој ќе располага со сите податоци во работното ДОСИЕ/ ПРЕДМЕТ за случајот кое се води во правосудната полиција. Ова ќе овозможи обвинителот да биде информиран за целиот случај од самиот почеток на дознавање за стореното кривично дело, самиот тек на преземените мерки и ќе може да процени дали собраните докази се доволни да го докаже кривичното дело и да ја докаже вината на осомничениото лице или лица. Втората ситуација се однесува на кривични дела кои се извршени, се подготвуваат да бидат извршени или започнале да се извршуваат, како на пр: кривични дела од областа на недозволена трговија со дрога и со оружје, криумчарење мигранти, трговија со луѓе, од областа на економскиот криминал и перењето пари и сл. За извршувањето на овој вид кривични дела, вообичаено се дознава од тајни или прикриени извори, податоци добиени од граѓани кои сакат да останат анонимни, соработка со странски служби за борба против криминалот и слично. Во најголем број случаи најпрво се добиваат општи и непотврдени сознанија кои треба да се проверат, да се компарираат со други претходно добиени податоци и сознанија, да се извршат дополнителни проверки, да се потврдат од други извори и слично, потоа да се анализираат со цел да се подигнат на повисок степен на веројатност. Според практиката на Министерството за внатрешни работи дневно се добиваат стотици сознанија од ваков тип. Доколку Јавното обвинителство, како што се предлага со новиот ЗКП, задолжително се информира за секое сомневање за сторено кривично дело тоа ќе биде нецелисходно и непродуктивно бидејќи од искуството на Министерството за
внатрешни работи, во тој случај ќе се трошат значајни човечки и материјални ресурси токму за проверка на ваков тип сознанија, а најголем дел од нив по извршените проверки се покажуваат како неточни и невистинити. Според концептот на МВР, сознанијата за овој вид кривични дела, по нивната проверка, обработка и анализа, како и по целосното или делумното идентификувањето на лицата кои се осомничени дека се нивните извршители и по подигањето на сознанијата на повисок степен на веродостојност, задолжително од страна на правосудната полиција треба да се достават до надлежниот јавен обвинител. По разгледувањето на дотогаш прибраните сознанија за овој вид кривични дела од страна надлежниот јавен обвинител, тој дава ОДОБРЕНИЕ за започнување на истрагата во полициска смисла на зборот и определува ИСТРАЖЕН број на досието/предметот со псевдоним. Од овој момент, за овој вид на кривични дела започнува Истрагата при што јавниот обвинител дава нардеба за ОПРЕДЕЛУВАЊЕ НА ИСТРАЖЕН ТИМ кој ќе биде одговорен за конкретната истрага со потребен профил и број на службеници од правосудната полиција во зависнот од видот на кривичното дело, обемот на истрагата и слично. Овој истражен тим од моментот на неговото оформување/назначување започнува со прибирање докази за кривичното дело и осомничените лица, и како и во претходниот случај, опишано во првата ситуација, ќе постапуваат под раководство на јавниот обвинител - задолжен со случајот, ќе бидат во директна и непосредна комуникација, ќе примаат наредби, ќе го информираат за преземените мерки и собраните докази, односно ќе функционират заедно со обвинителот како заеднички тим за тој конкретен случај. Повторно на задолжениот јавен обвинител ќе му бидат достапни сите оперативни и разузнавачки сознанија за можните сторители на кривичното дело, сите извршени анализи за поврзување на доказите со можните осомничени за кривичното дело, односно тој ќе располага со сите податоци во работното ДОСИЕ/ПРЕДМЕТ за случајот кој се води во правосудната полиција. Ова, како и во претходната ситуација ќе овозможи обвинителот да биде информиран за целиот случај од самиот почеток на дознавање за стореното кривично дело, самиот тек на преземените мерки и ќе може да процени дали собраните докази се доволни да го докаже кривичното дело и да ја докаже вината на осомниченото лице или лица. Во првата и во втората ситуација кога во определени случаи на друг начин нема да можат да се соберат докази за докажување на кривичното дело и докажување на вината на осомничениот-те сторители, јавниот обвинител ќе нареди примена на посебни истражни мерки за оние кривични дела за кои согласно ЗКП е предвидена нивна употреба. Бидејќи обезбедувањето на докази со примена на посебни истражни мерки навлегува во најосетливите човекови права и слободи, јавниот обвинител ќе биде главниот нивен коректор и заштитник, по однос на тоа да не дојде до злоуотреба при нивната примената. Со овој концепт, ќе се намалат ситуациите кога се осомничуваат сторители на кривични дела без доволно докази и ќе се овозможи поголема ефикасност, како на правосудната полиција така и на јавните обвинители, како во делот на откриени кривични дела и сторители, така и во делот на правосилно
осудени лица, која ефикасност е многу битна и за правосудната полиција и за Јавното обинителство. Исто така, со овој концепт ќе се овозможи и мерење на поединечната ефикасност на членовите на ИСТРАЖНИОТ ТИМ не само по поднесени кривични пријави (кои досега во висок процент беа отфрлани од јавниот овинител како неосновани уште при самото поднесување, или обвинителот се откажуваше од гонење поради недоволно докази без да поднесе обвинителен акт и сл.), туку и по тоа во колку случаи кои завршиле со правосилна судска пресуда учествувал членот на работниот тим. Со ова ќе се овозможи и посочување на конкретна одговорност како на членовите на истражниот тим така и на јавниот обвинител за успешно или за неуспешно завршени случаи во поглед на кривично правно санкционирање на сторителите на кривичните дела. ИНТЕГРИРАНИ МЕЃУИНСТИТУЦИОНАЛНИ ИСТРАГИ Јавниот обвинител со овој концепт многу полесно ќе може да ги организира и да ги спроведува меѓуинституционалните истраги, односно да спроведува комплексни истраги каде е потребно да бидат вклучени извршители од различни институции од Првосудната полиција (МВР,ЦУ, ФП)- експерти од својата област, како и извршители од други државни органи кои имаат законски надлежности за следење на определен специфичен вид криминал (УСППФТ, УЈП и сл.). Во ваквите случаи, исто така, ќе треба да се воспостават правила на игра, односно да се утврдат надлежностите на членовите на истражните тимови кои доаѓаат од различни институции. Оваа основа ја дава новиот предлог на ЗКП, односно за раководители на истражните тимови кои ќе ја спроведуваат истрагата под раководство на јавниот обвинител ќе бидат назначените лица од институциите во зависност од надлежноста дадена во НЗКП во членот 46, став 1 и став 2.
Како на пример за комплексни случаи каде се работи за кривично дело даночно затајување во истражниот тим ќе партиципираат извршители од МВР, Финансова полиција, а по потреба и од Царинската управа, но наш предлог е реководител на тимот за водење на истрагата да биде претставникот од Финансовата полиција. Во случај кога се работи за комплексен случај за сторено кривично дело царинска измама по истиот принцип одговорен на истражниот тим потребно е да биде претставник од Царинската управа. На ваков начин точно ќе се знаат обврските на членовите на истражниот тим и доказите кои во зависност од делокругот на надлежностите треба да ги соберат и да ги обезбедат институциите. Меѓуинституционалните истраги под капата на јавниот обвинител ќе овозможат покомплексен пристап при откривањето и при докажувањето на кривичните дела, а исто така, ќе се оневозможи водење на паралелни истраги од страна на различни институции за исто осомничено лице. Исто така јавниот обвинител во ваквите истраги ќе може да вклучи и други државни институции и експерти од определени области кои немаат надлежност за водење на истраги во согласност ЗКП, но врз основа на своите законски надлежности имаат обврска да доставуваат податоци, информации за сомневање за сторено кривично дело (УСППФТ, УЈП и др.), со цел ефикасно докажување на кривичното дело и обезбедување на квалитетни докази. НАДЛЕЖНОСТ НА МВР ВО ИСТРАГИТЕ ЗА КРИВИЧНИ ДЕЛА ОД ПОЛЕСЕН ВИД Заради растеретување на ЈО од водење на истрага за кривични дела од полесен вид, полицијата за КД за кои е предвидена парична казна или казна затвор до 3 год., како и досега, потребно е да го известува ЈО, со доставување записник за увид и кривична пријава против НН сторител, како и со записник за прием на кривична пријава против НН сторител. Расветлувањето на овие КД ќе се врши без определување на истражни тимови, со можност доколку ЈО оцени, да даде соодветни писмени насоки за постапување на правосудната полиција заради расветлување на кривичното дело и прибирање докази. По обезбедувањето на доказите правосудната полиција, како и досега со кривична пријава ќе ги пријавува сторителите и ќе го доставува обезбедениот доказен материјал во врска со кривичното дело и со сторителот. ПРЕДНОСТИ НА КОНЦЕПТОТ НА МВР ВО ДЕФИНИРАЊЕ НА УЛОГАТА НА ЈАВНИОТ ОБВИНИТЕЛ И ПРАВОСУДНАТА ПОЛИЦИЈА Разграничување на прибирањето на сознанија со моментот на прибирање на докази започнување на истрагата.
Дефинирање на моментот на започнување на истрагата во полициска смисла на зборот, во зависност од видот на кривичните дела (случени кривични дела од потежок вид од областа на насилниот и сериозниот криминал и сл. и кривични дела кои се извршени, се подготвуваат да бидат извршени или започнале да се извршуваат и тоа од областа на недозволена трговија со дрога и оружје, криумчарење на мигранти, трговија со луѓе, кривични дела од областа на економскиот криминнал и перењето пари и сл.). Прибирањето докази во првата ситуација ќе започне од моментот на пријавување, дознавање и случување на кривичното дело- започнување на истрага. Во втората ситуација прво се прибираат оперативни и разузнавачки сознанија, се врши нивна анализа, доколку тие се доведат до повисок стадиум, по согласност на ЈО се отпочнува со истрагата и прибирањето на докази. Водење на истрагата преку задолжени истражни тимови. Добивање на единствен број од ЈО за досие/предмет на истрагата. Распределба на одговорностите меѓу членовите на истражниот тим од различните институции. Можност за користење на сите расположливи човечки, материјални и технички ресурси на институциите. Нема да се наруши постојната функционалност на институциите кои ја претставуваат правосудната полиција. Можност за поголема употреба на ПИМ мерките, покрај МВР и од страна на другите институции (ФП, ЦУ). Единствени статистички податоци во однос на отворени и реализирани истраги меѓу јавното обвинителство и прадосудната полиција. Користење на разузнавачките и аналитичките капацитети на МВР и на другите институции. Можност за отворање на канцеларии на ЈО во Одделот за организиран криминал и 8-те СВР во РМ, кои ќе се користат по потреба каде што јавните обвинители ќе имаат можност за преземање на конкретни дејства, давање инструкции, пристап до базите на податоци на МВР и сл. За реализирање на овој концепт не се потребни дополнителни материјални и финансиски средства.
Anita Trajkovska, Chief of the Sector for Criminal Intelligence Analysis Republic of Macedonia Ministry of Interior Section for Organized Crime Sector for Criminal Intelligence Analysis THE ROLE OF THE PUBLIC PROSECUTOR AND THE JUDICIAL POLICE ACCORDING TO THE SUGGESTIONS IN THE NEW LAW ON CRIMINAL PROCEDURE (ADVANTAGES, DISADVANTAGES AND POSSIBLE SOLUTIONS) Summary The author of the paper analyses the advantages, disadvantages and possible solutions of the role of the public prosecutor and the judicial police according to the suggestions in the new Law on Criminal Procedure. Most important component of any law which shall be adopted and that the most often posed question by all those who participated in its creation and who should apply it, is: Will the law be functional and will be implemented in practice?" Usually when making a Law solutions are taken in consideration that are already implemented somewhere and functioning, but should never be forgotten that in different countries depending on previous practice, customs, culture, consciousness and habits of people, one law can be successfully or less successfully implemented. The Law must be precise and clear with the obligations, responsibilities and jurisdiction of those who applied so there will be no prosecution depending on the will of the individual or other outside influences. These conditions in particular should be considered when dealing with a law which affects the highest human values and rights, but also to protect society from centuries-old problem "crime." If the proper way to regulate these two components, it can have serious implications for the functioning of a modern democratic state, which Republic of Macedonia aims for.