THIẾT KẾ BỔ SUNG TRONG CHỌN GIỐNG

J. Sc. & Devel., Vol. 12, No. 2: 269-275 Tạp chí Khoa học và Phát trển 2014, tập 12, số 2: 269-275 www.hua.edu.vn THIẾT KẾ BỔ SUNG TRONG CHỌN GIỐNG Nguyễn Đình Hền Khoa Công nghệ thông tn, Trường Đạ học Nông nghệp Hà Nộ Emal: dnhhen535@gmal.com Ngày gử bà: 01.01.2014 Ngày chấp nhận: 27.03.2014 TÓM TẮT Trong ga đoạn đầu của vệc chọn gống, kh có rất nhều dòng mớ cần sàng lọc để gữ lạ một số dòng có trển vọng, các nhà nghên cứu thường dùng thết kế thí nghệm bổ sung (hay tăng cường). Đây là kểu thết kế đơn gản, dễ bố trí, dễ phân tích nhưng độ chính xác không cao. Trong bà này chúng tô gớ thệu sơ qua thết kế bổ sung và cách phân tích số lệu, sau đó đưa ra các kết quả kh sử dụng các bộ chương trình thống kê Irrstat, Cropstat, Mntab, SPSS, Statstca, Jmp và nêu ra nhận xét cá nhân về các kết quả này. Augmented Desgn n Plant Breedng ABSTRACT Augmented desgn s very useful n the early stage of the selecton process. In ths paper we descbe the desgn, method to analyse data and compare the results gven by softwares Excel, Irrstat, Cropstat, Mntab, Statstca, SPSS and JMP. 1. GIỚI THIỆU THIẾT KẾ BỔ SUNG Gả sử có v dòng mớ cần thử nghệm. Đất ở khu thí nghệm có độ đồng đều cao, được cha thành r khố. Sắp xếp ngẫu nhên v dòng vào r khố (để thuận tện thường chọn v là bộ số của r), như vậy mỗ khố có v/r dòng thử nghệm, trong mỗ khố chọn ngẫu nhên c ô để bố trí c dòng kểm tra (là các dòng đã bết rõ tính chất và được dùng để so sánh vớ các dòng thử nghệm). Có thể vào Irrstat utltes, Randomzaton and layout, Plant breedng desgn để chọn một Augmented desgn phù hợp vớ yêu cầu. Thết kế bổ sung tết kệm hạt gống vì các dòng thử nghệm không lặp lạ, ô thí nghệm có thể chọn loạ ô nhỏ, dễ phân tích nhưng độ chính xác của thết kế này không cao. Kh so sánh theo phương pháp phân tích phương sa (ANOVA) bậc tự do của sa số dfe = (r-1)(c-1) ít nhất phả là 10 nên số khố: r 10 ( c 1) + 1 Thí dụ: v = 30 dòng thử nghệm, r = 6 khố, c = 3 dòng kểm tra thì: Số khố = 6 (= 10/2 + 1) Vào Irrstat để chọn thết kế bổ sung. Thí dụ trong [1] 3 dòng kểm tra, 30 dòng thử nghệm. 269

Thết kế bổ sung trong chọn gống Kết quả có thể bố trí theo bảng sau, trong đó St, C, Wa là 3 dòng kểm tra (Check) còn 30 dòng thử nghệm V1, V2,..., V30 được cha ngẫu nhên vào 6 khố. Bảng 1 B1 B2 B3 B4 B5 B6 St St St St St St V14 C V18 V9 V2 V29 V26 V4 V27 V6 V21 V7 C V15 V V Wa V V17 V30 V25 Wa V V1 Wa V3 V28 C20 V10 Wa V22 Wa V5 V11 V8 V12 V13 V24 Wa V23 V16 V19 Số lệu thu được như sau: 270

Nguyễn Đình Hền 2. CÁCH PHÂN TÍCH Thết kế bổ sung được phân tích theo 3 bước: Bước 1. c dòng kểm tra (Check varetes) được bố trí trong r khố theo thết kế khố ngẫu nhên đủ (RCBD). Gọ kết quả hàng (check) cột (block) là X. Bảng phân tích phương sa RCBD trong Excel cho ta: x là trung bình hàng (Check varetes), là trung bình khố, x là trung bình toàn bộ, số hệu chỉnh của khố là a = x - x Bước 2. Mỗ dòng thử nghệm (Federer [1] ngườ đưa ra kểu thí nghệm bổ sung gọ dòng thử nghệm là kểu gen Genotype) chỉ có mặt một lần trong một khố nên kết quả Y (dòng trong khố ) được hệu chỉnh bằng cách trừ đ số hệu chỉnh khố a Yhc = Y a Sa số kh so sánh: x Có nhều so sánh vớ nhều sa số khác nhau: Hệu gữa 2 dòng kểm tra (Check varetes) có sa số: sc 2 MSE / r Hệu gữa 2 dòng thử nghệm (đã hệu chỉnh) cùng khố có sa số: sd 2MSE Hệu gữa 2 dòng thử nghệm (đã hệu chỉnh) khác khố có sa số: s 2( c 1) MSE / c v Hệu gưa dòng thử nghêm (đã hệu chỉnh) và một dòng kểm tra có sa số: s (( r 1)( c 1) MSE / rc vc Bước 3. Kết quả Bảng các số lệu của các dòng kểm tra vết theo RCBD trong Excel: Nguồn Bậc tự do Tổng bình phương Khố dfr = r 1 Dòng kểm tra dfc = c- 1 SSR = SSC = c ( x x) 2 r ( x x) Sa số dfe = (r-1)(c-1) SSE = SStot SSR - SSC MSE = SSE/dfE Toàn bộ dftot = rc - 1 SSTot = 2 ( x x) 2 271

Thết kế bổ sung trong chọn gống Bảng phân tích phương sa Bảng các sa số Kết quả đã hệu chỉnh: Trung bình của các dòng kểm tra: St 2759.167 C 2725.667 Wa 2677.83 272

Nguyễn Đình Hền 3. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH THEO MỘT SỐ PHẦN MỀM THỐNG KÊ THÔNG DỤNG Bước 3 cho kết quả phân tích theo cách làm truyền thống do Federer [1] đề xuất và được thực hện từng bước bằng phần mềm Excel. - Dùng phần mềm Irrstat 5 có thể tạo được thết kế bổ sung (Irrstat utltes, Randomzaton and layout, Plant breedng desgn), vào số lệu sau đó chọn Analyss, Sngle ste analyss, kểu thết kế Augmented desgn, được kết quả phân tích, bảng phân tích phương sa, sa số và các gá trị Y đã hệu chỉnh như bước 3. - Dùng phần mềm Cropstat 7 có thể tạo được thết kế bổ sung như Irrstat 5 còn trong Sngle ste analyss chọn thết kế Regular controls n RCBD được kết quả như bước 3. - Dùng MnTab 16, Statstca 8, JMP 8 chọn Anova General lnear model vớ mô hình: Y = Block + Treatment. Tìm ES means, được các Y đã hệu chỉnh, bảng phân tích phương sa tương tự như bước 3 nhưng không có bảng các hệu số kèm sa số như bước 3. - Dùng SPSS 16 Anova General lnear model được ES means một số trường hợp cho kết Kết quả trong Excel: 273

Thết kế bổ sung trong chọn gống quả hơ khác vớ bước 3 và cũng không có bảng các hệu số kèm sa số như bước 3. - Trong Cropstat 7 phần Tutoral có hướng dẫn cách phân tích Augmented desgn theo Mxed model analyss (chọn Lnear mxed model) kết quả có lúc hoàn toàn gống bước 3 nhưng có lúc hơ khác vớ bước 3 và cũng không có bảng các hệu số kèm sa số như bước 3. Các nhận xét trên được rút ra qua vệc phân tích thí dụ trong [1], ha thí dụ trong [4] và một số thí dụ khác trong phần Tutoral của Irrstat 5 và Cropstat 7. Sau đây là thí dụ trong [4]. Kết quả trong SAS: 274

Nguyễn Đình Hền TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Roger G Petersen (1994). Agrcultural feld exprment. Marcel Dekker Inc. [2] Các phần mềm thống kê Irrstat 5, Cropstat 7 của Vện lúa quốc tế IRRI có thể tả mễn phí trên Internet [3] Các phần mềm MnTab 16, Statstca 8, SPSS 16, JMP 8 là các bản Demo tả mễn phí trên Internet. [4] Analyss of augmented desgns usng SAS. Tà lệu của Vện nghên cứu thống kê trong nông nghệp Ấn độ (IASRI). 275