آشنایی با بهره وري در سیستم اداري بهرهوري که یکی از مفاهیم اقتصاد است اینگونه تعریف میشود: مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژي و یا کار هزینه شده به دیگر سخن بهرهوري عبارتست از بدست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره گیري و استفاده بهینه از نیروي کار توان استعداد ومهارت نیروي انسانی زمین ماشین پول تجهیزات زمان مکان و به منظور ارتقاء رفاه جامعه. بر خلاف پندار برخی افراد بهره وري فقط براي صنایع نیست بلکه بهره وري سطوح مختلفی دارد و همه افراد در همه سطوح نقش دارند یعنی اینکه افراد میتوانند با تفکر ابداعات و نوآوريهاي خود عملا در چند سطح گوناگون موثر واقع گردند. سطوح مختلف بهره وري عبارتاند از: سطح فرد سطح گروه کاري سطح سازمانی سطح رشتههاي تجاري خدماتی صنعتی و یا کشاورزي سطح بخشهاي اقتصادي سطح ملی و کشوري سطح جهانی -1-2 -3-4 -5-6 -7 در سطوح فردي به دنبال تدابیري براي افزایش بهره وري فردي هستیم در سطح گروه نیز به دنبال افزایش بهره وري گروه کاري هستیم بدیهی است که موضوع بهره وري بیشتر در سطوح سازمانی و رشتهها مطرح میشود و به بهره وري را میتوان در آنها مشاهده کرد. بیشترین ضوابط و شرایط مربوط چه بسا برخی مشاغل و حتی برخی دستگاهها به دلیل انجام فعالیتهاي موازي و تکراري بودن وظایف سازمانی در یکدیگر ادغام شده و برخی از آنها حذف شدهاند. برخی مواقع ایجاب میکند که بدلیل مصالح ملی برنامه ریزان اقتصادي و سیاست گذاران مثلا در زمان جنگ دستور دهند کارخانههاي کالاهاي غیرضروري و لوکس اقدام به همکاري با سایر کارخانههاي تولید مواد غذاي ی و حتی 1
کارخانههاي ساخت جنگ افزار نمایند و تولید کالاي خود را تعطیل نمایند. و یا مصالح عمومی ایجاب میکند جند خانه که در مسیر طرح یک شاهراه واقع گردیده خریداري یا معاوضه گردیده و تخریب شود. 2
موانع بهبود بهره وري به شرح ذیل وجود دارد : نداشتن اعتقاد و باور ملی به نتایج وفواید بهبود بهره وري ترس از برخی نمودهاي ظاهري بهره وري از جمله ترس از بیکاري ناآگاهی عمومی نسبت به مفاهیم وجایگاه بهره وري میزان اهمیت آن ونقش بی توجهی به فکرهاي خلاق ومبتکر ووظایف افراد در این راستا مقاومت افراد در مقابل تغییرات وعدم تمایل به ترك برخی عادات غرق شدن در روشها و تکنیکها و تغییر باورهاي فکري بلند پروازي وبی توجهی به مساي ل به ظاهر کوچک وراه حلهاي مشخص ننمودن متولی کار ناهماهنگی ونبود هدایت ونظارت مناسب خرد ضعف تعهد اجرایی عجله در حصول نتیجه دخالتهاي بی جاي برخی کارشناسان و مدیران در سایر حوزههاي کاري واظهار نظرهاي غیر کارشناسانه عدم وجود کارشناسان خبره و یا عدم انگیزش آنها در ارزیابی سیستم و تجزیه و تحلیل و اندازه گیري بهره وري برخورد مقطعی با موضوع بهره وري وناپیوستگی روند بهره وري فواید عمومی بهره وري عبارتند از : صرفه جویی در هزینهها افزایش کیفیت (مرغوبیت و مطلوبیت)کالاها وخدمات ثبات قیمتها و یا حتی کاهش آن افزایش سطح رفاه عمومی افزایش درآمد وسود رضایت عمومی افراد رونق اقتصادي جامعه افزایش تولید و اراي ه خدمات ثبات اقتصادي در بازار جهانی ایجاد اشتغال توسعه صنعتی 3
: منافع وفواید بهره وري براي سیستمهاي دولتی و شرکتها افزایش سود و درآمد کاهش هزینهها افزایش تقاضا رضایت شغلی کارکنان سرعت عمل کارکنان دقت عمل کارکنان ایجاد رقابت سالمتر ارتقاي شغلی کارکنان ایجاد محیط کاري جذاب آموزش عمومی کارکنان افزایش حقوق و دستمزد امنیت شغلی کارکنان انجام درست کارها و انجام کارهاي درست افزایش کیفیت زندگی کاري افزایش رفاه کارکنان افزایش انگیزه کاري بهبود و ارتقاي بهره وري مستلزم کوشش و تلاش برنامه ریزي شده همه جانبه از سوي افراد و مسي ولین ذیربط است که خود نیازمند بهبود شرایط کار و تغییر محرکهها و روشهاي انگیزشی کارکنان بهبود نظامها دستورالعملها قوانین بخشنامهها دستورالعملها روشها فناوري و غیره میشود. 4
بطور کلی عوامل موثر براي افزایش سطح بهره وري را میتوان چنین برشمرد: 1- بهبود کیفی عامل کار با توجه به اینکه نیروي انسانی مهمترین عامل در بهبودي بهره وري میباشد لذا میتوانند با بکارگیري نکات ذیل موجبات ارتقاي بهره وري را فراهم نمایند. الف: نگرشهاي مثبت کاري بهعنوان مثال غرور داشتن در کار و متمایل به پیشرفت مستمر ب: کسب مهارتهاي جدید و ارتقاي تخصص با کمک آموزش ج: کمک به همکاران در د: مشارکت در برنامههاي مواقع لزوم و اجراي کارها به صورت گروهی و دسته جمعی بهبود بهره وري همچون کمیتههاي بهره وري طرح پیشنهادها نظام جامع کیفیت مدیریت و گروههاي کنترل کیفی ه: انجام درست کارها از بدو امر و: حفظ سلامت جسمانی و تغذیه مناسب افراد ز: انگیزش مناسب کارکنان از طریق اعطاي پاداشهاي مادي تفویض اختیار ایجاد محیط دوستانه و روابط غیررسمی بین کارکنان ح: بالا رفتن سطح آموزش مستمر و مداوم نیروي کار ط: انجام پژوهش و تحقیقات متناسب با کار ي: سپردن کار به کاردان و گماردن افراد در مشاغل متناسب ك: ایجاد شرایط خوب کاري و تفریحات سالم براي کارکنان ل: بهبود روشهاي انجام کار م: استفاده از سیستم مکانیزه و روش خودکار ن: حذف مراحل زاید بهبود روابط حاکم بین مدیر و کارکنان الف: بکارگیري سبک مدیریتی صحیح و علمی -2 ب: توجه مدیریت به مشکلات کاري و زندگی کارکنان ج: ایجاد سیستم اطلاعاتی مدیریتی صحیح جهت استفاده مدیران از اطلاعات و آمار درست و دقیق درباره عملکرد سیستم و عملیات انجام شده و سایر اطلاعات مورد نیاز د: ایجاد روابط دوستانه و صمیمی مدیریت با کارکنان ه: دادن آگاهی و شناخت به کارگران و کارکنان درباره اهداف و وظایف سازمانی و جایگاه افراد درآن 5
ز: ایجاد روحیه همکاري و مشکل گشایی در سازمان و باور داشتن آن توسط مدیران و کارکنان ج: کوشش و پشتیبانی مدیریت در زمینه مدیریت مشارکتی و بهره وري ي: بهرهگیري از سرمایههاي درونمرزي و برونمرزي در فعالیتهاي تولیدي و داراي ارزش افزوده و پرهیز از مصرف در امور غیر ضروري غیر تولیدي بهبود در بکارگیري رهاوردهاي فناورانه الف: استفاده از ماشین آلات و تجهیزات بهتر و سرمایه گذاري بیشتر در تجهیزات و ماشین آلات -3 ب: اهمیت دادن و استفاده از قدرت نوآوري و خلاقیت کارکنان و پژوهشهاي کاربردي آنها ج: تحولات و پیشرفت فنی و دگرگونیهاي فناورانه د: استفاده صحیح و کامل تجهیزات فنی و فناوريها ه: ایجاد واحدواحدهاي تحقیق و توسعه و اهمیت به جایگاه آنها و: انجام پژوهش افزایش تولید جهت دستیابی به فناوري برتر و کاهش هزینههاي تولید و ابداع محصولات جدید و کیفیت برتر و ز: یکپارچه کردن صنایع و ایجاد واحدهاي عظیم و تولید هنگفت جهت صرفه جویی ناشی از تولید انبوه ج: تغییر و دگرگونی در کیفیت مواد اولیه و بهبود آن ط: تغییر دگرگونی در فرآیند ساخت و عملکرد سیستم و بهبود شیوهها و فنون مهندسی صنایع ي: استفاده از تدابیر ارگونومی (مهندسی انسانی یا دانش هماهنگ سازي میان انسان محیط و ماشین) به منظور سلامتی شادابی رفاه و ایمنی کودکان ك: نظام به موقع خدمات و تولید به هنگام نظام git) (just in time production system ل: نظام موجودي صفر یا بدون انبار نظام inventory) (zero عملیاتی انبار و انبارداري به منظور صرفه جویی در هزینههاي سرمایهاي و م: استفاده از منابع پربازده بدیهی است براي افزایش سطح بهره وري عامل یا علت بخصوصی را نمیتوان اراي ه کرد بلکه ارتقاي بهره وري معلول ترکیبی از عوامل گوناگون است و هرکدام به نوبه خود تا ثیر لازم را میگذارد. احمد بخشنده کارشناس مهندسی صنایع کارشناس بهره وري دانشگاه قم 6