PODGOTVUVAWE NA PODATOCITE ZA ANALIZA NA INTEGRACIJATA NA DISPERZIRANOTO PROIZVODSTVO NA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO DISTRIBUTIVNA

ЧЕТВРТО СОВЕТУВАЊЕ Охрид, 26 29 септември 2004 Oliver Mir~evski, dipl. el. in`. D-r Vesna Borozan, dipl. el. in`. Elektrotehni~ki fakultet, Skopje PODGOTVUVAWE NA PODATOCITE ZA ANALIZA NA INTEGRACIJATA NA DISPERZIRANOTO PROIZVODSTVO NA ELEKTRI^NA ENERGIJA VO DISTRIBUTIVNA MRE@A KUSA SODR@INA Mnogu godini elektroenergetskiot sistem (EES) be{e vertikalno integriran i upravuvan. Golemite elektri~ni centrali (kako na pr. nuklearnite) go proizveduvaa i seu{te go proizveduvaat pogolemiot del od energijata. Ovoj vid na proizvodstvo ~esto e povrzan so soodvetna geografska polo`ba (vodni resursi itn.). Energijata potoa se prenesuva do potro{uva~kite centri na golemi dale~ini, a za toa se koristat razli~ni nivoa na visok napon. EES kako operativna struktura be{e izgraden vrz ekonomska osnova, sigurnost i kvalitet vo snabduvaweto. Istata struktura e visoko centralizirana, so hierarhiski kontrolni centri i ovozmo`uva sistemot da se nadgleduva i upravuva kontinuirano. Me utoa poslednava decenija se soo~uvame so porast na disperzirano i avtonomno proizvodstvo na elektri~na energija (EE) vo mnogu zemji niz celiot svet. Celta e energijata da se proizveduva lokalno t.e. blisku do potro{uva~kite centri bez potreba da se prenesuva na golemi dale~ini.mo}nosta na disperziranoto proizvodstvo (DP) se dvi`i od kw do desetina MW so mo`nost da se kombiniraat so izvori na toplina. Integriraweto na vakvoto proizvodstvo voobi~aeno e izvedeno vo distributivniot sistem. Celta na ovoj trud e da se opredelat i prika`at potrebnite podatoci za analiza na efektite od povrzuvaweto na edinica na disperzirano proizvodstvo kon ve}e postoe~kata distributivna mre`a. Klu~ni zborovi: disperzirano proizvodstvo, distributivna mre`a, priklu~uvawe vo mre`a. ABSTRACT For many years power system were vertically operated. Large power generation plants ( nuclear plant for instance) produce most of the power. This kind of generation is often related to adequate geographical placement (water source, etc). The power is then transmitted toward large consumption centers over long distances and using different high-voltage levels. This operating structure was build on the basis of economy, security, and quality of supply. This very centralized structure is operated by hierarchical control centers and allows the system to be monitored and controlled continuously. This operating mode is changing. This energy is aimed at being produced locally, i.e., close to consumption centers and not intended to be transmitted over long distances. The rating of this generation has a scale from kilowatts to dozens of megawatts and can be coupled with heat generation. The insertion of such generation is performed essentially on distribution systems. Keywords: dispersed generation, distribution network, grid connection. VOVED Нa~inот na funkcionirawe na EES se menuva, kako vo odnos na elektrostopanskite organizacii taka i vo odnos na potro{uva~ite. Pri~ini za ovie promeni se[1]: C6-04 1/8

C6-04 2/8 Zasituvaweto na postoe~kata mre`a i namaluvaweto na bezbednosnite granici; Geografskite i ekolo{kite ograni~uvawa; Problemite na stabilnosta i bezbednosta na sistemot (potreba od skapi preventivni merki, zgolemuvawe na struite na kusi vrski); Kontinuiran porast na pobaruva~kata, osobeno vo zemjite vo razvoj; Potreba od investicii za odr`uvawe na razvojot za zadovolovawe na potrebite od mo}nost. Ovoj razvoj dovede do preraspredelba na investiciite (mali generatorski edinici, ko-generacija); Deregulacijata, privatizacijata i konkurentnite pazari; Potreba od novi, racionalni tehniki za proizvodstvo na elektri~na energija (EE) od mal kapacitet (instalirana mo}nost), ekolo{ki beneficii, zgolemena profitabilnost i mo`nosti da se kombiniraat so izvori na toplina. Postojat pove}e definicii za toa {to pretstavuva disperzirano proizvodstvo (DP) no edna od najdobrite definicii e dadena od rabotnata grupa na CIGRE WG 37-23, [1]. Toa e: Proizvodstvo na EE koe ne e centralno planirano; Proizvodstvo na EE koe ne e upravuvano od dispe~erskiot centar; Naj~esto povrzano na distributivnata mre`a; Pomalo od 50-100 MW. Pojavata na izvorite na DP (turbini na veter, fotogalvanski elementi, gorivni }elii, biomasa, mikro turbini, mali HEC, itn.) priklu~eni na distributivnite mre`i e vo postojan porast vo celiot svet. Za da se zabrza evaluacijata na procesot na priklu~uvawe bez da se zagrozat operativnite i bezbednosnite barawa na mre`ata, potrebni se adekvatni tehni~ki proceduri {to treba da bidat transparentni, objektivni i lesno prifatlivi, kako od strana na in`enerite, taka i od strana na slu`bite. Vo ovoj trud }e bide prika`ana procedura sostavena od nekolku ~ekori, ~ie sproveduvawe }e ovozmo`i da se podgotvat site potrebni podatoci za analiza. 1. MODELIRAWE NA GENERATORITE Generatorite koi se koristat vo edinicite na DP mo`at da bidat sinhroni ili asinhroni. Nivnata mo}nost se dvi`i od nekolku kw pa se do nekolku GW. Pokraj imeto na proizveditelot, godinata na proizvodstvo i seriskiot fabri~ki broj na natpisnata plo~a se davaat i nominalnite podatoci: nominalna mo}nost S n [kva]; nominalen liniski napon U n [kv]; nominalna frekvencija f [Hz]; nominalna brzina na vrtewe n n [min -1 ]; nominalna liniska struja I n [A]; {ema na soedinuvawe; nominalen faktor na mo}nost cosϕ. Poradi vlijanieto na DP vrz kvalitetot na napojuvaweto i na ~isto tehni~kite aspekti kako mo}nosta na kusata vrska i funkcioniraweto na relejnata za{tita, procesite vo generatorite treba vnimatelno da se analiziraat, kako vo stacionaren, taka i vo preoden re`im na rabota. 1.1. Sinhroni generatori Vo presmetkata na simetri~nite stacionarni re`imi na trifaznite mre`i, sinhronite generatori se pretstavuvaat so pomo{ na nivnata sinhrona reaktanca X s i so vnatre{nata elektromotorna sila zad nea (prika`ano na sl. 1).

C6-04 3/8 E + _ X S U G Slika 1. Zamenska {ema za sinhron generator Reaktanciite na generatorite naj~esto se izrazuvaat vo procenti (%) od soodvetnata nominalna impedanca, a vrskata so nejzinata vistinska vrednost e dadena so pomo{ na slednata relacija: X [ ] 2 xs % U n s = (1.1) 100 S n 1.2. Asinhroni generatori Asinhronite generatori vo stacionaren re`im na rabota se modeliraat kako PQ jazli, kaj niv postoi zavisnost na: Reaktivnata mo}nost vo funkcija od naponot i od lizgaweto Q=f(U,s); Aktivnata mo}nost vo funkcija od naponot i od lizgaweto P=f(U,s). R 1 X R 1 1 X 2 I I m I 2 1 X m R p R(1-s) 2 S U 1 Sl. 2 Ekvivalentna {ema na asinhron generator vo stacionaren re`im R 1 - aktiven otpor na statorskata namotka; X 1 - reaktiven otpor na statorska namotka; R 2 - aktiven otpor na rotorskata namotka; X 2 - reaktiven otpor na rotorskata namotka; R p - aktiven otpor vo grankata na magnetizirawe; X m - reaktiven otpor vo grankata na magnetizirawe. Imajki gi vo predvid prednostite {to gi imaat sinhronite ma{ini za naizmeni~na struja pred asinhronite, istite mnogu po~esto se koristat kako generatori. Asinhronite generatori svojata primena ja imaat vo delot na malite mo}nosti, kade poradi tipiziranoto proizvodstvo imaat pomala cena i se konkurentni na sinhronite ma{ini. 2. ANALIZA VO STACIONAREN RE@IM DP ima vlijanie na kvalitetot na napojuvaweto, no i na ~isto tehni~kite aspekti od rabotata na sistemot, kako mo}nostite na kusa vrska ili funkcioniraweto na relejnata za{tita. [to se odnesuva do kvalitetot na napojuvaweto prvenstveno se vnimava na kvalitetot na naponot. Od druga strana doverlivosta na napojuvaweto so EE ne se zgolemuva so instaliraweto na DP objekti koi ne se centralno dispe~irani bidej}i ne postoi cvrsta zavisnost so optovaruvaweto. Vlijanijata na DP vrz rabotata na mre`ata se podeleni vo dve grupi [2,3]: Kapacitet na mre`ata koja zavisi od tehni~kite ograni~uvawe za vrednosta na naponot i prenosniot kapacitet na mre`ata; Kriterium za povrzuvawe na mre`ata, koj mo`e da bide pod vlijanie na tehnologijata primeneta vo DP objektot i drugi lokalni faktori. Ova se odnesuva na flikerite, maksimalnite promeni na napon, stuite na kusa vrska i selektivnosta na za{titniot sistem.

C6-04 4/8 Vo slu~aj na nadzemna distributivna mre`a promenata na naponot vo to~kata na spojuvawe so mre`ata obi~no e kriti~niot faktor pri ispituvawata na mo`nostite za priklu~uvawe na novi DP edinici. Vo op{t slu~aj promenite na naponot vo to~kata na priklu~uvawe na DP na distributivnata mre`a se rezultat na vkupnoto vlijanie od site proizvodni objekti i postojnoto (ili planiranoto) optovaruvawe. Ova e posebno izrazeno vo slu~aj na visok napliv na DP, pove}ekratni DP instalacii na ist napoen vod ili koga generatorite se povrzani so dolgi napojni vodovi {to opslu`uvaat zna~itelno optovaruvawe na potro{uva~ite. Zatoa potrebni se presmetki za raspredelbata na mo}nostite, zemaj}i gi vo predvid vistinskata konfiguracija i optovaruvawata vo mre`ata. Pritoa treba da se ispitaat ~etiri osnovni kombinacii na prisustvo na optovaruvawe-proizvodstvo: Minimum optovaruvawe - Minimum proizvodstvo; Minimum optovaruvawe - Maksimum proizvodstvo; Maksimum optovaruvawe - Minimum proizvodstvo; Maksimum optovaruvawe - Maksimum proizvodstvo. Treba da se ka`e deka postoi izvesna verojatnost za slu~uvawe na sekoe od ~etirite scenarija za raspredelba na optovaruvawata (kombinacii na optovaruvawe - proizvodstvo) {to vo praksa te{ko mo`e da se predvidi. Zatoa, potrebno e iskustvo i in`enersko rasuduvawe za da se isklu~at neverojatnite situacii. Isto taka treba da se vodi smetka i za uredite za regulirawe na naponot vo mre`ata (avtomatska regulacija na naponot pod optovaruvawe kaj transformatorite VN/SN, dale~inski upravuvani regulatori na naponot, i kondenzatorski baterii), {to normalno se aktiviraat vo vremenski raspon od 30 sekundi do 1 minuta i spored toa vlijaat vrz vrednosta na naponot. Na slikata 3 ni e prika`an naponskiot profil vo distributivnata mre`a vo stacionaren re`im vo slu~aj na maksimalno i minimalno optovaruvawe. 1 p.u. G Zgolemuvawe na naponot pri priklu~uvawe na generatorot Dozvolen pad na napon - - - - - - - - - minimalno optovaruvawe maksimalno optovaruvawe Slika 3. Promena na naponskiot profil vo funkcija od optovaruvaweto po dol`inata na distributiven izvod. Padot na naponot po dol`inata na izvodite treba da bide vo prifatlivi granici: U Udoz (2.1) kade: Udoz e dozvolen pad na napon. Termi~kiot kriterium treba bezuslovno da bide ispolnet : I < I d (2.2) kade: I d e trajno dozvolena struja vo provodnikot.

C6-04 5/8 Druga optimizacija koja mo`e da bide realizirana pri planiraweto na distributivnite mre`i e izborot na najdobrata lokacija na DP edinicata, so cel zagubite na mo}nost i energija vo distributivnata mre`a da bidat minimalni [4]. Izborot na lokacijata e mnogu va`en, bidej}i novopriklu~eniot generator mo`e da predizvika zgolemuvawe na zagubite na mo}nost. Najednostaven metod za iznao awe na najdobra lokacija e: za sekoj izvod, treba da se odredat zagubite na mo}nost koga generatorot ne e priklu~en, a potoa da se odredat zagubite na mo}nost koga genetatorot e priklu~en. Pritoa, namaluvaweto na zagubite na mo}nost se menuvaat vo zavisnost od jazelot na povrzuvaweto na DP. Odreduvaweto na najdobrata lokacija mo`e da bide pokomplicirano ako ima nekolku generatori vo mre`ata i ako taa ~esto se menuva topolo{ki. Kako i da e, so adekvatni optimizacioni tehniki, vozmo`no e da se prou~uvaat vakvi situacii. Vo ovoj tip na optimizacija mo`e da se vklu~at i optimalniot naponski profil, balansiraweto na tovarot za transformatorite i potro{uva~ite i kontinuiranoto snabduvawe na va`nite potro{uva~i. 3. ANALIZA NA NIVOTO NA KUSITE VRSKI Kusite vrski iako se nepo`elni vo EES, sepak se sostaven del od nego. Podatocite dobieni od presmetkite vo re`imot na kusa vrska se koristat za pove}e celi me u koi se : Izbor i dimenzionirawe na elementite od mre`ata, vo prv red na generatorite, transformatorite i energetskite kabli; Opredeluvawe na parametrite na rasklopnata oprema i zazemjuva~kiot sistem vo razvodnite postrojki; Kratkoro~no i dolgoro~no planirawe na elektri~nata mre`a; Formirawe na sistemi za za{tita; Analiza na raznite pre~ki vo mre`ata; Analiza na vlijanieto na energetskite vodovi vrz okolnata sredina (napon na ~ekor, dopir); Analiza na dinami~ka stabilnost itn. Vklu~uvaweto na DP edinici vo distributivnata mre`a ja menuva goleminata, pravecot i traeweto na strujata na kusa vrska. Strujata na gre{ka se menuva koga priklu~enite aktivni elementi (generatori) ja menuvaat impedansata na distributivnata mre`a i taa se zgolemuva, zavisno od specifi~nite karakteristiki na generatorot. Distributivnata mre`a ~esto pati e predmet na razli~ni gre{ki. Edno zna~ajno vlijanie na DP na problemot na bezbednosta vo distributivnata mre`a e mo`nosta gre{kata kontinuirano da se snabduva so energija preku generatorot priklu~en na izvodot na koj nastanala gre{ka. Va`no e vo ovoj slu~aj da se isklu~i generatorot od toj izvod. Drug aspekt koj treba da se zeme vo predvid e sposobnosta za odr`uvawe na stabilna ostrovska mre`a koga gre{kata e lokalizirana. Vo ovoj slu~aj objekt za DP treba da bide snabden so soodvetna kontrola i regulacija na naponot i frekvencijata. 4. RELEJNA ZA[TITA Pri povrzuvawe na objektite za DP koi pridonesuvaat vo strujata na kusa vrska, kakvi {to se sinhronite i asinhronite generatori, mo}nosta na kusa vrska mo`e da gi nadmine mo`nostite na vgradenata oprema vo mre`ata. Mo}nosta na kusa vrska voobi~aeno e najgolema na sobirnicite na transformatorot VN/SN. Vo zavisnost od konfiguracijata na mre`ata, taa mo`e da bide na nejzinata gorna granica duri i koga nema dopolnitelna injektirana mo}nost vo mre`ata. Spored toa, koga se instalira DP objekt mo}nosta na kusa

C6-04 6/8 vrska mora da se proveri vo sekoj poedine~en slu~aj i dokolku e neophodno da se odr`uva vo dozvolenite granici so soodvetni merki. Zgolemuvaweto na strujata na gre{ka, a so toa i zgolemuvaweta na mo}nosta na kusa vrska, mo`e da vlijae na selektivnosta na za{titata. Selektivnosta na za{titata mora da se proveruva za sekoe priklu~uvawe na nov generator kon distributivnata mre`a. Za{titata na samiot DP objekt ne predizvikuva posebni problemi i mo`e da se izvede so standardna oprema za relejna za{tita. 5. KVALITET NA ISPORA^ANATA ELEKTRI^NA ENERGIJA Kvalitetot na EE denes stanuva interesen i za proizvoditelite i za korisnicite. Pri~inata za zgolemeniot interes ne e deka kvalitetot denes e nizok, naprotiv, po mnogu aspekti toj e povisok od bilo koga porano. Glavnata pri~inata e vo se pogolemoto prisustvo na osetlivi potro{uva~i za koi postoe~kiot kvalitet ne e dovolen. Spored sovremenite sfa}awa, kvalitetot na EE se sostoi vo slednive elementi: da nema prekin vo snabduvaweto; da nema namaluvawe i zgolemuvawe na naponot; da nema naponski jami, naponski ridovi i kusi prekini; da nema impulsni ili oscilatorni preodni pojavi (prenaponi); da nema dolgotrajni maani, kako vi{i harmonici, nesimetrija, zaseci, fliker. Tehnologijata na sovremenite izvori na DP pridonesuva zna~itelno za gorenavedenite pojavi koi se odrazuvaat vrz kvalitetot na EE. Zatoa, sekoe priklu~uvawe na DP vo distributivnata mre`a treba vnimatelno da se ispita od aspekt na osetlivosta i potrebite na potro{uva~ite priklu~eni vo mre`ata [5]. 6. PRIMERI ZA PRIKLU^UVAWE NA MALI HEC NA DISTRIBUTIVNA MRE@A 6.1. Sistem Stre`evo Vo sklop na sistemot Stre`evo postojat ~etiri mali hidroelektri~ni centrali: HEC Stre`evo ; HEC Biolo{ki minimum ; HEC Filternica ; HEC Dovlexik. 6.1.1. HEC Stre`evo Mestopolo`bata na HEC e vedna{ do branata na Stre`evskoto ezero. Taa se sostoi od tri sinhroni samovozbudni generatori bez ~etkici. Nominalna proektirana mo}nost na turbinata e 800 kw. Generatorite se priklu~eni na generatorska sobirnica 0,4 kv i preku dva transformatori se priklu~eni na 35 kv dalekovod Bitola-Sopotnica. Mereweto na predadenata i prevzemenata EE se vr{i klasi~no so elektri~ni broila vo dva smera. Generatorskata za{tita se sostoi od: prekustrujna, kratkospojna, nadnaponska, podnaponska, nadfrekventna i podfrekventna za{tita, za{tita od nesimetrija, termi~ka za{tita od zagrevawe na statorskata namotka i za{tita od pregrevawe na le`i{tata, prekumerna za{tita (za{tita od pobeg), za{tita od povratna mo}nost. Transformatorskata za{tita se sostoi od: prekustrujna, kratkospojna, termi~ka i Buholc za{tita. Na dalekovodnite poliwa ima naso~ena zemjospojna, podnaponska, nadnaponska za{tita, a 35 kv sobirnica e opremena i so sobirni~ka za{tita. Rabotata e celosno avtomatizirana i dale~inski upravuvana. Avtomatska regulacija na naponot imaat site tri sinhroni generatori. Taa se izveduva preku promena na naponot na vozbudnata namotka na generatorot. Regulacijata na naponot se izveduva neposredno pred sinhronizacijata na generatorot so mre`ata, a potoa mre`ata go odr`uva naponot na odredeno nivo.

C6-04 7/8 Bidej}i 35 kv mre`a e so izolirana nulta to~ka, doa a do pojava na golemi strui na kusi vrski koi predizvikuvaat visoki prenaponi i vi{i harmonici. Poradi nepravilno i nenavremeno reagirawe na prvobitnata za{tita doa alo do preskoci vo samiot prekinuva~ poradi {to ednofaznata kusa vrska preminuvala vo dvofazna pa duri i vo trofazna kusa vrska. Poradi ova e izvr{ena promena na za{titata i sega taa e izvedena od firmata ABB (primeneta e naso~ena zemjospojna za{tita). Podatocite za generatorite, vodovite i transformatorite se dadeni vo tabelite 1,2 i 3 respektivno. Tip na generator Broj na generatori Tabela 1: Podatoci za generatorot: Mo}nost na generatorot cos ϕ I n U n X d kva / (A) (V) % SG 3 1000 0,9-0,95 1445 400 16 Vod Tabela 2: Podatoci za vodovite Naponsko nivo Tip na mre`a Dol`ina Provodnik Strujno optovaruvawe KV km A 35kV Mramorica 35 nadzemna 4 3x70mm 2 Al/Ce 1200 35kV Mramorica 35 nadzemna 4 3x70mm 2 Al/Ce 1200 Mramorica T.Dragovi~ 35 nadzemna 8 Cu 35mm 2 1200 T.Dragovi~ Sopotnica 35 nadzemna 11 Cu 35mm 2 1200 Mramorica Kukure~ani 35 nadzemna 12,2 Cu 35mm 2 1200 Tabela 3: Podatoci za transformatorot: Prenosen odnos Nominalna mo}nost U k grupa na soedinuvawe kv/kv KVA % / 35/0,4 1600 6 6.1.2. HEC Biolo{ki minimum Se sostoi od eden asinhron motor-generator bez naponska regulacija. Nominalnata mo}nost od 160 kw pri nominalna struja od 300 A i nominalen napon 400 V. Nominalnata proektirana mo}nost na turbinata e 132 kw. Faktorot na mo}nost se dvi`i od 0,85-0,9 induktivno. Priklu~ena e direktno na sobirnicite 0,4 kv, a se koristi za sopstveni potrebi. 6.1.3. HEC Filternica Instaliran e eden sinhron generator so samovozbuda bez ~etkici i gi ima istite regulacii kako i HEC Stre`evo. Nominalna proektirana mo}nost na turbinata e 350 kw. Generatorot gi ima istite za{titi kako i vo HEC Stre`evo. Centralata e priklu~ena preku transformator 0,4/10 kv/kv so nominalna mo}nost 630 kva. Tabela 4: Podatoci za generatorot Vid nz generator Broj na generatori Mo}nost cos ϕ I n U n X d kva A V % SG 1 510 0,9-0,95 736 400 Tabela 5: Podatoci za transformatorot Prenosen odnos S n u k kv/kv kva % 10/0,4 630 4 Ynd5 Grupa na soedinuvawe

C6-04 8/8 6.1.4. HEC Dovlexik Instaliran e eden samovozbuden sinhron generator bez ~etkici i e opremen so istata za{tita kako i HEC Stre`evo. Centralata e priklu~ena preku transformator so isti karakteristiki kako i transformatorot kaj HEC Filternica. Tabela 6: Podatoci za generatorot Vid nz generator Br. na generatori mo}nost cos ϕ I n U n X d kva A V % SG 1 590 0,9-0,95 850 400 Jazel 1 Jazel 2 35/10 kv Zapad Naponsko nivo Tabela 7: Podatoci za vodovite Tip na mre`a Dol`ina R X Kabel Strujno optovaruvawe kv km [Ω] [Ω] A Lav~anska 10 Kabelska 0,55 0,111 0,051 IPO13A 3x150 325 Lav~anska K.^e{ma 2 10 Kabelska 0,44 0,088 0,04 IPO13A 3x150 325 K.^e{ma 2 K.^e{ma 1 10 Kabelska 0,26 0,065 0,024 IPO13A 3x120 290 K.^e{ma 1 VPS 10 Kabelska 0,51 0,129 0,048 IPO13A 3x120 290 VPS Dovlexik 10 Kabelska 0,59 0,149 0,056 IPO13A 3x120 290 7. ZAKLU^OK Pri planiraweto i operativnoto vodewe na EES-i, vo idnina }e mora da se vodi smetka za prisustvoto na edinicite na DP koi imaat ogromno vlijanie vrz EES. Nesigurnosta na izleznata mo}nost bara stabilni i fleksibilni mre`i. Kontrolata na naponot za normalen re`im na rabota na mre`ata, treba da se vr{i na podolg vremenski period, za da mo`e da se sobere dovolen obem na statisti~ki materijal vrz osnova na koj }e mo`e da se izvle~at objektivni procenki, za vlijanieto na DP vrz mre`ata i obratno kako i opredeluvawe na merki za nivno nadminuvawe. Seto ova ostava otvoreni pra{awa za vo idnina: pravilata za povrzuvawe na mre`ata vo pove}e sistemi seu{te se razvivaat, a alatkite koi pomagaat vo planiraweto na sistemot i na operatorite za da se spravat so DP delumno postojat, no razvivaweto seu{te treba da se usovr{uva i pro{iruva za da bide korisno za sistemot. Za site ovie analizi potrebno e soodvetno nivo na informacii, za sistemot i elementite koi go so~inuvaat. LITERATURA [1] L. Philipson, H. Lee Wilis, Understanding Electric Utilities and De-Regulation, Marcel Dekker, Inc, 1998 [2] Final Report WG 37-23, Impact of Increasing Contribution of Dispersed Generation on the Power System, CIGRE Study Committee no 37, September 1998. [3] V. Borozan, B. Dukovski, Problematika na povrzuvawe na disperziranite generatorski edinici na elektri~nata mre`a, (III Sovetuvawe na MAKO - SIGRE), Ohrid, Oktomvri 2001 [4] Dimitar Dimitrov, Priklu~uvawe na fotovoltaici, Magisterski trud, Elektrotehni~ki fakultet, Skopje. [5] S. A. Papathanassiou, Nicolas D. Hatziargyriou, Technical Guidelines for the Connection of Dispersed Generation to the Grid, PES 2001 Summer Meeting, Vancouver, July 2001 [6] N.Hadjsaid, Jean-Francois Canard, Frederic Dumas, Dispersed Generation Impact on Distribution Networks, IEEE Computer Applications in Power Volume 12, No.2, April 1999