ЖИЖИГ ДУНД БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧИДИЙН ИДЭВХИЖҮҮЛЭЛТИЙГ ИНТЕРНЭТЭЭР ХИЙХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА

САНХҮҮ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДЭЭД СУРГУУЛЬ БЯМБА ГАРГИЙН ЭЧНЭЭ ХӨТӨЛБӨР БИЗНЕСИЙН УДИРДЛАГЫН ТЭНХИМ Хатагин Эрдэнийн САРУУЛЗУЛ ЖИЖИГ ДУНД БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧИДИЙН ИДЭВХИЖҮҮЛЭЛТИЙГ ИНТЕРНЭТЭЭР ХИЙХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА Мэргэжлийн индекс D340100 Бизнесийн удирдлагынбакалаврын зэрэг горилсон Дипломын төсөл Удирдсан Улаанбаатар. 2016

САНХҮҮЭДИЙНЗАСГИЙНДЭЭДСУРГУУЛЬ БИЗНЕСИЙНУДИРДЛАГЫНТЭНХИМ Хатагин Эрдэнийн САРУУЛЗУЛ ЖИЖИГ ДУНД БИЗНЕС ЭРХЛЭГЧИДИЙН ИДЭВХИЖҮҮЛЭЛТИЙГ ИНТЕРНЭТЭЭР ХИЙХ БОЛОМЖИЙН СУДАЛГАА Мэргэжлийн индекс D340100 Бизнесийн Удирдлагын Бакалаврын Зэрэг Горилсон Дипломын Төсөл Удирдагч:....................... Зөвлөх:....................... Шүүмжлэгч:....................... Улаанбаатар. 2016

ГАРЧИГ ХҮСНЭГТҮҮДИЙН ЖАГСААЛТ... iii ЗУРГУУДЫН ЖАГСААЛТ... iv ГРАФИК ЖАГСААЛТ... v ОРШИЛ... 1 Сэдвийн үндэслэл... 1 Судалгааны ажлын зорилго... 2 Судалгааны дизайн... 2 1 I БҮЛЭГ ОНОЛЫН СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ... 4 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн судлагдсан байдал, тулгарч буй асуудал... 4 1.1 Жижиг дунд бизнесийн онолын асуудлууд... 4 1.2 Жижиг дунд бизнесийн давуу талууд... 5 1.3 Жижиг дунд бизнесийн дутагдалтай талууд... 6 1.4 Жижиг дунд үйлдвэрлэл олон улсад... 6 1.5 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил Монгол улсад... 8 1.7 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн үүрэг... 10 1.8 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тулгамдсан асуудлууд... 10 1.9 Жижиг дунд үйлдвэрийн идэвхижүүлэлт... 12 Интернетын хөгжил боломжууд судлагдсан байдал... 13 1.10 Интернетийн хөгжил дэлхийд... 13 1.11 Интернетийн хөгжил Монголд... 14 1.12 Монгол дахь интернэтийн статистик үзүүлэлтүүд /2015/... 15 1.13 Интернетийн боломжууд... 17 1.14 Сошиал медиа... 18 1.15 Жижиг дунд үйлдвэрлэлд ашиглах боломжтой интернэтийн сувгууд, түүний боломжууд... 20 1.16 Вэйбсайт... 20 1.17 Хайлтын сиситем... 21 1.18 И-майл... 21 1.19 Мобайл аппликашин... 24 1.20 Интернет худалдааны платформ... 25 i

1.21 Сошиал медиа... 27 2 II БҮЛЭГ ЭМПИРИК СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ... 29 2.1 Судалгааны зорилго... 29 2.2 Судалгааны түүврийн хэмжээ... 29 2.3 Судалгаанд оролцогчдын ерөнхий мэдээлэл:... 29 2.4 Кронбах альфа коэффициент... 32 2.5 Хүчин зүйлийн шинжилгээ... 32 2.6 Хи Квадрат шинжилгээ... 39 2.7 Хамааралын шинжилгээ... 41 III БҮЛЭГ САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ... 42 3 ДҮГНЭЛТ... 44 4 2015 оны тоон үзүүлэлт дээр тулгуурлан ЖДҮ болон бизнес эрхлэгч нарын дийлэнх хэсэг нь бөөний болон жижиглэн худалааны хэсэгт харъялагдаж байгаа дээр үндэслэн жижиг бизнес, бөөний худалдаа эрхлэгч нараас судалаагааны түүврээ бүрдүүлсэн. Жижиг бизнес эрхлэгч болон худалдаа эрхлэгч нараас нийт 97 түүвэр бүрдүүлсэн бөгөөд SPSS программруу оруулж дараах шинжилгээг хийлээ.... 44 НОМ ЗҮЙ... 45 ХАВСРАЛТ... 46 ii

ХҮСНЭГТҮҮДИЙН ЖАГСААЛТ Хүснэгт 1 Олон Улсын Санхүүгийн Корпорациас гаргасан ангиллаар ЖДҮ-г... 5 Хүснэгт 2 Зарим улсуудын ЖДҮ-ийн ангилал:... 6 Хүснэгт 3 Харин жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тухай Монгол улсын хуулинд жижиг дунд аж ахуйн нэгжийг дараах байдлаар ангилсан байдаг.... 8 Хүснэгт 4 И-МЭЙЛ МАРКЕТИНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ 1 удаагийн ЕРДИЙН ҮНЭ:... 24 Хүснэгт 5 Судалгаанд оролцогчийн насны бүтэц... 29 Хүснэгт 6 Судалгаанд оролцогчийн хүйс... 30 Хүснэгт 7 Судалгаанд оролцогчийн боловсролын түвшин... 30 Хүснэгт 8 Судалгаанд оролцогчдын ажил эрхлэлтийн байдал... 31 Хүснэгт 9 Судалгаанд оролцогчдийн өрхийн сарын дундаж орлого... 32 Хүснэгт 10... 32 Хүснэгт 11 Фактор анализын үр дүнд гарсан 10 факторт орсон хүчин зүйлс... 33 Хүснэгт 12... 36 Хүснэгт 13... 37 Хүснэгт 14... 39 Хүснэгт 15... 40 Хүснэгт 16... 41 iii

ЗУРГУУДЫН ЖАГСААЛТ Зураг 1 Интернэтийн хөгжлийн чиг хандлагыг харвал:... 13 Зураг 2 Facebook-ийн хэрэглэгчийн тоо үзүүлэлтийн хувь /насаар/... 15 Зураг 3 Монгол дахь интернэт хэрэглэгчийн тоо:... 15 Зураг 4 Монгол дахь интернэт хэрэглэгчий тоо /технологиор/... 16 Зураг 5 Монгол дахь ухаалаг утас хэрэглэгчийн тоо:... 16 Зураг 6 Нийслэл хотын дүүргүүд интернэт түгсэн байдлыг бүсчилбэл,... 17 Зураг 7 Сошиал медиа... 18 Зураг 8 AIDMA загвар... 19 Зураг 9:AISAS загвар... 19 Зураг 10 Сошиал медиа төвлөрөл... 20 Зураг 11:www.pin.mn... 21 Зураг 12 Дэлхий дээр хамгийн түгээмэл ашиглагддаг үнэгүй и-мэйл үйлчилгээнүүд... 22 Зураг 13 Голомт банкны Мобайл апликейшн... 24 Зураг 14 Songo.mn апликейшн... 25 Зураг 15... 27 Зураг 16... 27 Зураг 17... 28 iv

ГРАФИК ЖАГСААЛТ График 1... 29 График 2... 30 График 3... 31 График 4... 31 График 5... 32 График 6 Хүчин зүйлийн шинжилгээ... 34 График 7 Фактор 6... 35 График 8 Хөрөнгө оруулалттай холбоотой хүчин зүйлс... 35 График 9... 37 График 10... 38 График 11... 38 График 12 Ажил эрхлэлтийн байдал ба вэб сайтны хэрэглээ... 39 График 13 Ажил эрхлэлтийн байдал ба Facebook, Twitter-ийн хэрэглээ... 40 v

ОРШИЛ Сэдвийн нэр: Жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн идэвхжүүлэлтийг интернэтээр хийх боломжууд Товч танилцуулга: Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд тулгамдсан асуудлуудын нэг болох үйлдвэрлэсэн болон импортоор оруулж ирсэн бараа бүтээгдэхүүн, мөн үйлчилгээг хэрхэн хямд зардлаар хэрэглэгчдэд сурталчилж, борлуулалтыг нэмэгдүүлэх, улмаар байнгын худалдан авагч хэрэглэгчдийг бий болгох замаар борлуулалтыг өсгөх, тогтвортой байлгахад орчин үеийн интернэт технологи, сошиал медиа, түүний арга хэрэгслүүдийг хэрхэн ашиглах талаар судалгаа хийж, тухайн асуудлыг шийдвэрлэх боломжит хувилбаруудыг санал болгох нь энэхүү судалгаа, шинжилгээний ажлын гол зорилго юм. Эдийн засгийн бүтээлийн сэтгүүлийн ангиллын индекс: Жижиг дунд бизнес эрхлэгч, Идэвхжүүлэлт, Интернэтийн үйлчилгээ, орчин үеийн маркетийнгийн харилцаа Түлхүүр үгс: Жижиг дунд үйлдвэрлэл, Интернэтийн үйлчилгээ, орчин үеийн сурталчилгааны арга хэрэгслүүд, контент маркетинг Сэдвийн үндэслэл Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг /ЖДҮ/ эрчимтэй дэмжиж, бодлогоор хөгжүүлэх нь аливаа улсын хувьд эдийн засгийн нэн тэргүүний зорилго болсон хэвээр байна. Учир нь ЖДҮ-г хөгжүүлэх, дэмжих нь ядуурал, ажилгүйдлийг бууруулахын зэрэгцээ эдийн засгийн өсөлтөнд чухал үүргийг гүйцэтгэдэг. Мөн ЖДҮ-г хөгжүүлснээр орлогын тэгш бус хуваариллалтыг бууруулах, нийгмийн тогтвортой байдалд дэмжлэг үзүүлэхэд онцгой хувь нэмрийг үзүүлдэг. Монголд ЖДҮ-ийн салбарынхан зах зээл нь бага байдаг учраас өөрийн сурталчилгаандаа, хэрэглэгчтэй харилцаа тогтоохдоо тэр бүр зардал гаргаад идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж чаддаггүй. Энэ нь зах зээлийн системд шилжих үед аж ахуйн нэгжүүд зах зээлээ хангахын тулд илүү үйлдвэрлэл дээр суурилж байсантай холбоотой юм. Харин одоо олон аж ахуйн нэгжүүд бий болж нэг бол бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээрээ ялгарах, эсвэл сурталчилгаандаа анхаарч, идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахыг шаардаж байна. Үүний аль аль нь өндөр зардлыг шаарддаг. Гэхдээ орчин үеийн интернэтийн хөгжил, түүнийг дагасан сошиал медиагийн хөгжил нь ЖДҮ-чдэд маш том давуу талыг бий болгож байна. Өөрөөр хэлбэл, гутал үйлдвэрлэдэг нэгэн хороололд байдаг өөрийн салбараар гутал худалдаалж байгаад хотын төв рүү гутлын салбар дэлгүүр нээж, өндөр зардал гаргах шаардлагагүй, зөвхөн нэг салбар дээрээ төвлөрч, харин интернэт орчинд гутлын төрөлжсөн онлайн дэлгүүр нээх нь үр ашигтай болоод байна. Сошиал медиа гарч ирэхээс өмнө онлайн дэлгүүр нээснээр хэрэглэгчдэд мэдээллийг яаж хүргэх вэ гэсэн асуудал байсан бол одоо тэр байдал үгүй болж, өөрийн гэсэн үнэнч хэрэглэгчийг бий болгож чадсанаар хэрэглэгчийг тухайн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгхээс гадна сурталчлагч болгож хувиргаад байна. 1

ЖДҮ-гчдийн сурталчилгааг онлайн орчинд үр дүнтэй хийх нь зөвхөн Монголын 3 сая хүнд зориулсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ бус дэлхийн 7 тэрбум хүнд зориулсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ болох боломжтойгоороо маш давуу талтай юм. Мэдээж дэлхийн 7 тэрбум хүнд хүрэхэд тийм амар бус. Гэхдээ энэ том зах зээл рүү орох эхний алхам нь дотооддоо үйл ажиллагаагаа интернэт орчин руу чиглүүлж, түүнийгээ төр засаг нь хүчтэй бодлогоор дэмжих юм. Энд нэг сонирхолтой жишээ дурдахад, Хятадын Жень Янг хотын ойролцоо Жун Пу тосгонд 2,000 айл өрх амьдардаг бөгөөд энэ айлууд нийтдээ 3,000 интернэт худалдааны дэлгүүр ажиллуулдаг.тухайн тосгонд үйлдвэрлэсэн өмд ашиг нь ороод 30 юанаар гардаг бол Бээжинд тухайн өмд 210 юанаар зарагддаг байна.харин интернэт дэлгүүрээс та тухайн өмдийг 30 юанаар нь авах боломжтой.хэрэглэгчид хүрэх тээвэр ложистик, даатгалын зардлыг тооцоод ердөө 50 юань болно.дундын зуучлал орсон үнээс 4 дахин хямд үнэ.энэ нь үйлдвэрлэгчээс шууд хэрэглэгчдэд хүрч чадаж байгаагийн нэг илрэл юм.эндээс хийх дүгнэлт бол урьд өмнө дурдсанчлан интернэт бол тухайн орчиндоо л үйл ажиллагаа явуулаад байх бус дэлхийн зах зээл рүү биднийг хөтөлж байгааг мэдэрч ажиллах явдал юм. 1 Дээрх асуултуудын хариуг макро, микро түвшинд судалж, бодит судалгаа, тоо баримт дээр үндэслэн дүгнэлт гаргах нь энэхүү сэдвийг сонгон судалж, дипломын ажил бичих болсон гол үндэслэл юм. Судалгааны ажлын зорилго Монголын ЖДҮ эрхлэгчдийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг хэрэглэгчдэд хүргэхэд интернэтийн боломжууд, сошиал медиагийн их хэрэглээг хэрхэн оновчтой ашиглах, бага зардал, хүний нөөц ашиглан эерэг үр дүн үзүүлж болох, хэрэглэгчтэй байнгын харилцаа холбоог хэрхэн бий болгох, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанарыг хэрхэн сайжруулах гэх мэт хэрэглэгч төвтэй байгууллагыг бий болгох боломжуудыг судалж гаргаж ирэх зорилготой. Судалгааны ажлын зорилтууд: Өнөөгийн идэвхжүүлэлтийн нөхцөл байдлыг тодорхойлох Цаашид ЖДҮ болон бизнес эрхлэгч нарт хямд зардлаар идэвхижүүлэлт хийх боломжыг зөвлөх Судалгааны дизайн Судалгааны дизайныг дараах байдлаар гаргалаа. Онолын хувьд судлагдсан материалууд дээр дүн шинжилгээг харьцуулсан анализ хийж, хоѐрдогч мэдээлэл дээр баримт мэдээлэл дээр анализ хийх, загварчлах аргаар хийнэ. 1 http://ecommerceub.com/post/506 2

Хоѐрдогч мэдээлэл дээр суурилан нөхцөл байдлын таамаглал дэвшүүлж, тухайн таамаглалаа батлах, мөн шинээр асуудлыг илрүүлэх үүднээс ЖДҮ эрхлэгч нараас анкетын аргаар судалгаа авч, анализ хийнэ. Нийт 100 жижиг бизнес эрхэлэгчээс анкетын аргаар судалгаа авч, өгөгдлийг SPSS програмд оруулж, үр дүнг гаргана. 3

1 I БҮЛЭГ ОНОЛЫН СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн судлагдсан байдал, тулгарч буй асуудал 1.1 Жижиг дунд бизнесийн онолын асуудлууд Жижиг бизнесийн тухай анхны бичмэл мэдээлэл 4000 жилийн өмнө бий болжээ. Энэ нь банкирууд болон хүүгээр мөнгө зээлдүүлж байгаа тухай байсан байна. Жижиг бизнес эртний бүх соѐлд цэцэглэж байлаа. Арабууд, Вавилончууд, Египетчүүд, Грекүүд, Ромынхон энэ үйл хэрэгт тод ялгардаг байсан байна. Гэвч тэдгээрийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь ихэнхдээ чанаргүй, цэгцгүй байсан тул хэрэглэгчид жижиг үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд жигшилтэйгээр хандах болсон. Үүний эсрэг Вавилоны хаан Хаммурапи тэмцэж МЭӨ 2100 онд хэрэглэгч, үйлдвэрлэл эрхлэгчийг хамгаалахын тулд 300 хуулиас тогтсон хуулийн эмхтгэл гаргасан байна. Дундад зууны үед Ромын католик сүм үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд хүндэтгэлгүй ханддаг байсан бөгөөд 19-р зууныг хүртэл энэ байдал үргэлжилсэн. 2 Түүхээс үзэхэд 18-р зууны эцэс 19-р зууны эхээр Европын орнуудад аж үйлдвэрийн хувьсгал гарсан ба үүний үр дүнд машин, техник технологи хөгжиж, улмаар тэдгээр дээр суурилан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл хөгжсөн байна. Эдийн засгийн хөгжлийн гол урьдач нөхцөл үйлдвэржүүлэлт гэдгийг олон улсын практик харуулсан. Япон, баруун өмнөд Ази, Азийн бар орнуудын эдийн засгийн хөгжлийн хурдац ч мөн үүнийг нотолно. Монгол дахь үйлдвэржүүлэлтийн процессыг түүний зорилго, үр дүнгээс хамааруулан 2 шатанд хувааж болно. Аж үйлдвэрийн фонд бий болгож улмаар улсын үйлдвэр, жижиг урлал, дарханы газар, хоршоо, нэгдэл зэргийг дагалдуулсан. 1940-д оны эхээр аж үйлдвэрийн салбар нь хөдөө аж ахуйн ба үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн 21.5% үндэсний орлогын 8.5%-г бүрдүүлж байсан бөгөөд манай орны үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг хөгжүүлэх нэг гол хүчин зүйл нь болж байсан байна. 1950-д он гэхэд үйлдвэржүүлэлтийн эхний шат дууссан гэж хэлж болох бөгөөд тэр үед аж үйлдвэр нь эдийн засгийн гол салбар болсон байв. 1960-д оноос өндөр техникжсэн үйлдвэрүүдийг хөгжүүлснээр хоѐрдугаар шатны эхлэлийг тавьсан. Жил ирэх тусам аж үйлдвэр манай эдийн засагт нөлөө бүхий байр суурьтай болж ирсэн. Аж үйлдвэр нь дотроо олон салбартай ба дотоодын хэрэглээ, экспортын үйлдвэрлэлийн үндсэн тулгуур нь бөгөөд эдийн засгийн бусад салбаруудыг хөгжүүлэхэд нөлөө, нөхцөл ба түлхэц болж өгсөөр л байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэл (ЖДҮ) гэдэг нь ажиллах хүчний болон үйлдвэрлэлийн цар хүрээгээр авсаархан, ихэвчлэн дотоод зах зээлд чиглэсэн, богино хугацаанд зардлаа нөхөж чаддаг, хөрөнгө бага шаарддага, өндөр бүтээмжтэй, үйлдвэрлэлийн уян хатан технологитой, зах зээлд өрсөлдөх чадвар бүхий бизнесийг хэлнэ. Хэдийгээр дээрх байдлаар тодорхойлж болох ч дэлхийн улс орнууд өөр өөрийн тодорхойлолтоор Жижиг Дунд Үйлдвэр гэсэн нэр томъѐог хэрэглэдэг бөгөөд одоог 2 Nicholas.C.Siropolis, Small business management, 1997 4

хүртэл нэгдсэн тодорхойлолт гаргаж чадаагүй байна. Дэлхийн банк ЖДҮ-ийн тодорхойлолтын талаар судалгаа хийхэд 75 оронд 60 орчим янзаар ЖДҮ-г тодорхойлдог гэсэн үр дүн гарчээ. Өөрөөр хэлбэл улс орнууд ЖДҮ-г тодорхойлохдоо янз бүрийн шаардлагуудыг шалгуур болгон үздэг. Дийлэнх нь ажилчдын тоог шалгуур болгодог бол зарим нь компанийн активын үнэлгээ, борлуулалтын орлогын хэмжээ, хөрөнгө оруулалт гэх мэт шалгууруудаар ЖДҮ-г тодорхойлдог. ЖДҮ-ийг тодорхойлдог үндсэн гурван шалгуур байдаг. Ажилчдын тоо Бизнесийн эргэлт Хөрөнгө оруулалтын хэмжээ юм. Дэлхийн улс орнуудын эдийн засгийн бүтцийг хараад үзвэл 95 орчим хувь нь ЖДҮ байдаг. Ялангуяа үйлдвэрлэл хөгжсөн Англи, Өмнөд Солонгос, Японд 99 хүртэл хувийг ЖДҮ эзэлдэг3. Энэ нь зах зээл дээр шударга өрсөлдөөнийг бий болгодог бөгөөд монополь компани зах зээл дээр ноѐрхох хандлагыг үгүй болгодог давуу талтай юм. Мөн ЖДҮ сайн хөгжсөнөөр эдийн засагт диверсификаци буюу солонгоролтыг бий болгож, нэг салбараас хэт хамааралтай байдлыг багасгаж өгдөг. Хүснэгт 1 Олон Улсын Санхүүгийн Корпорациас гаргасан ангиллаар ЖДҮ-г Индикатор Микро Жижиг Дунд Ажилтнуудын тоо -10 10-50 50-300 Нийт актив /USD/ -100,000 100,000-3,000,000 3,000,000-15,000,000 Жилийн дундаж орлого /USD/ -100,000 100,000-3,000,000 3,000,000-15,000,000 Эх сурвалж: MBA судалгааны ажил Жижиг дунд үйлдвэрийн судалгаа 1.2 Жижиг дунд бизнесийн давуу талууд Гадаад орчны нөхцөл байдал, зах зээлийн өөрчлөлтөд зохицон үйл ажиллагаагаа уян хатан явуулж, чиглэлээ богино хугацаанд өөрчлөх боломжтой. Хэрэглэгчтэй ямагт ойр байж өдөр тутмын хэрэгцээт бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг явуулснаар тээвэрлэлт хадгалалтын зардлыг ихээхэн хэмнэдэг. Эхний хөрөнгө оруулалт, үйлдвэрлэлийн нөөц харьцангуй бага шаардаж богино хугацаанд зардлаа нөхөн үр ашигтай ажиллах өргөн боломжтой. Томоохон бизнесийн байгууллагуудыг шаардлагатай материал түүхий эд, үйлчилгээгээр хангахын зэрэгцээ тэдний хангаж чадахгүй байгаа зах зээлийн жижиг сегментийн эрэлт хэрэгцээг хангах боломжтой. Олон ажлын байрыг шинээр бий болгож, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэнэ. Хувь хүн өөрийн хүсэл эрмэлзлийг биелүүлж хувийн бизнес эрхлэн ажил хэрэгч чадвараа хөгжүүлэх боломж олгодог. 3 Япон улсын жижиг бизнесийн агентлаг Статистик мэдээлэл 2014 5

ЖДҮ нь өөрийн хэмжээндээ таарсан оновчтой үйлдвэрлэл, худалдаа, үйлчилгээ явуулдаг. Ажиллах хүч, тоног төхөөрөмж, материал түүхий эдийг бүрэн үйлдвэрлэлд оруулдаг. Том үйлдвэрийг бодвол хөдөө орон нутаг хүн ам бага суурьшсан газар үйлдвэрлэл явуулах боломжтой байдаг. Бага орлоготой хүмүүсийн хэрэгцээг хангадаг. Өөрийн хөрөнгөө үйлдвэрлэлд оруулах боломжоор их байдаг. Санаачлагатай болон эрчимтэй шинж жижиг болон дунд үйлдвэрүүд нь шинэлэг техникийн үндсэн дээр буюу үүсгэн байгуулагчийн шинэ санаан дээр үндэслэн бий болдог бөгөөд үйлдвэрийн амжилт өсөлт хөгжилт нь үүсгэн байгуулагч нь хамтран ажиллагчиддаа тулгуурлаж байна уу үгүй юу гэдгээс шалтгаалах болно. 4 1.3 Жижиг дунд бизнесийн дутагдалтай талууд Жижиг болон дунд бизнест аз туршилтын түвшин өндөр байдаг тул амжилтгүй байх явдал түгээмэл тохиолддог. Хөрөнгө хуримтлуулж, түргэн өсөх боломж багатай. Үйл ажиллагааных нь хүрээ хязгаарлагдмал байдаг. Удирдлагын туршлагын дутмаг байдал түгээмэл. Орон нутгийн дэд бүтцийн сул байдал хүчтэй нөлөөлж тэднийг хөгжихөд бэрхшээл учруулдаг. 1.4 Жижиг дунд үйлдвэрлэл олон улсад Хүснэгт 2 Зарим улсуудын ЖДҮ-ийн ангилал: Улсын ЖДҮ-ийн нэр ангилал Шалгуур үзүүлэлт Үйлдвэрлэл Жижиг 20 ажилтан, 3 сая юань борлуулалт Дунд 20-299 ажилтан, 3-19,99 сая юань борлуулалт Том 300-1000 ажилтан, 20-40 сая юань борлуулалт Бөөний худалдаа Жижиг 5 ажилтан, 10 сая юань борлуулалт Дунд 5-19 ажилтан, 10-49,9 сая юань борлуулалт Том 20-200 ажилтан, 50-400 сая юань борлуулалт Жижиглэнгийн худалдаа Жижиг 10 ажилтан, 4,99 сая юань борлуулалт Дунд 10-49 ажилтан, 1-49,9 сая юань борлуулалт Хэмжих аргачлал 4 Д.Хулан, Жижиг дунд үйлдвэрлэлийнн ийгэмд гүйцэтгэхүүрэг судалгааныажил, 2006 он, УБ 6

Том 50-300 ажилтан, 50-400 сая юань борлуулалт Ажилтнуудын тоо, Борлуулалтын орлого Хятад Үйлдвэрлэл 300 хүртэл ажилтантай БНСУ Үйлчилгээ 200 хүртэл ажилтантай Ажилтнуудын тоо Үйлдвэрлэл 300 хүртэл ажилтан, 100 сая иен хөрөнгө Бөөний худалдаа 50 ажилтан, 30 сая иен хөрөнгө Жижиглэнгий н худалдаа Ажилтнуудын тоо, 50 ажилтан, 10 сая иен хөрөнгө Япон болон Хөрөнгийн хэмжээ үйлчилгээ АНУ Бичил 20 ажилтан Ажилтнуудын тоо Эх сурвалж: MBA судалгааны ажил Жижиг дунд үйлдвэрийн судалгаа 7

1.5 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хөгжил Монгол улсад Хүснэгт 3 Харин жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тухай Монгол улсын хуулинд жижиг дунд аж ахуйн нэгжийг дараах байдлаар ангилсан байдаг 5. Хөдөлмөрийн гэрээгээр Жилийн ажиллагчдын тоо борлуулалтын орлого Үйлдвэр эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, 199 1,5 тэрбум иргэн Бөөний худалдаа эрхэлдэг аж 149-өөс дээшгүй 1,5 тэрбум хүртэлх ахуйн нэгж, иргэн Үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн 49-өөс дээшгүй 1 тэрбум нэгж, иргэн Жижиг үйлдвэр эрхлэгч аж ахуйн нэгж, иргэн 19-өөс дээшгүй 250 сая хүртэлх Жижиг худалдаа, үйлчилгээ 9-өөс дээшгүй 250 сая хүртэлх эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, иргэн Эх сурвалж: http://www.legalinfo.mn/law/details/255 Манай орны хувьд ЖДҮ нь 2014 оны байдлаар 6, Нийт ажиллагсдын 80 гаруй хувь нь энэ салбарт ажилладаг ДНБ-ний 25 орчим хувийг бүрдүүлдэг ААН-ийн орлогын албан татварын 19 хувийг, НӨАТ-ын 22 хувийг бүрдүүлж байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн талаар онол арга зүйн хувьд боловсруулсан хүмүүс нь А.Смит, А.Маршал, Дж.Гэлбрейт, Ж.Б.Сэй зэрэг өрнөдийн эрдэмтэд өөрсдийн онол арга зүйг боловсруулсан байдаг. Гэхдээ онол практикийн түвшинд хамгийн сайн судалсан хүмүүс бол Японы эрдэмтэн Моримодо Мицио, Коно Исуке Васеда, Сакура Кожима нар юм. Монголд жижиг дунд үйлдвэр гэдэг нэр томъѐо 1990 оноос эхтэй буюу зах зээлийн харилцаанд шилжсэн үеэс эхэлсэн. Судлагдсан байдлын хувьд академич Д.Бямбасүрэн, Т.Дорж нар байгууллагын удирдлагын талаас нь судалж байсан бол аж ахуйн нэгжийн эдийн засгийн онолын талаас нь Г.Цэрэндагва, Б.Сувд нар, маркетингийн талаас нь Д.Дагвадорж, санхүүгийн талаас нь Ц.Аюурзана, М.Хасбаатар нар өөрсдийн бүтээлүүддээ оруулсан байдаг. Мөн Д.Бадарч, Ц.Долгорсүрэн нар ЖДҮийн удирдлага, өнөөгийн байдал, хэтийн төлөвийн асуудлыг, Б.Норжваанчиг ЖДҮ-ийн онолын асуудлыг, Л.Оюунцэцэг, Я.Бямбасүрэн, Х.Ганбаатар, А.Мөнхжин нар ЖДҮийн технологи, инкубаторын асуудлыг, доктор П.Шүрчулуу ЖДҮ-ийн өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх талаар судлан өөрсдийн бүтээлүүддээ оруулсан байдаг. 5 Жижиг дунд үйлдвэрийн тухай Монгол улсын хууль http://www.legalinfo.mn/law/details/255 6 Статистикийн эмхтгэл 2014 8

9

1.7 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн үүрэг Эдийн засагт уян хатан байдлыг бий болгодог ДНБ үйлдвэрлэх тал дээр ЖДҮ маш чухал үүрэгтэй бөгөөд Германд ДНБ-ий 75%, АНУ-д ДНБ-ий 39%-ийг бүрдүүлдэг бол Монголд ДНБ-ий дөнгөж 25%-ийг бүрдүүлдэг. Хүн амын санхүү, үйлдвэрлэлийн нөөцийг дайчилдаг Хөдөлмөрийн яамны дэргэдэх ЖДҮ-г хөгжүүлэх сангаас сүүлийн 10 жилд нийт 5,549 байгууллага, иргэдэд төслийн дэмжлэг үзүүлж, нийт 489,5 тэрбум төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсэн байна. Үүний үр дүнд нийт 26,492 үндсэн ажлын байр нэмэгдэж, 17,365 ажлын байр хадгалагдаж үлдсэн 7. Өрсөлдөөний орчныг бүрдүүлэхэд хувь нэмэр оруулдаг Тухайлбал 2013 оны байдлаар бизнес регистрийн санд бүртгэлтэй 99,603 аж ахуйн нэгжээс 54,929 аж ахуйн нэгж идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн 81,7% буюу 44,854 аж ахуйн нэгж нь ЖДҮ юм 8. Энэ нь зах зээлд бодит өрсөлдөөнийг бий болгодог. Шинэ, бүтээлч санаа бий болдог Германд нийт хөрөнгө оруулалтын 46 хувь нь ЖДҮ чиглэдэг.үүнээс үүдэн патентаар батлагдсан технологийн ⅔-ийг ЖДҮ эрхлэгчид эзэмшдэг. Монголд энэ тоо харьцангуй бага буюу 3-5% 9 байдаг. Ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлж, ажилгүйдлыг багасгах боломжийг бий болгодог 1.8 Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн тулгамдсан асуудлууд Татвар болон хууль, эрх зүйн асуудлууд Орлогын албан татвар, НӨАТ болон бусад төрлийн татварууд ЖДҮ эрхлэгчдэд хүнд тусдаг, нийт аж ахуйн нэгжүүдэд татварын ялгавартай бодлого дутагддаг. Хууль эрх зүйн зохицуулалт болон төрийн байгууллагуудтай харилцах харилцаа асуудал ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх төрийн бодлогын хүрээнд Жижиг дунд үйлдвэрийн тухай хууль, Санхүүгийн түрээс /лизинг/ийн тухай хууль, Зээлийн батлан даалтын сангийн тухай хууль зэрэг хуулиуд мөрдөгдөж байна. Макро эдийн засгийн нөхцөл байдал Монгол Улсад эдийн засгийн төрөлжүүлэлт сул буюу аль нэг салбарт төвлөрсөн байдгаас шалтгаалж жижиг дунд үйлдвэрлэл амжилттай хөгжих хангалттай сектор салбарууд буюу орон зай хумигдмал байна. Макро эдийн засгийн орчны тогтворгүй байдал, хөрөнгө оруулалтын орчин сулрах, валютын ханш, инфляцийн нөлөөлөл зэрэг нь ЖДҮ-т илүү хүчтэй тусдаг. Зарим монополь корпораци компаниуд жижиг дунд үйлдвэрлэлийг зах зээлээс шахах замаар хүнд байдалд оруулдаг. 7 Монгол улсын Хөдөлмөрийн яам http://www.mol.gov.mn/ 8 Banking and Finance academyhttp://bfa.mn/researches/288-research-2014 9 Оюуны өмчийн газар www.ipom.gov.mn 10

Хүний нөөцийн мэдлэг ур чадвар Монгол Улс дахь жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийн хувьд илүү өрх, хувийн аж ахуй хэлбэртэй байдаг бөгөөд илүү дараагийн шат болох аж ахуйн нэгж болох, хөгжих үйл явц сул байна Жижиг дунд бизнес эрхлэгчид санхүү, хууль эрхзүй болон менежментийн мэдлэг боловсрол хангалтгүй байгаагаас шалтгаалж төрөл бүрийн асуудалд орох, алдагдал хүлээх зэрэг эрсдлүүд их байдаг Томоохон компаниуд дотоодын жижиг дунд бизнесээ дэмжилгүй, гадаад орноос өндөр үнэтэй компани, ажиллах хүч хөлслөх тохиолдол гардаг. Худалдаа, уул уурхай, зам тээвэр зэрэг салбарт хүнд, хортой нөхцөлд жижиг дунд бизнес эрхлэгчид тун олон байдаг. Жишээ дурдвал: хүнс, барааны зах дээр худалдаа эрхлэгчид, бичил уурхай буюу хувиараа алт, нүүрс, бусад металл олборлогчид Санхүүжилт Эхлэлтийн зардал буюу бизнесийн үйл ажиллагаа тогтворжих хүртэл зардал өндөр, санхүүжилт авах боломж бага байдаг. Зээлийн хүү Монголд тун өндөр бөгөөд мөн барьцаа хөрөнгө, бизнесийн туршлага зэрэг шалгууруудын улмаас ЖДҮ-ийн хувьд эхлэлтийн санхүүжилт хамгийн тулгамдсан асуудал байдаг. Өрсөлдөх чадвар Жижиг зах зээлд том аж ахуйн нэгжүүдтэй өрсөлдөхөд хүндрэлтэй байдаг. Том корпорациуд сурталчилгаа сайтай, хэрэглэгч рүү хандсан нэгдсэн бодлоготой байдгаас өрсөлдөөнд давуу талыг бий болгодог. Мөн нэг салбарт байгаа ЖДҮ эрхлэгчид, түүний удирдлагууд мэдлэг чадвар дутмагаас хөгжин дэвших боломжуудыг бий болгож чаддаггүй. Зах зээл буюу хэрэглэгчид тархай бутархай байдгаас тухайн оршин байгаа газраа, ялангуяа орон нутгийн ЖДҮ нар үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх боломжгүй байдаг. Энэхүү дипломын судалгааны ажлын хүрээнд ЖДҮ болон жижиг бизнес эрхлэгч нарт тулгамдсан асуудлыг хоѐрдогч эх үүсвэрийн мэдээлэл дээр тулгуурлан гаргахын зэрэгцээ тулгамдсан асуудлуудыг эрэмбэлэх, шийдэж болох арга замын талаар судалгааны анкет боловсруулан судалгаа авч тайлан бэлдлээ. 11

1.9 Жижиг дунд үйлдвэрийн идэвхижүүлэлт Идэвихжүүлэлт нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хандлага чиглэл, түүнд хандах хэрэглэгчийн мэдрэмжийг сайжруулдаг. Ингэснээр хэрэглэгчид хэрэгтэй шинэ бүтээгдэхүүн болон үнэ, амьдралд хэрэгтэй ашигтай талыг нь тайлбарлаж ойлгуулах нь тэднийг бүтээгдэхүүнд дуртай болгоход жижиг аж ахуй нэгжид нэн ач холбогдолтой зүйл юм. 10 Идэвхжүүлэлт хэрэглэгчдэд хүрэх нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухай хэрэглэгчийн шийдвэрт нөлөөлөх гол түлхүүр санаа мэдээллээр хангадаг. Тиймээс идэвхжүүлэлт нь мэдлэг мэдээллийг түгээх чухал ач холбогдолтой хэрэгсэл болдог. Хэрэглэгчийн "Мэдлэг бол хүч юм" учир нь тэр бүтээгдэхүүн үйлчилгээний талаар мэдлэгтэй байх үед эрх мэдэлтэй байна. Идэвихжүүлэлт нь эцсийн эцэст бизнесийг өсөлтөд хүргэдэг. 11 Жижиг бизнес эрхлэгчид өөрийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг дэмжих шаардлагатай. Идэвхжүүлэлтийг амжилттай төлөвлөж, хэрэгжүүлэх нь эцэстээ борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлж компанийг өсөлтөнд хүргэж болно. Бүтээгдэхүүнийг илүү сонирхолтой байдлаар хэрэглэгчдэд урьдчилан сурталчилгаа хийж борлуулалтын хэмжээг хэрэглэгчдэд мэдэгдсэнээр борлуулалтыг илүү хялбар болгодог байна. Жижиг бизнесүүдийг амжилттай ажиллаж, өрссөлдөх чадвараа авч үлдэхэд идэвхжүүлэлт тусалдаг. Бейкер, Дойл нар бизнес амжилтгүй болох гол хүчин зүйл нь маркетингийн чиг баримжаа дутагдаж байгаатай холбоотой гэж тодорхойлсон. Үүнээс гадна жижиг үйлдвэрлэгчид өөрсдийн бүтээгдэхүүнийг сурталчилахдаа бага анхаардаг. Мөн зар сурталчилгаа болон бусад идэвхжүүлэлтийн аргуудыг хангалтгүй ашигладаг. Хэрэглэгчдийг өдөөх идэвхжүүлэлтийн үйл ажиллагаа болон тэдний мэдлэгийг дэмжиж бий болгож байж амжилтанд хүрнэ. Тэр ч байтугай, тэдний ихэнх нь худалдааны яармаг, үзэсгэлэнд оролцохгүй байна. Энэ нь тэдний өсөлт болон томоохон компаниудтай өрсөлдөхөд саад болдог. 12 Филип Котлер хэрэглэгчид нь маркетерүүдээс болон дэлгэцийн цаанаас хэвлэл мэдээллийн маш их хэмжээний мэдээлэл авдаг гэж онцолсон байдаг. Энэ нь тэдний бүтээгдэхүүн үйлчилгээг худалдан авах боломжтой зорилтот зах зээлийн хэрэглэгчдэд өөрийн бүтээгдэхүүний талаарх мэдээллийг тууштай хүргэж тэдэнд санал болгож байнгын харилцаа холбоотой байх нь маркетеруудад маш чухал арга гэсэн байдаг. 13 Компани байгууллага болон түүний бүтээгдэхүүний талаар тодорхой дэс дараалсан мэдээллийг бүрэлдүүлж, зохицуулж ихэнх харилцаа холбооны сувгуудийг зохицуулж дэлгэцээр хүргэх нь нэгдсэн маркетингийн харилцааны үзэл баримтлалтай холбоотой юм. Нийт зах зээлээс зорилтот зах зээлрүү шилжих нь идэвхжүүлэлтийн сувгууд болон идэвхжүүлэлтийн аргаас хамаардаг. 10 Research in Business and Economics Journal, хуудас 3 11 Research in Business and Economics Journal, хуудас 3 12 Research in Business and Economics Journal, хуудас 7 13 Research in Business and Economics Journal, хуудас 7 12

ЖДҮ-ийн идэвхжүүлэлтийн багцийн иж бүрдэлд орсон маркетингийн олон төрлийн идэвхжүүлэлтийн суваг нь хэрэглэгчдэд нээлттэй байдаг. Гэсэн хэдий ч хэрэглэгчид маркетеруудийн арга болон мэдээллийн эх үүсвэрүүдийг ялгаж чаддаггүй. Хэрэглэгчдийн оюун ухаанд тодорхой нэг онлайн эх үүсвэр эсвэл сэтгүүл, телевиз гэх мэт өөр өөр сурталчилгааны суваг, эсвэл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр идэвхжүүлэлт хүрдэг. Компаний тухай мэдээллийн нэг хэсэг болох зар сурталчилгаа, биечлэн худалдаа, борлуулалтын урамшуулал, олон нийтийн харилцаа болон шууд маркетинг зэрэг харилцааны ялгаатай аргуудаар дамжуулан мэдээллийг хүргэдэг. Үр дүнд нь хэрэглэгчдийн ялгаатай харилцааны хольц үүсдэг. Ихэнх зар сурталчилгаа нь ямар нэгэн зүйлийг хэлдэг бол борлуулалтын урамшуулал нь ялгаатай мессежийг хэрэглэгчдэд хүргэдэг, мөн бүтээгдэхүүний шошго брэндийг бий болгодог. Орчин үед компаний вэбсайтууд нь хэрэглэгчдэд 24 цагийн турш байнгын мэдээллийг хүргэж чаддаг. 14 Интернетын хөгжил боломжууд судлагдсан байдал 1.10 Интернетийн хөгжил дэлхийд Одоогоос 47 жилийн өмнө /1969 онд/, АНУ-ын Батлан Хамгаалах Яам ньинтернэтийг ARPANET гэдэг нэртэйгээр анх 4 компьютерийг хооронд ньхолбосноор үүсчээ.гол зорилго нь цэргийн судалгаа шинжилгээ хийж байсан цөөн хэдэн их дээдсургуулиудын компьютеруудыг нэмж холбосоор, 1974 он гэхэд 62 компьютер холбогдоод байжээ. Онолын хувьд ялгаж ойлгох ѐстой хоѐр зүйл байдаг.энэ нь интернэт болон вэб юм.интернэт гэдэг нь дэлхий даяар олон зуун сая вэбсайтуудыг агуулсан маш том сүлжээг хэлдэг.өөрөөр хэлбэл, интернэт нь вэбээсээ өргөн хүрээтэй ойлголт юм. 1989 онд эрдэмтэн Том Бернерс Ли анхны вэбийг бүтээж, түүнийгээ интернэт гэж нэрлээд байсан ч түүний эхнэр www (world wide web) буюу дэлхийг сүлжсэн сүлжээ гэсэн нэрийг өгсөнөөр бид вэб худасруу хандалт хийхээсээ өмнөө /www/ өргөтгөлийг авдаг болсон. Зураг 1 Интернэтийн хөгжлийн чиг хандлагыг харвал: Эх сурвалж: www.google.com 14 Research in Business and Economics Journal, хуудас 8 13

1.11 Интернетийн хөгжил Монголд 1992 онд Цахилгаан холбоонд технологийн шинэчлэлт хийж, аналог системийг тоон технологиор сольсноор шилэн кабелын сүлжээ үүсч, Монголд интернэт хөгжих таатай нөхцөл бүрдсэн юм.1994 онд Монгол улс Интернэтэд холбогдож, Датаком компани 1996 онд интернэтийн сүлжээ оруулж ирснээр Монголын интернэтийн хөгжлийн суурь тавигдсан. Үүнээс хойш Монгол улсын засгийн газар 2005 оноос Цахим Монгол хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, Өрх бүрт интернэт дэд хөтөлбөр, Өрх бүрт компьютер дэд хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн нь интернэт, цахим хэрэглээг нэмэгдүүлэх том алхам болсон. Хамгийн сүүлд 2016 оны 3 сард Монгол улсын Засгийн газраас Мэдээлэл Шуудан Харилцаа Холбооны газартай хамтран интернэтийн хураамж төлбөрийг Улаанбаатар, орон нутаг гэлтгүй нэг ижил үнэтэй байхаар болгосон нь интернэтийн үйлчилгээг нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчийн идэвхийг сэргээх чухал хүчин зүйл болсон. Улаанбаатар хотод интернэт хэрэглээний 84 хувь нь төвлөрч байдаг.улаанбаатар хотын иргэн 1mbps хурдыг 13,000 төгрөгөөр авч байсан бол орон нутагт дунджаар 55,000 байгаа нь хэрэглээ болох тал дээр хаалт болж байсныг арилгасан юм.энэ нь интернэтийн хөгжил дэлхий дахинд хүчтэй хөгжиж байгаа энэ үед Монгол улс мөр зэрэгцэн алхаж чадаж байгаагийн нэг илрэл юм. Хэдийгээр интернэт гэсэн нэг нэрийн дор яваад байгаа ч хөгжлийн тодорхой үе шатуудыг дамжин хөгжиж ирсэн. Үүнд, Имэйл хэрэглээний үе - @yahoo.com Статик вэбсайтын үе - Байгууллагын вэбсайт Форумын үе www.asuult.net Блогийн үе - banjig.net Портал вэбсайтын үе - news.mn, caak.mn, gogo.mn Варейз вэбсайтын үе - xopom, ehlel, caak Сошиал медиа үе - facebook, youtube, twitter, linkedin Платформын үе - төрөл бүрийн платформууд гэсэн үе шатуудыг дамжин хөгжсөөр байна. Платформ гэдэг нь интернэт орчинд хүмүүсийн хэрэглээний онцлог бүр дээр суурилсан үйлчилгээнүүд юм.жишээ нь: Сошиал платформ /Facebook, Twitter, Youtube, Google+, Linkedin, VK, Weibo, Biznetwork/ Хайлт /Google, Baidu, Bing, Yandex.../ Цахим худалдаа /Amazon, Alibaba, Taobao, Ozon, Tmall, Ebay, Mmarket, Jingdong / Зуучлал /AirBnb..бусад/ Мобайл /Android, ios, Pada, Tizen/ Апликейшн /Uber, Line, Wechat, Viber, Telegram / гэх мэт. 14

Мөн интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгч нар хэрэглэгчид очих хурдыг нэмэгдүүлж байгаа нь хэрэглээний хувьд таатай боломжуудыг бий болгоод байна. Залуусын орон гэдэг утгаараа интернэтийн хэрэглээ маш хурдацтай хөгжиж байна.залуусын идэвхтэй хэрэглээг даган ахимаг насныхан түлхүү орж ирж байгаа нь харагдаж байна. 1.12 Монгол дахь интернэтийн статистик үзүүлэлтүүд /2015/ Зураг 2 Facebook-ийн хэрэглэгчийн тоо үзүүлэлтийн хувь /насаар/ 15 Эх сурвалж: ХХЗХ-ны статистик эмхгэл 2015 Интернэтийн хэрэглээ 2013 оноос огцом нэмэгдэж байгаа бөгөөд үүний нэг шалтгаан нь хөдөлгөөнт интернэтийн технологи Монголд хүчтэй хөгжиж ирсэнтэй холбоотой юм. Зураг 3 Монгол дахь интернэт хэрэглэгчийн тоо: 16 Эх сурвалж 1 ХХЗХ-ны статистик эмхгэл 2015 15 www.facebakers.com 16 Харилцаа холбооны зохицуулах хороо статистик эмхтгэл 2015 15

Мөн үүрэн холбооны хөдөлгөөнт интернэтийн /3G/ хэрэглээ нэмэгдэж, ухаалаг утасны борлуулалт, хэрэглээ нэмэгдэж байгаа нь энэ чиглэлийг түлхүү хөгжүүлэх суурь нөхцлүүд бүрдээд байгааг илтгэж байна. Зураг 4 Монгол дахь интернэт хэрэглэгчий тоо /технологиор/ 17 Эх сурвалж 2: ХХЗХ-ны статистик эмхгэл 2015 Зураг 5 Монгол дахь ухаалаг утас хэрэглэгчийн тоо: 18 Эх сурвалж 3: ХХЗХ-ны статистик эмхгэл 2015 17 Харилцаа холбооны зохицуулах хороо статистик эмхтгэл 2015 18 Харилцаа холбооны зохицуулах хороо статистик эмхтгэл 2015 16

Монгол улсын хүн ам 2015 оны эцсийн байдлаар 3,025,610-д хүрээд байгаа бөгөөд энэ дундаа нийслэл Улаанбаатар хотод амьдардаг хүмүүсийн тоо 1,300,000-д хүрээд байна. Зураг 6 Нийслэл хотын дүүргүүд интернэт түгсэн байдлыг бүсчилбэл, 19 Эх сурвалж 4: ХХЗХ-ны статистик эмхгэл 2015 Монгол улсад интернэт хэрэглэгчдийн тоо 2014 оны 12 сарын байдлаар 1,962,100 болж, Фэйсбүүкийн бүртгэлтэй хэрэглэгчийн 1,2 саяд 20 хүрч, байнгын хэрэглэгчийн тоо 900,000-д хүрээд байна. 1.13 Интернетийн боломжууд Интернэт хэрэглээний хөгжил олон улсад маш хүчтэй хөгжөөд байгаа бөгөөд ЖДҮ аж ахуйн нэгжүүд томоохон платформ дээр суурилсан бизнесийн харилцаа хүчтэй хөгжиж эхлээд байна. Уламжлалт эдийн засгийн харилцаа нь илүү бодит зүйл дээр тулгуурлан зардал өндөртэй байдаг байсан бол интернэтийн хөгжил, түүн дотроо сошиал медиагийн хөгжил нь хэрэглэгчид бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хүргэх сурталчилгааны зардлыг багасгаж, бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ сайжруулахад хэрэглэгчийн оролцоог түлхүү ашигладаг болсноор зардал багатай, хэмжигдэхүйц, үр дүнтэй болсоор байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид өөрийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг олон нийтэд хүргэхэд орчин үед дараах загвараар ажиллаж байна. Үүнд: Масс медиа буюу уламжлалт сурталчилгааны сувгууд тойргийн гадна буюу шаардлагатай тохиолдолд ашиглах сувгууд болж байгаа юм.хамгийн чухал суваг нь 19 Харилцаа холбооны зохицуулах хороо статистик эмхтгэл 2015 20 www.facebakers.com 17

Сошиал медиа тэр дундаа харилцаан холбооны платформ болох Facebook, Twitter, видео платформ болох Youtube, мөн ЖДҮ-ийн вэбсайт, и-мэйл хаяг нь болно. 21 1.14 Сошиал медиа Зураг 7 Сошиал медиа Яг үүнтэй холбоотойгоор маркетингийн идэвхжүүлэлтийн арга хэлбэрүүд ч өөрчлөгдөж байна. Интернэтийн хурдтай хөгжил, сошиал медиа, ухаалаг утасны өндөр хэрэглээ бий болохоос өмнө идэвхжүүлэлтийн загвар дараах байдлаар явдаг байсан. Анхаарал татах буюу Аttention Сонирхол төрүүлэх буюу Interest Хүсэл төрүүлэх буюу Desire Сэдэл төрүүлэх буюу Motive Үйлдэл хийлгэх буюу Action 21 http://www.slideshare.net/yuswohady/integrated-promotion-strategy-for-sme?from_action=save 18

Зураг 8 AIDMA загвар А н х а AIDMA загвар Сэдэл төрүүлэх Үйлдэл хийх Харин интернэтийн хөгжил, сошиал медиа болон ухаалаг утасны хэрэглээ өссөнөөс шалтгаалан дараах байдлаар өөрчлөгдсөн. Анхаарал татах буюу Аttention Сонирхол төрүүлэх буюу Interest Хайж олох буюу Search Үйлдэл хийх буюу Action Бусадтай хуваалцах буюу Share Зураг 9 AISAS загвар AISAS загвар Эндээс үүдээд гарч ирсэн нэг сонирхолтой хандлага бол том компаниуд TVC буюу телевизийн реклам сурталчилгаан дээрээ анхаарч, түүн дээр төвлөрч байгаа бол жижиг компаниуд интернэтийн боломжуудыг ашиглаж, тэр дундаасошиал медиа дээр төвлөрч үйл ажиллагаагаа явуулж байна. 22 22 http://www.slideshare.net/yuswohady/integrated-promotion-strategy-for-sme?from_action=save 19

Зураг 10 Сошиал медиа төвлөрөл 1.15 Жижиг дунд үйлдвэрлэлд ашиглах боломжтой интернэтийн сувгууд, түүний боломжууд 1.16 Вэйбсайт Вэбсайт нь тухайн ЖДҮ-ийн бүхий л мэдээллийг агуулсан онлайн орчинд 24 цагийн турш мэдээлэл түгээх боломжтой талбар юм. Вэбсайтыг орчин үед 3 арга замаар бий болгох боломжтой. Вэбсайтыг чадварлаг компаниар хийлгэх Давуу тал нь маш өнгө үзэмж сайтай, хүссэн загвараараа хийлгэх боломжтой. Сул тал нь өндөр үнэтэй болно. Блог сайт дээр мэдээлэл оруулан өөрсдөө хийх Давуу тал нь маш хямд бөгөөд ихэнх тохиолдолд үнэгүй байдаг. Сул тал нь хүмүүст маш хямд мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг. Бэлэн загваруудаас сонгон өөрсдөө хийх Давуу тал нь хүссэн вэбсайтын загвараа сонгон маш хямд зардлаар өөрсдөө вэбсайтаа бүтээх боломжтой. Сул тал нь зарим тохиолдолд мэргэжлийн хүний зөвлөгөө хэрэг болдог. www.ucoz.com, www.wix.com гээд дэлхийн томоохон сайтууд энэ төрлийн үйлчилгээ үзүүлж байна. Харин Монголд www.pin.mn гэсэн сайт энэ төрлийн үйлчилгээг үзүүлж эхлээд байна. 20

Зураг 11:www.pin.mn 1.17 Хайлтын сиситем Дэлхийд ч, Монголд ч хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг хайлтын систем бол www.google.com, www.yahoo.com юм. Мөн Хятадад www.baidu.com, Оросод www.yandex.ru гэсэн маш том хайлтын системүүд ажилладаг. Хайлтын систем дээр тухайн ЖДҮ-ийн мэдээлэл дээр гарч ирснээр хүмүүс бүтээгдэхүүн үйлчилгээтэй нь танилцан мэдээлэл авснаар худалдан авах, үйлчлүүлэх сэдэл бий болдог. Ингэхийн тулд хайлтын системд мэдээлэл дээгүүр гарч ирэхтэй холбоотойгоор гарч ирдэг чухал нэг зүйл бол SEO буюу Search Engine Optimization гэсэн ойлголт юм. овчоор тайлбарлавал SEO бол танай компани, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний талаарх мэдээллийг хүн хайхад хамгийн түрүүнд гарч ирэхийг хэлж байгаа юм. Жишээ нь: Хүн талх гэсэн үг хайхад хамгийн түрүүнд Талх чихэр гэж гарч ирэх үү, эсвэл аль нэг жижиг үйлдвэр гарч ирэхүү гэдэг маш чухал юм. 1.18 И-майл И-мэйл гэдэг нь Electronic mail гэсэн хоѐр үгний товчлол бөгөөд интернэтэд хэрэглэгдэж эхэлсэн хамгийн анхны програм хангамжуудын нэг юм. Интернэтэд холбогдсон дурын компьютер, гар утаснаас хэдэн цагт ч, хэзээ ч и-мэйл илгээх, мөн хүлээн авах боломжтой юм. Мөн и-мэйл сервер дээр бүх ирсэн мэйл хадгалагдаж байдаг учраас хэзээ ч эргээд хэрэглэх боломжтой. 21

Зураг 12 Дэлхий дээр хамгийн түгээмэл ашиглагддаг үнэгүй и-мэйл үйлчилгээнүүд И-мэйлийн 2 төрлийн үйлчилгээ байдаг. 23 Вэб суурьтай и-мэйл: Вэбэд суурилсан, вэбээр дамжин и-мэйл илгээх, хүлээн авах боломжтой интернэтэд суурилсан и-мэйл үйлчилгээ. Үнэгүй. Ихэвчлэн хувь хүмүүс жижиг байгууллагууд ашигладаг. Жишээ нь: Yahoo.com, Gmail.com, Hotmail.com гэх мэт. И-мэйл клиент: Тухайн байгууллагын өнгө төрхийг илтгэсэн төлбөртэй байгууллагын и-мэйл үйлчилгээ. Жишээ нь: вэбсайт нь www.monbakery.mn гэж байвал и-мэйл нь sales@monbakery.mn гэж байдаг. Илүү үнэ цэнэтэй үйлчилгээ юм. Гэхдээ энэ хоѐрыг нэгтгэсэн үнэгүй үйлчилгээ аваад тухайн үйлчилгээгээ төлбөртэй болгодог үйлчилгээ сүүлийн үед хүчтэй хөгжиж байна. Энэ нь Gmail дээр суурилсан Google application юм. Имэйл үйлчилгээтэй холбоотой сүүлийн үед хөгжиж байгаа зар сурталчилгааны нэг хэлбэр нь И-мэйл маркетинг юм. Зардал багатай, олон хүнд зэрэг хүргэх боломжтой гэдэг утгаар нь и-мэйл маркетингийг хэрэглэдэгбайгууллагууд олон байдаг. Монголд и-мэйл маркетинг хийдэг байгууллагын үйлчилгээний болон үнийн санал 24 : Дараах зорилгоор и-майл маркетиг ашигладаг Хамтын ажиллагааг хадгалах, өргөжүүлэх, шинэ хамтрагч, үйлчлүүлэгч олох, бизнесийн цар хүрээгээ тэлэх, үйл ажиллагаагаа бататгах зорилгоор И-Мэйл илгээх, 23 https://www.livehoster.com/domain-web-hosting-support/article/mn/316-2.html 24 http://surtalchilgaa.mn 22

Ямар нэгэн бүтээгдэхүүн зарах, шинэ худалдан авагч олох, хуучин худалдан авагчиддаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ танилцуулах, зарах санал тавих Өөр компаний хэрэглэгчид рүү зар сурталчилгаа илгээн өөртөө татах, Интернетээр И-Мэйл илгээх, Хамтын ажиллагаагаа нэмэгдүүлэх. И-мэйл маркетинг 97% -ийн инбокс хавтсанд очно. Facebook.com/eSurtalchilgaa Twitter.com/Surtalchilgaa -р давхар цацагдана. 3 удаа и-мэйл маркетинг илгээвэл 4 дахь нь үнэгүй. 700х100 хэмжээтэй хөдөлгөөнт баннар сурталчилгаа байршуулах боломжтой. И-мэйл маркетинг илгээхийн тулд та юу хийх ѐстой вэ? Шаардлага хангасан сурталчилгааны эх бэлтгэлээ surtalchilgaamn@yahoo.com хаягаар илгээх Амжилт Паблик Релэйшнс Групп компани дансны дугаарыг авч үйлчилгээний багцын дагуу төлбөрөө шилжүүлж захиалгаа баталгаажуулах. Шаардлага хангаагүй болон эх бэлтгэлгүй бол манай дизайнераар эх бэлтгүүлэх Бэлтгэсэн эхийг батлаж и-мэйл илгээх өдрийг товлох И-мэйл илгээгдсэнээс хойш 3-4 хоногийн дараагаар тайлан буюу нийт илгээсэн мэйлийн хэдэн хувь нь нээж үзсэн талаарх график болон статик мэдээллийг PDF файлаар авах. Урт хугацаагаар хамтран ажиллах бол гэрээ байгууллаж ажиллах. Бартераар хамтран ажиллах бол хөнгөлөлттэй үнэд хамрагдах боломжгүй бөгөөд үнийн дүнгийн 50%-д бартер буюу бараа бүтээгдэхүүн оролцуулан тооцох. И-мэйл маркетингаар хамтран ажиллах байгууллагад өгөх зөвөлгөө Та зар сурталчилгааныхаа гарчигийг товч ойлгомжтой, сурталчилгааны агуулгаас гажихгүй, сонирхол татахуйц өгөх Эх бэлтгэл дээр маш их мэдээлэл багтаах гэж олон юм оруулах хэрэггүй, аль болох товч, тодорхой хүргэх гэсэн гол санаагаа оруулж өгөх бөгөөд бусад дэлгэрэнгүй мэдээллийг утасаар бусад холбоо барих сувгаар дамжуулан өгөх хэрэгтэй байдаг. Учир нь и-мэйл хэрэглэгч зурвасаа шалгахдээ 5-10 секундыг л таны зар сурталчилгаанд зориулна энэ хугацаанд л та бизнесийн сурталчилгааны чухалыг л ойлгуулах хэрэгтэй болно. Та үнэхээр амжилт олохыг хүсвэл нэг цацалт хийлгээд орхиж болохгүй. Монгол хүний хэрэглэгчийн зан төлөв гэж байна. Энэ нь аливаа хэрэглэгч шинэ зүйлд шууд нэвтрэн ордоггүй. Иймээс та сард багадаа 2 удаа, ихдээ 4 удаа сурталчилгаагаа хүргэх нь чухал энэ нь танай байгууллагын харилцагчийн хоорондийн итгэл үнэмшилийг батжуулах холбоос болж өгдөг. И-мэйл хэрлэгчид өөрт хэрэгтэй гэсэн имэйл сурталчилгаагаа устгалгүй орхидог хэдий ч олон харилцагч олон имэйл ирсэнээс болж танай сурталчилгааны имэйлийг хайгаад олдоггүй. Дараагийн цацалт өмнөхөөсөө илүү үр дүнтэй байж бас чаддаг. 300,000 имэйл, 400,000 и-мэйл 500,000 и-мэйл уруу сурталчилгаа цацаж өгнө гэсэн тоонд бус чанарт ач холбогдол өгөөрэй. Их хэмжээний и-мэйл руу ашиггүй 23

үргүй зардал и-мэйл илгээгч байгууллага гаргад тул ийм эрсдэлийг даагаад үйл ажиллагаа явуулах байгууллага одоогоор байхгүй. Тиймээс тоонд бус чанарт анхаарлаа хандуулаарай. Манай байгууллага 1 сая шахуу и-мэйл листээс 4 жилийн хугацаанд илгээсэн туршлагаас олон удаагийн шүүлтээр гарсан 200,000 и-мэйл хаяг руу зар сурталчилгаагаа илгээдэг. Хүснэгт 4 И-МЭЙЛ МАРКЕТИНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ 1 удаагийн ЕРДИЙН ҮНЭ: И-мэйл маркетинг И-мэйл тоо нэгж үнэ НИЙТ ҮНЭ Таны хэмнэлт 1 Сард 1 удаа 200,000 250,000 төгрөг 250,000 төгрөг 1 Сард 2 удаа 200,000 200,000 төгрөг 400,000 төгрөг - 100,000 1 Сард 3 удаа 200,000 150,000 төгрөг 450,000 төгрөг - 300,000 1 Сард 4 удаа 200,000 125,000 төгрөг. 500,000 төгрөг - 500,000 Эндээс харвал, 200,000 хүнд 250,000 төгрөг гэдэг нь хамгийн үнэтэйгээр нэг хүнд 1,25 төгрөгөөр сурталчилгаа хүргэх боломжтой юм. 1.19 Мобайл аппликашин Мобайл апликейшн гэдэг нь ухаалаг гар утсанд зориулсан маш олон төрлийн үйлчилгээнүүд бүхий програм хангамж юм. Жижиг дунд бизнес эрхлэгч нэг байгууллага дангаараа хийлгэхэд өндөр үнэтэй. Хоѐр төрлийн апликейшн байдаг. Өөрийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сурталчлах зорилгоор хийсэн апликейшн. Мобайл апликейшн-ы хамгийн түгээмэл хэрэглээ бол e-bank буюу банкны үйлчилгээ юм. Зураг 13 Голомт банкны Мобайл апликейшн 24

Нэг төрлийн бараа бүтээгдэхүүнийг хийх худалдаалах зорилго бүхий апликейшн. Үүний нэг төлөөлөл нь Songo.mn апликейшн юм. Энэхүү апликейшн томоохон ресторануудын хоолны захиалгыг авч хүргэлт хийдэг үйлчилгээ юм. Монголд байгаа гадаад хүмүүс түлхүү хэрэглэдэг апликейшн юм. Зураг 14 Songo.mn апликейшн 1.20 Интернет худалдааны платформ Интернэт худалдаа (E-commerce) нь 1990-ээд оны дунд үеэс эхэлсэн бөгөөд өдгөө улам боловсронгуй болон хөгжсөөр байна.интернэт худалдаа гэдгийг явцуу утгаар нь авч үзэх юм бол интернэтийн сүлжээгээр дамжуулан бараа худалдах, худалдан авах үйл явц юм.харин өргөн утгаараа бол интернэт худалдаа гэдэг нь бүх төрлийн бизнесийн үйл ажиллагааг интернетийн өргөн цар хүрээнд сүлжээг ашиглан явуулах интернэт бизнес гэж нэрлэж болно.интернэт худалдаа нь байгууллагын хувьд дэвшилтэт технологи, мэдээлэлд тулгуурласан бизнесийн салбарт гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах нөөцийг нэмэгдүүлдэг. Интернэт худалдаа нь улс хоорондын нийгэм, эдийн засаг, соѐлын хэлхээ, холбоог газар зүйн байрлалаас үл хамаарч бий болгоход ач холбогдолтой. Электрон худалдаа нь бодит бараа бүтээгдэхүүн ба бодит бус мэдээллийн электрон худалдааг илэрхийлдэг. Интернэт худалдааны хүрээн дэх онлайн үйл ажиллагаанд хүргэлт тээвэрлэлт, худалдаа, төлбөр хүлээн авах, маркетинг, хөгжүүлэлт зэрэг орно. Манай орны хувьд энэ төрлийн үйл ажиллагаа эрчимтэй хөгжиж байна.сүүлийн хэдэн жилийн дотор бизнес эрхлэгчид интернет ашиглан өөрсдийн үйл ажиллагаагаа тэлж, бүтээгдэхүүнээ сурталчлан онлайн худалдаа явуулж байна.ингэснээр зар сурталчилгаа хийх зардлаа хэмнэж байна гэсэн үг юм. 25 Интернэт худалдааны ач холбогдол: Интернэт худалдаа нь маш олон давуу талуудтай бөгөөд уламжлалт худалдаанаас ялгарах хэд хэдэн давуу талуудтай. 26 Жишээ нь: 25 https://mn.wikipedia.org/wiki/электрон_худалдаа_гэж_юу_вэ 26 https://prezi.com/jsb2lbquf4dv/e-commerce/ 25

Компьютерийн сүлжээгээр дамжих цахим харилцаа холбоо нь өмнөх үеийн бүхий л харилцаа холбооноос илүү хурдан юм. Цахим харилцаа холбоо нь хоромхон зуур харилцан үйлчилдэг. Интернэт нь төвлөрсөн бус бодит байршилгүй бөгөөд түүнд улс үндэстний хил хязгаар саад болдоггүй. Интернэт нь худалдагчийг үйлчлүүлэгчтэй зуучлагчгүйгээр шууд харилцах боломжийг олгодог ба санхүүгийн ертөнцөд зуучлагч гэдэг нь бүхэлдээ хоцрогдсон ойлголт юм. Гадаад зах зээл дээр гарах маш том боломжийг олгодог. Интернэт худалдааны зах зээлүүд: Нэгээс олон руу чиглэсэн борлуулагч талын зах зээл ( нэг нийлүүлэгч бүтээгдэхүүн болон үнийг санал болгоно) Олноос нэг рүү чиглэсэн худалдан авагч талын зах зээл (олон нийлүүлэгчид гол худалдан авагчийн бизнес дээр үнэ хаялцана) Цөөхөнөөс олон руу дистирбьюторын зах зээл (илүү их худалдан авагчыг татаын тулд нийлүүлэгчид өөрсдийн бүтээгдэхүүний каталогийг нэгтгэх) Олноос цөөхөн рүү худалдан авалтын зах зээл ( үндсэн худалдан авагчид худалдан авах зүйлсийнхээ каталогийг нэгтгэдэг. Үнийг бууруулахын тулд өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлдэг) Олноос олон руу дуудлага худалдааны зах зээл ( үнэ динамикаар тогтдог. Интернет худалдааны төрлүүд Бизнесээс бизнест хандсан (B to B) хэлбэр Энэ чиглэл нь компани хоорондын харилцан үйлчлэлийн бүх түвшинг хамруулдаг. Энэ тохиолдолд тусгай \ жишээ нь EDI\ стандартуудыг ашигласан байдаг. Жишээ нь: дилер бие дааж захиалга явуулж түүнийхээ биелэлтийг бүрэн хянах боломжтой. Харин бэлтгэн нийлүүлэгч нь агуулахын системд нэвтэрч чадах болохоор хамтрагчийнхаа материал нөөцийг хянах боломжтой. Ийм жишээг компани хоорондын харилцаанаас маш олныг харж болно. Бизнесээс хэрэглэгчид хандсан (B to C) хэлбэр Энэ чиглэлийн гол жишээнд интернэт жижиглэнгийн худалдаа орно. Интернет ашиглан олон дэлгүүрүүд үйл ажиллагаа явуулж байгаа болохоор хэрэглэгчдэд бараа, үйлчилгээний өргөн сонголт хийх боломжтой болжээ. Хэрэглэгчээс хэрэглэгчдэд хандсан (C to C) хэлбэр Хэрэглэгчид бусад хэрэглэгчидтэй бараа бүтээгдэхүүн худалдан авсан туршлага, зарим пүүс компаниудтай харьцах туршлага гэх мэт арилжааны мэдээлэл солилцоно. Үүнд бас хувь хүмүүсийн хоорондын дуудлага худалдаа ч ордог. Бизнесээс Засгийн газарт хандсан (B to G) хэлбэр. Засгийн газар нь иргэдээс эсвэл бизнесээс бараа, үйлчилгээ худалдан авах, эсвэл тэдэнд бараа үйлчилгээ борлуулах үйл явц ордог. 26

Бизнесээс ажилчдад хандсан (B to E)хэлбэр. Ажилчиддаа интернэтээр мэдээлэл, үйлчилгээ хүргэх үйл явц ордог. Peer to peer: Хүмүүс компьютерийн файл ба эх сурвалжтай холбоотой зүйлсийг төв вэб сервергүйгээр хоорондоо солилцон наймаалцах m-commerce: Гар утас гэх мэт хөдөлгөөнт хэрэгслүүдийг ашиглан худалдаа хийх Интернетийг ашиглан бизнесийн шинэ арга замууд бий болсоор л байна. Олон нийтийн анхаарлыг өөртөө татаж чадсан бизнесүүдийн ихэнх нь хэрэглэгчдэд хандсан хэлбэртэй байдаг. Жишээ нь: Amazon.com, Монголд Mmarket.mn, Rio.mn, APM.mn юм. 1.21 Сошиал медиа Интернэтийн олон төрлийн боломжууд дотроос орчин үед хамгийн түгээмэл ашиглагдаж байгаа нь Сошиал медиа юм. Зураг 15 Уламжлалт эдийн засгийн харилцаа нь нийгмийн хэсэг бүлэг дээр суурилж байсан бол орчин үед интернэт орчинд үйлчилгээ үзүүлж буй платформууд дээр суурилан үйл ажиллагаа явуулж байна. Зураг 16 27

Интернэт орчинд дундын ямар нэгэн зуучлалгүйгээр үйлдвэрлэгч болон борлуулагчаас хэрэглэгчид шууд хүрэх боломжийг интернэт олгож байна. Гэхдээ энэ бүхэн зөвхөн тухайн улс дотроо биш дэлхийн зах зээлд хүргэх боломжийг олгож байгаа юм. Зураг 17 28

2 II БҮЛЭГ ЭМПИРИК СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ 2.1 Судалгааны зорилго Жижиг бизнес, бөөний худалдаа эрхлэгчдийн хувьд интернет дээр сууриласан идэвхижүүлэлтийн боломжуудыг ашиглан борлуулалтаа хэрхэн нэмэгдүүлэхтэй холбоотой тулгамдаж буй асуудлыг тодорхойлох, тухайн асуудлыг шийдвэрлэх боломжыг таниулах, зөвлөмж гаргах зорилготой. Судалгааны үйл явц Судалгааны асуулгыг боловсруулах Цуглуулсан тоон мэдээллээ программ руу оруулах Шаардлагатай шинжилгээнүүдийг хийж гүйцэтгэх Хүчин зүйлүүдийг тодорхойлох Хүчин зүйл хоорондын ялгааг тодорхойлж, түүнд тулгуурлан дүгнэлт, санал зөвлөмж боловсруулах 2.2 Судалгааны түүврийн хэмжээ Түүврийн хэмжээ нь судалгаа болгоны онцлогоос шалтгаалан харилцан адилгүй хэмжээтэй байдаг. Дээр дурьдсаны дагуу манай улсын хэмжээнд нийт 51000 гаруй жижин бизнес, бөөний худалдаа эрхлэгч нар байгаагаас Улаанбаатар хотод үйл ажиллагаа илүү төвлөрөсөн Sunday plaza төв, Ачлал их дэлгүүр, Дүнжингарав захаас судалгааг түүвэрлэн авлаа. Судалгаанд нийт 97 жижиг бизнес, худалдаа эрхлэгчид оролцсон. 2.3 Судалгаанд оролцогчдын ерөнхий мэдээлэл: Хүснэгт 5 Судалгаанд оролцогчийн насны бүтэц Таны нас Тархалтын Тархалтын тоо хувь 18-25 9 9.3 26-33 25 25.8 34-41 17 17.5 График 1 9.3 25.8 17.5 18.6 8.2 18-25 26-33 34-41 42-49 50-57 29

Хүснэгт 6 Судалгаанд оролцогчийн хүйс Таны хүйс Хувь Эрэгтэй 30 30.9 Эмэгтэй 64 66.0 Нийт 94 96.9 График 2 70 60 50 40 30 20 10 0 Эрэгтэй Хүйс Эмэгтэй Хүснэгт 7 Судалгаанд оролцогчийн боловсролын түвшин Таны боловсрол Давтамж Хувь Бүрэн бус дунд 15 15.5 Бүрэн дунд 27 27.8 Тусгай дунд 7 7.2 Бакалавр 28 28.9 Магистр 6 6.2 Доктор 4 4.1 Нийт 87 89.7 Бөглөөгүй 10 10.3 Нийт 97 100.0 30

График 3 Боловсролын байдал 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0 Бүрэн бус дунд Бүрэн дунд Тусгай дунд Баклавар Магистар Доктор Хүснэгт 8 Судалгаанд оролцогчдын ажил эрхлэлтийн байдал Таны эрхэлсэн ажил Давтамж Хувь Хувиараа 56 57.7 Жижиг дунд 9 9.3 Бусад 17 17.5 Нийт 82 84.5 Бөглөөгүй 15 15.5 Нийт 97 100.0 График 4 Ажил эрхлэлтийн байдал 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 Хувийн бизнес Жижиг дунд үйлдвэрлэл Бусад 31

Хүснэгт 9 Судалгаанд оролцогчдийн өрхийн сарын дундаж орлого Таны өрхийн сарын дундаж орлого Давтамж Хувь 500000 хүртэлх 28 28.9 500000-1000000 41 42.3 1000000-2000000 9 9.3 2000000-5000000 6 6.2 5000000 - дээш 1 1.0 Нийт 85 87.6 Бөглөөгүй 12 12.4 Нийт 97 100.0 График 5 50 40 30 20 10 0 Өрхийн сарын дундаж орлого 500000 хүртэлх 500000-1000000 1000000-2000000 2000000-5000000 5000000 - дээш 2.4 Кронбах альфа коэффициент Хүснэгт 10 Reliability Statistics Cronbach's Alpha N of Items.917 41 Кронбах альфа коэффициент нь судалгааны асуулгын найдвартай байдлыг шалгадаг. Мөн шкалын хэмжээ оновчтой эсэхийг шалгадаг. Доорх хүснэгтээс харвал Кронбах Альфа коэффициент нь 0.917 байгаа нь судалгааны асуулга найдвартай, шкалын хэмжээ оновчтой байгааг илэрхийлж байна. 2.5 Хүчин зүйлийн шинжилгээ 32

Нийт асуулт дундаас шаардлага хангаагүй асуулт байвал хасах, шаардлага хангасан асуултуудыг бүлэглэх, бүлэг бүрт өгсөн дундаж үнэлгээг тодорхойлох шаардлага тулгарсан тул Фактор анализ хийсэн. Арван бүрэлдэхүүнд багтсан 41 асуулт дээр фактор анализ хийлээ. Фактор анализ хийхдээ шалгуур оноог 0,5-р өгсөн ба өөрөөр нь хүчин зүйлүүдэд хуваасан. Үр дүнд нь 41 асуултаас 30 асуулт нь ямар нэгэн факторт хамааран үлдсэн. Хүснэгт 11 Фактор анализын үр дүнд гарсан 10 факторт орсон хүчин зүйлс F1 - Хөрөнгө оруулалт, санхүүжилт 1 Банкны зээлийн хэмжээ хангалттай байж чаддаггүй.926 2 Банк яг хэрэгтэй хэмжээгээр зээл олгодоггүй.858 3 Банкны зээлийн шалгуур өндөр байдаг.853 4 Банкны зээлийн хүү өндөр байдаг.851 5 Банкнаас зээл авахад хугацаа их шаарддаг.816 6 Банкны шимтгэлийн хэмжээ өндөр байдаг.815 7 Банк бидэнд итгэл хүлээлгээд байдаггүй.796 8 Банкны зээлийн эргэн төлөх хугацаа хэт богино байдаг.763 9 ЖДБ эрхлэгч нарт хөрөнгө оруулалт татахад их төвөгтэй.750 10 Хөрөнгө оруулалт олж авахад хүндрэлтэй байдаг.734 F2 - Ажиллах хүчний нөөц 1 Мэргэшсэн боловсон хүчин дутмаг байдаг.787 2 Үйлчлүүлэгчид манай бүтээгдэхүүний талаар мэдээлэл ихэвчлэн манай.723 дэлгүүр/ үйлдвэр дээр ирж авдаг 3 Банкны зээлийн эдийн засагч зээл хөөцөлдөхөд хүнд суртал гаргадаг.635 4 Ажилтнуудаа мэргэшүүлэх мэргэжлийн байгууллага дутмаг байдаг 5 Манай ажилтнууд онлайн орчинд чөлөөтэй ажиллах чадвар хангалттай биш F3 - Өрсөлдөгчид 1 Өрсөлдөгчийн бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сурталчилгаа сайтай, байнгын идэвхжүүлэлт явуулдаг 2 Өрсөлдөгчийн бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь олон нэр төрлийн сонголт.844 сайтай байдаг 3 Өрсөлдөгчийн хүний нөөцийн чадавхи манайхаас илүү.580 4 Өрсөлдөгч байгууллагын бараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээ манайхаас хямд F4 - Цахим хүчин зүйл 1 Хэрэглэгч манай бүтээгдэхүүний хүссэн газраасаа захиалан авах боломж байдаггүй 2 Цахимаар худалдаа хийх сургалт, сургалт үйлчилгээний газрууд хангалттай.664 байдаггүй 3 Манай ажилтнууд цахимаар бараа бүтээгдэхүүн худалдаалах боломжтой.661 гэдэг талаар ойлголт хангалтгүй байдаг. 4 Манай ажилтнууд ЖДБ эрхлэхэд цахимаар худалдаа хийх огт шаардлагагүй.572 гэж үздэг 5 Бараа бүтээгдэхүүнээ ихэвчлэн биечлэн худалдаалдаг F5 - Өрсөлдөгчийн давуу тал 1 Өрсөлдөгчийн сурталчилгаа манайхаас илүү.778 33.878.671