O Antropoceno e a "Gran Aceleración". Unha ollada dende Galicia. Achega persoal sobre a degradación do sistema biolóxico galego no século XX Bioloxía fluvial Prof. Dr. Fernando Cobo Gradín ESTACIÓN DE HIDROBIOLOXÍA ENCORO DO CON. Castroagudín Cea. 36617 Vilagarcía de Arousa. Pontevedra DEPARTAMENTO DE ZOOLOXÍA E ANTROPOLOXÍA FÍSICA. Facultade de Bioloxía, 15782 Santiago de Compostela. Santiago, 23 novembro - 2017
A degradación dos sistemas fluviais galegos reflicten a gran aceleración (conxunto de cambios acelerados) do Antropoceno como un fenómeno emerxente, complexo, sinérxico e multidimensional vencellado aos cambios socioculturais de Galicia. Estamos sobrepasando os umbrais de sostenibilidade e seguridade dos parámetros ambientais? Algúns impulsores directos da gran aceleración en Galicia son: Destrución/alteración do hábitat Contaminación: orgánica, tóxica, biolóxica Deficiencias nas políticas de xestión dos recursos naturais
Destrución/alteración do hábitat Pódese afirmar que a práctica totalidade das concas fluviais galegas atópanse máis ou menos fragmentadas. 41 84 65 2 0 FONTE: ADEGA (Asociación para a Defensa Ecolóxica de Galiza). 2008 FONTE: SPANCOLD (Comité Nacional Español de la Comisión Internacional de Grandes Presas)
Principais bacías ibéricas e accesibilidade para os peixes migradores En Galicia o hábitat fluvial accesible para os peixes diádromos reduciuse aproximadamente nun 80 %, considerando as diferentes especies e a súa maior ou menor capacidade para superar obstáculos. FONTE: Antunes C., Cobo F. & Araújo M. J. (2015). Iberian inland fisheries. In.: Freshwater Fisheries Ecology. John F. Craig Ed. Wiley-Blackwell. 268-282
Capturas de peixes migradores declaradas no tramo internacional do río Miño Salmo salar Alosa alosa reduciuse aproximadamente nun 66 % reduciuse aproximadamente nun 90 % FONTE: Antunes C., Cobo F. & Araújo M. J. (2015). Iberian inland fisheries. In.: Freshwater Fisheries Ecology. John F. Craig Ed. Wiley-Blackwell. 268-282
Capturas de peixes migradores declaradas no tramo internacional do río Miño Anguilla anguilla Petromyzon marinus reduciuse aproximadamente nun 75 % Incrementouse aproximadamente nun 65 % FONTE: Antunes C., Cobo F. & Araújo M. J. (2015). Iberian inland fisheries. In.: Freshwater Fisheries Ecology. John F. Craig Ed. Wiley-Blackwell. 268-282
Contaminación orgánica Son os casos máis frecuentes e xeneralizados de contaminación, e afectan permanente ou temporalmente ao 90 % da rede hidrográfica galega. Débense ao enriquecemento orgánico (N e P) procedente dun numeroso conxunto de actividades humanas: vertidos de orixe urbana ou industrial, especialmente de industrias lácteas, conserveiras, cárnicas, vertidos agrarios en forma de contaminación difusa por purins e estrumes, etc.
Contaminación tóxica Aproximadamente o 10% das masas de auga definidas nos plans hidrolóxicos galegos presentan risco de vertemento de sustancias prioritarias segundo a DMA. Planelló, P.; M.J. Servia, P. Gómez-Sande, O. Herrero, F. Cobo & G. Morcillo. (2013). Transcriptional responses, metabolic activity and mouthpart deformities in natural populations of Chironomus riparius larvae exposed to environmental pollutans. Environmental Toxicology.
Nº novas Nº novas - Criterio de busca: Contaminación da auga FONTE: Elaboración propria.
A crecente eutrofización dos ambientes acuáticos favorece a proliferación masiva ou floración do fitoplancto. Moitas especies de Cianobacterias, Diatomeas ou algunhas Clorofíceas poden formar floracións pero con características moi diferentes. Algunhas sustancias liberadas por algas e Cianobacterias inclúen benceno, tricloretileno, cloroformo, etilbenceno e xileno (todos tóxicos). Algunhas Cianobacterias producen potentes neurotoxinas ou hepatotoxinas. Máis do 70% dos encoros galegos son eutróficos ou hipereutróficos. No 25% esperase que desenvolvan blooms de Cianobacterias.
Aumento da frecuencia e intensidade das floracións de cianobacterias en Galicia FONTE: Cobo, F., Jago, L., Barca, S., Vieira- Lanero, R. & Servia, M.J. (2012). Cianobacterias y medioambiente: Aspectos ecotoxicológicos de sus floraciones en aguas continentales. Ed. Agaia (Asociación gallega de Investigadores del Agua). Santiago de Compostela. 132 pp.
Floracións de cianobacterias en Galicia FONTE: Elaboración propria.
Diminución da biomasa do macrobentos fluvial. Media da biomasa de macroinvertebrados nos ríos da bacía Miño-Sil. Localización dos puntos de mostraxe FONTE: Blanco, A & Cobo, F. (no prelo). Evolución temporal da biomasa do macrobentos fluvial dos ríos de Galicia.
Análise inmediata de insectos Análise inmediata de invertebrados non insectos FONTE: Mera, A. Cobo, F. & González, M. A. (1999) Valor nutritivo y energético de algunas familias de macroinvertebrados dulceacuícolas pertenecientes a la base trófica del Salmón Atlántico (Salmo salar L., 1758) en estadios juveniles. En El Salmón Atlántico en la Península Iberica: Un Reto del Siglo XXI. Libro de ponencias y comunicaciones de la 1ª semana del Salmón Atlántico en la Península Ibérica. Universidad de Oviedo (INDUROT). KRK Ediciones, Oviedo. 155-162
Limitacións do crecemento e do desenvolvemento dos ciclos vitais. Edad mariña salmós galegos 1951-1980 FONTE: Plan galego de ordenación dos recursos piscícolas. Consellería de Medio Ambiente.Xunta de Galicia Tendencias do peso medio e lonxitude media en salmóns (Salmo salar) europeos. FONTE: Todd et al., (2008). Detrimental effects of recent ocean surface warming on growth condition of Atlantic salmon. Global Change Biology, 14: 1 13.
Contaminación biolóxica Nas augas continentais galegas atópase actualmente unha preocupante cantidade de especies exóticas, a maioría introducidas de maneira intencionada ou neglixente.
Número acumulado de especies exóticas de auga doce na Península Ibérica e Galicia. Total spp. Vertebrados Invertebrados Macrófitas FONTE: Cobo, F., Vieira, R., Rego, E. & Servia, M.J. (2010) Temporal trends in non-indigenous freshwater species records during the 20th century: a case study in the Iberian Peninsula. : Biodiversity and Conservation. 19 (12): 3471-3487.
As especies introducidas desde principios do século XX na Península Ibérica tardaron, por término medio, 30 anos en ser rexistradas en Galicia, a partir de mediados da década de 1990 o retraso é case nulo. Relación entre o retraso na introducción de especies en Galicia e a data da primeira cita. FONTE: Cobo, F. Vieira-Lanero, R. & Servia, M.J. (2011). Turistas indeseados. Ritmo de entrada de especies exóticas en los medios acuáticos gallegos en el último siglo. Cuadernos de biodiversidad. 34: 8-11.
Deficiencias nas políticas de xestión dos recursos naturais Os datos da mortalidade de peixes de auga doce debida a actividade antrópica indica que a presión sobre as poboacións de peixes é alta, pois esta última pode representar máis do 80% da mortalidade total. Capturas de reo FONTE: Elaboración propria segundo datos oficiais Xunta de Galicia.
Deterioro dos recursos xenéticos As repoboacións determinaron o deterioro xenético das poboacións galegas de troita común. Propiciaron procesos de extinción, hibridación e perda de diversidade xenética en maior ou menor medida segundo as diferentes concas fluviais. Introdución de patóxenos Estamos asistindo a un incremento progresivo da prevaléncia de moitas enfermidades infecciosas, tanto víricas coma bacteriolóxicas, de peixes silvestres debidas principalmente a malas prácticas na xestión da pesca continental.