ҮЦТХТ байгууллагын үйл ажиллагааны горим
Гарчиг I. ҮЦТХТ ТӨХХК Компанийн үндсэн үйл ажиллагаа Компанийн үйл ажиллагаа олон улсын түвшинд Компанийн бүтэц Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд зааснаар Зах зээлд оролцож буй төлөв Мөрдөгдөж буй журам Түүхэн товчоон Гадаад харилцаа II. Монгол улсын хөрөнгийн зах зээл Арилжааны дараах үйл явцад оролцож буй байгууллагууд Арилжаанд оролцох /харилцагч/ Арилжааны дараах үйл явцын схем Арилжааны дараах үйл явцын дараалал Мэргэжлийн байгууллагуудын систем Төлбөр тооцоо хийгдэх загвар Үнэт цаасны төлбөр тооцоо гүйцэтгэх хугацаа Үнэт цаасны хадгаламж Үнэт цаасны үйчлэл Үнэт цаасны бүртгэл Үнэт цаасны хадгаламж дахь компанийн үйл хэрэг Үнэт цаасны бүртгэл ба данс БДК Үнэт цаасны бүртгэл ба Кастодиан данс Барьцаа хөрөнгийн удирдлага /Т+3/ Төлбөрийн баталгааны сан /Т+3/ Кастодиан банкны харилцагч Кастодианы хууль зүйн үндэслэл Кастодианы гишүүнчлэлийн журам Кастодианы шинэ үйлчилгээнүүд Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам Кастодианы санхүүгийн тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх заавар Зах зээл дээрх кастодианы үйл ажиллагаатай холбоотой бусад дүрэм, журам 2
I. ҮЦТХТ ТӨХХК ТҮҮХ Монгол Улсын Засгийн газраас үнэт цаас, хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх бодлогын хүрээнд Засгийн газрын 2003 оны 72 тоот, ТӨХ-ны 2003 оны 298 тоот тогтоолоор МХБ ТӨҮГ-ын бүтцээс Төлбөр тооцоо, хадгаламжийн албыг тусгаарлан төрийн өмчийн бие даасан, ашгийн төлөө хуулийн этгээд болгон өөрчлөн зохион байгуулахаар шийдвэрлэсний дагуу ҮЦТТТХТ ТӨХХК байгуулагдсан. Мөн Монгол Улсын Засгийн газрын 2014 оны 9 дүгээр сарын 18 ны 292 тоот, 2015 оны 4 дүгээр сарын 13 ны 147 тоот тогтоолын дагуу ҮЦТТТХТ ТӨХХК-ийг ҮЦТХТ зуун хувь төрийн өмчит ХХК болгон шинээр зохион байгуулсан. Эрхэм зорилго Хадгаламжийн нэгдсэн мэдээллийн сангийн цогц үйлчилгээг өргөжүүлэх, бүртгэлийн найдвартай хадгалалтыг хангах; Бизнесийн орчин болон дотоод, гадаадын хөрөнгийн зах зээлийн дэд бүтцийн өөрчлөлтөд нягт оролцож, хөрөнгө оруулагч, үнэт цаас гаргагч болон үнэт цаасны зах зээлд оролцогчдод зориулан хөрөнгийн зах зээлийн үйлчилгээг сайжруулан, байнгын өөрчлөлт шинэчлэлт хийхийг эрмэлзэх. 3
Компанийн үндсэн үйл ажиллагаа Үндсэн үйл ажиллагаа Манай байгууллага нь үнэт цаасаар гэрчлэгдэж буй хувьцаа болон бондын нэгдсэн бүртгэлийг хийж хадгалах, биржийн бус зах зээлийн арилжааны төлбөр тооцоог хийж гүйцэтгэх, өв залгамжлал, бэлэглэл зэрэг шилжүүлгийн гүйлгээ хийх, төвлөрсөн хадгаламжийн нэгдсэн баазыг хангаж, зах зээлд оролцогч нарын мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангаж ажилладаг. Үнэт цаасны зах зээлд оролцогч талуудын гэрээ, хэлцлийн дагуу харилцагч, тэдгээрийн хооронд үүссэн харилцаа, үнэт цаасны хадгалалтыг гэрээ тус бүрээр болон нэгдсэн байдлаар тодорхойлж, холбогдох санхүүгийн бүртгэл, тооцоолол хадгалалтыг хийж, өмчлөх эрх бүртгэл, төвлөрсөн хадгаламжийн мэдээллийн баазыг аюулгүй найдвартай хэрэгжүүлэх; Үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх эрх бусдад шилжсэнийг бүртгэх, үүргийн гүйцэтгэл хангуулах; Биржийн бус зах зээлийн үнэт цаас /хувьцаа, бонд/ хадгалах, бүртгэл хөтлөх, өмчлөх эрх баталгаажуулах; Кастодиан банкуудтай хамтарч кастоди үйлчилгээг олон улсын түвшинд эрхлэх; Ногдол ашиг болон ногдол хувийн мөнгийг харилцагчийн дансанд үнэт цаас гаргагчтай гэрээ байгуулсаны үндсэн дээр дансанд нь байршуулж тараах; Үнэт цаасны нэгдсэн дугаар олгох болон бусад стандартыг нэвтрүүлж хэрэгжүүлэх. 4
Компанийн үйл ажиллагаа олон улсын түвшинд Үйл ажиллагаа олон улсын түвшинд СЗХ-ны 2010 оны 5 дугаар сарын 28-ны 159 тоот тогтоолоор Үнэт Цаасны Нэгдсэн Дугаар Олгогчийн эрхийг манай байгууллага авсан бөгөөд энэхүү эрх дээр үндэслэн АNNA (Association of National Numbering Agency) буюу Үндэсний Дугаар Олгогч Байгууллагуудын Холбоотой 2010 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдөр АННА олон улсын хамтын ажиллагааны гэрээ -г байгуулж ажиглагч гишүүнээр одоог хүртэл амжилттай хамтран ажиллаж байна. Уг холбоонд элсэн орсноор Олон Улсын Стандартын байгууллагаас гаргасан ISO 6166 буюу Олон улсын үнэт цаасыг таних дугаарын /ISIN/ стандарт болон ISO 10962 буюу Санхүүгийн хэрэгсэлийн ангилалын дугаарын /CFI/ стандартыг хэрэгжүүлэх эрхийг авсан. Эдгээр дугааруудыг 2013 оны 1 дүгээр сараас хойш олгож эхэлсэн бөгөөд үнэт цаасны ISIN, CFI, FISN код болон бусад холбогдох мэдээллүүдийг АННА-гийн мэдээллийн сан болох ASB (ANNA Service Bureau) буюу АННА-гийн Үйлчилгээний Товчооруу тогтмол хугацаанд илгээн ажиллаж байгаа билээ. ISO 10962 ISO 18774 ISO 6166 Нэвтрүүлсэн олон улсын стандартууд ISO 10962:2015 буюу Санхүүгийн хэрэгсэлийн ангилалын CFI стандарт /Classification of financial instruments / ISO 18774:2015 буюу Санхүүгийн хэрэгслийн товч нэр FISN стандарт /Financial Instrument Short Name/ ISO 6166 Олон улсад үнэт цаасны нэгдсэн дугаар олгох ISIN стандарт /International securities identification number/ 5
Компанийн бүтэц Зохион байгуулалт Компанийн Удирдлага 2 Эрсдэлийн удирдлага 2 Дотоод хяналт 3 Захиргаа хууль эрх зүйн алба 12 Хадгаламж өмч эрх бүртгэл, кастодианы алба 10 Санхүү нягтлан бодох бүртгэлийн алба 6 Мэдээлэл технологийн алба 4 нийт 39 6
Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд зааснаар Үнэт цаасны тухай хуулийн 45-р зүйлд зааснаар төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага нь: 45.1.Үнэт цаас гаргагч болон бусад оролцогчтой байгуулсан гэрээний үндсэн дээр үнэт цаасыг хадгалах, түүнтэй холбоотой бүртгэл хөтлөх үйл ажиллагааг үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа гэнэ. 45.2.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг зөвхөн нэг хуулийн этгээдэд олгоно. 45.3.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх хуулийн этгээдийн удирдлага, бүтэц, зохион байгуулалт, үйл ажиллагаанд тавих нөхцөл, шаардлага, үнэт цаас өмчлөгчтэй байгуулах гэрээнд заавал тусгах зүйлсийн жагсаалтыг Хороо тогтооно. 45.4.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд нь үнэт цаасны тухайлсан бүртгэл болон кастодианы үйл ажиллагааг хавсран эрхэлж болно. 45.5.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд хадгалагдаж байгаа үнэт цаасыг захиран зарцуулахыг хориглох бөгөөд хадгалагдаж байгаа хөрөнгийн хадгалалтыг хангаагүйгээс учирсан хохирлыг хариуцан арилгана. 45.6.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд нь үнэт цаасны өмчлөх эрх шилжсэн тухай үнэт цаас гаргагчид хүсэлтээр болон үнэт цаасны бүртгэлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа этгээдэд мэдээлнэ. 45.7.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд нь мөнгөн хөрөнгө хадгалах эрхгүй бөгөөд үнэт цаас хадгалуулагчийн өмчлөл дэх үнэт цаасны ногдол ашиг болон үнэт цаас худалдсаны төлбөрийг банкин дахь харилцагчийн нэр дээрх дансанд байршуулна. 45.8.Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх бүхий хуулийн этгээд бусдын өмнө хүлээсэн үүргийг түүний харилцагчийн дансан дахь үнэт цаас болон түүнтэй холбоотой мөнгөн хөрөнгөөр гүйцэтгэхийг хориглоно. 45.9.Нийтэд санал болгон гаргасан үнэт цаасыг үнэт цаасны төвлөрсөн бүртгэлийн санд бүртгүүлнэ. 7
Зах зээлд оролцож буй төлөв 8
Мөрдөгдөж буй журам Үндсэн үйл ажиллагаа болон үйлчилгээнүүдэд мөрдөгдөж буй журмууд Үнэт цаасны төлбөр тооцоо мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээний журам Үнэт цаасны хадгаламжийн журам Үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг бүртгэх үйл ажиллагааны журам Үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг бусдад бэлэглэх, өвлүүлэх тухай журам Үнэт цаасны төлбөр тооцоог Т+1 системээр гүйцэтгэх түр журам Хөрөнгөөр баталгаажсан бондыг хадгалах, биржийн бус арилжаагаар өмчлөх эрх бүртгэх журам Хаалттай үнэт цаасыг бүртгэх, хадгалах, өмчлөх эрх шилжүүлэх журам Интернет дансны үйлчилгээ үзүүлэх журам Баримт хүлээн авах журам Эрдэнэс Тавантолгой ХК-ийн хувьцааны үйл ажиллагааг зохицуулах журам Мэдээлэл өгөх үйлчилгээний журам Мөнгө угаах болон терроризмыг санхүүжүүлэхээс урьдчилан сэргийлэх, харилцагчийг таньж мэдэх, сэжигтэй болон бэлэн мөнгөний гүйлгээг мэдээлэх журам Үнэт цаасанд нэгдсэн дугаар олгох журам Кастодиан банкны гишүүнчлэлийн журам Шинээр бий болж буй болон түр хугцаанд түтгэлзүүлсэн журмууд Үнэт цаасны төлбөр тооцоог Т+3 системээр гүйцэтгэх түр журам Үнэт цаасны арилжаанд оролцогч нарын төлбөрийн баталгааны сангийн журам Үнэт цаасны арилжаанд оролцогч нарын барьцаа хөрөнгийн үйл ажиллагааны тухай журам 9
Түүхэн товчоон "ҮЦТТТХТ "ХХК байгуулагдав. 2004 ACG-ийн гишүүнээр элсэв. -Эрсдэлд орсон харилцагчдын мөнгийг тарааж дуусгав. - 1992-1999 онуудад МХБ -ээр тараагдсан ногдол ашгийн сан бүрдүүлэв. -Хаалттай хэлбэрээр гаргасан компанийн бондын бүртгэл. - Онлайн дансны үйлчилгээг нэвтрүүлсэн 2010 - МУ-н иргэдэд Эрдэнэс таван толгойн хувьцааны бичилт хийв. - RTGS системд холбогдов. -ҮЦЗЗ ийн тухай хууль шинэчлэгдэн батлагдав. -МБанкаар арилжигдсан ЗГБондын хоёрдогчийн бүртгэл, хадгаламжийг хийв. 2012 ҮЦТХТ шинэчлэн зохион байгуулагдав. 2016 2007 2003 он 2005 Компанийн хууль эрх зүйн орчныг шинэчлэн боловсруулж батлуулсан. 2006 E-Clearing House системийг нэвтрүүлсэн 2008, 2009 - ANNA -ийн гишүүнээр элсэв. - Бэлэн бус төлбөр тооцоонд шилжив. 2011 - Милленниум АйТи шинэ системийг нэвтрүүлж, төлбөр тооцоог Т+3 хугацаа руу шилжүүлэв. - МБанкаар арилжигдсан ЗГБондын анхдагч бүртгэл, хадгаламжийг хийж гүйцэтгэв. 2013 2014, 2015 Кастодиан банкуудтай гэрээ байгуулав. 10
Гадаад харилцаа ACG 2006 онд Ази Номхон далайн орнуудын Үнэт Цаасны Хадгаламжийн байгууллагуудын групп /ACG/-ын гишүүн орноор элссэн бөгөөд ингэснээр олон улсын хөрөнгийн зах зээлд гарч буй өөрчлөлтүүдийн талаарх мэдээллийг тухай бүр авах, харилцан туршлага солилцон хамтран ажиллах өргөн боломжийг нээж өгсөн. 2011 онд манай компани нь ACG-ийн 13 дахь сургалт семинарыг Монгол улсад амжилттай зохион байгуулсан бөгөөд семинарт Ази Номхон далайн бүс нутгийн 14 орны 81 зочид төлөөлөгчид оролцсон. Тус сургалт семинараар ACG-ийн гишүүн орнуудын тулгамдаж буй асуудлын талаар илтгэлүүдийг хэлэлцүүлж, үнэт цаасны арилжааны төлбөр тооцоо, хадгаламж түүний хууль эрх зүйн орчин, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний талаар харилцан санал бодлоо солилцсон. ANNA ҮЦТХТ ХХК нь Oлон Улсын Үнэт Цаасны Дугаар Олгогч Байгууллагуудын Холбоо (ANNA)-нд албан хүсэлтээ гаргасны үндсэн дээр 2010 оны 11 дүгээр сард Үнэт Цаасны Дугаар Олгогч Байгууллагуудын Холбооны Ээлжит Бус Хуралд оролцож дэлхийн 120 гаруй орнуудыг нэгтгэсэн тус байгууллагад хамтрагчаар нэгдэн орсон. Ийнхүү тус байгууллагаар дамжуулан ISO6166 стандартыг үнэт цаасны бүртгэлийн үйл ажиллагаанд хэрэгжүүлэгч орон болж 6 дахь жилдээ үйл ажиллагаагаа тасралтгүй явуулж байна. Түнш хамтын ажиллагаатай байгууллагууд ҮЦТХТ ХХК нь Солонгосын Үнэт Цаасны Хадгаламжийн байгууллагатай Харилцан ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг зурсан бөгөөд мөн Солонгосын Үнэт Цаасны Хадгаламжийн байгууллагын санхүүжилтээр 2009 оноос хойш үйл ажиллагаа явуулж буй KSD Foundation буюу KSD Сангийн санаачлагаар Монголын хөрөнгийн зах зээлд оролцогч ажилтнуудын дунд Солонгос хэл сурах 1 жилийн төслийг хэрэгжүүлэхээр хамтын ажиллагааны гэрээнд гарын үсэг зурлаа. 2017 оны 09 дүгээр сарын 24-ний өдөр Тайваны төвлөрсөн хадгаламжийн ТУЗ-ийн дарга, гүйцэтгэх захирал ноён Шерман Лин-ий урилгаар Хамтын ажиллагааны санамж бичиг -т гарын үсэг зурж мэдээлэл технологи болон шинэ үйлчилгээ нэвтрүүлэх тал дээр нягт хамтран ажиллах болов. 11
II. Монгол улсын хөрөнгийн зах зээл Back office Central Counter Party /CCP/ Central Securities Depository /CSD/ Client or Institutional Investors Local Custodian Banks Clearing Banks Middle office Market makers Brokers Dealers Front office Over the counter /OTC/ and Exchange market Institutional investors буюу хөрөнгө оруулалтын чиглэлийн санхүүгийн институц байгууллагууд 1. Private or public investment funds / Нээлттэй болон хаалттай хөрөнгө оруулалтын сан болон түүний менежерүүд 2. Asset managers / Хөрөнгө удирдлагын менежерүүд 3. Global custodian banks / Олон улсад үйл ажиллагаа явуулдаг кастодиан банкууд 4. Investment banks / Олон улсад нэр хүнд бүхий хөрөнгө оруулалтын банкууд 5. Insurance companies / Даатгалын компаниуд 6. Investment management, consulting companies / Хөрөнгө оруулалтын менежмент, зөвлөх компаниуд 12
Арилжааны дараах үйл явцад оролцож буй байгууллагууд Хөрөнгийн бирж / STOCK EXCHANGE Хөрөнгийн бирж дээр арилжаа өндөрлөсний дараа АРИЛЖААНЫ МЭДЭЭ буюу Contract note үүсэж үнэт цаасны төлбөр тооцоо гүйцэтгэгдэх нөхцөл бий болдог. Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламж / CSD (CENTRAL SECURITIES DEPOSITORY) Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн төв дээр арилжааны төлбөр, тооцоог үндэслэн ҮНЭТ ЦААСНЫ ӨМЧЛӨХ ЭРХИЙГ ШИЛЖҮҮЛЭХ Transferring ownership rights үйл ажиллагаа хийгддэг. Дундын зуучлалын байгууллга / CCP (CENTRAL COUNTER PARTY) Уг байгууллага бий болсоноор төлбөрийн тооцооллыг илүү нарийн түвшинд гүйцэтгэхээс гадна үүнд ЭРСДЭЛИЙН УДИРДЛАГЫН МЕНЕЖМЕНТ хавсран хэрэгжүүлсэнээр зах зээлийн төлбөр төлөгдөхгүй байх болон түүнээс үүссэн эрсдэлийг хаах зарчимын хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг. Дотоодын кастодиан банк / LOCAL CUSTODIAN BANK Харилцагчийн үнэт цаасны хадгаламж болоод түүнтэй холбоотой төлбөр төлөх, ХАМТЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН ДАНС буюу номинал данс нээх, удирдах, харилцагч бүртгэх, валютын арилжаа болон татварын тооцоолол хийх, ногдол ашиг цуглуулах зэрэг харилцагчдад чиглэсэн үйлчилгээг хийдэг. Олон улсын кастодиан банк / GLOBAL CUSTODIAN BANK Кастодиан үйлчилгээг олон улсын түвшинд хил дамнан хийхээс гадна институц хөрөнгө оруулагч буюу Institutional investor, олон төрлийн хөрөнгө оруулалтын сан мөн харилцагч болон санхүүгийн байгууллагуудыг аливаа зах зээлд ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ын үйл ажиллагааг удирдаж дотоодын банктуудтай гэрээ хийсний үндсэн дээр үйл ажиллагаагаа эрхэлдэг байна. Төлбөр тооцоо гүйцэтгэгч банк / CLEARING BANK Харилцагчийн үнэт цаасны арилжаанд үүссэн төлбөрийн БЭЛЭН МӨНГӨНИЙ ГҮЙЛГЭЭ г мэргэжлийн байгууллагуудын системд тулгуурлан шилжүүлэх мөн төлбөр төлөгдөх нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор эрсдэлийн удирдлагатай холбоотой үйл ажиллагааг эрхэлдэг. 13
Арилжаанд оролцох /харилцагч/ Хөрөнгийн зах зээл дээрхи банкууд Олон улсын кастодиан банк /Global custodian banks/ The Bank of New York Mellon Citigroup companies JPMorgan Chase State Street Bank and Trust Company Дотоодын кастодиан банк /Local custodian banks/ Голомт банк Хаан банк Худалдаа хөгжлийн банк Төлбөр тооцооны банк /Settlement bank/ Голомт банк Хаан банк Худалдаа хөгжлийн банк, Хас банк 14
Арилжааны дараах үйл явцын схем 15
Арилжааны дараах үйл явцын дараалал Үнэт цаасны төлбөр, тооцоо гэж юу вэ? Tday TRADE DAY 1, 2, 3 SETTLEMENT DAY TRANSFERRING OWNERSHIP RIGHTS Арилжааны баталгаажсан хэлцлийг үндэслэн тооцоо хийх, төлбөр шилжүүлэх, өмчлөх эрх баталгаажуулах БДК болон харилцагчаас ирүүлсэн баримтыг үндэслэн мөнгөн хөрөнгийн гүйлгээ хийх Үнэт цаас гаргагчтай байгуулсан гэрээний дагуу ногдол ашиг, ногдол хувийн мөнгийг харилцагчдын дансанд байршуулах Харилцагчид Харилцагчийн үнэт цаас болоод мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл Үндсэн болоод холболтын дансны мэдээлэл Харилцагчийн арилжааны банкин дахь дансруу шилжүүлэг хийх Холбогдох харилцагчийн мэдээллийг БДК-д хүргүүлэх Хэлцэл буцах эсвэл төлбөр тооцоо хийгдэхгүй байгааг мэдээлэх Арилжааны мэдээг хүлээн авч холбогдох байгууллагуудруу хүргүүлэх Барьцаа хөрөнгө болоод төлбөрийн баталгааны сангийн үйл ажиллагааг системээр хөтлөх /СЗХ-ны тогтоолоор уг үйл ажиллагаа зогссон/ 16
Мэргэжлийн байгууллагуудын систем Millennium CSD E-Clearing House Mongolian Real Time Gross Settlement /RTGS/ Мөнгөн гүйлгээ бодит цагийн горимд шилжсэн. Гадаад төлбөр тооцоо олон улсын стандарт болох SWIFT сүлжээгээр хийгдэнэ. Гүйлгээний хурд нэмэгдэж, хугацаа богиносч, хяналт сайжирсан. Бага дүнтэй мөнгөн гүйлгээ 24 цагаар хийгдэх боломжтой болсон. 17
Төлбөр тооцоо хийгдэх загвар Төлбөр тооцоо гүйцэтгэх банк дотроо төлбөр гүйцэтгэгдэх Delivery Versus Payment-2 зарчим Зарсан тал А загвар Авсан тал БДК-ийн сонгосон төлбөр тооцооны банк нь банк хоорондын төлбөрийг Монгол банкин дахь АТТ ХХК-ийн дансаар дамжуулан онлайнаар гүйцэтгэнэ. ТТГ банк Зарсан тал ТТГ банк Б загвар АТТ ХХК Авсан тал ТТГ банк Үнэт цаасны гүйлгээний загвар Үнэт цаасны төлбөрийн болон шилжүүлгийн гүйлгээний загвар Монгол улсад Delivery Versus Payment-2 бөгөөд олон улсад 3 төрөл байдаг байна. 1. DVP1 Үнэт цаас Gross, Бэлэн мөнгө Gross 2. DVP2 Үнэт цаас Gross, Бэлэн мөнгө Netting 3. DVP3 Үнэт цаас Netting, Бэлэн мөнгө - Netting 18
Үнэт цаасны төлбөр тооцоо гүйцэтгэх хугацаа Өдөр тутмын үнэт цаасны өмчлөх эрх шилжих горим 1. Төлбөр тооцооны банкууд арилжааны мэдээг хүлээн авсан байх ба банк дотроо эхлээд төлбөр тооцоог хийж гүйцэтгэдэг. 09:00 10:30 2. Төлбөр тооцоог Монгол банкны Real Time Gross Settlement (RTGS) системээр Монгол банкин дахь төлбөрийн дансруу нэг дүнгээр шилжүүлнэ. 10:30 12:00 3. Монгол банкин дахь төлбөр тооцооны дансны төлбөрийг (RTGS) системээр хүлээн авмагцаа өмчлөх эрхийг баталгаажуулна. 12:00 МБ-ны Төлбөр тооцооны төв Бага дүнтэй мөнгөн гүйлгээ ҮЦ-ны тооцооны байгууллага Их дүнтэй мөнгөн гүйлгээ Монгол Банк 19
Үнэт цаасны хадгаламж Үнэт цаасны хадгаламж гэж юу вэ? Эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлтэй гаргасан нийтэд санал болгосон үнэт цаасыг төвлөрсөн хадгаламжид биет болон биет бус хэлбэрээр хадгаласныг үнэт цаасны хадгаламж гэнэ. Үнэт цаас хадгаламжинд дахь үнэт цаас эзэмшигчдийн бүртгэлд: Үнэт цаас гаргагчтай гэрээ байгуулан гэрээний үндсэн дээр үнэт цаас хадгалах Хөрөнгөөр баталгаажсан бонд бүртгэх, өөрчлөлт оруулах СЗХ-ны тогтоол, МХБ-ийн мэдэгдэл зэргийг үндэслэж хадгаламжид өөрчлөлт оруулах Үнэт цаас эзэмшигчдийн бүртгэл гаргах Өмчлөх эрхийн гүйлгээ хийх /биржийн бус, репо гэрээ, өв залгамжлал, бэлэглэл/ Хаалттай ХК, ХХК бүртгэх, өмчлөх эрхийн бүртгэл хийх Тодорхойлолт Бусад мэдээ судалгаа International Securities Identification Number /ISIN/ дугаар олгох: 12 тоон тэмдэгтээс бүрдсэн үнэт цаасанд ANNA байгууллагаас олон улсын дугаар олгох үйл ажиллагааг нэрлэнэ.жишээ нь: M N Z G K H B 9 2 0 0 4 20
Үнэт цаасны үйчлэл Үнэт цаас эзэмших эрхтэй ногдол ашиг дагалдан явах CUM тогтолцоо Ногдол ашиг хүлээн авах EX date тогтолцоо Монгол улсад бүрдээгүй байгаа болно. Effective date Announce date AGM / EGM Date EX date CUM date Record date Payment date Maturity date Бүртгэсэн өдөр Зарлах өдөр Хурлын өдөр EX өдөр Ногдол ашиг Бүртгэлийн өдөр Төлөлтийн өдөр Дуусах өдөр 21
Үнэт цаасны бүртгэл Ү/Ц гаргагч Монголын хөрөнгийн бирж Listed Companies Government bonds Corporate bonds Millennium CSD platform ҮЦТХТ СЗХ Холбогдох хууль/журам: - Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль - Компанийн тухай хууль Depository Registrar /ISIN code/ Ownership Rights Арилжааны бус Unlisted Companies /ETT/ Corporate bonds /MIC/ E-Clearing House platform Монгол банк Government bonds Repo 22
Үнэт цаасны хадгаламж дахь компанийн үйл хэрэг Үнэт цаасны хадгаламж дахь компанийн үйл хэрэг гэж юу вэ? Компанийн сайн засаглалыг хэрэгжүүлэх гол тулгуур үйл ажиллагаа бол компанийн үйл хэрэг юм. Үүнийг олон улсад дийлэнхи үйлчилгээгээр кастодиан банк үндсэн болон нэмэлт үйлчилгээ болгон үзүүлдэг байна. 1. Mandatory (Core) 2. Non-Mandatory (Value-add) Төвлөрсөн хадгаламж дахь компанийн үйл хэрэг нь: Шинээр болон нэмж үнэт цаас хадгалах, бүртгэх, үнэт цаасны үнийн дүн тоо ширхэгт өөрчлөлт оруулах, үнэт цаас нийлүүлэх, үнэт цаас хуваах, хадгаламжаас хасах тохиолдолд СЗХ-н тогтоол болон үнэт цаасны арилжаа эрхлэх байгууллагын мэдэгдэлийг тус тус үндэслэн өөрчлөлт оруулдаг. Кастодиан төвлөрсөн хадгаламжтай хамтран хэрэгжүүлэх үйл хэрэг : 23
Үнэт цаасны бүртгэл ба данс БДК Үнэт цаасны бүртгэл гэж юу вэ? Үнэт цаас гаргагч компани нь төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллагатай гэрээ хийсний үндсэн дээр зах зээл дээр өөрийн үнэт цаас гаргах боломж нээгдэх бөгөөд үүнийг төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага бүртгэдэг. Төвлөрсөн хадгаламжийн данс Үнэт цаасны бүртгэлд данс нээх гэрээг авч үзэх бөгөөд үүнийг БДК болон ҮЦТХТ-ийн хооронд байгуулсан гэрээгээр зохицуулдаг. Төвлөрсөн хадгаламжинд данс нээлгэснээр БДК үнэт цаасны арилжаанд оролцох эрх нээгдэх ба ҮЦТХТ ТӨХХК-иар дамжуулан хувьцаат компани ногдол ашиг тараасан нөхцөлд дансанд нь шууд замаар байршуулдаг. Дансны төрөл: Хөрөнгө оруулах эрхийн бичгийн данс Шинэ данс Холболтын данс Дансны судалгаа: Гадаадын аж ахуй нэгж Гадаадын иргэн Дотоодын аж ахуй нэгж Дотоодын иргэх гэх мэтээр 24
Үнэт цаасны бүртгэл ба Кастодиан данс Кастодиан банкин дахь данс Харилцагчийн хүсэлтээр кастодиан банкинд итгэмжлэл олгон нээлгэсэн данс байх бөгөөд энэхүү дансуудын удирдлага, хөрөнгийн баталгаа, нууцлал зэргийг кастодиан банк нь бүрэн хариуцаж харилцагчийнхаа үнэт цаасыг өөр дээрээ бүртгэж хадгалдаг. СЗХ-ны Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам болон Үнэт цаасны зэх зээлийн тухай хуульд зааснаар одоогоор кастодиан банк дараах дансуудыг төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллагад нээлгэх эрхтэй байна. Кастодиан банкны дансны төрөл: HOUSE ACCOUNT Кастодиан банк өөрийн үнэт цаасыг хадгалах түүнтэй холбоотой өмчлөх эрх бүртгэлийг өөрийн захиран зарцуулагчаар дамжуулан хийлгүүлэх, кастодианы нэр бүхий төвлөрсөн хадгаламжийн байна. NOMINEE ACCOUNT Харилцагчийн үнэт цаасыг хадгалах, түүнтэй холбоотой өмчлөх эрхийн бүртгэлийг хэрэгжүүлэхээр Төвлөрсөн хадгаламжид нээлгүүлсэн данс байна. Хамтын /Pool/ буюу олон харилцагчийн үнэт цаасыг нэгтгэсэн нэг данс бол номинал дансны омнибус хэлбэр юм. Харин номинал данс бол ихэвчлэн нэг харилцагчийн захиран зурцуулагчтай төвлөрсөн хадгаламжийн данс байна. BENEFICIAL ACCOUNT - Харилцагч кастодиан гишүүнээр дамжуулан Төвлөрсөн хадгаламжид нээлгэсэн бенефициар данс буюу шууд эзэмшлийн данс байна. 25
Барьцаа хөрөнгийн удирдлага /Т+3/ Барьцаа хөрөнгийн удирдлагын үйл ажиллагаа СЗХ-ны 2015/1/28-ны 67-р тогтоолын дагуу уг үйл ажиллагаа байх шаардлаггүй болсон 26
Төлбөрийн баталгааны сан /Т+3/ Төлбөрийн баталгааны сангийн үйл ажиллагаа СЗХ-ны 2015/1/28-ны 67-р тогтоолын дагуу уг үйл ажиллагаа байх шаардлаггүй болсон 27
Кастодиан банкны харилцагч Энгийн retail харилцагч Гадаадын иргэн Монгол улсад ирэх шаардлаггүйгээр дотоодын кастодиан банкаар үйлчлүүлж үнэт цаасаа хадгалуулж болох бөгөөд тухайлсан буюу нэрлэсэн шууд эзэмшилийн дансыг уг банкаар дамжуулан төвлөрсөн хадгаламужийн системд нээн тухайн зах зээлд хөрөнгө оруулж болно. Мөнгөний зах зээлийн сан / Money market fund Эдгээр сангууд нь засгийн газрын бонд, үнэт цаас, банкны хүлээн зөвшөөрсөн үнэт цаас болон хадгаламжийн сертификат зэрэг богино хугацаат тогтмол орлоготой үнэт цаасанд хөрөнгө оруулдагаараа аюулгүйд тооцогддог. Канадын мөнгөний зах зээлийн сан нь нэгж үнэт цаасны цэвэр ашгийг 10 $-т тэнцэхүйц байхаар тогтоосон байдаг. Тогтмол орлоготой сан / Fixed income fund ЗГ-ын компанийн бондын үндсэн ба хүүгийн төлбөр авах зорилгоор тухайн бондуудыг зах зээлээс худалдан авах замаар хөрөнгө оруулалт хийдэг. Хувьцааны сан / Equity fund Эдгээр сангууд нь хувьцааны хөрөнгө оруулалтад тулгуурладаг бөгөөд дээрхи 2 сангаас илүү хурдан хугацаанд ашиг олох боломжтой бөгөөд илүү эрсдэлтэйд тооцогддог. Ихэнхдээ ханш өсч байгаа хувьцаа (ногдол ашиг төдийлөн тараадаггүй) Ногдол ашиг их өгч байгаа хувьцаа зэрэгт хөрөнгө оруулалт хийдэг. Тэнцвэртэй сан / Balanced fund Энэхүү сан нь зах зээлээс хувьцаа, ЗГ-ын бонд, компанийн бонд зэрэг үнэт цааснуудыг харгалзахгүй авах зарах замаар хөрөнгө оруулдаг бөгөөд мөнгөний болон тогтмол орлогтой сангаас их эрсдэлтэй, харин тооцоолол хийж хувааж хөрөнгө оруулдаг утгаараа хувьцааны сангаас эрсдэл бага байдаг. 28
Кастодиан банкны харилцагч Индекст тулгуурласан сан / Index fund Тодорхой индекс харгалзах замаар нөлөөг хянах зорилготой байдаг. Төсвийн ерөнхийлөн захиран зарцуулагч ямар бүтээгдэхүүнд хөрөнгө оруулах талаар их судалгаа хийхгүй бөгөөд тодорхой хугацаанд шийдвэр гаргаж байх албагүй, учир нь индексийн сангуудын үйл ажиллагааны зардал тун бага байдагтай холбоотой. Тусгай зориулалтын сан / Specialty fund Эдгээр сангууд нь үл хөдлөх хөрөнгө, бараа бүтээгдэхүүн, эсхүл нийгмийн хариуцлагад тулгуурлаж хөрөнгө оруулдаг. Жишээ нь, нийгмийн хариуцлагатай сан нь байгаль орчны Эко, хүний эрх, зэрэг олон янзын компаниудад хөрөнгө оруулалт хийж аль болох, архи, тамхи, мөрийтэй тоглоом, зэвсэг, оролцсон компаниудаас зайлсхийх болно. Хөрөнгө оруулалтын санд зориулагдсан сан / Fund of fund Эдгээр сангууд нь бусад сангуудад хөрөнгө оруулалт хийдэг бөгөөд тэнцвэртэй сантай төстэй. Нийлмэл хөрөнгөтэй буюу хөрөнгө оруулалтын шинэ төрөл / Hedge fund Өндөр өгөөж авах зорилгоор хөрөнгө оруулагчдын хувьд янз бүрийн стратеги ашиглаж сангийн нийлмэл хөрөнгийг зарцуулдаг. Үүсмэл ба санхүүгийн хөшүүрэг ашиглаж байдаг учраас аливаа зах зээлийг төрөлжүүлэхэд ахиц болдог гэхдээ эрсдэлийн хувьд мөнгө буцаан авахгүй байх магадлал өндөрт тооцогддог. 29
Кастодианы хууль зүйн үндэслэл Үнэт Цаасны Зах Зээлийн Тухай Хуулийн 46.1-д: Үнэт цаас өмчлөгчийн өмчлөл дэх үнэт цаасыг хадгалах, үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх бусад эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой үйлчилгээг үзүүлэх ажиллагааг кастодианы үйл ажиллагаа гэнэ. Үнэт Цаасны Зах Зээлийн Тухай Хуулийн 46.2-д: Кастодианы үйл ажиллагааг банк, түүний хараат, эсхүл охин компани, үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага эрхэлж болно. Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам -ын 2.3.5-д: Кастодианы үйл ажиллагааны нягтлан бодох бүртгэлийг Хороо болон үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллагаас санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартад нийцүүлэн гаргасан журмын дагуу явуулж, стандартад нийцсэн нэгжийн хэсэгчилсэн тайлангийн загварыг Хороонд ирүүлсэн байх; Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам -ын 3.31-д: Үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжид номиналь эзэмшигч /кастодиан/-ийн дансны мэдээлэл байх ба төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага үнэт цаас гаргагчийн хүсэлт, эсхүл Компанийн тухай хуульд заасан тохиолдолд бенефициар өмчлөгчийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг номинал эзэмшигчээс шаардах эрхтэй. Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам -ын 8.3.4-д: Монголбанк, хөрөнгийн бирж болон үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллагатай холбогдсон харилцаа холбооны хэрэгслийн холболт нь аюулгүй, найдвартай байх, мэдээлэл дамжуулах явцад мэдээллийн нууцлал, аюулгүй байдлыг олон улсын стандартад нийцүүлэх; 30
Кастодианы хууль зүйн үндэслэл Журмын зорилт ҮЦТХТ нь кастодианы үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрөл авсан этгээд /кастодиан банк/ -ийг гишүүнчлэлээр элсүүлэх, Гишүүнчлэлд тавигдах шаардлагыг нээлттэй болгох, Кастодиан банкыг гишүүнээр бүртгэх болон бүртгэлээс хасах үйл ажиллагааг ил тод болгох, Кастодиан банктай солилцох мэдээ, мэдээллийг тодорхой болгох, Гишүүнчлэлийн гэрээний заалтуудад хяналт тавих, Олон улсын кастоди үйл ажиллагааг Монгол улсад нэвтрүүлэх зэрэгтэй холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулахад оршино. Журмын онцлог болон давуу тал, Онцлог тал: Одоогоор хууль эрх зүйн хүрээнд кастодиан банк нь арилжаа эрхлэх байгууллагын гишүүн болох заалт байхгүй учир үйл ажиллгааны харилцаа буюу үнэт цаас шилжүүлэх түүний мэдээллийг бүртгэх хөтлөхтэй уялдуулан төвлөрсөн хадгаламжийн төв нь уг кастодиан банкуудыг нэгдсэн нэг хэлбэрт бүртгэж ажиллах, хяналт тавих, эрх ашгийг нь хамгаалах зэрэг онцлог шалтгаануудаас болж гишүүнчлэлийн журам боловсруулах болсон онцлог талтай. Давуу тал Монгол улсын хуулиар төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага зөвхөн нэг байх гэж заасан тул уг ижил төстэй байгууллагууд төвлөрсөн кастодиан үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага одоогоор зах зээл дээр байхгүй байгаа давуу талтай. 31
Кастодианы гишүүнчлэлийн журам Журмын төсөл нь 9 зүйл, 86 заалттай Энэхүү журмыг Европын холбооны улсаас гаргасан Олон улсын үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль /International Securities Law and Regulation [2009] - III/, Хонг Конг-ийн Hong Kong Exchanges and Clearing Limited биржийн 2012 онд гаргасан үйлчилгээний шимтгэлийн тайлбар зэргийг судалж боловсруулсан. Кастодиан банкинд тавигдах шаардлага Хорооноос кастодиан үйл ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл авсан байх. ҮЦТХТ-ийн гишүүнчлэлийн журамд заасанчлан аливаа албан бичиг баримтыг бүрдүүлсэн байх. Гишүүнчлэлийн гэрээ байгуулсанаар 1 удаа гишүүнчлэлийн хураамж болох 1 сая төгрөг төлөх Хавсралт гэрээг байгуулсанаар хадгаламжийн үйлчилгээний хөлс төлөх Төвлөрсөн хадгаламжид кастодианы данс нээх тухай Гишүүн болох хүсэлтэй кастодиан банк нь төвлөрсөн хадгаламжид өөрийн, номинал мөн тухайлсан зэрэг 3 дансыг нээлгэх эрхтэй байна. Гишүүний эдлэх эрх Кастодиан банк нь ҮЦТХТ-өөс өөрийн үнэт цаастай холбоотой мэдээллийг системийн дагуу хүлээн авхаар зааж өгсөн. Ингэснээр кастодиан болон төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага хоёр харилцагчийн мэдээллийг тулгах, мөн кастодиан банкны номинал данстай эзэмшигч нарын үнэт цаас шилжүүлэх болон түүнтэй холбоотой хариуцлагын асуудлыг давхар шийдэж өгч байгаагаараа онцлогтой. 32
Кастодианы шинэ үйлчилгээнүүд Ирээдүйд кастодиантай холбоотойгоор хэрэгжиж эхлэх нэмэлт үйлчилгээнүүд Mobile and electronic service Safekeeping and vault service Record of securities ownership rights Reconciliation & Reporting Securities and cash settlement Utilization of SWIFT Corporate action Information delivery to it s client Income collection, Dividend, Coupon, Bond Redemption AGM/EGM/Proxy voting Right issues, Bonus issue, Conversion, Stock split, reverse split Securities borrowing and lending service 33
Кастодианы шинэ үйлчилгээнүүд Кастодиан үйлчилгээ үзүүлдэг гол Глобал кастодиан банкууд Эдгээр нэр хүнд бүхий глобал кастодиан банкууд тухайн аль нэг улсын дотоодын кастодиан банктай гэрээ хийх замаар тухайн зах зээлд нэвтэрч ажиллах бөгөөд өөрийн харилцагчийн үнэт цаасыг гэрээ хийсэн дотоодын кастодиан банкинд хадгалуулж тухайн харилцагчтай холбоотой мэдээллийг хэр хугацаанд багтааж мэдээллэж мөн мэдээллийг авах тал дээр хоорондоо тохиролцдог байна. Учир нь олон улсын хэл дамнаж үнэт цаас эзэмшиж, төлбөр тооцоо хийдэг учир тухайн зах зээл болгонд өөрийн салбарыг нээж ажиллах боломж хууль эрх зүйн талаараа ч тэр санхүүгийн зарлагын талаараа ч тэр ховор юм. Олон улсад энэ үйл ажиллагаа нь нийтлэг зарчимтай бөгөөд дараах банкууд гол төлөв байдаг. The Bank of New York Mellon JPMorgan Chase State Street Bank and Trust Company Citigroup Banco de Oro Unibank, Bank of America, Bank of China (Hong Kong) Limited, Bank of Ireland Securities Services, Barclays, BBVA Compass, BNP Paribas Securities Services, Brown Brothers Harriman, CIBC Mellon, Clearstream, Comerica Bank, Credit Suisse, Deutsche Bank, Estrategia Investimentos, E.SUN Commercial Bank, Euroclear, Fifth Third Bank, Goldman Sachs, HDFC Bank, HSBC, ICICI Bank, Japan Trustee Services Bank, Kasbank N.V., KeyBank, LBBW, Maybank, Mega International Commercial Bank, Mitsubishi UFJ Trust and Banking Corporation, Morgan Stanley Smith Barney, NAB, National Bank of Abu Dhabi, Northern Trust, PT. Bank Central Asia, Tbk., Qatar National Bank, RBC Investor Services, Société Générale Securities Services, Standard Bank, Standard Chartered Bank, State Bank of India, The Master Trust Bank of Japan, U.S. Bank, UBS, UniCredit, Union Bank N.A., Wells Fargo Bank 34
Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам 1.3. Кастодианы үйл ажиллагааг зөвхөн Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн 46.2-т заасан этгээд эрхэлнэ. 46.2.Кастодианы үйл ажиллагааг банк, түүний хараат, эсхүл охин компани, үнэт цаасны төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллага эрхэлж болно 1.4. Хороо болон Монголбанк нь кастодианы үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хууль болон Банкны тухай хууль, Хөрөнгө оруулалтын сангийн тухай хууль, энэ журамд заасан шаардлага хангасан этгээдэд олгоно. 1.6.1. кастодианы үйл ажиллагаа гэж Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн 46.1-д заасан үйл ажиллагааг хэлнэ 46.1.Үнэт цаас өмчлөгчийн өмчлөл дэх үнэт цаасыг хадгалах, үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөхбусад эрхийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой үйлчилгээг үзүүлэх ажиллагааг кастодианы үйл ажиллагаа гэнэ 1.6.3. номиналь эзэмшигч гэж Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн 4.1.25-д заасан этгээдийг; 1.6.4. бенефициар өмчлөгч гэж Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн 4.1.26-д заасан этгээдийг; 1.6.5. "хамтын номиналь данс"гэж нэг буюу түүнээс дээш тооны бенефициар өмчлөгчийг төлөөлөн төвлөрсөн хадгаламжийн байгууллагад тусгайлан нээсэн кастодианы үйл ажиллагаа эрхэлдэг этгээдийн удирддаг дансыг 1.6.8. компанийн үйл ажиллагаа ( corporate action ) гэж бүртгэлтэй компанийн эрх бүхий этгээдийн шийдвэрээр компани, түүний энгийн болон давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигч, эсхүл бонд эзэмшигчид нөлөө үзүүлдэг үйл ажиллагаа буюу энэ журмын 3.11-т заасан үйл ажиллагааг 35
Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам 2.2.4. хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ нь банк бол Монголбанкнаас тогтоосон, банкнаас бусад этгээд бол Хорооноос тогтоосон шаардлагыг хангасан байх 2.2.6. банк, санхүү, хөрөнгийн зах зээл дээр ажиллаж байсан туршлага бүхий, үнэт цаасны зах зээл дээр ажиллах эрх авсан, 3-аас дээш жил ажилласан 6болон түүнээс дээш мэргэжилтэнтэй байх 2.2.8. Банк бол Банкны тухай хуульд заасан, банкны хараат болон охин компани бол 3-аас доошгүй гишүүнээс бүрдсэн төлөөлөн удирдах зөвлөлтэй байх бөгөөд тэдгээрийн 1-ээс доошгүй нь хараат бусгишүүн байх 2.2.9. кастодианы үйл ажиллагаа явуулах этгээдэд ажиллах мэргэжилтэн нь үнэт цаасны зах зээлд ажил үйлчилгээ явуулах эрхийг Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуулийн 35 дугаар заасан журмын дагуу авсан байх 2.2.10. кастодианы үндсэн үйл ажиллагааг хариуцан гүйцэтгэх мэргэжилтнүүд нь энэ журмын 9.9-д заасны дагуу мэргэжлийн хариуцлагын даатгалд хамрагдсан байх 2.2.15. хуулиар болон Хорооноос тогтоосон улсын тэмдэгтийн хураамж болон зохицуулалтын үйлчилгээний хөлсийг тус тус төлсөн 2.3.2. кастодианы үйл ажиллагаа эрхлэх нэгж, түүний эрх бүхий албан тушаалтан, ажилтан нь хүсэлт гаргагч банкинд бусад албан тушаал, үүргийг давхар гүйцэтгэдэггүй байх 2.5. Кастодианы үйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг хугацаагүйгээр олгох боловч Хороо хууль тогтоомж, энэ журмын 13 дугаар зүйлд заасны дагуу түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгож болно. Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам http://frc.mn/djza/id/3519 36
Кастодианы тусгай зөвшөөрлийн болон үйл ажиллагааны журам 3.11. Кастодиан нь дор дурдсан үйл ажиллагаатай холбоотой кастодианы үйлчилгээг харилцагчид заавал үзүүлэх бөгөөд энэ журмын нэгдүгээр хавсралтаар баталсан жагсаалтад дурдсан компанийн үйл ажиллагааг харилцагчтай байгуулсан гэрээний үндсэн дээр гүйцэтгэж болно: 3.11.1. хувьцаа эзэмшигчдийн ээлжит болон ээлжит бус хурал (Annual General Meeting of Shareholders, Extraordinary General Meeting of Shareholders); 3.11.2. компанийн хувьцааг худалдан авах замаар охин, хараат компани болгох (Acquisition); 3.11.3. нэмж хувьцаа гаргах (Capital Increase); 3.11.4. үнэт цаасыг хөрвүүлэх (Conversion of Equities and Debt Instruments); 3.11.5. бондын хүүгийн хуваарьт төлбөр (Coupon Payment of Debt Instruments); 3.11.6. компанийг нэгдэх, нийлэх, хуваах, тусгаарлах (De-merger/Spin-Off, Merger); 3.11.7. ногдол ашиг (Dividend); 3.11.8. үнэт цаасыг өөр төрлийн үнэт цаасаар солих, эсхүл мөнгөөр арилжих (Exchange); 3.11.9. татан буулгах (Liquidation); 3.11.10. итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр дамжуулан санал өгөх (Proxy voting); 3.11.11. бондын нэрлэсэн үнийн эргэн төлөлт (Redemption of Debt Instruments); 3.11.12. хувьцааг хуваах, нэгтгэх (Reverse Split) 37
Кастодианы санхүүгийн тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх заавар Кастодианы үйл ажиллагаа эрхэлж буй этгээд 2016 оны 1 сарын 1-ээс эхлүүлэн СЗХ-оос гаргасан Кастодианы санхүүгийн тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх заавар -ын дагуу нийтлэг зориулалттай санхүүгийн тайланг бэлтгэнэ. Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт /СТОУС/ болон Монгол улсад мөрдөгдөж буй нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн зарчмуудад бүрэн нийцсэн нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого, журам, дансны дэлгэрэнгүй жагсаалтыг боловсруулж мөрдөнө. Кастодиан банк болох банкны охин ба хараат компани нь санхүүгийн тайлангаа Сангийн сайдын 2012оны 77 дугаар тушаалаар батлагдсан аж ахуй нэгжид мөрдөх санхүүгийн тайлангийн маягт загвараар үнэн зөв бэлтгэж толилуулна. Дараах тайлан, судалгааг кастодиан банк СЗХ болон МБанкинд хүргүүлж байна. 1. Дансны үлдэгдлийн жагсаалтыг зааврын дагуу улирлаар бэлтгэж дараа улирлын эхний сарын 20-ны дотор СЗХ-нд хүргүүлнэ. 2. Кастодианы үйл ажиллагааны тайланг зааврын дагуу улирлаар бэлтгэж дараа улирлын эхний сарын 20-ны дотор СЗХ болон Монгол банкинд хүргүүлнэ. 3. Эхний хагса жилйин санхүүгийн тайланг зааврын дагуу улирлаар бэлтгэж жил бүрийн 7-р сарын 20 дотор, жилийн санхүүгийн тайланг дараа оны 2-р сарын 10-ны дотор тус тус СЗХ-нд хүргүүлнэ. 4. Банкны нэгдэл нэгтгэсэн тайлан гаргадаг бол банкны нэгдэл нэгтгэсэн жилийн эцсийн санхүүгийн тайланг дараа оны 3-р сарын 1-ний дотор СЗХ-нд хүргүүлнэ. Кастодианы санхүүгийн тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх заавар http://frc.mn/djza/id/4655 38
Зах зээл дээрх кастодианы үйл ажиллагаатай холбоотой бусад дүрэм, журам Монгол Улсад бүртгэлтэй хуулийн этгээд гадаад улсад гаргах үнэт цаасыг мэдэгдэх тухай журам Үнэт цаасны дотоод мэдээлэл, түүнийг эзэмшигчийн үнэт цаасны зах зээл дээр явуулах үйл ажиллагааны тухай журам Үнэт цаасанд нэгдсэн дугаар олгох журам Үнэт цаас гаргагчаас мэдээллийг нийтэд тогтмол хүргэх тухай журам Үнэт цаас тусгаарлах, үнэт цаасны хадгаламж дахь дансны гүйлгээг түр зогсоох тухай журам Хаалттай ХК-ийн хувьцааг бүртгэх, хадгалах, өмчлөх эрх шилжүүлэх үйл ажиллагааны журам Хаалттай хувьцаат компанийн тухай журам Хувьцаат компанийн ногдол ашиг хуваарилалтад хяналт тавих тухай журам Хувьцаат компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн хурлын зар хүргэх журам Хувьцаат компанийн хувьцааг худалдан авах санал гаргах, хувьцааг худалдан авах ажиллагааны тухай журам Хөрөнгө оруулалтын сангийн санхүүгийн тайлан бэлтгэх, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөх, цэвэр хөрөнгийг үнэлэх заавар Үнэт цаасны бүртгэлийн журам Мэргэшлийн шалгаруулалт явуулах, мэргэжилтэнд эрх олгох, түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох тухай журам Үнэт цаасаар гэрчлэгдсэн өмчлөх эрхийг бусдад бэлэглэх, өвлүүлэх тухай журам Үнэт цаасны зах зээлийг урвуулан ашиглахаас сэргийлэх журам Хамтын хөрөнгө оруулалтын сангийн үйл ажиллагааны журам Хувийн хөрөнгө оруулалтын сангийн үйл ажиллагааны тухай журам Хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас гаргах, бүртгэх, тусгай зөвшөөрөл олгох тухай журам 39
Mongolian Central Securities Depository Web site: www.mcsd.mn Email: battulga@mcsd.mn Tel: (976) 7011-3671 Fax: (976) 7011-4424 40