Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со луѓе 06 Ноември 2009
Реинтеграцијата на жртвите на трговија со луѓе претставува еден од најважните елементи на политиката за справување со трговија на луѓе. Кога станува збор за овој вид на трговија тешко е да се дефинира што навистина претставува успешна реинтеграција на жртвите и поради ова не постојат јасно дефинирани одредници кои една индивидуа треба да ги исполни за да се смета како успешно реинтергрирана. Тргнувајќи оттука, целта на овој извештај е да даде приказ на капацитетите и средствата кои се достапни за реинтегацијата на жртвите на трговија со луѓе во Македонија. Дополнително, овој извештај ги прикажува и главните актери во процесот на реинтеграција, истовремено наведувајќи ги можните модели на реинтеграција, како и работите кои можат да се подобрат и заслужуваат поголемо внимание. Институционални механизми за интерграција како функционира сé? Програмите за реинтеграција вообичаено покриваат одредена палета на активности преку кои жртвите на трговија со луѓе можат да почуствуваат дека ја добиваат потребната поддршка и дека се здобиваат со одредени вештини кои ќе им помогнат да ги остварат понатамошните цели во животот. Се работи за индивидуален процес каде жртвата се чувствува прифатена од општеството и продолжува да остварува интеракција во локалната заедница 1. Овие програми најчесто се организирани преку владини механизми, како и преку специјализирани невладини организации (НВО-a). Според ова, програмите за реинтеграција во свој фокус најмногу ги земаат образованието, обуки за наоѓање работа, повторното обединување на семејството, овозможување пристап до пазарот на работа, вработувањето земено само по себе, како и општетствените придобивки. Македонските власти имаат усвоено неколку клучни документи и ратификувано неколку меѓународни конвенции кои ја вклучуваат и се однесуваат на реинтеграцијата на жртвите на трговија со луѓе, со што се усогласуваат со поголемиот број меѓународни законски стандарди. Овие документи ги вклучуваат: Национална стратегија за борба против трговија со луѓе; Стандардни и oперативни процедури за третман на жртви на трговија со луѓе; Протокол за превенција, сузбивање и казнување на трговија со луѓе; ИЛО Конвенција 182; Елиминирање на најлошите облици на искористување на детскиот труд; 1 Интервју со Маја Варошлија, програмски менаџер за директна поддршка во невладината организација "Отворена порта Ла Страда", Скопје (20 август, 2009) 1
Додатен протокол на конвенцијата на правата на децата: за трговијата на деца, детска проституција и детска порнографија 2. Во поглед на ова, државата има развиено неколку институционални механизми кои се занимаваат со процесот на реинтеграција на жртвите на трговија со луѓе. Во документот Стандардни и oперативни процедури за третман на жртви на трговија со луѓе 3 јасно се издвојуваат главните актери во процесот на реинтеграцијата на жртвите, како на државно така и на локално ниво. Имено, овој документ ги препознава следните актери меѓу најважните: жртвата, одговорната личност задолжена за тој специфичен случај, законскиот старател (доколку се работи за малолетник), Министерството за труд и социјални работи, Центарот за социјални работи (Националниот механизам за упатување), невладините организации, претставниците од локалната самоуправа, како и Министерството за внатрешни работи (Секторот за трговија со луѓе). Следнава табела дава приказ на механизмите преку кои жртвите на трговија со луѓе се згрижуваат во засолништето Отворена порта Ла Страда, Класификацијата на згрижените жртви според методот на упатување Организација/Метод Бр. на жртви на трговија со луѓе Национален механизам за 17 упатување Министерство за внатрешни 33 работи Центар со социјални работи 4 СОС линија 1 Локални НВО-а 1 Меѓународни организации 3 Извор: Отворена порта Ла Страда Процесот на реинтеграција според документот " Стандардни и oперативни процедури за третман на жртви на трговија со луѓе " ги идентификува следните методи на реинтерграција: 2 (Стејт Департмент 2009) 3 3 Државна комисија надлежна за трговија со луѓе и нелегална миграцијa 2
- Психолошко советување; - Правничко советување; - Учење јазици; - Обуки за наоѓање работа; - Поддршка низ процесот на вработување. Програмите за реинтеграција во Македонија за засновани на следните три документи: - Програма за ресоцијализација и реинтеграција на жртвите на трговија со луѓе; - Програма за ресоцијализација и реинтеграција на деца жртви на трговија со луѓе; - Програма за ресоцијализација и реинтеграција на лица (деца и возрасни) со специјални потреби - жртви на трговија со луѓе. Секоја жртва добива индивидуален план за реинтеграција. Доколку се согласи жртвата, тој или таа можат да бидат вклучени во самите подготовки на планот. Доколку домашните жртви не се згрижени во засолништето, планот за нивна реинтеграција ќе се направи веднаш откако ќе се изврши со проценувањето на потребите од страна на Центарот за социјални работи. Од друга страна пак, поддршката на странските жртви им е овозможена се до крајот на нивниот привремен престој во државата кога сите потребни информации ќе бидат испратени до властите во матичните земји на жртвите. Планот на реинтеграција се прави само доколку жртвата сака дополнителна помош. Во случај жртвата да е дете, планот за реинтеграција е задолжителен. Капацитети Граѓанското општество може да одигра многу важна улога во борбата за спречување на трговијата со луѓе. Многу граѓански организации го имаат потребното знаење и капацитети за да можат директно да се справат со проблемот на трговија со луѓе. Нивната најзначајна улога може да се препознае во подигањето на свеста на пошироката јавност за проблемот на трговија на со луѓе, како и во развивањето и проследувањето на програмите за реинтеграција. Во моментот, во Македонија постојат само две засолништа кои нудат згрижување на жртвите на трговија со луѓе. Едното е под управата на Министерството за внатрешни работи, додека пак со другото раководи локална НВО наречена Отворена порта Ла Страда. Засолништето управувано од страна на државата (Транзитен центар за странци) не е ексклузивно наменетo само за жртви на трговија со луѓе бидејќи тоа прифаќа и мигранти. Имено, ова е местото каде се згрижуваат странските жртви на трговија со луѓе. Како 3
резултат на ова, се појавуаат одредени прашања и грижи во поглед на слободата на движење и условите за живеење во овој транзитен центар. Среќно детство е уште една локална невладина организација која со својата стручност нуди различни услуги во Транзитниот центар за странци, нудејќи програми за реинтеграција на странските жртви на трговија со луѓе. Отворена порта Ла Страда раководи со сопствено засолниште чиј капацитет изнесува 7+3 места. Ова засолниште функционира од 2005 година и претставува единственото невладино засолниште за жени жртви на трговија со луѓе. Жртвите може да останат во засолништето во период до една година. Од 2005-та година до денес, засолништето има помогнато на 59 жртви, сите граѓани на Република Македонија. Програмите за реинтеграција кои ги нуди Отворена порта Ла Страда воглавно се фокусираат на психолошко советување, едукација, обуки за наоѓање работа, учење јазици, ИТ тренинг и вработување. Една од најуспешните програми на Отворена порта Ла Страда е програмата за вработување. За жртвите кои се згрижени таму, оваа организација нуди грантови од по 3000 Евра како придонес за започнување и развивање на мали бизниси. Еден од пристапите на Отворена порта Ла Страда во овој сектор за вработување е соработката која оваа организација ја има воспоставено со локалните сопственици на мали бизниси. Некои од жртвите преку програмата за вработување почнуваат да работат во овие мали бизниси, додека пак во првите 6 месеци сите трошоци за плата, социјално и здравствено осигурување се покриени од страна на Отворена порта Ла Страда. Моментално, Владата работи на имплементација на препораките за правење на засолниште специјално наменето за жртви на трговија со луѓе. Според проекциите, ова засолниште би требало да е готово до крајот на оваа година иако додека се пишува овој извештај, сеуште ништо не е направено. Генерално, на оваа тема, веќе постои платформа за соработка помеѓу граѓанското општество и Владата. На пример, Отворена порта Ла Страда има потпишано меморандум со Министерство за образование и наука, со што Министерството и има дадено согласност оваа организација да може да посетува училишта, да организира работилници и други видови на кампањи за подигнување на свеста за проблемот нa трговија на луѓе. Во оваа ситуација, двете страни кои соработуваат се согласуваат дека недостигот на финансии ја држи целата соработка на минимално ниво бидејќи 4
државните фондови достапни за поддршка на работата на невладини организации се ограничени 4. Целата досегашна работа е резултат на странски донации. Загрижувачки факт, истотака, претставува сознанието дека воопшто не постојат финансии на државно ниво кои би биле достапни за имплементацијата на програмите за реинтеграција. Постојат некои ветувања дека со отварањето на новото државно засолниште нивото на поддршка од државата значително ќе се зголеми. Сепак, останува да се види дали ова навистина ќе се случи. Странски жртви Досега од страна на странски жртви на трговија со луѓе немало никакво барање да им се дозволи привремен престој во Македонија. Иако постои законска рамка, ниедно барање не е поднесено. Имајќи во предвид дека главните причини зошто некој би се вклучил во каналите на проституција на прво место се лошата економска состојба и сиромаштијата во матичната земја, можеме да разбереме зошто досега не било поднесено ниту едно барање за привремен престој во државава. Екстремно високата стапка на невработеност (33,5 %) воопшто не охрабрува кога станува збор за економската стабилност на жртвите на трговија со луѓе кои би биле соочени со ова завршувањето на нивните програми за реинтеграција. Отворена порта Ла Страда досега има преместено една жртва со соработка со Одделот за заштита на сведоци при Министерството за внатрешни работи. Жртвата била префрлена во друга земја, каде потоа локалната Отворена порта Ла Страда организација и помогнала и продолжила со планот за реинтеграција. Процесот на репатриација го организира и воглавно го финансира Интернационалната организација за миграција (ИОМ) со канцеларија во Скопје. Локална самоуправа Еден од идентификуваните актери во процесот на реинтеграција се и локалните власти. Настрана од 27-те Центри за социјална работа, кои всушност се централизирани, локалнати самоуправи сеуште немаат развиено ниту стратегија ниту институционални капацитети за да може полесно да ги интегрираат жртвите во локалните средини. Сепак, може да се види дека се направени одредени чекори во оваа насока, со што овој проблем добива поголема видливост меѓу луѓето во локалните заедници. На пример, Отворена 4 Интервју со Светлана Цветковска, Национален механизам за упатување, Министерство за труд и социјална работа (20 октомври 2009) 5
порта Ла Страда започна мрежа на невладини организации низ Македонија кои работат на проблемот со трговија на луѓе, човекови права и права на жената. Резултатите од ова се неколку кампањи, работилници и јавни дебати преку кои овој проблем ќе се доближи поблиску со пошироката јавност и преку кои ќе се препознае потребата да се интегрираат овие жртви кои најчесто се и стигматизирани. Заклучок Неколку пати досега различни национални и интернационални актери кои работат во областа на трговија со луѓе ги имаат посочувано државните капацитети како надлежни за имплементирање на правилни политики за реинтеграција на жртвите. Иако Македонија целосно ги исполнува минималните барања за искоренување на трговијата со луѓе, мора да се превземат дополнителни чекори, како зајакнување на националните капацитети, за да може да се понуди помош при реинтеграцијата на жртвите. Покрај тоа што соработката помеѓу граѓанското општество и државата е на задоволително ниво, сепак постои потреба за поголемо препознавање на улогата на невладините организации кои работат на овој проблем и се важни актери во процеот на реинтеграција. Владата треба да дејствува поактивно кога станува збор за обезбедување на повеќе финансии за имплементацијата на програмите за реинтеграција и не само што треба да ја земе в предвид поддршката од меѓународните донори, туку истотака треба да се посвети на своите внатершни ресурси. Во поглед на капацитетите на државата за згрижување на жртвите на трговијата со луѓе, иако постои одлука за правење на ново засолниште специјално наменето за жртвите на трговијата со луѓе (домашни и странски), засега многу малку е направено. Ова значи дека сеуште странските државјани се згрижуваат со другите групи во Транзитниот центар за странци, додека македонските државјани се носат во засолништето Отворена порта Ла Страда. Ова покажува колкава вистинска потреба има за новото засолниште кое би било достапно за многумина. На локално ниво пак, постои потреба да се превземат почетни чекори со цел да се поработи на подигнувањето на свеста кај локалните општини за потребата од програми за реинтеграција преку кои жртвите ќе се чувствуваат добредојдени во своите заедници. 6
Библиографија: 1. National Commisssion that deals with Human Trafficking and Illegal Migration"Standard Operating Procedures for Treatment of Victims of Trafficking in Human Beings." Државна комисија надлежна за трговија со луѓе и нелегална миграцијa Стандардни и oперативни процедури за третман на жртви на трговија со луѓе http://www.iomskopje.org.mk/legal/standard_operational_procedures_eng.pdf (пристапено на 14ти октомври) 2. U.S. Department of State. Trafficking in Persons Report.U.S.Department of State, 2009. Стејт Департмент, Извештај за трговија со луѓе, Стејт Департмент, 2009 http://www.state.gov/g/tip/rls/tiprpt/2009/ (пристапено на 15ти октомври) 3. Интервју со Маја Варошлија, програмски менаџер за директна поддршка во невладината организација "Отворена порта Ла Страда", Скопје (20ти август, 2009) Interview with Ms. Maja Varoslija, ProgramManager for Direct Support at Open Gate La Strada NGO in Skopje (20 August 2009) 4. Интервју со Светлана Цветковска, Национален механизам за упатување, Министерство за труд и социјална работа (20 октомври 2009) Interview with Ms. Svetlana Cvetkovska, National Refferal Mechanism, Ministry for Labour and Social Affairs (20 October 2009) 7
Програма за Надворешна и безбедносна политика Општествена интеграција на жртвите на трговија со луѓе: Проценка на институционалните капацитети на Македонија за заштита на жртвите на трговија со луѓе Андреја Богдановски, Истражувач abogdanovski@analyticamk.org This paper is part of series of research reports of Analytica in the framework of its project "Assessment of capacities to combat illicit trafficking of humans-related criminal activity: the case of Macedonia". Analytica Web: www.analyticamk.org Email: info@analyticamk.org Dame Gruev No: 7-8/3 1000 Skopje, Macedonia Phone: 00 389 (0)2 3121 948 Fax: 00 389 (0)2 3121 948