Njohuritë, qëndrimet, praktikat dhe sjelljet mbi diabetin dhe hipertensionin Përmbledhje e studimit 2016
Projekti Kujdesi Shëndetësor i Qasshëm dhe Cilësor Projekti Kujdesi Shëndetësor i Qasshëm dhe Cilësor (AQH) është dizajnuar që të mbështesë zbatimin e reformës shëndetësore dhe të plotësojë projektet nga donatorët e tjerë të fokusuar në nivelin e Kujdesit Parësor Shëndetësor (KPSH) dhe në sëmundjet jo- ngjitëse. Me tre rezultate, projekti synon stimulimin e shfrytëzimit të shërbimeve cilësore të kujdesit parësor shëndetësor nga të gjithë qytetarët e Kosovës, me fokus të veçantë në nevojat dhe përfshirjen e popullatës së cenueshme sociale. Qëllimi: Shëndeti i popullatës së Kosovës është përmirësuar, me ofrues dhe menaxhues të forcuar të kujdesit shëndetësor të aftë për përmbushjen e nevojave të pacientëve (veçanërisht të grupeve të cenueshme), të cilët janë më të vetëdijshëm për të drejtat dhe nevojat e tyre. 3 rezultatet e projektit janë: Rezultati 1 Ofruesit e Kujdesit Parësor Shëndetësor në komunat partnere të projektit ofrojnë shërbime cilësore që i përgjigjen më mirë nevojave të komuniteteve, përfshirë ato të grupeve të cenueshme. Rezultati 2 Menaxherët shëndetësor në komunat partnere të projektit përmirësojnë performancën e tyre në udhëheqjen e ofrimit të shërbimeve drejt përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë që i përgjigjet nevojave të komuniteteve. Rezultati 3 Vetëdijësimi mbi shëndetin dhe sjellja e popullsisë për kërkimin e kujdesit shëndetësor në komunat partnere të projektit është përmirësuar (në veçanti të grupeve të cenueshme) dhe komunitetet janë fuqizuar që të kërkojnë të drejtën për shërbime cilësore dhe qasje më të mirë në kujdes shëndetësor. www.aqhproject.org
Qëllimi i studimit Vlerësimi i njohurive, qëndrimit, praktikës dhe sjelljes së popullatës së përgjithshme, duke u përqendruar veçanërisht në grupet e cenueshme, për sëmundjet e përzgjedhura jo ngjitëse (SJN) dhe të drejtat e qytetarëve në shëndet. Studimi është bërë në 12 komuna të përfshira në projekt. Metodologjia Studimi mbi Njohuritë, Qëndrimet, Praktikat dhe Sjelljet (NQPS) ka përdorur dy qasje për mbledhjen e të dhënave: anketa sasiore dhe hulumtimi cilësor. 1) anketa sasiore: Janë zhvilluar intervista ballë për ballë në shtëpitë e të anketuarve. Totali i mostrës ishte 1,200 të anketuar, të cilët ishin të moshës 18+ nga zonat urbane dhe rurale, si dhe nga të dyja komunitetet, shqiptarë dhe RAE. 2) hulumtimi cilësor: Janë kryer 12 diskutime në fokus grupe, me pjesëmarrës të cilët ishin të moshës 18+ nga zonat urbane dhe ato rurale. Përzgjedhja e pjesëmarrësve ka marrë në konsideratë përfaqësimin e grave nga zonat rurale dhe komuniteteve RAE. Studimi është bërë gjatë vitit 2016 dhe siguroi të dhëna të dobishme që do të merren parasysh për aktivitetet e edukimit/promovimit shëndetësor të projektit.
Përdorimi i duhanit Rreth 20.6% e njerëzve përdorin produkte duhani 30% 12% 70% e duhanpirësve pinë duhan brenda shtëpive të tyre dhe 21% e duhanpirësve që deklaruan se pinë duhan brenda shtëpive të tyre kanë fëmijë të moshës nën 18 vjeç në familjen e tyre Perceptimi: Të rinjtë pinë më shumë se të tjerët Meshkujt e rinj pinë më shumë se femrat e reja Nuk mund ta imagjinoj se si do të ishte sikur të mos mundja të pija duhan brenda shtëpisë. Nuk më ka shkuar mendja ndonjëherë ta ndërpres pirjen e duhanit brenda shtëpisë, jam mësuar me këtë. (Grupi me femra, zona urbane)
Aktiviteti fizik 46% e popullsisë NUK plotësojnë rekomandimet e OBSH për aktivitetin fizik 39% 52% Zonat rurale Kanë mundësi të kufizuara për aktivitet fizik E shohin si një pengesë mentalitetin që ende mbizotëron në këto zona Zonat urbane Rinia është më aktive fizikisht sepse kanë shumë qendra sportive dhe palestra në afërsi Të moshuarit dhe nënat me fëmijë janë më pak aktivë për shkak të mungesës së shtigjeve për ecje ose parqeve Një mjek më këshilloi se punët e shtëpisë nuk janë të mjaftueshme, më duhet edhe të eci. Por, ku mund të dal të eci këtu në fshat, njerëzit do të fillojnë të flasin! (Grupi me femra, zona rurale)
Dieta Njerëzit mesatarisht hanë fruta dhe perime 5 ditë në javë Në ato ditë kur hanë fruta dhe perime, hanë 2 porcione* Shprehitë e të ngrënit Pjesëmarrësit deklaruan se zakonisht hanë dy shujta kryesore në ditë Dreka dhe darka janë më të rëndësishmet - Llojet e ushqimeve që konsumohen zakonisht: Mëngjesi Produktet e bulmetit Vezë të fërguara Produktet e brumit Qumësht Fëmijët: Mish i përpunuar (sallam, suxhuk) Krem çokollatë Gjalpë Dreka Zakonisht: Produktet e mishit Darka Makarona Bukë Bukë misri etj * një porcion fruta = një copë banane mesatare, mollë etj *një porcion perime = një filxhan i madh spinaq/sallatë ose gjysmë filxhani i madh domate, karrota, qepë etj
Dieta Shpeshtësia/frekuenca e përdorimit të ushqimit në dietë 43% Shtojnë kripë ose salcë me kripë në ushqimin e tyre para se të hanë ose derisa hanë disa herë në ditë ose të paktën një herë në ditë 65% Përdorin sheqer në çaj ose kafe disa herë në ditë 38% Konsumojnë pije të gazuara, Coca Cola, Fanta, pije energjetike dhe të ngjashme disa herë në ditë ose të paktën një herë në ditë
Diabeti Njohuria* mbi (përqindja) 93 Diabetin 15 Faktorët e rrezikut 22 Shenjat e hershme 22 Masat parandaluese Qëndrimet mbi (përqindja) 84 Kërkim të trajtimit 53 Siguria* në mesin e diabetikëve 16 Të informuar mbi diabetin 86 Gatishmërinë për t u informuar * Njohuria në përgjigje të pyetjes: A keni dëgjuar ndonjëherë për diabetin? Po 1 Jo 2 * Siguria: Sa ndihen të sigurtë se çfarë duhet të bëhet kur niveli i sheqerit në gjak shkon më lartë apo më ulët sesa duhet të jetë
Diabeti Praktikat/sjelljet (përqindja) 35 Matja e glukozës 67 Marrin barna 29 Marrin insulinë 90 Anëtar i familjes që merr barna 44 Anëtar i familjes që merr insulinë
Hipertensioni Njohuria mbi* (përqindja) 95 Hipertension 20 Komplikime Qëndrimet mbi ( përqindja) 60 Siguria* 22 Të informuar mbi diabetin 90 Gatishmëria për t u informuar * Njohuria në përgjigje të pyetjes: A keni dëgjuar ndonjëherë për presionin e lartë të gjakut ose hipertensionin? Po 1 Jo 2 * Siguria: Sa ndihen të sigurtë se çfarë duhet të bëhet nëse kanë presion të lartë të gjakut
Përfundimet Njohuri të larta për sëmundjet jo ngjitëse (SJN), por një nivel shumë i ulët i njohurive rreth faktorëve të rrezikut, shenjave të hershme dhe masave parandaluese Mungesë e përgjithshme e të kuptuarit duhanit si faktor rreziku për SJN të pirjes së Një numri të konsiderueshëm të popullatës u mungon aktiviteti fizik i rekomanduar Komuniteti RAE tregon sjellje shumë më rrezikuese sidomos kundrejt pirjes së duhanit Gratë kanë më shumë njohuri për SJN se sa meshkujt, veçanërisht kur bëhet fjalë për faktorët e rrezikut, shenjat e hershme dhe masat parandaluese
KOMUNAT E PËRZGJEDHURA TË PROJEKTIT AQH 8 5 11 7 2 12 1 9 6 3 4 10 Regional Hospital City Hospital 1. Fushë Kosovë / Kosovo Polje 2. Gllogoc / Glogovac 3. Graçanicë / Graçanica 4. Gjakovë / Đakovica 5. Junik / Junik 6. Lipjan / Ljipljane 7. Malishevë / Mališevo 8. Mitrovicë / Mitrovica 9. Obiliq / Obiljić 10. Rahovec / Orahovac 11. Skënderaj / Skenderaj 12.Vushtrri / Vučitrn Swiss Agency for Development and Cooperation SDC