Универзитет Св. Климент Охридски - Битола Правен Факултет- Кичево Дисперзирани студии- Струга Елена Чавкоска Брак на малолетни лица-социо-економски и правни аспекти (магистерски труд) Кичево, 2017год.
Ментор:Доц. Д-р Саша Дукоски 1. 2. Членови на комисијата: НАУЧНА ОБЛАСТ: 2
ИЗЈАВА од кандидатот Изјавувам дека при изработка на магистерскиот труд ги почитував позитивните законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната сопстеност и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги почитувам методолошките стандарти и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам под полна морална,материјална и кривична одговорност. Изјавил: --------------------------- 3
Содржина: Апстакт...6 Apstract...7 Вовед...8 1. ПОИМ И ДЕФИНИРАЊЕ НА БРАКОТ...10 1.1. Историја на бракот...10 1.2. Свршувачката како дејствије кое му претходи на склучувањето на бракот...1 2 2. ПОИМ И КАРАКТЕРИСТИКИ НА МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ...14 2.1. Малолетнички бракови...14 2.2. Причини за детски брак...15 2.3. Услови за склучување на малолетнички брак...15 2.4. Постапка за давање дозвола за склучување брак на малолетни лица...16 2.5. Склучување на брак...18 3. СОЦИО-ЕКОНОМСКИ И ПРАВНИ АСПЕКТИ...20 3.1. Страв, сиромаштија, социјални притисоци и чувство на заштита...20 3.2. Религија...21 3.3. Мираз...22 3.4. Малолетничките бракови како дел од трговијата со малолетници...23 4. КОМПАРАТИВЕН ПРЕГЛЕД НА МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ ВО СВЕТОТ...24 4.1. Србија...24 4.2. Албанија...25 4.3. Африка...26 4.4. Азија и Океанија...29 4.5. Индија...30 4.6. Иран...32 4.7. Канада...33 4.8. Обединетото Кралство...34 4
5. МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ ВО Р.МАКЕДОНИЈА...36 5.1. Р.Македонија земја со голема застапеност на малолетничките бракови...36 5.2. Tрибина за Превенција на малолетнички бракови и малолетничка бременост...41 5.3. Ромската заедница како еден од народите во нашата држава кај кој во голем процент се застапени малолетничките бракови...42 5.4. Малолетничките бракови алармантни и во Општина Дебар...45 6. ИСТРАЖУВАЧКИ ДЕЛ...46 6.1. Цели на истражувањето...46 6.2. Методолошки приод на истражувањето...46 6.2.1. Нацрт за истражување...46 6.2.2. Методи за собирање и анализирање на податоците...47 6.3. План на истражувањето...47 6.3.1. Кадровски план...47 6.3.2. Термински план...48 6.3.3. Финансиски план...48 6.4. Застапеноста на малолетничките бракови во Општина Струга...49 6.5. Методолошки постапки во истражувањето...54 6.6. Инструменти во истражувањето...55 6.6.1Општ метод...55 6.6.2Компаративен метод...55 6.6.3Метод на анализа и содржина...56 6.6.4Квалитативен и квантитативен метод...57 6.7 Анкетка...58 Заклучок...77 Користена литература...78 5
Апстрак Малолетничките бракови претставуваат бракови склучени помеѓу две лица на возрас од 16год, од кој или двете лица се малолетни, или пак едното лице е полнолетно а другото лице е малолетно. Малолетничките бракови се резултат на традиција, култура, рана сексуална активност и бременост, напуштање на образование,сиромаштија, цена на невестата и друго. Клучни зборови: Малолетнички бракови, девојчиња, социо-економски и правни аспекти. 6
Apstract Juvenile marriages are marriages concluded between two persons at the age of 16 years, of which either two persons are juveniles, or one person is an adult and the other person is juvenile. Juvenile marriages are a result of tradition, culture, early sexual activity and pregnancy, dropping out of education, poverty, bride price, and more. Key words: Juvenile marriages, girls, socio-economic and legal aspects. 7
Вовед Бракот претставува со закон уредена заедница на живот на маж и жена во која се остваруваат интересите на брачните другари, семејството и општеството. Бракот е доброволна животна заедница на маж и жена. Кон вака формулираната дефиниција за бракот, најчесто, особено кога бракот се разгледува од правен аспект, се додадаваат зборовите дека таа заедница е уредена со обичај или со закон. Според ваквата формулација, секоја друга заедница меѓу еден маж и една жена не би била брак и не може да произведува правно релевантни последици. Односите меѓу брачните другари се засноваат врз слободна одлука на мажот и жената да склучат брак, врз нивната рамноправност, почитување и помагање. Но, бракот не претставува само биолошка заедница на маж и жена, туку напротив тој се јавува истовремено и како емотивна, психолошка, стопанска, правна и уште каква не друга заедница во која се одвива севкупниот индивидуален, заеднички и колективен живот на определена групација на луѓе (племе, семејство). Поединец може да стапи во брак за неколку причини, вклучувајќи правни, социјални, емоционални, финансиски, и религиозни. Во некои делови од светот договорен брак, малолетнички брак, полигамијата, а понекогаш и принуден брак, може да се практикува како културна традиција. Спротивно на тоа, таквите практики можат да бидат забранети во многу делови во светот поради загриженоста за човековите права. Во развиените делови на светот, има општ тренд кон обезбедување еднакви права за жени во рамките на бракот и законско признавање на браковите кои се меѓурасни, меѓуверски и истополови.честопати, овие трендови се мотивирани од желбата да се воспостави еднаквост и за почитување на човековите права. Бракот може да биде признат од страна на една држава, организација, верски орган, племенска група, локална заедница или врсници. Законски пропишаната возраст за брак во некои јурисдикции е под 18 години, особено во случај на девојчиња; па дури и кога возраста е поставена на 18 години, многу јурисдикции дозволуваат претходен брак со родителска согласност или во посебни 8
околности, како што е тинејџерската бременост. Во одредени земји, дури и кога возраста на законски брак е 18 години, културните традиции имаат приоритет над законодавниот закон. 1 Во законодавството на Република Македонија, односите во семејството и регулирањето на бракот и брачната заедница се уредени со Законот за семејството.со оглед на тоа што бракот претставува доста обемен материјал, со овој труд ке се обидам особено внимание да посветам на бракот на малолетните лица согласно Законот за семејство. 1 Nour, NM (2009). "Child Marriage: a silent health and human rights issue". Reviews in obstetrics and gynecology. 2 (1): 51 56. 9
I. ПОИМ И ДЕФИНИРАЊЕ НА БРАКОТ 1.1 Историја на бракот Историјата на бракот покажува дека неговата форма се менувала и трпела влијание од страна на обичаите и традицијата, на религијата и државата, а сето тоа во зависност, од интересите на владејачките слоеви, односно на владејачката класа. Но, сепак, може да се каже дека постои нешто што останало речиси исто - тоа се субјектите и содржината на односите во бракот. Бракот бил и денес е животна заедница на маж и жена во која се созадаваат услови за живеење и на потомството што подоцна ќе се создаде. 2 Не одејќи многу далеку, историјата на бракот покажува дека кај сите антички народи ( Индија, Грција, Рим) преовладувал верски брак според својата форма ( confarreatio). Склучувањето на бракот, на пример во Рим, поминало низ три етапи: traditio- предавање односно земање на невестата, deductio uxoris in domum mariti донесување на невестата во домот на мажот, и обавување на верски обред со кој семејството на мажот ја прифаќало девојката односно снаата. Напоредно со верскиот брак мошне долго, па може да се каже дури и до наши дни, и денес, се разбира во видоизменета форма, постоел обичај брак да се заснова со грабање на девојка или си купување на жена. Во средниот век, под влијание на христијанството, бракот одново добива верски карактер за да биди подигнат на степен на една од седумте божји тајни. Во новиот век, најпрво во Франција, а потоа и со Граѓанскиот законик, е воведена задолжителна граѓанска форма на бракот, со исклучиво право на државата да пропишува норми, не само за склучување и за престанок на бракот, туку и за самите односи меѓу брачните другари. Оттогаш па наваму бројот на земјите каде што е воведен граѓански 2 Законот за семејството (чл.6, 13) 10
брак постојано се зголемува ( Белгија, Холандија, Геманија, Турција, Аргентина, Италија, Бразил и др.) 3 Покрај граѓанската форма на брак во Советскиот Сојуз бил воведен и таканаречен фактички брак, кој подоцна бил укинат. Кога станува збор за детските бракови тие биле вообичаени низ историјата од различни причини, вклучувајќи сиромаштија, несигурност, како и од политички и финансиски причини. 4 3 Проф. Д-р Миле Хаџивасилев, Семејно право, Студентски збор Скопје, 1990 4 "Southeast Asia's big dilemma: what to do about child marriage?". Plan International Australia. 20 August 2013. Archived from the original on 3 October 2013. Retrieved 10 July 2016. 11
1.2Свршувачката како дејствије кои му претходи на склучувањето на бракот Зборот свршувачка (sponsalia) потекнува од римското право, така што доаѓа од зборот spondere, што значи ветување, во овој случај ветување дека ќе се склучи брак. Свршувачките биле вообичаени во римското општество во сите периоди, особено помеѓу побогатите класи. Церемонијата за свршувачката честопати ја воделе соодветните татковци. Присуството на среќната двојка не било неопходно. Церемонијата за свршувачката била свечена работа, особено во почетниот период, која вклучувала размена на ветувања за брак од страна на татковците во име на нивните деца. Свеченоста не била задолжителна. За сенаторите се вели дека понекогаш давале збор за свршување на нивните деца во текот на вечерна веселба. Во раниот Рим pater familias можел да инсистира да го сврши своето дете за кого сака, но во подоцнежниот период на Републиката била потребна согласност од страните. На која возраст можеле да бидат свршени децата? Постојат не конзистентни податоци околу старосната граница како услов за свршување на страните. Така, до свршувачката може да дојде на многу рана возраст, под услов она што може да се прави да го разберат и двете страни, се додека не се под седум годишна возраст. Свршувањето мали деца едно за друго не било карактеристично за римското општество. Покрај нејзиното општествено и законско значење, свршувачката никогаш не било формално барање за валиден брак. Меѓутоа, таа служела како значаен доказ за aftectio manitalis намера да се стапи во брак, што представувало суштински составен дел на фактот. 5 Под поимот свршувачка, речиси секогаш се подразбирало свечен договор, свечена изјава, односно ветување на еден маж и една жена, во присуство на своите родители и други лица како сведоци, или без нив, дека ќе склучат брак. Неретко, доаѓа и до размена на дарови, во зависност од обичаите во средината, па дури и на определеното семејство. 5 Доц.д-р Методи Хаџи Јанев и пом.асс.м-р Марија Радевска 2011 година Интерна скрипта за предавање по римско право (стр.37) 12
Основно, а истовремено и специфично за свршувачката како своевиден договор, односно преддоговор, е фактот дека свршениците не се обврзани да го исполнат тој договор, односно нивното меѓусебно ветување не мора секогаш да се оствари и да доведе до склучување на брак. Имено, не постои никаков систем, на правна присила што би ги обврзал свршениците да го склучат бракот по секоја цена, иако го промениле својот став, односно се откажале од својата намера. Како што е веќе погоре наведено, свршувачката не секогаш доведува и до склучување на брак, со што фактички доаѓа и до неисполнување на целта на свршувачката односно до нејзин престанок.обратно на ова, свршувачката може да престане со исполнување на договорот помеѓу свршениците односно, со склучување на бракот. Третиот начин на престанок на свршувачката е со виша сила, смрт на едниот или на двата свршеници. Раскинувањето на свршувачката (оправдано или неоправдано) предизвикува определени правни последици, сврзани главно, со надоместување на штета (материјална и морална) и со враќање на даровите. 13
II. ПОИМ И КАРАКТЕРИСТИКИ НА МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ 2.1 Mалолетнички бракови Кога станува збор за детските бракови тие биле вообичаени низ историјата од различни причини, вклучувајќи сиромаштија, несигурност, како и од политички и финансиски причини. Денес бракот на деца се уште е прилично раширен, особено во земјите во развој, како што се делови од Африка, Југоисточна Азија, Западна Азија, Латинска Америка, и Океанија. 6 Историски гледано, детскиот брак беше вообичаен низ целиот свет, просечниот животен век не надминуваше 50 години, па затоа се сметаше за подобар начин за репродукција преку детски брак. 7 Практиката почна да се доведува во прашање во 20 век, со тоа што возраста на првиот брак на поединци се зголемува во многу земји и повеќето земји ја зголемуваат минималната брачна возрас. Како што тврди Фридман, "уредувањето и склучувањето на договорот за брак на една млада девојка биле неоспорните права на нејзиниот татко во древниот Израел". Во Антички Рим девојките се ожениле над 12-годишна возраст и момчињата над 14 години. Во средниот век, според англиските граѓански закони, кои биле изведени од римските закони, бракови пред 16-годишна возраст биле чести. Во Империјалната Кина, детскиот брак беше норма. 8 Во Р.Македонија за малолетно лице се смета лице кое нема навршено 18год од живот, па врс основа на дадената дефиниција за да се дојде до склучување на еден брак помеѓу малолетни лица потребно е да се исполнат одредени услови согласно ЗСе 9. 6 "Early Marriage, Child Spouses" (PDF). UNICEF (see section on Oceania. p. 5. 7 Sen Nag, Oishimaya (April 25, 2017). "Child Marriage - Rationale, Historical Views, And Consequences". WorldAtlas. Retrieved 2017-09-10. 8 Zhao, Z. (1997). "Demographic systems in historic China: some new findings from recent research". Journal of the Australian Population Association. 14 (2): 201 232. 9 Закон за вонпарнична постапка, Сл. Весник на Р.Македонија бр.9 од 18.01.2008година 14
2.2 Причини за детски брак Според УНФПА, факторите кои го промовираат и зајакнуваат детскиот брак вклучуваат стратегии за сиромаштија и економски опстанок; родова нееднаквост; запечатување на договори за земјиште или имот или решавање спорови; контрола врз сексуалноста и заштита на семејна чест; традиција и култура; и несигурност, особено за време на војна, глад или епидемии. 10 Други фактори вклучуваат семејни врски во кои бракот е средство за консолидирање на моќни односи меѓу семејствата. 2.3Услови за склучување на малолетничките бракови: Малолетното лице да наполнило 16год Телесна и душевна зрелост за вршење на правата и обврските во бракот Дали родителите, односно старателот, се противат малолетното лице да стапи во брак (и од кои причини), или на тоа не се противат (и од кои причини) Поднесување на предлог за давање на дозвола за склучување на брак пред надлежен орган на начин определен со овој закон. 10 "Marrying Too Young: End Child Marriage" (PDF). UNFPA. 15
2.4 Постапка за давање дозвола за склучување брак на малолетни лица Вонпарничната постапка за давање дозвола за склучување на брак на малолетно лице кое наполнило 16 години живот се поведува со поднесување на предлог до судот на чиешто подрачје лицето имало живеалиште, односно престојувалиште. Притоа, предлогот го поднесува малолетното лице кое сака да склучи брак. Доколку и двете лица кои сакаат да склучат брак се малолетни, тогаш истите поднесуваат заеднички предлог до судот кој е месно надлежен за еден од нив. Предлогот мора да содржи лични податоци за малолетното лице, лични податоци за неговите родители, односно за старателот и лични податоци за лицето со кое малолетното лице сака да склучи брак, како и докази дека тоа лице достигнало телесна и душевна зрелост неопходна за вршење на правата и должностите што настануваат во бракот. 11 Во текот на постапката судот е должен да ги испита сите суштествени околности кои се неопходни за одлучување, а особено да утврди дали малолетното лице ја достигнало телесната и душевната зрелост за вршење на правата и должностите кои настануваат во бракот и дали слободно и смислено донело одлука да склучи брак. Судот, исто така, е должен да ги испита и личните својства, имотната состојба и другите суштествени околности кои се однесуваат на лицето со кое малолетникот сака да склучи брак. За таа цел судот, по претходно прибавено мислење од соодветна здравствена установа и стручна помош од центарот за социјална работа, без присуство на другите учесници во постапката, ќе го сослуша малолетното лице, но и неговите родители, односно неговиот старател, како и лицето со кое малолетникот сака да склучи брак. По одржаното рочиште 11 Проф. Д-р Саша Дукоски, Граѓанско право применета програма, Кичево 2015 16
судот донесува решение со кое се дозволува склучување на брак или решение со кое се одбива барањето.12 Во решението со кое на малолетното лице му се дозволува склучување на брак се наведува лицето со кое му се дозволува склучување на брак, како и тоа дека бракот може да се склучи по правосилноста на решението. Против решението со кое се дозволува склучување на брак жалба можат да изјават родителите, односно старателот на малолетното лице и центарот за социјална работа, додека, пак, против решението со кое се одбива барањето жалба може да изјави само малолетното лице. 13 12 Д-р Арсен Јаневски, д-р Татјана Зороска Камиловска, Вонпарнично право, Скопје 2010 13 http://www.pravdiko.mk/uslovi-za-skluchuvane-i-polnovazhnost-na-brakot-i-postapka-za-davane-dozvola-za/ 17
2.5 Склучување на брак Склучувањето на бракот всушност е самиот чин на венчавање кое треба да се изврши на свечен начин. 14 Свечениот карактер произлегува од посебно за тоа определената просторија, од учеството на со закон предвидените лица во постапката за склучување на бракот и од самиот чин на неговото склучување. Законот за семејството предвидува дека склучувањето на брак се врши на свечен начин и во посебна службена просторија наменета токму за склучување на брак (чл.26 ст.1). Понекогаш се јавува потребата бракот од оправдани причини да се склучи на друго место, а не во определената службена просторија. Законот ја предвидел таа можност при што одобрување за склучување на бракот на некое друго место, дава матичарот (чл26 ст.2 во врска со чл.24 и 25). Тоа се најчесто околности кои го спречуваат лицето да присуствува во определената службена просторија, како што е на пр. врзаноста на лицето за постела, било да се наоѓа во својот дом, или пак ако лицето се наоѓа на издржување на затворска казна. Постои уште една околност која Законот ја зема во предвид, а тоа е дека брак може да се склучи и во присуство само на едниот иден брачен другар и полномошник на другиот иден брачен другар доколку тој објективно не е во состојба да присуствува на чинот на склучувањето на бракот. Законот предвидува дека бракот се склучува во присуство на лицата кои сакаат да склучат брак, советникот во собранието на општината, двајца сведоци и матичарот. Како сведок може да се појави секое лице кое поседува деловна способност. Оттука може да се заклучи дека како сведок, покрај полнолетно деловно способно лице, може да се јави 14 Д-р Војислав С. Бакич, Породично право, шесто дополнето и изменето издание, Белград, 1973 18
и малолетник ако со склучување на брак стекнал целосна деловна способност. 15 Присуството на сведоците е неопходно заради потврдување на идентитетот на идните брачни другари. Чинот на склучување на бракот започнува со извештајот од страна на матичарот дека идните брачни другари се присутни и дека врз однова на исправите, изјавите на идните брачни другари и на сведоците е утврдено дека не постојат пречки за склучување на бракот. Во случаите кога едниот од брачните другари е претставуван преку полномошник, се пристапува кон читање на полномошното. Советникот откако ќе констатира дека нема приговори на извештајот, започнува со самиот чин на венчавање. Имено, тој ги запознава идните брачни другари со значењето на бракот и правата и обврските што произлегуваат од него. Потоа следи прашање од негова страна упатено поединечно до секој од идните брачни другари, дали се согласува да склучи брак со идниот брачен другар. Откако брачните другари ќе одговорат потврдно, односно ќе дадат афирмативна, потврдна изјава, матичарот истата ќе ја запише во матичната книга на венчаните, во која потоа се запишуваат идните брачни другари, советникот во општината, сведоците и матичарот. Бракот е склучен кога идните брачни другари ќе се потпишат во матичната книга на венчаните (чл.29 ст.5). Веднаш по запишувањето во матичната книга на венчаните, на брачните другари им се издава извод од матичната книга на венчаните. Нашиот закон предвидува, по потпишувањето од идните брачни другари, советникот на општината да прогласи дека меѓу жената и мажот, бракот е скличен. При тоа, прогласувањето дека бракот е склучен не е од суштествена важност. 16 Бракот кој е склучен само врз основа на верски обичаи не произведува правно дејство. Оттука произлегува дека не е потребно судска пресуда за неговото непостоење, па децата родени во него ќе се сметаат како да се родени надвор од брак. И воопшто сите односи, на прво место правото на издржување и имотните односи меѓу овие лица ќе се решаваат како да потекнуваат од вонбрачна заедница, но под услов да се исполнети и другите претпоставки. 15 Лилјана Дурович, Породично право, Научна книга, Белград, 1988 16 Закон за Семејство на Р.Македонија (чл. 29. Стр,5) 19
III. СОЦИО-ЕКОНОМСКИ И ПРАВНИ АСПЕКТИ 3.1 Страв, сиромаштија, социјални притисоци и чувство на заштита Чувството на социјална несигурност е причина за детски бракови низ светот. На пример, во Непал, родителите се плашат од најверојатно општествена стигма доколку возрасните ќерки (18 години) остануваат дома. Друг страв од криминал, како што е силување, што не само што би било трауматично, туку може да доведе и до помалку прифаќање на девојката ако стане жртва на криминал. 17 На пример, девојчињата не може да се сметаат за право на брак, ако тие не се девици. Во други култури, стравот е дека невенчаната девојка може да се вклучи во нелегални врски, или да избега да предизвика постојана социјална непослушност кон нејзините браќа или сестри или дека осиромашеното семејство можеби не е во можност да најде ергени за израснати девојки во нивната економска социјална група. Таквите стравови и социјални притисоци се предложени како причини кои доведуваат до бракови кај децата. Екстремната сиромаштија може да ги направи ќерките економски товар на семејството, што може да биде причина за нивниот рана брак. Сиромашните родители може да имаат неколку алтернативи што можат да си ги дозволат за девојките во семејството; тие често го сметаат бракот како средство за да обезбедат финансиска сигурност на својата ќерка и да го намалат економскиот товар на растечкото полнолетство на семејството. 18 Брак за деца исто така може да се види како средство за обезбедување економска сигурност на девојката, особено ако таа нема членови на семејството кои ќе ја обезбедат. Во прегледите на историјата на еврејската заедница, научниците тврдат дека сиромаштијата, недостигот на младоженци, неизвесните социјални и економски услови се причина за чести брак со деца. 19 Дополнителен фактор кој предизвикува детски брак е родителското верување дека раниот брак нуди заштита. Родителите сметаат дека бракот им ја дава на нивната ќерка чувство на заштита од сексуална промискуитет и 17 "Targeting Girls in the Name of Tradition: Child Marriage". U.S. Department of State. 18 A. Grossman, 'Child marriage in Jewish society in the Middle Ages until the thirteenth century' (in Hebrew), Peamim 45 (1990), 108 126 19 http://eeca.unfpa.org/sites/default/files/pub-pdf/unfpa%20ukraine%20summary.pdf 20
безбедно од сексуално преносливи инфекции. 20 Меѓутоа, во реалноста, младите девојки имаат тенденција да се омажат за постарите мажи, ставајќи ги на зголемен ризик да склучуваат сексуално пренослива инфекција. 3.2 Религија Повеќето религии, во текот на историјата, влијаеле на брачната возраст. На пример, христијанското црковно право забранило брак на девојка пред возраста на пубертетот. 21 Хинду ведиските писанија ја наложуваа возраста на бракот на девојката да биде зрелост што ја дефинираа како три години по почетокот на пубертетот. Еврејските научници и рабини силно ги обесхрабрија браковите пред појавата на пубертетот, но во исто време, во исклучителни случаи, девојките на возраст од 3 до 12 години (законската возраст за согласност според халакха) може да се даде во брак од страна на нејзиниот татко. 22 Историски, во рамките на Католичката црква, пред Кодексот на законот од Канон од 1917 година, минималната возраст за растворлив брак (спонзолари де футуро) беше 7 години во договорните работници. Минималната возраст за важечки брак беше пубертет, или номинално 14 за мажи и 12 за жени. Кодексот на Законот за канон од 1917 година ја зголеми минималната возраст за важечки брак на 16 години за мажи и 14 за жени. Законот од Канон од 1983 година ја одржа минималната возраст за важечки брак на 16 години за мажи и 14 за жени. 23 Некои исламски брачни практики дозволија брак на девојчиња под 10-годишна возраст, бидејќи законот на Шарија е делумно заснован на животот и практиката на Мухамед, пророкот, како што е опишано во дел од Сахих Бухари и Сахих муслиман. Мухамед се оженил со Ајша, неговата трета сопруга, кога имала околу шест години, и го извршила бракот кога имала девет години. Некои главни исламски научници сугерираат дека не е важно хронолошката ера; брак возраст под муслимански верски закон е возраста кога чуварите на девојката се чувствуваат таа достигна сексуална зрелост. Таквото определување на сексуална зрелост е прашање на субјективно расудување, а кај повеќето муслимани и научници, врз основа на шеријатот, постои силна верба дека 20 Nour, Nawal M. (2006), "Health Consequences of Child Marriage in Africa", Emerging Infectious Diseases, 12 (11): 1644 1649, 21 Richard Burn, Robert Tyrwhitt and Robert Phillimore, The Ecclesiastical Law, Volume 4, Sweet Stevens & Norton (London), page 54 22 Lőw, Leopold Lőw (1969). Beiträge zur jüdischen Altherthumskunde, Band 2. Gregg. pp. 170, 175, 176. 23 Catholic Church (1999) [ 1998]. Code of canon law: new English 21
жената која се ожени со девојка помала од 13 години е прифатлива практика за муслиманите. 3.3 Мираз Обезбедувањето девојка со мираз во нејзиниот брак е древна практика која продолжува во некои делови на светот. Ова бара од родителите да им дадат имот на ќерките, што честопати е економски предизвик за многу семејства. Тешкотијата да се спаси и да се зачува богатство за мираз е честа, особено во време на економски тешкотии или прогон, или непредвидливо одземање имот и заштеди. Овие потешкотии ги притискаа семејствата да се посветат на својата девојка, без оглед на нејзината возраст, веднаш штом ќе имаат средства да го платат миразот. Така, Гоитен забележува дека европските Евреи ќе се оженат со своите девојки рано, откако ќе го соберат очекуваното количество мираз. 24 Цена на невестата е износот што го плаќа младоженецот на родителите на невестата за да се согласат да се оженат со својата ќерка. Во некои земји, помладата невеста, толку е поголема цената што може да ја достигне. Оваа практика создава економски поттик, каде што девојките се бараат и се омажиле рано од нејзиното семејство до највисокиот понудувач. Детените бракови на девојки се излез од очајни економски услови, или едноставно извор на приход за родителите. 25 Цена на невестата е уште една причина за детски брак и трговија со деца. 26 24 S.D. Goitein (1978), A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the Arab World, Vol. 3, University of California Press 25 Chowdhury, F.D. (July 2004). "The socio cultural context of child marriage in a Bangladeshi village". International Journal of Social Welfare. Wiley. 13 (3): 244 253. doi:10.1111/j.1369-6866.2004.00318.x. 26 "The trafficking of children in the Asia Pacific". Aic.gov.au. Retrieved 18 February 2015. 22
3.4 Малолетничките бракови како дел од трговијата со малолетници Неспорно е дека трговијата со малолетници претставува најсериозен криминал, кој се одразува негативно врз понатамошниот живот на детето, деградирање од неговата околина, потешкотии во понатамошниот психички развој. Заради сето тоа, треба да се обрне најмногу внимание и внимателно да се проследат конкретните мерки за превенирање на потешки последици. Обично кога децата се жртви на вакво дело, тоа може да се согледа од нивното нагло менување во однесувањето. Меѓутоа, бидејќи овој злочин во најголеми случаи се врши во тајност, не можеме да ја перцепираме причината на таквото променливо однесување. Некои експерти ни укажуваат на фактот дека децата не можат да го дефинираат тоа што им се случува, и се чувствуваат како виновници, а не како жртви. Затоа и се плашат да ја кажат вистината. Како што кажавме погоре, малолетниците се жртви на разни типови на експлоатација: сексуална експлоатација, присилна работа, слугување, присилни бракови, или се жртви на трговија со човечки органи итн. Секој од овие типови на експлоатација на малолетникот му задава голема психолошкаболка. При трговијата со малолетници се јавуваат големи проблеми. Како еден од проблемите е необрнување внимание на идентификација на малолетникот како жртва, во случај кога го депортираат во земјата од која потекнува. Друг проблем е што надлежните органи неможат точно да ги утврдат годините на жртвата, со оглед на тоа што перцепцијата на возраст се разликува во различни култури. Трет проблем кој се јавува е недостатокот на посебни заштитни домови за децата жртви, посебни простории за репатријација. Генерално и општоприфатено мислење е дека секое дете е најзаштитено во сопственото семејство. 27 Но тоа немора да значи дека таму може да е најзаштитено. Во многу случаи семејствата се главните извори на проблемот кај детето, поради сиромаштијата и несвесноста за тоа што се случува со детето. Поради овие проблеми кои се јавуваат со трговијата со малолетници, меѓународната заедница ја потпишува Конвенцијата на ООН за правата на децата (1989 год.), ратификувана од 192 земји, со Дополнителен протокол за продажба на деца, детска проституција и детска порнографија. 27 http://www.ihr.org.mk/mk/praven-dijalog/praven-dijalog-br3/130-trgovija-so-luge.html 23
IV. КОМПАРАТИВЕН ПРЕГЛЕД НА МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ ВО СВЕТОТ 4.1 Србија Бројот на малолетнички бракови во Србија се уште е алармантен! Само минатата година, според податоците на Републичкиот завод за статистика, 2.282 девојчиња на возраст од 16 до 19 години се ожениле официјално и 305 млади мажи на иста возраст. До 16 години не постои официјален брак, бидејќи таквата заедница е забранета со закон, објасни Министерството за труд и социјална политика. Во пракса, сепак, се случува вработените во центарот да бидат изведени пред финалниот акт. Двојката често доаѓа само формално, очекувајќи дозвола по секоја цена, бидејќи младата жена е бремена. Многу девојки се венчаат на возраст од 15 години - често не со своја волја! Ова е причината за 16.000 малолетни бремености годишно, но исто така и извор на насилство - сексуална, физичка и психолошка. Во време кога треба да играат кукли, во моментот кога треба да одат на училиште и да уживаат во детството, многу девојки се омажат, а некои стануваат мајки! 11 октомври - тоа е вистинско време да ја потсетиме тажната вистина дека некои девојки во светот и во Србија не добиле право да изберат. Тие, поради нивните родители, ја туркаат животната средина, сиромаштијата или нешто друго во брак на возраст од 15 години, понекогаш и порано. 28 Со цел да се намали бројот на малолетнички бракови до ниво на статистичка грешка, Министерството за труд и социјална политика смета дека е потребно подобро образование преку училиштата 28.http://www.unijasprs.org.rs/index.php?option=com_content&task=view&id=18864 24
4.2 Албанија Во Албанија, феноменот не е присутен само кај младите девојки во ромската заедница, туку и во руралните и приградските семејства, исто така, и до урбаните простори. Брак на рана возраст меѓу девојчињата и натаму останува причина за загриженост во Албанија. Елементи на семејна традиција, со корени во назадност и економските и социјалните проблеми на одржувањето на овој ритуал се сеуште присутни, пред се кај ромската заедница но, исто така и во многу рурални области низ целата земја. Овие преседани предизвика други синџири ефекти: сиромашните за двојката, недостаток на свест за планирање на семејството, зголемување на разводи, грижата за децата, намалувањето на зависноста од околностите на социјална помош итн, итн. Една невладина организација која ги следи ова прашање тесно во последните две години е Опсерваторијата за правата на детето. Според активистите на Опсерваторијата, повикувајќи се на податоците кои се собрани во оваа област во текот на 2016 година, исто така, потврди преовладувањето на склучените бракови во урбаните средини. Мониторинг во последните две години, беше се со цел да се отцени како бракови влијаат на здравјето, образованието, економската и социјалната ситуација, трговија со луѓе, насилство, независност. Една од целите на мониторингот беше, исто така, Корса. Миранда Фејзо од здружението "За заштита на правата на Ромите" во овој град смета дека и покрај некаква промена во менталитетот на заедницата, сепак се склучуваат рани бракови. Според записите на здружението, ако пред две децении возраста за склучување на бракови меѓу 13 и 14 години, просечната возраст пораснала на околу 16 години. Но, сепак во заедницата има моменти кога ова им се случува на девојчињата на 12-13 години, вели Фејзо за Дојче веле. Сепак исто така како цел на мониторингот е и привлекувањето девојки на стручни курсеви за обука со цел да им се даде работа, да им се даде можност да работат, да примаат приход и зошто да не, да бидат независни од нивните семејства, да не ги прифаќаат решенијата за проблемите со бракот на малолетничка возраст. 25
4.3 Африка Според УНИЦЕФ, Африка има највисока стапка на инциденца на детски брак, со над 70% од девојките кои се ожениле на возраст под 18 години. 29 Нигер има една од највисоките стапки на раниот брак во субсахарска Африка. Меѓу нигериските жени на возраст меѓу дваесет и дваесет и четири, 76% се изјасниле дека се ожениле пред 18- годишна возраст, а 28% пријавиле брак пред петнаесет години. Овој извештај на УНИЦЕФ е базиран на податоци кои се добиени од една мала анкета за истражување помеѓу 1995 и 2004 година, а моменталната стапка е непозната поради недостаток на инфраструктура и во некои случаи регионално насилство. 30 Африканските земји донесоа закони за возраст за брак, за да го ограничат бракот до минимална возраст од 16 до 18 години, во зависност од јурисдикцијата. Во Етиопија, Чад и Нигер, брачната возраст е 15 години, но локалните обичаи и религиозните судови имаат моќ да дозволат бракови под 12-годишна возраст.детските бракови на девојчиња во Западна Африка и Североисточна Африка се широко распространети. 31 Дополнително, сиромаштијата, религијата, традицијата и конфликтот ја зголемуваат стапката на детски брак во субсахарска Африка во некои региони. Во многу племенски системи еден човек плаќа цена на невестата на семејството на девојката за да се ожени со неа (споредувајќи се со обичаите на мираз и послушност). Во многу делови од Африка, оваа исплата, во готово, говеда или други скапоцености, се намалува како што девојката старее. Дури и пред една девојка да достигне пубертет, вообичаено за една мажена девојка да ги остави своите родители да биде со нејзиниот сопруг. Различните извештаи покажуваат дека во многу земји во Суб-Сахара постои голема инциденца на брак помеѓу девојчињата помлади од 15 години. Многу влади имаат тенденција да ги игнорираат посебните проблеми што произлегуваат од детски брак, 29 "Child Marriage is a Death Sentence for Many Young Girls" (PDF). UNICEF 30 "Archived copy". Archived from the original on 2014-03-12. Retrieved 2014-03-12. 31 allafrica.com: Nigeria: Senate Denies Child Marriage Wrongdoing, Says Law May Be Revisited". allafrica.com. 26
вклучувајќи акушерска фистула, предвремено раѓање, мртвородени, сексуално преносливи болести (вклучувајќи рак на грлото на матката) и маларија. 32 Во делови на Етиопија и Нигерија, многу девојчиња се венчаат пред 15-годишна возраст, а некои се на возраст од 7 години. Во делови од Мали 39% од девојките се венчаат пред 15 години. Во Нигер и Чад над 70% од девојчињата се венчаат пред 18 години. Од 2006 година, 15-20% од напуштањето на училиштето во Нигерија беа резултат на детски брак. Во 2013 година, Нигерија се обиде да го промени делот 29, потточка 4 од своите закони и со тоа да забрани детски бракови Во 2015 година, Малави го усвои законот за забрана на детски брак, со што се зголемува минималната возраст за брак до 18. Ова големо достигнување дојде по години напор од кампањата за зајакнување на девојките, што на крајот доведе до племенски и традиционални лидери кои ја забрануваат културната практика на детски брак. 33 Во Мароко, бракот за деца е вообичаена практика. Повеќе од 41.000 бракови секоја година вклучуваат деца невести. Пред 2003 година, браковите за деца не бараат одобрение од судот или државата. Во 2003 година, Мароко го усвои законот за семејство (Moudawana), кој ја зголеми минималната возраст за брак за девојчиња од 14 на 18 години, со исклучок на тоа што малолетни девојки може да се оженат со дозвола од старателски службеник / 102] Во текот на десетте години пред 2008 година, барањата за детски бракови главно беа одобрени од Министерството за социјален развој на Мароко и се зголемија (~ 29% од сите бракови). 34 Во Јужна Африка законот предвидува почитување на брачните практики на традиционалните бракови, при што едно лице може да се ожени на возраст од 12 години за жени и 14 за мажи. Гамбија и Танзанија ги забранија малолетничките бракови и воведоа ригорозни казни за оние што нема да ја почитуваат таа одлука. Претседателот на Гамбија, Јахја Џамех, 32 Nour, Nawal M. (2006), "Health Consequences of Child Marriage in Africa", Emerging Infectious Diseases, 12 (11): 1644 1649, 33 MOROCCO: Underage marriages increase CRIN, Rabat (January 28, 2011) 34 "Morocco amends controversial rape marriage law". BBC News. 23 January 2014. 27
најави дека за родителите што ќе ги омажат девојчињата под 18 години следува затворска казна до 20 години, која исто така ќе се однесува и на оние што вршат обреди. - Ако сакате да знаете дали е вистина тоа што го зборувам, обидете се утре и ќе видите - предупреди Џамех. Пред да се донесе оваа одлука на Врховниот суд во Танзанија за забрана на брак на лица помлади од 18 години, девојчиња помлади од 14 години можеа да се мажат со дозвола на родителите, додека момчињата мораа да имаат најмалку 18 години. - Ова е голема победа за групите и активистите за правата на малолетниците, кои сега ќе имаат полесен пат за спасување на девојчињата од малолетнички бракови, наведува Биби-си. Ова се случило благодарение на лоби-групата Иницијатива". Активистите за правата на жените ја поздравија забраната, меѓутоа, некои велат дека би било подобро властите да се занимаваат со локалните заедници и да се обидат да ги променат ставовите за малолетничките бракови, наместо да се закануваат на родителите со затворски казни. - Не мислам дека апсење на родителите е решение. Тоа би можело да доведе до реакции и саботирање на забраната - вели Истатоу Јенг од организацијата за женски права, од гамбискиот град Банјул. Околу 30 отсто од малолетните девојки во Гамбија се во брак, додека во Танзанија таа стапка е 37 отсто. Претседателот Џамех лани во декември забрани генитална мутација на жени, со затворска казна од три години за оние што ќе ја игнорираат забраната. 35 35 http://www.plusinfo.mk/vest/78223/vo-afrikanskite-zemji-zabraneti-maloletnicki-brakovi-zatvor-za-roditelite 28
4.4 Азија и Океанија Повеќе од половина од сите бракови на деца се јавуваат во земјите од Јужна Азија од Индија, Пакистан, Бангладеш и Непал. 36 Имаше намалување на стапките на детски брак низ Јужна Азија од 1991 до 2007 година, но намалувањето беше забележано кај младите адолесцентни девојчиња, а не кај девојчињата во доцните тинејџери. Некои научници сметаат дека оваа специфична возраст е поврзана со девојчињата кои сè повеќе одат на училиште до околу 15 години и потоа се венчаат. 37 36 "United Nations News Centre". UN News Service Section. 20 May 2013. 37 United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld - Afghan Girls Suffer for Sins of Male Relatives". Refworld. 29
4.5 Индија Според извештајот на УНИЦЕФ за состојбата на децата во светот, 47% од жените во Индија, на возраст од 20 до 24 години, се венчале пред полнолетната возраст од 18 години, а 56% се ожениле пред 18 години во руралните средини. Извештајот, исто така, покажа дека 40% од светските детски бракови се случуваат во Индија. 38 Како и со Африка, овој извештај на УНИЦЕФ е базиран на податоци кои се добиени од мала анкета во 1999 година. Најновиот достапен извештај на УНИЦЕФ за Индија ги користи податоците од истражувањето на домаќинствата во 2004-2005 година, на мал примерок, и други научници пријавиле пониски стапки на инциденца за Индија. Според податоците на Рај и сор., Податоците за анкетата на домаќинствата од 2005 година покажуваат дека 22% од девојките што се ожениле на возраст од 16-18 години, 20% од девојчињата во Индија биле венчани меѓу 13-16 години, а 2,6% се венчале пред 13 години. Според пописот на Индија за 2011 година, просечната возраст на брак за жени во Индија е 21. Стапките на брак за деца во Индија, според анкетата за претставници од 2009 година, паднаа на 7%. 39 Во својот демографски извештај од 2001 година, Пописот на Индија воведе нула жени во брак под 10 години, 1,4 милиони жени во брак од 59,2 милиони девојчиња на возраст од 10-14 и 11,3 милиони жени во брак од 46,3 милиони девојчиња во 15-19 години (која вклучува 18-19 возрасна група). За 2011 година, пописот на Индија ги објавува стапките на брак за деца што понатаму се намалуваат на 3,7% од жените на возраст под 18 години кои се во брак. 40 Закон за ограничување на детскиот брак, 1929 година, беше усвоен за време на мандатот на британското владеење на колонијалната Индија. Забрането е брак на машки помлад од 21 година или на женско помлада од 18 години за Хиндусите, будистите, христијаните и повеќето луѓе од Индија. Сепак, овој закон не и во моментов не се однесува на 165 милиони муслимански население во Индија, а се однесува само на Индија, Хинду, Кристијан, Џиин, Сик и други верски малцинства. Оваа поврзаност на правото и религијата била формализирана од страна на британското колонијално владеење со 38 Daragahi, Borzou (June 11, 2008), Yemeni bride, 10, says I won't, Los Angeles Times, retrieved 16 February 2010 39 Htun, M., & Weldon, L., "Sex equality in family law: historical legacies, feminist activism, and religious power in 70 countries" (PDF). World Development Report, (Purdue University, 2012). 40 Haviland, Charles (5 September 2002). "Battle over India's marriage age". BBC News. 30
муслиманските лични закони кодифицирани во Законот за примена на Индискиот муслиманско право (Shariat) од 1937 година. Возраст на кој муслиманските девојки во Индија можат законски да се венчаат, според ова муслиманско лично право, е 9, и може да биде помала ако нејзиниот старател (wali) одлучува дека е сексуално зрела. Во текот на последните 25 години, Одборот за лично право на сите индиски муслимани и другите муслимански граѓански организации активно се спротивставија на законите и мерките за спроведување на законот против детски бракови во Индија; тие тврдат дека индиските муслимански семејства имаат религиозно право да се оженат со девојка на возраст од 15 или дури 12 години. 41 Неколку држави во Индија тврдат дека имаат посебно високи стапки на брак во нивните муслимански и племенски заедници. Индија, со население од над 1,2 милијарди, има најголем вкупен број на детски бракови во светот. Тоа е значајно социјално прашање. Од 2016 година, ситуацијата е законски коригирана со Законот за забрана за детски брак, 2006 година. Според "Националниот план за акција за деца 2005", објавен од страна на Одделот за развој на жените и децата на индиската влада, постави цел да го елиминира детскиот брак целосно до 2010 година. Во 2006 година, беше донесен Законот за забрана за детски брак, 2006 забрани солемнизација на детските бракови. Овој закон наведува дека мажите мора да бидат на возраст од најмалку 21 година, а жените треба да бидат на возраст од најмалку 18 години да стапат во брак. Некои муслимански организации планирале да го оспорат новиот закон во Врховниот суд на Индија. 42 Во последниве години, различни Високи судови во Индија - вклучувајќи го и Високиот суд во Гуџарат, Високиот суд во Карнатака и Високиот суд во Мадрас - пресудиле дека актот преовладува над секој личен закон (вклучувајќи го и муслиманското лично право). 43 41 "Muslim marital age: CPI(M) criticises, Congress cautious". Retrieved 9 July 2016. 42 "Madras HC says anti-child marriage act prevails over Muslim Personal Law - Latest News & Updates at Daily News & Analysis". 1 April 2015. Retrieved 9 July 2016. 43 Nasrullah, M; et al. (2013). "Bielefeld University, Germany, Girl Child Marriage and Its Effect on Fertility in Pakistan: Findings from Pakistan Demographic and Health Survey, 2006-2007". Matern Child Health J. 18 (3): 534 43. doi:10.1007/s10995-013-1269-y. PMID 23580067. 31
4.6 Иран Легалната возраст на брак во Иран за девојчиња е 13 години, меѓутоа, некои девојки често се принудени да стапат во брак на возраст помала од 10 години. 44 Истиот извор истакнал дека "детските бракови се почести во општествено заостанатите рурални средини честопати погодени од високи нивоа на неписменост и зависност од дрога". Комитетот за правата на детето на УН (КНК), кој го разгледува детскиот брак во Иран, предупреди за зголемениот број млади девојки принудени да стапат во брак во Иран. Комитетот изрази жалење поради фактот што државата членка дозволува сексуални односи со девојки на возраст од 9 години и дека други форми на сексуална злоупотреба на уште помладите деца не се криминализирани. КРК изјави дека Техеран мора "да ги укине сите одредби кои дозволуваат, одобруваат или водат кон сексуална злоупотреба на деца" и побарале возраста од сексуална согласност да се зголеми од девет години до 16. Друштвото за заштита на правата на детето, рече дека 43.459 девојчиња на возраст под 15 години се венчале во 2009 година. Во 2010 година, 716 девојчиња на возраст под 10 години се венчале, што е повеќе од 449 во претходната година. 45 44 U.N. CONDEMNS IRAN FOR INCREASE IN CHILD BRIDES AS YOUNG AS 10 45 Articles 144, 145 and 148 of the Civil Code of Belgium. 32
4.7 Канада Од 2015 година, минималната возраст за венчавка низ цела Канада изнесува 16. Во Канада, возраста на мнозинство е утврдена од провинција / територија на 18 или 19 години, така што малолетниците под оваа возраст имаат дополнителни ограничувања (т.е. родителска и судска согласност). Според Кривичниот законик, чл. 293.2 Брак помал од 16 години гласи: Секој кој помага или учествува во брак или церемонија, знаејќи дека еден од лицата кои се во брак е на возраст под 16 години, е виновен за кривично дело кое е казниво и е затворен за период не подолг од пет години. 46 Законот за граѓанска брачна исто така наведува: 2.2 Никој кој е на возраст под 16 години не може да склучи брак. 47 46 "Matrimonial Causes Act 1973". Legislation.gov.uk. Retrieved 2015-02-18. 47 Shulamith Shaha (1983), The Fourth Estate: A History of Women in the Middle Ages, ISBN 0-415-30851-8, Routledge, pages 131-149 33
4.8 Обединето Кралство Возраста за брак во Обединетото Кралство е 18 или 16 години со согласност од родителите или судски налог, иако во Шкотска не е потребна родителска согласност за 16 години. 48 Шкотска и Андора се единствените европски јурисдикции каде што 16- годишниците можат да стапат во брак како право (т.е. без родителско или судско одобрение). Во Велика Британија, девојчињата на возраст од 12 години биле шверцувани како невести на мажи во муслиманската заедница, според извештајот од 2004 година во "Гардијан". Девојките кои се обидуваат да избегаат од овој брак со дете можат да се соочат со смрт, бидејќи тоа го крши кодот на честа на нејзиниот сопруг и на двете семејства. 49 Во јули 2014 година, Обединетото Кралство беше домаќин на својот прв глобален Самит на девојки; целта на Самитот беше да се зголемат напорите за ставање крај на детето, раното и присилно склучување бракови и осакатување на женски гениталии во рамките на една генерација. 50 48 "Marrying Too Young: End Child Marriage" (PDF). UNFPA. p. 24. 49 Women Around the World» Child Marriage in Latin America". Council on Foreign Relations - Women Around the World. Retrieved 2015-12-10. 50 "Early Marriages - Child Spouses" (PDF). UNICEF. 2010. pp. 5 9. 34
Слика 1 Стапки на раѓање на 1.000 жени на возраст од 15-19 години, во светот 35
V. МАЛОЛЕТНИЧКИТЕ БРАКОВИ ВО Р.МАКЕДОНИЈА 5.1 Р.Македонија земја со голема застапеност на малолетничките бракови Малолетничките бракови се честа појава во земјите во развој, непропорционално влијаејќи на девојчињата, загрозувајќи го нивниот живот и егзистенција. Вкоренета во културната традиција и сиромаштијата, оваа пракса не само што ги повредува човековите права, туку влијае и на стабилноста и економскиот развој на земјите. Меѓународните закони ги забрануваат малолетничките бракови пред осумнаесет годишна возраст, како возраст на полнолетство. Овие закони се засноваат на аргументот дека децата и адолесцентите не се доволно зрели да донесуваат одлуки за брак и семејство и дека раното стапување во брак може да доведе до трајни емоционални, физички и психолошки страдања. Покрај тоа, за девојчињата стапувањето прерано во брак значи уништување на можностите за образование и економски перспективи и влијае за зголемување на сиромаштијата во многу заедници во светот, попречувајќи го напредокот кон националните и глобалните развојни цели и заканувајќи се на стабилноста. 51 Социологот Илија Ацевски вели дека малолетничките бракови пред повеќе децении во традиционалните општества беше почеста појава, кога најчесто се стапувало во брак на 17 и 18 години. Тогаш на 20 години девојката била стара мома. Со текот на годините традицијата го изгубила значењето но се уште имаме средини каде тоа се случува, особено кај оние со пониско образование. Во глобала, постои една порасната свест дека влегувањето во брак прерано е штетно, па дури истото се гледа и од опкружувањето како нешто кое не е нормално. Се гони и по правна основа, постои јавно мнение кога ќе кажете дека некој на 14 години влегол во брак дека нешто очигледно не е во ред, вели Ацевски. Исто така Николина Николовска која е социјален работник во ХЕРА вели дека: Не се свесни и неможат да разберат во што влегуваат и со какви обврски треба да се сносат 51 Склучени и разведени бракови во 2010 година, Државен завод за статистика,скопје 36
понатаму. Свадбата ја доживуваат како забава, игра, неможејќи да увидат што има позади сето тоа. Така растат и живеат според правилата на постарите и кога стануваат доволно зрели да разберат што е тоа брак, овие бракови се распаѓаат и прекинуваат бидејки не се создадени од љубов, потреба и желба за заеднички живот туку од нечии туѓи интереси. Често во овие бракови децата стапуваат во сексуални односи на возраст кога се уште се во психосексуален развој, неможејќи да ги увидат последиците и доведуваат до малолетничка бременост кога психофизички незрелото тело на малолетната девојката треба да носи дете и се можни бројни комликации Покрај тоа што им е одземено правото на безгрижно детство и образование, девојчињата втурнати прерано во брак имаат и големи шанси да бидат заразени со разни полови болести поради генералниот недостиг од превенција и едукација во однос на репродуктивното здравје. Бременоста кај девојчињата е опасна по живот бидејќи кај девојчиња помлади од 15 години, па и на 16 или 17-годишна возраст, репродуктивни органи се недоразвиени, а на таа возраст и растењето сè уште трае. Друга проблематика во малолетничките бракови е ако во нив се роди и дете, поради тоа што и родителот во исто време е дете се наметнува прашањето за подготвеноста за воспитување и подигнување на идните генерации. Со прераното стапување во брак се крши правото на образование на малолетникот што стапува во брак. Напуштањето на основното образование поради брак можеби е сè поретко, но затоа во прва и во втора година од средното образование тоа добива загрижувачки размери. Ако редовното образование (задолжителното основно и средно образование) завршува на приближно 18 години, се наметнува прашањето за можноста на девојчињата да го комплетираат своето образование и да остварат едно од своите основни права. Ова е особено ризично за девојчињата од сиромашни средини, чие право на образование е скратено поради оддалеченоста на училиштето,како и поради недостигот од средства за школување. Малолетничките бракови ги надминуваат регионалните и културните граници. Во светски рамки, во земјите во развој се проценува дека секое трето девојче се мажи пред да наполни осумнаесет години, а секое деветто пред да наполни петнаесет. Аналитичарите предвидуваат дека доколку продолжат моменталните трендови, во оваа декада 142 милиони девојки во светот ќе стапат во брак пред да станат полнолетни. 37
Се заклучува дека за девојчињата од руралните средини е два пати поверојатно да стапат во брак, додека најголем број од девојчињата кои стапуваат во малолетнички бракови се од сиромашни семејства. Возрасните ги забораваат детските права,а нивните деца, наместо да растат безгрижно, се принудени да рамислуваат за брачни проблеми. Тоа е возраст на која на девојчињатасè уште им е потребна детска игра, а не грижа за брак и за семејство. Девојчињата кои стапуваат во малолетнички бракови генерално се помалку образовани, било поради недостаток на можности или поради ограничување на образованието со стапувањето во брак. Во некои земји, распространетоста на малолетничките бракови исто така лежи во верски или етнички убедувања. Најчесто тоа е дел од културата која трансгенерациски се пренесува како модел на однесување. За проблемот на малолетнички бракови во Слика 2 Дозвола за стапување во брак, село Лахце 1913год Македонија не се зборува многу и генерално се третира како прашање на традицијата, на семејството и на заедницата. Во Република Македонија, процентот на мажени девојчиња пред 15-годишна возраст е 1%, а процентот на мажени пред да наполнат 18 години е 12%. Овој процент се разликува меѓу девојките од различни етнички групи. Според податоците на Државниот завод за статистика, во 2010 година мнозинството од лица што склучиле брак на возраст под 20 години се девојчиња (230 од 329 или 70%). Значајно е да се напомене и дека мнозинството од млади невести под 20 години се мажат за постари младоженци. 52 52 http://psihologija.com.mk/maloletnichki-brakovi/ 38
Малолетничките бракови се честа појава и во Прилеп. Од Центарот за социјална работа велат дека проблемот е комплексен и дека треба да се донесе закон за забрана на стапување во брак под 18 години. И невладините бараат измени на законот. Четириесет и седум годишниот прилепчанец Фако Јајоски е многу револтиран, затоа што во државата нема закон со кој се гарантира заштита за малолетните девојки, за да не им се дозволи стапување во брак сè до полнолетство. Тој има многу непријатно искуство низ институциите во обидот да ја врати дома, својата 14 годишна ќерка која стапила во вонбрачна заедница со речиси двојно повозрасен маж. Судбината на ќерката на Јајоски и страдањата и траумите низ кои минуваат семејствата на малолетните девојки се честа појава во Прилеп. Од Центарот за социјална работа, велат дека овој проблем постоел секогаш, дека е дел од традицијата на ромската заедница. Но, радува фактот што, секоја година расте бројот на девојчиња кои го продолжуваат своето школување во средно училиште, a тоа ќе резултира со позитивни промени. Засега, како што истакнува директорката на Центарот, Снежана Јованоска, разочарувачки е што многу е мал бројот на родители, кои реагираат и бараат нивните малолетни деца да ги вратат од намерите да стапат во т.н. детски бракови. Според извештајот во сенка кон Конвенцијата за елиминирање на сите форми на дискриминација врз жената (2013), во Република Македонија постои високо ниво на прифаќање на договорените бракови и процентот на склучени малолетнички бракови во женската популација е пет пати поголем од тој во машката популација. Секоја петта жена смета дека нема право да го одбие стапувањето во брак доколку изборот на младоженец е направен од нејзиното семејство. Особено погодена заедница во Македонија со овој проблем се Ромите. Во Националната стратегија за Роми, појавата на чести малолетнички бракови е детектирана како една од причините за ниските образовни постигнувања на децата-роми. Може да се заклучи дека е потребен посистематски приод кон оваа проблематика за нејзино искоренување и превенција. Инвестирањето во иднината на девојките и одложувањето на возраста за стапување во брак, според сите истражувања, целосно ќе има повеќекратен корисен ефект за целата заедница. 39
Ако се анализира состојбата до денес бројките се сигурно поголеми, но сепак процентуално е видливо најдрастично одскокнување кај ромската популација. Детските бракови се бракови кои се формирани пред стекнување полнолетство, а возрасната граница во согласност со законите на Република Македонија е полни 18 години. Според Кривичниот законик, детските бракови се забранети, а живеењето Слика 3 во вонбрачна заедница со и помеѓу малолетни лица се смета за кривично дело односно претставува повреда на правата на децата.оттука е потребна сериозна институционална грижа за контрола и проверка на состојбата на терен. Детските бракови според нив директно влијаат и на психо-физичкиот развој на детето но и во формирањето на личноста, што остава трајни последици низ натамошниот период. Сексуалната активност на многу рана возраст го попречува развојот на гениталните органи, може да предизвика сексуално преносливи болести како и рана бременост. Покрај тоа, се поставува прашањето за нивната подготвеност да едуцираат и воспитуваат идни генерации, како и нивниот личен психолошки развој бидејќи со склучувањето на брак на рана возраст лицата се подложни на неочекувани стресни ситуации.ако некое лице склучи брак пред 18 години, се поставува прашањето за можноста на лицето да го заврши образованието, а истовремено да посвети време на новоформираното семејство и исполнување на брачните и родителски должности. Ова директно влијае на способноста да се обезбеди економска стабилност на партнерите, како и на децата што ќе се одгледуваат во тоа семејство -нагласуваат од невладината ROMA S.O.S. 53 Согласно Кривичниот законик, живеењето во вонбрачна заедница со малолетно лице е кривично дело, а казната од 3 месеци до 3 години затвор.обединетите нации го одредија 11октомври за меѓународен ден на женското дете. Светската организација го посветува првиот 11октомври на малолетничките бракови. 53 http://faktor.mk/2015/07/12/detskite-brakovi-vo-porast-institutsiite-nemokni-da-gi-soprat-i-kontroliraat/ 40