Indikativni plan razvoja proizvodnje 2016-2025 Mart 2015.
Sadržaj 1. UVOD... 2 2. TEHNIČKI PARAMETRI PROIZVODNIH KAPACITETA... 4 3. OSTVARENJE BILANSA NA MREŽI PRENOSA U PROTEKLOM PERIODU... 5 3.1 Ostvarenje bilansa električne energije na mreži prenosa u 2014. godini... 5 3.1.1 Deklarisana razmjena električne energije sa susjednim sistemima... 11 3.1.2 Prekogranični tokovi električne energije... 11 4. PROIZVODNJA I POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE U BIH U PROTEKLOM PERIODU... 13 5. BILANS ELEKTRIČNE ENERGIJE NA PRENOSNOJ MREŽI ZA 2015.... 16 6. PROGNOZA POTROŠNJE 2016.-2025. GODINA... 18 6.1 Statistički podaci relevatni za planiranje potrošnje... 18 6.2 Prognoziranje potrošnje električne energije na bazi korelacije sa bruto društvenim proizvodom... 19 6.3 Izvještaji i predviđanja ENTSO-E... 21 6.4 Planovi potrošnje korisnika prenosne mreže... 23 6.4.1 Plan potrošnje direktno priključenih kupaca... 23 6.4.2 Bruto distributivna potrošnja planovi elektroprivrednih preduzeća... 24 6.4.3 Prognoza potrošnje na prenosnoj mreži BiH na bazi podataka dostavljenih od korisnika prenosne mreže... 26 6.5 Prognoza potrošnje električne energije na prenosnoj mreži BiH... 27 7. BILANSI ENERGIJE I SNAGE NA PRENOSNOJ MREŽI 2016. 2025. GODINA... 30 7.1 Bilansi električne energije i instalisana snaga proizvodnih kapaciteta... 30 7.2 Procjena konzuma i rezerve na prenosnoj mreži... 38 7.3 Pregled broja i snage prijavljenih planiranih kapaciteta... 40 8. INTEGRACIJA OBNOVLJIVIH IZVORA... 42 8.1 Integracija vjetroelektrana... 42 8.2 Integracija solarnih elektrana... 44 9. ENTSO-E DESETOGODIŠNJI PLAN RAZVOJA PRENOSNE MREŽE... 53 9.1 TYNDP 2016... 53 9.2 Vizije razvoja evropskog EES i tržišta električne energije u periodu 2020.-2030.... 54 9.3 Planirani interkonektivni dalekovodi... 56 9.3.1 Prekogranični prenosni kapaciteti... 56 9.4 ENTSO-E Mrežni kodeksi... 57 10. ZAKLJUČCI I SUGESTIJE... 59 11. LITERATURA... 60 1
1. UVOD U skladu sa važećom legislativom, Nezavisni operator sistema u Bosni i Hercegovini (NOSBiH) je pripremio već deveti Indikativni plan razvoja proizvodnje. Ovaj Plan obuhvata period 2016.-2025. godina i vremenski obuhvat je prilagođen potrebama za izradu Plana razvoja prenosne mreže u skladu sa važećim Mrežnim kodeksom. Osnove za izradu Indikativnog plana razvoja proizvodnje su: Članom 7.11. Zakona o osnivanju Nezavisnog operatora sistema za prenosni sistem u BiH (Službeni glasnik BiH br. 35/04) definisana je obaveza Utvrđivanje indikativnog proizvodnog razvojnog plana s podacima dostavljenim od proizvođača, distributivnih kompanija i krajnjih korisnika koji su direktno povezani na prenosni sistem. Tačkom 3.18. USLOVA ZA KORIŠTENJE LICENCE ZA OBAVLJANJE DJELATNOSTI NEZAVISNOG OPERATORA SISTEMA definiše se da je Vlasnik licence dužan da utvrdi Indikativni razvojni plan proizvodnje za period od 10 godina sa podacima koje će prikupiti od proizvođača, distributivnih kompanija i krajnjih kupaca koji su direktno priključeni na prenosni sistem. Plan se svake godine nadopunjuje narednom godinom koja nije bila obuhvaćena planom. Procedura proširenja plana je ista kao i kod njegovog donošenja. Indikativni plan razvoja proizvodnje se dostavlja DERK-u na odobrenje do kraja aprila za narednu godinu. U skladu sa odjeljkom 4.1. Mrežnog kodeksa, cilj desetogodišnjeg Indikativnog plana razvoja proizvodnje je da da informaciju o najavljenim projektima izgradnje novih proizvodnih kapaciteta koji će biti priključeni na prenosnu mrežu. Indikativni plan razvoja proizvodnje treba da prioritetno ukaže na zadovoljenje potreba BiH u električnoj energiji i snazi na bazi korištenja vlastitih resursa, uvažavajući sljedeće elemente planiranja: Određivanje potreba u proizvodnim kapacitetima za pokrivanje vršnog tereta EES BiH na prenosnoj mreži; Određivanje potreba u proizvodnim kapacitetima za zadovoljenje potreba za električnom energijom distributera i direktno priključenih kupaca na prenosnoj mreži; Potrebne rezerve u snazi i energiji; Bilansni suficiti i deficiti sa komentarom o mogućim vrijednostima NTC-a. U pripremnoj fazi realizacije Indikativnog plana razvoja proizvodnje za period 2016.-2025. godina, NOSBiH je krajem oktobra 2014. godine preduzeo sljedeće aktivnosti: Ministarstvu vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH, DERK-u, Ministarstvu energije, rudarstva i industrije FBiH, Ministarstvu industrije, energetike i rudarstva RS, regulatornim komisijama (FERK i RERS) kao i Vladi Distrikta Brčko upućeni su dopisi sa obavještenjem o početku procesa pripreme plana; Svim registrovanim investitorima koji su navedeni u prethodnom planu upućeni su pozivi da dostave svoje inovirane planove ili potvrde postojeće prijave; 2
U sredstvima javnog informisanja, kao i na internet stranici NOSBiH-a, objavljen je Javni poziv svim korisnicima prenosne mreže da dostave svoje planove proizvodnje i potrošnje električne energije; Svim kupcima električne energije na prenosnoj mreži upućen je poziv da dostave svoje planove potrošnje; U registar ovog Indikativnog plana uključene su sve prijave pristigle do 31.12.2014. godine. Osim toga, u ovom Indikativnom planu razvoja proizvodnje naveden je kratki osvrt na aktivnosti ENTSO-E sa aspekta desetogodišnjeg razvoja EES-a na području zemalja članica, koji se zasniva na kratkoročnim i dugoročnim regionalnim planovima razvoja proizvodnje i potrošnje svake članice regije, uključujući i aspekte regionalnog tržišta električne energije. Rezultat ovih aktivnosti su projekti prenosne mreže od evropskog značaja. Potrebno je napomenuti da je u novembru 2014. godine od strane Državne regulatorne komisije za električnu energiju (DERK), usvojen Dugoročni plan razvoja prenosne mreže za period 2014-2023. godina, urađen od strane Elektroprenos-a BiH, i revidovan od strane NOS BiH. U toku su aktivnosti na reviziji i usvajanju Dugoročnog plana razvoja prenosne mreže za period 2015-2024. godina. Ostali elementi Indikativnog plana imaju standardnu formu i sadržaj uz konstataciju da se proizvodnja i potrošnja na prenosnoj mreži odvija prema predviđanjima NOSBiH. Međutim, veoma je važna činjenica da se ne ostvaruju planovi izgradnje proizvodnih kapaciteta, rokovi se prolongiraju iz godine u godinu, tako da je i planirana dinamika navedena u ovom planu, upitna, odnosno nema realnih pokazatelja da će se planirana dinamika ulaska u pogon novih, pa i zamjenskih, proizvodnih kapaciteta ostvariti. U tom cilju NOSBiH je za određene proizvodne kapacitete koji su bilansirani u proteklim planovima, a čija godina ulaska u pogon je upitna dao i svoje procjene mogućeg priključenja na prenosnu mrežu. Na kraju Indikativnog plana razvoja proizvodnje za period 2016.-2025. godina navode se Zaključci sa preporukama za što efikasniju realizaciju plana kako bi se u narednom periodu izbjegao uvoz električne energije i poboljšala ukupna energetska i privredna situacija u Bosni i Hercegovini. 3
2. TEHNIČKI PARAMETRI PROIZVODNIH KAPACITETA Tehnički parametri proizvodnih jedinica priključenih na prenosnoj mreži su prikazani u Tabelama 2.1. i 2.2. Tabela 2.1. - Hidroelektrane Sliv Naziv objekta Instalisana snaga agregata P max na mreži prenosa Protok Kote Akumulacija SGP Trebišnjica Neretva Vrbas (MW) (MW) (m 3 /s) (m) (GWh/hm 3 ) (GWh) Trebinje I 2x54+1x63 171 3x70 352-402 1010,7/1074,6 370-420 Dubrovnik* 2x108 108 2x48,5 288-295 8,02/9,30 1168 Čapljina 2x220 440 2x112,5 224-231,5 3,43/6.47 400 Rama 2x80 160 2x32 536-595 530,8/466 731 Jablanica 6x30 180 2x30+4x35 235-270 127,7/288 792 Grabovica 2x57 114 2x190 154,5-159,5 2,9/5 342 Salakovac 3x70 210 3x180 118,5-123 5,3/16 593 Mostar 3x24 72 3x120 74-76,5 0,4/6 310 Jajce I 2x30 60 2x30 425,8-427,1 2 247 Jajce II 3x10 30 3x27 322-327 0,21 157 Bočac 2x55 110 2x120 254-282 5,09/42,9 307 Drina Višegrad 3x105 315 3x270 330,5-336 10,0/101,0 1108 Lištica Mostarsko blato 2x30 60 2x18 Tihaljina Peć-Mlini 2x15,3 30.6 2x15 249-252 0,2/0,74 72-80 Ukupno P max 2060.6 *Proizvodnja generatora 2 iz HE DU pripada ERS. Tabela 2.2.- Termoelektrane Objekat Blok Instalisana snaga agregata Maksimalna snaga na mreži prenosa Tehnički minimum Prividna snaga Vrsta uglja Specifična potrošnja Moguća proizvodnja (MW) (MW) (MW) (MVA) (kj/kwh) (GWh) Tuzla G3 100 85 60 118 LM 14,400 462.00 Tuzla G4 200 175 125 235 LM 12,150 1078.00 Tuzla G5 200 180 125 235 LM 12,200 1078.00 Tuzla G6 215 190 115 253 M 11,810 1103.00 TUZLA 715 630 921 3721.00 Kakanj G5 118 103 60 134 M 11,700 627.00 Kakanj G6 110 85 55 137.5 M 14,433 478.00 Kakanj G7 230 205 140 270.5 M 12,260 1227.00 KAKANJ 450 385 693 2332.00 GACKO G1 300 276 180 353 L 11,520 1149.40 UGLJEVIK G1 300 279 155 353 M 11,470 1457.70 Total 1568 8660.10 4
3. OSTVARENJE BILANSA NA MREŽI PRENOSA U PROTEKLOM PERIODU 3.1 Ostvarenje bilansa električne energije na mreži prenosa u 2014. godini Ukupno raspoloživa električna energija na prenosnoj mreži u 2014. godini iznosila je 17.681 GWh. Na prenosnoj mreži ukupno je proizvedeno 14.472 GWh, dok je 47 GWh u prenosnu mrežu injektovano iz distributivne mreže. Od ukupno raspoložive električne energije na prenosnoj mreži, distributivne kompanije su preuzele 9.100 GWh, direktno priključeni kupci na prenosnu mrežu su preuzeli 2.280 GWh, susjednim sistemima je isporučeno 5.998 GWh, dok su prenosni gubici iznosili 304 GWh, odnosno 1,72 % od ukupno raspoložive energije na prenosnoj mreži. U 2014. godini PHE Čapljina je radila u pumpnom režimu 3 MWh. Potrošnja električne energije u 2014. godini u BiH manja je za 6 % od potrošnje u 2013. godini. Višak proizvodnje od 27,2 % u 2014. godini plasiran je izvan granica BiH. Od ukupno proizvedenih 14.472 GWh električne energije na prenosnoj mreži u 2014. godini, u hidroelektranama je proizvedeno 5.747 GWh, odnosno 39,7 % električne energije, dok je u termoelektranama proizvedeno 8.725 GWh, odnosno 60,3 % električne energije. Hidrološke prilike u odnosu na 2013. godinu omogućile su 82,4 % proizvodnje u hidroelektranama. U termoelektranama je proizvedeno 1,2 % manje električne energije nego prethodne godine, tako da je ukupno proizvodeno 7,9 % manje energije nego u 2013. godini. Struktura proizvodnje električne energije na prenosnoj mreži BiH po mjesecima u 2014. godini je prikazana na Slici 3.1. Vršna satna snaga konzuma na prenosnoj mreži u 2014. godini iznosila je 2.207 MW što je povećanje u odnosu na 2013. godinu za 133 MW. U Tabelama 3.1, 3.2. i 3.3. prikazani su relevantni podaci o ostvarenju elektroenergetskog bilansa na prenosnoj mreži Bosne i Hercegovine u 2014. godini po mjesecima. Potrebno je naglasiti značajno daljnje povećanje proizvodnje PHE Čapljina (172,8 GWh u 2014. godini) što daje indeks povećanja 2014/2013 od 24,2 %. Indeksi povećanja u 2013/2012 od 247,5% i 2012/2011 od 175,8% ukazuju da PHE Čapljina, kao veoma značajan proizvodni objekat, zauzima važnu ulogu u proizvodnji električne energije i da njene mogućnosti treba postaviti na poziciju kako je i početno dizajnirana. 5
Struktura proizvodnje po mjesecima u 2014. godini 1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 GWh Hidro Termo 570 629 478 372 700 399 340 325 403 458 486 587 854 786 842 579 702 732 760 718 831 471 728 720 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mjesec Slika 3.1. - Struktura proizvodnje po mjesecima u 2014. godini 6
Tabela 3.1.- Bilans električne energije na prenosnoj mreži I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2014 2014/2013 MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh % Proizvodnja električne energije na prenosnoj mreži (1) HE 570,354 628,633 477,615 486,091 587,057 399,154 339,763 324,946 403,246 372,066 458,289 700,156 5,747,370 82.4% (2) TE 854,268 786,405 842,420 579,235 471,147 702,102 731,728 760,473 717,605 831,284 727,918 720,405 8,724,990 99.8% (3) Proizvodnja UKUPNO (1+2) 1,424,622 1,415,038 1,320,035 1,065,326 1,058,204 1,101,256 1,071,491 1,085,419 1,120,851 1,203,350 1,186,207 1,420,561 14,472,360 92.1% (4) Energija primljena iz distributivne mreže 2,356 2,837 1,926 5,072 8,339 4,341 2,379 2,730 4,205 2,867 3,793 6,648 47,493 81.3% Potrošnja električne energije sa prenosne mreže (5) Distributivne kompanije 852,011 753,085 780,091 726,182 701,939 681,798 728,410 719,647 701,208 774,224 792,118 888,898 9,099,611 98.7% (6) Direktno priključeni potrošači * 195,193 183,303 203,578 194,478 194,402 179,743 191,552 190,168 180,011 188,464 190,654 188,077 2,279,623 90.6% (7) Prenosni gubici 30,418 24,736 24,915 26,526 18,480 22,774 21,825 25,717 23,786 25,503 23,956 35,819 304,185 88.7% (8) Pumpni rad 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 85.7% (9) Potrošnja UKUPNO (5+6+7+8) 1,077,625 961,124 1,008,584 947,186 914,821 884,315 941,787 935,532 905,005 988,191 1,006,728 1,112,794 11,683,422 Bilans električne energije na prenosnoj mreži (10) Bilans (3-9) 346,997 453,914 311,451 118,140 143,383 216,941 129,704 149,887 215,846 215,159 179,479 307,767 2,788,668 * Uključujući potrošnju kvalifikovanih kupaca 7
Tabela 3.2.- Proizvodnja električne energije na prenosnoj mreži PROIZVODNJA I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2014 2014/13 MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh % HE Jablanica 88,906 98,559 77,820 52,880 81,216 45,772 37,723 40,851 56,501 64,976 50,373 93,879 789,456 87.6% HE Grabovica 34,998 36,222 27,939 19,991 29,137 16,748 13,295 14,449 20,773 23,165 23,011 34,836 294,564 80.7% HE Salakovac 60,549 64,042 38,876 30,035 42,652 22,354 15,167 17,315 29,690 28,423 42,074 57,044 448,221 77.8% HE Višegrad 70,546 64,192 54,352 122,734 148,316 93,490 51,618 44,938 73,002 74,544 75,484 126,770 999,986 82.2% HE Trebinje 1 27,705 45,353 43,178 39,232 40,683 39,301 44,718 36,290 15,156 23,460 29,229 36,952 421,257 60.2% HE Trebinje 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 HE Dubrovnik (G2) 72,458 74,063 68,709 63,997 55,420 45,008 68,128 55,727 35,507 15,291 74,554 84,192 713,054 114.8% HE Bočac 16,301 24,591 22,055 38,332 60,877 26,940 22,169 26,372 41,395 24,559 20,891 27,733 352,215 132.0% HE Rama 56,418 63,903 55,170 46,887 49,282 49,466 43,323 40,555 45,070 60,247 46,249 84,603 641,173 90.7% HE Mostar 31,783 34,553 22,986 18,971 24,676 14,678 11,199 12,324 18,311 17,909 24,600 31,753 263,743 88.1% HE Jajce 1 19,052 25,701 26,116 25,707 30,886 26,319 19,764 22,690 32,830 23,807 22,118 27,799 302,789 118.7% HE Jajce 2* 6,839 8,298 8,133 8,415 10,707 9,698 7,682 7,272 8,090 8,673 7,953 9,696 101,456 114.5% PHE Čapljina 48,693 33,379 4,638 6,280 500 4,202 1,649 2,432 14,302 581 13,620 42,536 172,812 24.2% HE Peć-Mlini 11,053 15,818 15,152 7,594 6,344 2,883 1,771 1,832 6,378 3,811 13,139 16,033 101,808 109.4% HE Mostarsko Blato** 25,053 39,959 12,492 5,037 6,362 2,297 1,555 1,899 6,241 2,619 14,996 26,330 144,840 85.8% HIDROELEKTRANE 570,354 628,633 477,616 486,092 587,058 399,156 339,761 324,946 403,246 372,065 458,291 700,156 5,747,374 82.4% TE Tuzla 280,064 341,746 337,158 229,465 187,186 247,875 320,565 325,943 282,974 362,837 295,496 286,248 3,497,557 112.2% TE Kakanj 238,512 175,758 184,357 189,502 134,480 250,395 235,261 198,836 113,542 122,014 124,616 126,501 2,093,774 93.8% TE Ugljevik 177,586 137,954 162,102 0 0 116,326 161,652 127,232 180,286 186,076 167,160 175,024 1,591,398 98.4% TE Gacko 158,106 130,947 158,802 160,268 149,481 87,505 14,249 108,461 140,803 160,356 140,645 132,633 1,542,256 87.0% TERMOELEKTRANE 854,268 786,405 842,419 579,235 471,147 702,101 731,727 760,472 717,605 831,283 727,917 720,406 8,724,985 99.8% PROIZVODNJA 1,424,622 1,415,038 1,320,035 1,065,327 1,058,205 1,101,257 1,071,488 1,085,418 1,120,851 1,203,348 1,186,208 1,420,562 14,472,359 92.1% *Energija se isporučuje na distributivnu mrežu **Energija proizvedena u testnom radu 8
Tabela 3.3.- Potrošnja električne energije na prenosnoj mreži POTROŠNJA Potrošnja električne energije na prenosnoj mreži I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 2014 2014/2013 MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh % Elektrokrajina 166,827 152,982 155,333 138,455 137,993 129,214 135,307 128,668 132,231 145,948 154,489 171,872 1,749,319 97.4% Elektrodoboj 55,786 48,882 46,719 46,601 44,061 44,932 51,254 48,342 47,922 52,532 51,624 54,373 593,028 97.2% Elektrobijeljina 64,669 56,524 60,279 56,879 53,623 52,475 57,292 55,490 53,609 58,806 59,498 65,861 695,005 105.9% Elektrodistribucija Pale 28,570 23,685 25,672 23,143 22,275 21,123 22,626 23,964 24,068 26,203 26,813 29,599 297,741 99.4% Elektrohercegovina 19,800 17,218 18,551 16,599 16,732 15,480 15,817 16,740 16,157 16,966 17,751 20,611 208,422 104.6% RiTE ERS (Ugljevik i Gacko) 855 1,449 707 1,041 1,135 1,608 1,753 1,809 626 202 937 1,047 13,169 108.7% ERS 336,507 300,740 307,261 282,718 275,819 264,832 284,049 275,013 274,613 300,657 311,112 343,363 3,556,684 99.5% ED Sarajevo 130,079 110,945 118,789 110,934 105,340 100,169 102,652 101,750 102,823 115,350 120,477 136,495 1,355,803 98.8% ED Tuzla 89,715 82,388 85,305 81,438 78,681 79,723 84,992 83,555 84,212 89,101 87,278 91,450 1,017,838 98.2% ED Zenica 85,456 75,909 81,404 77,593 74,313 73,386 76,032 74,613 73,784 82,635 83,825 95,257 954,207 101.2% ED Mostar 20,025 17,098 17,296 16,147 16,188 16,248 17,716 17,163 14,612 18,616 18,569 21,403 211,081 103.7% ED Bihać 37,125 33,679 35,006 34,295 33,988 34,444 38,116 38,942 34,608 37,175 35,228 40,632 433,238 98.1% Direktni potrošači 33,318 35,376 38,581 36,282 37,646 34,530 40,498 39,261 35,397 37,312 39,439 35,313 442,953 98.7% EPBiH 395,718 355,395 376,381 356,689 346,156 338,500 360,006 355,284 345,436 380,189 384,816 420,550 4,415,120 99.3% ED Hercegovačko-Neretvanska 47,571 40,647 39,821 35,438 34,617 33,617 36,452 38,199 33,416 36,796 38,461 47,448 462,483 93.9% ED Zapadnohercegovačka 26,502 23,562 24,354 22,182 22,129 20,753 22,386 22,735 21,456 23,232 24,270 27,620 281,181 90.6% ED Herceg Bosanska 12,491 12,047 11,833 11,377 11,424 10,799 11,584 12,231 11,157 11,941 12,012 13,800 142,696 97.8% ED Srednja Bosna 28,656 24,396 26,686 24,240 21,889 22,420 26,398 26,449 22,909 27,811 27,374 29,841 309,069 99.0% ED Posavska 9,624 8,245 8,593 8,465 7,638 7,472 8,060 8,419 7,794 8,501 8,761 10,538 102,110 96.3% Direktni potrošači 101,501 92,717 104,850 99,555 96,101 86,005 104,662 104,458 100,788 106,251 36,518 34,165 1,067,571 91.1% EPHZHB 226,345 201,614 216,137 201,257 193,798 181,066 209,542 212,491 197,520 214,532 147,396 163,412 2,365,110 93.2% Aluminij (kvalifikovani kupac) 59,520 53,760 59,440 57,600 59,520 57,600 44,640 44,640 43,200 44,700 97,200 100,440 722,260 81.6% BSI Jajce (kvalifikovani kupac) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 16,560 17,112 33,672 Distrikt Brčko 29,115 24,879 24,449 22,396 21,050 19,542 21,725 22,387 20,449 22,611 25,688 32,099 286,390 99.2% Potrošnja na prenosnoj mreži 1,047,205 936,388 983,668 920,660 896,343 861,540 919,962 909,815 881,218 962,689 966,212 1,059,864 11,345,564 96.7% Pumpni rad PHE Čapljina 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 Preuzimanje sa prenosne mreže 1,047,208 936,388 983,668 920,660 896,343 861,540 919,962 909,815 881,218 962,689 966,212 1,059,864 11,345,567 96.7% 9
U Tabeli 3.4. prikazani su podaci o mjesečnim i maksimalnim i dnevnim i satnim potrošnjama električne energije u 2014. godini. Tabela 3.4.- Podaci o karakterističnoj dnevnoj potrošnji električne energije u 2014. godini MAX SATNA POTROŠNJA MIN SATNA POTROŠNJA MAX DNEVNA POTROŠNJA MIN DNEVNA POTROŠNJA MWh/h DAN SAT MWh/h DAN SAT MWh DAN MWh DAN Januar 1,966 28.01.2014. 18 997 06.01.2014. 4 39,654 28.01.2014. 33,219 01.01.2014. Februar 1,898 05.02.2014. 19 992 17.02.2014. 4 37,689 05.02.2014. 33,264 16.02.2014. Mart 1,824 05.03.2014. 19 945 31.03.2014. 4 36,119 05.03.2014. 30,195 30.03.2014. April 1,793 17.04.2014. 21 917 28.04.2014. 4 36,201 17.04.2014. 30,200 27.04.2014. Maj 1,657 05.05.2014. 21 845 19.05.2014. 4 32,470 05.05.2014. 28,067 01.05.2014. Juni 1,599 12.06.2014. 22 853 01.06.2014. 6 32,278 12.06.2014. 28,448 01.06.2014. Juli 1,615 24.07.2014. 22 904 13.07.2014. 6 32,443 25.07.2014. 29,338 13.07.2014. August 1,647 11.08.2014. 15 833 05.08.2014. 6 32,610 13.08.2014. 29,100 24.08.2014. Septembar 1,692 25.09.2014. 20 859 30.09.2014. 4 32,113 26.09.2014. 29,198 14.09.2014. Oktobar 1,876 30.10.2014. 18 896 06.10.2014. 5 35,865 30.10.2014. 29,254 05.10.2014. Novembar 1,904 26.11.2014. 18 948 10.11.2014. 4 37,310 27.11.2014. 31,956 09.11.2014. Decembar 2,207 31.12.2014. 18 992 03.12.2014. 4 42,647 31.12.2014. 34,254 07.12.2014. Slika 3.2.- Minimalna i maksimalna satna potrošnja po mjesecima u 2014. godini U Tabeli 3.5. prikazana je karakteristična postrošnja za dane u kojima je postignuta maksimalna odnosno minimalna satna snaga konzuma kao i dani sa maksimalnom i minimalnom dnevnom ptrošnjom. Na Slici 3.3. prikazani su dijagrami opterećenja za pomenute dane. U danu kada je postignuto vršno opterećenje konzuma, odnos satnog maksimalnog i minimalnog opterećenja iznosi 1,76 (2.207/1.254). U danu u kome je postignuto minimalno opterećenje ovaj odnos je 1,82 (1.516/833). Može se konstatovati da i dalje postoji relativno nepovoljan odnos maksimalnih i minimalnih satnih vrijednosti opterećenja konzuma BiH na prenosnoj mreži. 10
Tabela 3.5.- Karakteristične potrošnje električne energije u 2014. godini Max satna potrošnja Min satna potrošnja Max dnevna Min dnevna MWh Dan Sat MWh Dan Sat MWh Dan MWh Dan 2,207 31.12.2014. 18:00 833 05.08.2014. 6:00 42,647 31.12.2014. 28,067 01.05.2014. Slika 3.3.- Dijagrami potrošnje za karakteristične dane u 2014. godini 3.1.1 Deklarisana razmjena električne energije sa susjednim sistemima Prema deklarisanim programima razmjene, u elektroenergetski sistem BiH je u 2014. godini uvezeno 2.405 GWh, a iz elektroenergetskog sistema BiH izvezeno 5.219 GWh električne energije. Od toga je u 2014. godini preko prenosne mreže BiH tranzitirano 1.448 GWh električne energije. Saldo od 2.815 GWh izvezene električne energije predstavlja smanjenje u odnosu na prošlu godinu (3.715 GWh) ali i ponovno značajno povećanje izvoza u odnosu na 33 GWh izvezene električne energije u 2012. godini. Saldo deklarisane razmjene u 2014. godini je prikazan na Slici 3.4. Saldo deklarisane razmjene BiH u 2014. godini 500 400 300 200 100 0 GWh Uvoz Izvoz I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mjesec Slika 3.4. Saldo deklarisane razmjene u 2014. godini 3.1.2 Prekogranični tokovi električne energije Ostvareni fizički tokovi električne energije na interkonektivnim dalekovodima u 2014. godini daju saldo razmijenjene električne energije regulacionog područja BiH u iznosu od 2.836 GWh u smijeru izvoza. Iz susjednih elektroenergetskih sistema u sistem BiH injektovano je 11
3.162 GWh, a u druge sisteme isporučeno 5.998 GWh električne energije. Tokovi električne energije na granici sa susjednim sistemima su prikazani na Slici 3.5. 2.155 GWh Hrvatska 1.955 GWh Bosna i Hercegovina 613 GWh 996 GWh Srbija Crna Gora Slika 3.5. Saldo deklarisane razmjene u 2014. godini 12
4. PROIZVODNJA I POTROŠNJA ELEKTRIČNE ENERGIJE U BIH U PROTEKLOM PERIODU U Tabeli 4.1. prikazani su podaci o proizvodnji i potrošnji električne energije, bilansi snaga za maksimalno satno opterećenje konzuma BiH u periodu 2004.-2014. godina prema godišnjim izvještajima koje je pripremio NOSBiH (do jula 2005. godine ZEKC). Takođe u tabeli su prikazani karakteristični godišnji pokazatelji za period 2004. 2014. godina koji se koriste za određivanje godišnje krive trajanja opterećenja. Pokazatelji se određuju na osnovu sljedećih formula. - Faktor godišnjeg opeterećenja konzuma: T P = P g P max - Vrijeme iskorišćenja maksimalnog godišnjeg opterećenja: - Srednje godišnje opterećenje: T g = W ukupno P max P g = W ukupno 8760 Ukupna proizvodnja i potrošnja električne energije u BiH u periodu 1990. 2014. godina na godišnjem nivou, prema izvještajima NOSBiH-a, prikazana je na dijagramu na slici 4.1. Na slici 4.2. prikazana je potrošnja električne energije po mjesecima u periodu 2008.-2014. godina period zahvaćen uticajem ekonomske krize. 13
Tabela 4.1.Karakteristični pokazatelji za period 2004. 2014. godina R.b. Pozicija Godina Ostvareno 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 1 Godišnja potrošnja na prenosnoj mreži (MWh) 10,140,892 10,662,510 10,796,667 10,870,500 11,338,800 10,786,500 11,468,900 11,879,700 11,852,941 11,731,960 11,345,564 2 Godišnji stopa rasta potrošnje (%) 4.17 5.14 1.26 0.68 4.31-4.87 6.33 3.58-0,25-1,02-3,29 3 Proizvodnja na distributivnoj mreži (MWh) 299,500 324,700 349,749 361,000 526,900 87,800 84,300 19,791 37,573 58,385 47,493 4 Proizvodnja na prenosnoj mreži (MWh) 12,415,287 12,393,225 13,277,084 11,800,400 13,270,200 13,994,900 15,553,500 13,694,919 12,233,666 15,711,551 14,472,360 5 Ukupna proizvodnja (MWh) 12,714,787 12,717,925 13,626,833 12,161,400 13,797,100 14,082,700 15,637,800 13,714,710 12,271,239 15,769,936 14,519,853 6 Gubici na prenosnoj mreži (MWh) 321,292 383,705 311,071 312,000 326,500 306,100 337,900 324,169 308,138 343,102 304,185 7 Gubici na prenosnoj mreži u odnosu na (1) (%) 3.17 3.60 2.88 2.87 2.88 2.84 2.95 2.73 2,60 2,92 2,68 8 Pumpni rad 0.00 0.00 0.00 12,400 0.00 0.00 2,200.00 21,403.00 65,970 0.00 3 9 Ukupna potrošnja na prenosnoj mreži (1+6+8) 10,462,184 11,046,215 11,107,738 11,194,900 11,665,300 11,092,600 11,809,000 12,203,869 12,227,048 12,075,065 11,649,752 10 Gubici na prenosnoj mreži u odnosu na (5) (%) 2.59 3.10 2.34 2.64 2.46 2.19 2.17 2.37 2,52 2,18 2,10 11 BILANS NA PRENOSNOJ MREŽI (4-9) (MWh) 1,953,103 1,347,010 2,169,346 605,500 1,604,900 2,902,300 3,744,500 1,491,050 6,618 3,636,486 2,822,608 12 Vršna snaga konzuma na prenosnoj mreži (MW) 1879 2005 2019 2078 2117 2033 2173 2150 2143 2074 2207 13 Angažovana snaga izvora na mreži prenosa (MW) 2598 2446 1707 2206 2435 2273 2870 1956 1820 2119 2313 14 Potrebna snaga primarne rezerve (MW) 12 13 13 14 14 14 14 14 14 14 14 15 Potrebna snaga sekundarne rezerve (MW) 53 56 57 58 59 57 59 59 59 59 59 16 Potrebna snaga tercijerne rezerve (MW) 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 250 17 BILANS (13-12) (MW) 719 441-312 128 318 240 697-194 -323 45 106 18 Faktor godišnjeg opterećenja konzuma BiH 0.61 0.61 0.61 0.60 0.61 0.61 0.61 0.63 0.63 0.65 0.59 19 Vrijeme iskorištenja maks. god. opterećenja Tg(h) 5397 5318 5348 5231 5356 5306 5277 5526 5531 5657 5141 20 Srednje godišnje opterećenje Pg (MW) 1154 1217 1232 1241 1291 1231 1309 1356 1349 1339 1295 14
GWh 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1990 1991 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Year Consumption EES B&H Production EES B&H Slika 4.1.- Ukupna godišnja proizvodnja i potrošnja električne energije u BiH u periodu 1990. 2014. Pregled mjesečne potrošnje u periodu 2008-2014 je dat na slici 4.2. 1200 1100 1000 900 800 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Slika 4.2. Potrošnja električne energije po mjesecima u periodu 2008.-2014. godina 15
5. BILANS ELEKTRIČNE ENERGIJE NA PRENOSNOJ MREŽI ZA 2015. U tabelama 5.1. 5.4. prikazani su planske vrijednosti proizvodnje i potrošnje električne energije za 2015. godinu. Tabela 5.1.- Proizvodnja na mreži prenosa (GWh) UKUPNO HE Rama 645,0 HE Mostar 245,0 PHE Čapljina 192,0 HE Peć-Mlini 73,0 HE Jajce 1 216,0 HE Mostarsko blato 132,0 Ukupno EP HZ HB 1.503,0 HE Jablanica 715,8 HE Grabovica 286,4 HE Salakovac 406,2 Ukupno HE 1.408,4 TE Tuzla 3.684,2 TE Kakanj 2.374,5 Ukupno TE 6.058,7 Ukupno EP BiH 7.467,1 HE Trebinje 1 388,3 HE Dubrovnik 587,9 HE Višegrad 909,2 HE Bočac 274,3 Ukupno HE 2.159,7 TE Gacko 1.650,0 TE Ugljevik 1.674,0 Ukupno TE 3.324,0 Ukupno ERS 5.483,7 Ukupno HE u BiH 5.071,2 Ukupno TE u BiH 9.382,7 Ukupno 14.453,8 Tabela 5.2. Bruto distributivna potrošnja (GWh) UKUPNO EP HZ HB 1413,70 EP BiH 4456,42 ERS 3576,01 Distrikt Brčko 300,00 Ukupno bruto distr. potrošnja 9746,14 Tabela 5.3. Direktni kupci (kvalifikovani i tarifni) (GWh) UKUPNO B.S.I. Jajce 201,48 Aluminij Mostar (kvalif dio) 876,00 Ukupno Kvalif. kupci 1077,48 Steelmin 272,20 B.S.I. Jajce 35,04 Aluminij Mostar (snab.) 1095,00 Željeznica FBiH 6,00 EP HZ HB 1408,24 Mittal Steel Zenica 380,00 Željeznice FBiH 47,94 Željezara Ilijaš 4,42 Cementara Kakanj 67,50 KTK Visoko 0,45 EP BiH 500,31 FG Birač Zvornik 108,00 Željeznica RS 18,70 Novi rudnici Ljubija 29,16 Potrošnja HE, R i TE 17,19 ERS 173,05 Ukupno tarifni kupci 2081,60 Ukupno direktni kupci 3159,08 Tabela 5.4. Ukupna potrošnja u BiH (GWh) UKUPNO EP HZ HB 2.821,94 EP BiH 4.956,73 ERS 3.749,06 Distrikt Brčko 300,00 Kvalifikovani kupci 1077,48 Ukupna potrošnja u BiH 12.905,22 16
Podaci iz prethodnih tabela su preuzeti iz Bilansa električne energije na mreži prenosa za 2015. godinu, koji NOS BiH izrađuje na osnovu bilansa potrošnje i proizvodnje električne energije elektroprivreda u BiH i Distrikta Brčko. Ukupne bilansne vrijednosti su date u sljedećoj tabeli. Tabela 5.5. Bilans električne energije za 2015. 1. Bruto distributivna potrošnja 9.746,14 2. Direktni tarifni kupci 2.081,60 3. Direktni kvalifikovani kupci 1077,48 4. Direktni kupci 3.159,08 5. Proizvodnja na mreži prenosa 14.453,84 6. Proizvodnja DHE, MHE, VE i ITE 743,31 7. Gubici prenosa 328,00 8. Isporuka sa mreže prenosa 12.091,36 9. Ukupna potrošnja u BiH 12.905,22 10. Ukupna proizvodnja u BiH 15.197,16 Bilans BiH (10.-9.-7.) 2.034,49 17
6. PROGNOZA POTROŠNJE 2016.-2025. GODINA 6.1 Statistički podaci relevatni za planiranje potrošnje Zvanični nosioci statističkih aktivnosti u Bosni i Hercegovini su: Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Zavod za statistiku Federacije Bosne i Hercegovine, Republički zavod za statistiku Republike Srpske i Statistički biro Distrikta Brčko, koji je prema Zakonu o statistici BiH ispostava Agencije za statistiku BiH. U Tabeli 6.1. je dat pregled potrošnje električne energije na prenosnoj mreži i dostupnih podataka o osnovnim indikatorima za Bosnu i Hercegovinu, za period 2003.-2014. godina [1], [2], prema podacima zvaničnih statističkih organizacija (www.bhas.ba). Tabela 6.1.- Pregled potrošnje električne energije i osnovnih indikatora za Bosnu i Hercegovinu Procjena ukupnog prisutnog stanovn.hilj. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 3.832 3.842 3.843 3.843 3.842 3.842 3.843 3.843 3.840 3.836 3.792* 3.792* Broj st./km 2 75 75 75 75 75 75 75 75 75 75 74 74 BDP u mil. KM BDP/stan. u KM BDP/stan. u EUR*** Porast BDP (%) Potrošnja el.energije GWh** Porast potrošnje 14.689 15.946 17.218 19.333 21.836 24.759 24.051 24.584 25.772 25.734 26.282 3.833 4.150 4.480 5.031 5.683 6.444 6.258 6.397 6.711 6.709 6.930-1.956 2.118 2.291 2.572 2.906 3.295 3.200 3.271 3.432 3.430 3.636 5,22 8,27 7,97 12,28 12,95 13,39-2,86 2,22 4,8-0,15 2,2-9.734 10.141 10.663 10.797 10.871 11.338 10.787 11.469 11.880 11.853 11.732 11.379 6,42 4,18 5,14 1,26 0,69 4,2-4,9 6,3 3,6-0,2-1,02-3,00 (%) *Preliminarni rezultati Popisa 2013. godine, **Potrošnja električne energije na mreži prenosa (podaci NOS BiH), ***obračunato po prosječnom godišnjem kursu eura CB BiH Treba naglasiti da je posljednji popis broja stanovnika u BiH obavljen 1991. godine, kada je na području Bosne i Hercegovine registrovano 4.377.033 stanovnika. Podaci koji su dati u Tabeli 6.1. predstavljaju procjenu broja stanovnika koje su izvršile statističke organizacije. Ukupan broj stanovnika u BiH prema preliminarnim rezultatima popisa je 3.791.622 stanovnika. Konačni rezultati popisa će biti sukcesivno objavljivani u periodu 2014-2016. godina. Struktura finalne potrošnje električne energije u Bosni i Hercegovini u periodu 2008.-2013. godine koju objavljuje Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine u svojim saopštenjima Statistika energije je data u Tabeli 6.2. Iznos finalne potrošnje je nešto manji (cca 10%) od egzaktnih podataka o potrošnji električne energije na prenosnoj mreži koje publikuje NOS - - 18
BiH jer nisu uračunati gubici na distributivnoj mreži, međutim ovi izvještaji su značajni jer ukazuju na procentualnu strukturu potrošača. Finalna potrošnja električne energije predstavlja finalnu potrošnju energije u industriji, građevinarstvu, saobraćaju, poljoprivredi, domaćinstvima i ostalim sektorima. U finalnoj potrošnji električne energije u 2013. godini domaćinstva učestvuju sa 42,3%, industrija sa 37,4%, a ostali potrošači uključujući građevinarstvo, saobraćaj i poljoprivredu učestvuju sa 20,3%. Najveće učešće u potrošnji električne energije u 2011. godini u industrijskom sektoru ima industrija proizvodnje metala bez željeza sa 48,1%, dok industrija željeza i čelika učestvuje sa 19,4%. Tabela 6.2. Struktura finalne potrošnje električne energije u Bosni i Hercegovini u periodu 2008.- 2013. godina (Izvor: Agencija za statistiku BiH) GWh 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Industrija željeza i čelika 472 351 595 678 750 793 Hemijska (uklj. i 93 72 81 89 107 104 petrohemijsku) Metali bez željeza 2027 1596 1884 2106 2041 1969 Nemetalni mineralni 200 177 181 189 181 154 proizvodi 23 19 23 24 43 35 Transportna oprema Mašine Rudarstvo i kamenolomi Prerada hrane, pića i duhana Celuloza, papir i štampanje Drvo i drveni proizvodi Tekstil i koža Nespecificirano (industrija) 210 58 268 197 113 37 102 187 65 164 174 94 41 93 224 80 190 177 115 47 95 230 84 202 192 137 88 112 206 90 244 238 174 90 133 216 75 195 190 156 84 118 Industrija ukupno 3800 3033 3692 4131 4297 4089 Industrija (%) 38,1% 32,1% 35,9% 38,3% 38,7% 37,4% Saobraćaj 94 98 136 139 107 84 Saobraćaj (%) 0,9% 1,0% 1,3% 1,3% 0,9% 0,7% Domaćinstva 4335 4539 4542 4541 4599 4624 Domaćinstva (%) 43,4% 48% 43,9% 42,1% 41,4% 42,3% Građevinarstvo 94 99 127 84 86 60 Poljoprivreda 53 67 89 94 90 84 Ostali potrošači 1608 1627 1761 1799 1918 2027 Ostala potrošnja ukupno 1755 1793 1977 1977 2201 2255 Ostala potrošnja ukupno (%) 17,6% 19% 19,1% 18,3% 19,9% 20,3% FINALNA POTROŠNJA 9974 9463 10347 10788 11097 10933 6.2 Prognoziranje potrošnje električne energije na bazi korelacije sa bruto društvenim proizvodom Teoretski model prognoziranja potrošnje električne energije, na bazi korelacije sa bruto društvenim proizvodom, se bazira na linearnoj funkcionalnoj povezanosti između potrošnje 19
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 električne energije i BDP-a. To znači da je za određeni nivo BDP, potrebno utrošiti i adekvatnu količinu električne energije. Prema istraživanjima, postoji visok stepen korelacije između promjena bruto društvenog proizvoda i promjena u potrošnji električne energije. Konstatovana je pozitivna korelacija, tj. porast društvenog proizvoda dovodi do porasta potrošnje električne energije sa vrlo visokim stepenom korelacije (između 0,95 i 0,99). Ovu tezu potvrđuje i vrlo visok stepen elastičnosti između stope rasta bruto društvenog proizvoda i stope rasta potrošnje električne energije. Koeficijent elastičnosti se obično kreće od 0,85 do 0,95, što znači da promjena bruto društvenog proizvoda od 1% izaziva promjene u potrošnji od 0,85% -0,95%. Na slici 6.1. je prikazan uporedni dijagram kretanja BDP (mil.km) i potrošnje (GWh) u Bosni i Hercegovini za period 2000.-2013. (2014). godina. U svim posmatranim godinama, izuzev 2009. i 2012. godine zabilježeni su porast BDP-a i potrošnje električne energije. Samo u 2013. godini je zabilježen porast BDP-a, uz istovremeni pad potrošnje električne energije. Ovakva kretanja se direktno odražavaju i na koeficijent elastičnosti koji je za 2005-u godinu iznosio 0,62, u 2006. godini 0,56, u 2007. godini 0,5, u 2008. 0,46, u 2009. 0,45, u 2010. 0,47, a u 2011. i 2012. godini iznosio je 0,47. Proračunati srednji koeficijent elastičnosti za period 2005.-2012. godina iznosi 0,5. GWh, mil.km 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 Potrošnja (GWh) BDP (mil.km) Slika 6.1. - Bruto društveni proizvod i potrošnja električne energije u BiH U Tabeli 6.3 je data procjena porasta BDP-a, i potrošnje električne energije u Bosni i Hercegovini za period 2016.-2025. godina. U 2016. godini procjenjen realni porast BDP-a je 2,5%, a u 2017. godini 3%, prema najnovijim prognozama Svjetske banke [www.worldbank.org], dok je za period nakon 2017. godine na osnovu opštih ekonomskih kretanja u BiH i regionu procjenjen porast od 4%. Uz pretpostavljeni rast BDP od 2,5% u 2016. godini, odnosno 3% u 2017. godini i 4% za period do 2025. godine i prethodno proračunati koeficijent elastičnosti 0,5 dobijemo poraste potrošnje električne energije od 1,25% u 2016. godini, odnosno 1,5% u 2017. godini i 2% za period do 2025. godine. 20
Tabela 6.3.- Prognoza potrošnje električne energije u BiH na bazi korelacije sa BDP-om Godina Procjenjeni realni Porast potrošnje porast BDP-a električne energije 2016 2,5% 1,25% 2017 3,0% 1,5% 2018 4,0% 2% 2019 4,0% 2% 2020 4,0% 2% 2021 4,0% 2% 2022 4,0% 2% 2023 4,0% 2% 2024 4,0% 2% 2025 4,0% 2% Kod prognoziranja potrošnje električne energije na osnovu korelacije sa bruto društvenim proizvodom u BiH ima dosta nepoznanica, radi nepoznavanja tačnijih podataka o kretanju BDP u narednom periodu, ali se gore navedene procjene mogu u kombinaciji sa drugim metodama koristiti za određivanje okvirnog porasta potrošnje. 6.3 Izvještaji i predviđanja ENTSO-E Izvještaj Scenario Outlook and Adequacy Forecast (SO&AF) 2014 2030 (www.entsoe.eu) je godišnja publikacija ENTSO-E, koja se koristi kao osnova za desetogodišnji pan-evropski plan (Ten Year Network Development Plan-TYNDP) i Regionalne planove investicija (Regional Investment Plans-RgIP). Izvještaj SO&AF2014 je publikovan kao dio desetogodišnjeg pan-evropskog plana TYNDP 2014. Kod predviđanja porasta opterećenja za period 2014-2025. godina, Bosna i Hercegovina se nalazi u grupi zemalja sa prosječnim godišnjim porastom opterećenja (većim od 1,92% i manjim od 2,5%- Slika 6.2.) 21
Slika 6.2.- Prosječni godišnji porast opterećenja ENTSO-E za period 2014. 2025. godina Kod predviđanja porasta opterećenja za period 2014-2030. godina, Bosna i Hercegovina se nalazi u grupi zemalja sa prosječnim godišnjim porastom opterećenja (većim od 0,82% i manjim od 1,92%- Slika 6.3.) Slika 6.3.- Prosječni godišnji porast opterećenja ENTSO-E za period 2014. 2030. godina 22
6.4 Planovi potrošnje korisnika prenosne mreže Kao što je već u Uvodu navedeno, NOSBiH je blagovremeno pripremio sve potrebne elemente kako bi korisnicima prenosne mreže omogućio pravovremeno informisanje o njihovim obavezama u dostavljanju planskih podataka u skladu sa Zakonom i Mrežnim kodeksom. 6.4.1 Plan potrošnje direktno priključenih kupaca U Tabeli 6.4. su prikazani dostavljeni podaci o potrošnji korisnika koji su direktno priključeni na prenosnu mrežu, a u Tabeli 6.5. maksimalne snage na prenosnoj mreži za period 2016.- 2025. godina. Podatke su do utvrđenog roka dostavili Aluminij d.d. Mostar, Alumina d.o.o. Zvornik i BSI d.o.o. Jajce. Takođe, Elektroprivreda RS je dostavila podatke za potrošača Željeznice RS i Alumina d.o.o. Zvornik [3]. Za ostale direktno priključene kupce korišteni su podaci iz prethodnog Indikativnog plana, uz pretpostavku da je potrošnja u 2025. godini jednaka potrošnji u prethodnim godinama. Potrebno je napomenuti da je u NOS BiH u saradnji sa Elektroprenos-om BiH revidovan Elaborat priključka potrošača R-S Silicon d.o.o. Mrkonjić Grad na prenosnu mrežu. Prema podacima iz Tabele 6.4 većina direktno priključenih kupaca predviđa konstantnu potrošnju tokom posmatranog desetogodišnjeg perioda, kao i konstantnu maksimalnu snagu (Tabela 6.5). Detaljne prijave u skladu sa metodologijom koje su dostavili navedeni korisnici nalaze se u bazi podataka NOSBiH. Tabela 6.4. Plan potrošnje direktno priključenih kupaca (GWh) za period 2016.-2025. godina Korisnik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Aluminij d.d. Mostar (b.s.) 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 Aluminij d.d. Mostar (v.s.) 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 2.211 Aluminij d.d. Mostar (n.s.) 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 2.010 Steelmin B.S.I. d.o.o. Jajce (b.s.) Željeznice F BiH Cementara Kakanj (b.s.) Cementara Kakanj (v.s.) Cementara Kakanj (n.s.) Mittal Steel Zenica (b.s.) Mittal Steel Zenica (v.s.). Mittal Steel Zenica (n.s.) Željezara Ilijaš (b.s.) Željezara Ilijaš (v.s.) Željezara Ilijaš (n.s.) KTK Visoko 225,5 225,2 225,2 236,5 225,5 225,2 225,2 236,5 225,5 225,2 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 74,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 84,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 64,5 494,9 495,9 504,1 508,2 512,3 517,3 517,3 517,3 517,3 517,3 514,7 515,7 524,3 528,5 532,8 538,0 538,0 538,0 538,0 538,0 480,1 481,0 489,0 493,0 496,9 501,8 501,8 501,8 480,1 501,8 5,76 6,00 6,24 6,48 6,84 7,2 7,2 7,2 7,2 7,2 7,2 7,5 7,8 8,0 8,55 9,0 9,0 9,0 9,0 9,0 4,32 4,50 4,68 4,86 5,13 5,40 5,40 5,40 5,40 5,40 23
Željeznice RS (b.s.) 22,7 22,9 23,1 23,4 23,6 23,9 24,1 24,3 24,6 24,7 Željeznice RS (v.s.) 23,0 23,2 23,5 23,7 24,0 24,2 24,5 24,7 25,0 25,2 Željeznice RS (n.s.) 22,4 22,6 22,8 23,1 23,3 23,5 23,8 24,0 24,3 24,5 Alumina d.o.o. Zvornik (b.s.) Alumina d.o.o. Zvornik (v.s.) Alumina d.o.o. Zvornik (n.s.) R-S Silicon d.o.o. Mrkonjić Grad 128 128 128 128 128 128 128 128 128 128 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 134,4 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 121,6 110 220 220 220 220 220 220 220 220 220 Tabela 6.5.- Maksimalne snage (MW) na prenosnoj mreži za period 2016.-2025 Bazni scenario. Korisnik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Aluminij d.d. Mostar 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 234,0 Steelmin B.S.I. d.o.o. Jajce 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27 Željeznice F BiH Cementara Kakanj 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 13,3 Mittal Steel Zenica 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 110,0 Željezara Ilijaš 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 KTK Visoko Željeznice RS 12,0 12,0 12,0 12,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 13,0 Alumina d.o.o. Zvornik 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 16,0 R-S Silicon d.o.o. Mrkonjić Grad 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 27,0 6.4.2 Bruto distributivna potrošnja planovi elektroprivrednih preduzeća Podatke o planiranoj bruto distributivnoj potrošnji TS 110/x kv od elektroprivrednih (distributivnih) preduzeća u Bosni i Hercegovini su u predviđenom terminu dostavile JP EP BiH, i MH ERS. Podaci nisu dostavljeni od strane JP EP HZ HB i JP Komunalno Brčko, pa su korišteni podaci iz prethodnog Indikativnog plana. Podaci o planiranoj bruto distributivnoj potrošnji postojećih transformatorskih stanica 110/x kv, kao i Lista prijedloga za izgradnju novih transformatorskih stanica 110/x kv koje je za Indikativni plan dostavila JP EP BiH, su sastavni dio Priloga [4]. Podaci su podijeljeni po elektrodistribucijama: ED Sarajevo, ED Tuzla, ED Zenica, ED Bihać i ED Mostar. JP EP BiH je za Indikativni plan dostavila podatke o potrošnji TS 110/x kv za period 2016.-2025. godina sa prosječnim rastom od 3% za bazni scenario, za optimistički (viši) scenario 4% a za pesimistički scenario oko 2%, što su nešto niži procenti porasta nego u prethodnim predviđanjima. Što se tiče prognoze strukture potrošnje dat je podatak o strukturi potrošnje JP EP BiH u 2013. godini: Industrijska potrošnja (35 i 10 kv) 26,77 %, domaćinstva 51,90 %, ostala potrošnja (0,4 kv) 19,41% i javna rasvjeta 1,93%. Takođe je za svaku pojedinu TS 110/x kv data potrošnja i izmjereno vršno opterećenje u 2013. godini. Svi gore navedeni podaci su dio Priloga. 24
U dostavljenim podacima JP EP HZ HB za prethodni Indikativni plan 2015-2024, je za svaku postojeću TS 110/x kv prognozirana ukupna potrošnja bazni scenario temeljem ostvarene preuzete električne energije za 2013. godinu i godišnje stope porasta od 1,5% (prema Studiji energetskog sektora u BiH, referentni scenarij S2). Iznos postotka stope rasta viši scenario je za svaku TS 110/x kv preuzet iz Integralne studije razvoja JP EP HZ HB 2006. 2010. godina sa projekcijom na 2020. godinu i iznosi prosječno 2%. Iznos postotka stope rasta niži scenario u iznosu od 1,2% je preuzet iz Studije energetskog sektora u BiH sa mjerama (S3) razvoja potrošnje električne energije za JP EP HZ HB. Ovi podaci sistematizovani po županijama su sastavni dio Priloga prethodnog Indikativnog plana 2015-2024, gdje su takođe dati i podaci o planiranoj izgradnji novih distributivnih čvorišta. Prema Integralnoj studiji razvoja JP EP HZ HB 2006. 2010. godina sa projekcijom na 2020. godinu [5] planirano je povećanje opterećenja od 2% po svakoj TS 110/x kv koje je linearno raspoređeno za period 2015.-2024. godina. Što se tiče prognoze strukture potrošnje za referentni scenario (S2) u Studiji energetskog sektora u BiH predviđa se smanjenje udjela potrošnje domaćinstava s 49% u 2005. godini na 46% u 2020. godini a povećava udio kupaca na niskom (osim domaćinstava) i srednjem naponu s 32% u 2005. godini na 46% u 2020. godini. MH ERS je dostavila podatke o predviđenom rastu potrošnje postojećih TS 110/x kv [3]i to za bazni scenario sa prosječnim godišnjim rastom od oko 3,2%, za viši scenario oko 3,5% i niži scenario oko 0,9%. U Prilogu se nalaze detaljni podaci prognoze potrošnje postojećih TS 110/x kv za elektrodistribucije: ZP Elektrokrajina, ZP Elektrodoboj, ZEDP Elektrobijeljina, ZP ED Pale, ZP Elektrohercegovina, i novoplaniranih transformatorskih stanica 110/x kv ZP Elektrokrajina. Prognoze rasta su različite, zavisno od elektrodistributivnog preduzeća: ZP Elektrokrajina bazni scenario 4%, viši scenario 4%, niži scenario 0,5%, ZP Elektrodobojbazni scenario 3%, viši scenario 3,5%, niži scenario 2,5%, ZEDP Elektrobijeljina- bazni scenario 2%, viši scenario 3%, niži scenario 1%, ZP ED Pale- bazni scenario oko 1%, viši scenario 1,8%, niži scenario 0,6%, ZP Elektrohercegovina- bazni scenario 1,5%, viši scenario 2%, niži scenario 0,5%. Što se tiče strukture potrošnje, zavisno od elektrodistribucije za cijeli period je ili ostavljena ista struktura potrošnje, ili je predviđeno smanjenje udjela potrošnje domaćinstava uz povećanje udjela industrijske i ostale potrošnje. Javno preduzeće ''Komunalno Brčko'' d.o.o. Brčko Distrikt je dostavilo NOS BiH za prethodni Indikativni plan 2015-2024, podatke o sumarnoj potrošnji (MWh) i sumarnoj snazi (MW) na dvije trafostanice 110 kv (Brčko 1 i Brčko 2). Prosječna stopa rasta za bazni scenario iznosi 1,5%. Predviđena stopa rasta potrošnje u višem scenariju je 2,25%, dok je u nižem scenariju predviđen porast od 1%. Što se tiče strukture potrošnje u 2015. godini je predviđeno učešće industrijske potrošnje 13%, ostale potrošnje 25%, domaćinstava 58% i javne rasvjete 4%. U 2024. godini je predviđeno učešće industrijske potrošnje 14,8%, ostale potrošnje 28,6%, domaćinstva 53,5% i javne rasvjete 3,1%. U Tabeli 6.6. je data prognoza distributivne potrošnje po elektroprivrednim kompanijama. Prognoza je urađena na osnovu Bilansa električne energije za 2015. godinu i prosječnih procenta porasta za bazni, viši i niži scenario, koje su dale elektroprivredne kompanije, s tim da je odvojeno data potrošnja za JKP Komunalno Brčko. Na osnovu ovih podataka može se zaključiti da će distributivna potrošnja u narednom planskom periodu imati prosječan rast od oko 2,8% u baznom scenariju, 3,5% u višem scenariju i 1,5% u nižem scenariju. 25
U Indikativnom planu nije razmatrana opravdanost izgradnje novih transformatorskih stanica 110/x kv, koje su elektroprivredne kompanije predložile u svojim planovima razvoja (date u Prilogu), i ove TS nisu predmet Indikativnog plana razvoja proizvodnje. Elektroprenos BiH će u skladu sa svojim pravima i obavezama, u dugoročnim planovima razvoja prenosne mreže razmatrati izgradnju novih transformatorskih stanica 110/x kv i način njihovog priključivanja na prenosnu mrežu. Tabela 6.6. Plan bruto distributivne potrošnje u BiH (GWh) Korisnik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 EP HZ HB (b.s.) 1.434,9 1.456,4 1.478,3 1.500,4 1.523,0 1.545,8 1.569,0 1.592,5 1.616,4 1.640,7 EP HZ HB (v.s.) 1.442,0 1.470,8 1.500,2 1.530,.2 1.560,8 1.592,1 1.623,9 1.656,4 1.689,5 1.723,3 EP HZ HB (n.s.) 1.430,7 1.447,8 1.465,2 1.482,8 1.500,6 1.518,6 1.536,8 1.555,3 1.573,9 1.592,8 ERS (b.s.) 3.690,4 3.808,5 3.930,4 4.056,2 4.186,0 4.319,9 4.458,2 4.600,8 4.748,0 4.900,0 ERS (v.s.) 3.701,.2 3.830,7 3.964,8 4.103,5 4.247,2 4.395,8 4.549,7 4.708,9 4.873,7 5.044,3 ERS (n.s.) 3.608,2 3.640,7 3.673,4 3.706,5 3.739,8 3.773,5 3.807,5 3.841,7 3.876,3 3.911,2 EP BiH (b.s.) 4.590,1 4.727,8 4.869,6 5.015,7 5.166,2 5.321,2 5.480,8 5.645,2 5.814,6 5.989,0 EP BiH (v.s.) 4.634,7 4.820,0 5.012,8 5.213,4 5.421,9 5.638,8 5.864,3 6.098,9 6.342,8 6.596,6 EP BiH (n.s.) 4.545,5 4.636,4 4.729,2 4.823,8 4.920,2 5.018,6 5.119,0 5.221,4 5.325,8 5.432,3 JP ''K. Brčko'' doo (b.s.) 304,5 309,1 313,7 318,4 323,2 328,0 333,0 337,9 343,0 348,2 JP ''K. Brčko'' doo (v.s.) 304,5 309,1 313,7 318,4 323,2 328,0 333,0 337,9 343,0 348,2 JP ''K. Brčko'' doo (n.s.) 303,0 306,0 309,1 312,2 315,3 318,5 321,6 324,9 328,1 331,4 bazni scenario 10.019,9 10.301,8 10.592,0 10.890,7 11.198,3 11.514,9 11.840,9 12.176,5 12.522,1 12.877,8 Ukupno viši scenario 10.082,3 10.430,6 10.791,6 11.165,5 11.553,1 11.954,7 12.370,8 12.802,1 13.249,1 13.712,3 niži scenario 9.887,4 10.031,0 10.176,9 10.325,2 10.476,0 10.629,2 10.784,9 10.943,2 11.104,1 11.267,7 6.4.3 Prognoza potrošnje na prenosnoj mreži BiH na bazi podataka dostavljenih od korisnika prenosne mreže S obzirom da su za ovaj Indikativni plan podatke poslala sva distributivna preduzeća, i dio najvećih direktnih potrošača, kao i na realniju prognozu distributivne potrošnje u odnosu na 26
prethodne godine, urađena je prognoza potrošnje na prenosnoj mreži za period 2016.-2025. godina, na bazi podataka dostavljenih od korisnika prenosne mreže. Prognoza distributivne potrošnje je preuzeta iz Tabele 6.6. Što se tiče direktnih potrošača uzeta je prognoza potrošnje prema Tabeli 6.4 za potrošače koji su dostavili inovirane podatke za Indikativni plan: Aluminij d.d. Mostar, BSI d.o.o. Jajce, Željeznice RS, Alumina d.o.o. Zvornik. Ostali direktni potrošači su razmatrani sa potrošnjom prema Bilansu za 2015. godinu, a dodana je i potrošnja novog potrošača R-S Silicon d.o.o. Mrkonjić Grad, za koji je u 2014. godini revidovan Elaborat priključka na prenosnu mrežu.. Rezultati za tri scenarija prognoze potrošnje su dati u Tabeli 6.7. Tabela 6.7.- Prognoza potrošnje el.en. na prenosnoj mreži BiH u GWh za period 2016.-2025. na bazi podataka dostavljenih od korisnika prenosne mreže Korisnik 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Distributivna potrošnja u BiH (b.s.) 10.019,9 10.301,8 10.592,0 10.890,7 11.198,3 11.514,9 11.840,9 12.176,5 12.522,1 12.877,8 Direktni potrošači (b.s.) 3.230,1 3.230,0 3.230,2 3.241,8 3.231,0 3.231,0 3.231,2 3.242,7 3.232,0 3.231,8 Ukupna BiH (b.s.) potrošnja 13.250,0 13.531,8 13.822,2 14.132,5 14.429,3 14.745,9 15.072,1 15.419,2 15.754,0 16.109,6 bazni scenario (%) Distributivna potrošnja u BiH (v.s.) 2,7 2,1 2,1 2,2 2,1 2,2 2,2 2,3 2,2 2,3 10.082,3 10.430,6 10.791,6 11.165,5 11.553,1 11.954,7 12.370,8 12.802,1 13.249,1 13.712,3 Direktni potrošači (v.s.) 3.437,8 3.437,7 3.438,0 3.449,5 3.438,8 3.438,7 3.439,0 3.450,5 3.439,8 3.439,7 Ukupna BiH (v.s.) potrošnja 13.520,1 13.868,3 14.229,5 14.615,0 14.991,8 15.393,3 15.809,8 16.252,6 16.688,8 17.152,0 viši scenario (%) Distributivna potrošnja u BiH (n.s.) 4,8 2,6 2,6 2,7 2,6 2,7 2,7 2,8 2,7 2,8 9.887,4 10.031,0 10.176,9 10.325,2 10.476,0 10.629,2 10.784,9 10.943,2 11.104,1 11.267,7 Direktni potrošači (n.s.) 3.223,4 3.223,3 3.223,5 3.235,1 3.224,3 3.224,2 3.224,5 3.236,0 3.225,3 3.225,2 Ukupna BiH (n.s.) potrošnja 13.110,7 13.254,2 13.400,3 13.560,3 13.700,2 13.853,3 14.009,4 14.179,2 14.329,4 14.492,9 niži scenario (%) 1,6 1,1 1,1 1,2 1,0 1,1 1,1 1,2 1,1 1,1 Prosječan porast ukupne potrošnje na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. u baznom scenariju je 2,2%, višem scenariju 2,9%, i nižem scenariju je 1,2%. 6.5 Prognoza potrošnje električne energije na prenosnoj mreži BiH U prethodnom poglavlju je urađena prognoza potrošnje na bazi podataka koji su dostavili korisnici prenosne mreže Tabela 6.7. S obzirom da se u Tabeli 6.7 u početnim godinama dobije nesrazmjerno veliki procenat porasta potrošnje, za prognozu potrošnje električne energije na prenosnoj mreži BiH su korišteni prosječni porasti potrošnje iz iste tabele. Tako se dobiju tri scenarija: 27
- Pesimistični scenario niži scenario (prosječni godišnji porast 1,2%) - Realistični scenario bazni scenario (prosječni godišnji porast 2,2%) - Optimistični scenario viši scenario (prosječni godišnji porast 2,9%) Prognoza potrošnje na prenosnoj mreži BiH za period 2016-2025 godina i ostvarena potrošnja u periodu 2001-2014 je data u Tabeli 6.8. (na ovu potrošnju treba dodati još gubitke prenosa). Za 2015. godinu je prognozirana potrošnja prema Bilansu za 2015. godinu Osim tri osnovna scenarija prognoze potrošnje (bazni, viši, niži) u Tabeli 6.8 je data prognoza potrošnje koja se bazira na predviđenom porastu BDP (prema Tabeli 6.3). Tabela 6.8. Prognoza potrošnje električne energije na prijenosnoj mreži BiH za četiri scenarija za period 2016. 2025. godina Godina Realistični scenario Pesimistički scenario Optimistički scenario Prognoza prema BDP-u (GWh) % (GWh) % (GWh) % (GWh) % 2001 9.185 3,49 2002 9.147-0,41 2003 9.734 6,42 2004 10.141 4,18 2005 10.663 5,14 2006 10.797 1,26 2007 10.871 0,69 2008 11.338 4,30 2009 11.063-2,43 2010 11.469 3,67 2011 11.880 3,58 2012 11.853-0,23 2013 11.732-1,02 2014 11.379-3,01 2015 12.091 6,26 12.091 12.091 12.091 2016 12.357 2,20 12.236 1,20 12.442 2,90 12.242 1,25 2017 12.629 2,20 12.383 1,20 12.802 2,90 12.426 2,00 2018 12.907 2,20 12.532 1,20 13.174 2,90 12.674 2,00 2019 13.191 2,20 12.682 1,20 13.556 2,90 12.928 2,00 2020 13.481 2,20 12.834 1,20 13.949 2,90 13.186 2,00 2021 13.777 2,20 12.988 1,20 14.353 2,90 13.450 2,00 2022 14.081 2,20 13.144 1,20 14.770 2,90 13.719 2,00 2023 14.390 2,20 13.302 1,20 15.198 2,90 13.993 2,00 2024 14.707 2,20 13.461 1,20 15.639 2,90 14.273 2,00 2025 15.030 2,20 13.623 1,20 16.092 2,90 14.559 2,00 Prognoza potrošnje na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. godina, za četiri scenarija, ostvarenje potrošnje u periodu 2001.-2014. godina i planirana potrošnja prema Bilansu električne energije na mreži prenosa za 2015. godinu, su dati na slici 6.3. Iscrtkano je data prognoza potrošnje prema BDP-u i sa slike se vidi da se ona najvećim dijelom podudara sa prognozom potrošnje na osnovu podataka od korisnika prenosnog sistema prema baznom scenariju. 28
GWh 17,000 15,000 13,000 11,000 9,000 7,000 5,000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Realistični scenario Optimistični scenario Pesimistični scenario Prognoza prema BDP-u Slika 6.2. Prognoza potrošnje na prijenosnoj mreži BiH za period 2015.-2025. i ostvarenje potrošnje u periodu 2001.-2014.godina Potrebno je napomenuti da je u prošloj godini došlo do smanjenja potrošnje za oko 3%, iako to nije bilo predviđeno Bilansom za 2014. godinu. Ovaj pad je u najvećoj mjeri uzrokovan smanjenom potrošnjom najvećeg potrošača u BiH, Aluminija, što bi se moglo desiti i ove godine (npr. u januaru 2015. godine potrošnja Aluminija je bila na nivou 50% potrošnje u januaru 2014. godine). Za planski period 2016-2025 je predviđeno da na prenosnoj mreži BiH budu sljedeći direktni potrošači: Aluminij Mostar, BSI Jajce, Steelmin, Željeznica FBiH, Mittal Steel Zenica, Željezara Ilijaš, Cementara Kakanj, KTK Visoko, Alumina Zvornik, Željeznice RS i R-S Silicon Mrkonjić Grad. 29
7. BILANSI ENERGIJE I SNAGE NA PRENOSNOJ MREŽI 2016. 2025. GODINA 7.1 Bilansi električne energije i instalisana snaga proizvodnih kapaciteta Bilansi električne enrgije za planski period 2016. 2025. godina urađeni su za tri scenarija potrošnje: pesimistički niži scenario potrošnje, realistički bazni scenario potrošnje i optimistički viši scenario potrošnje, opisana u odjeljku 6. Mrežnim kodeksom, tačka 4.1.3, definiše se da Novi proizvodni kapacitet, za koga je investitor obezbijedio Ugovor o koncesiji i Elaborat tehničkog rješenja priključka u skladu sa odredbama Pravilnika o priključku, biće bilansno uključen u Indikativni plan razvoja proizvodnje. U proteklom periodu, od usvajanja Pravilnika o priključku, izvršena je revizija Elaborata o tehničkom rješenju priključka na prenosnu mrežu za trinaest novih elektrana. Za TE Stanari, s obzirom da je prva revizija Studije izvodljivosti uklapanja TE Stanari u EES Bosne obavljena prije definisanja i stupanja na snagu Pravilnika o priključku, urađen je i revidovan novi Elaborat priključka. Ova elektrana bi trebala ući u pogon krajem 2015. godine. Osim za TE Stanari, u 2014. godini su urađene revizije Elaborata za 4 vjetroelektrane: Podveležje, Debelo Brdo, Jelovača i Orlovača, ukupne snage 180,9 MW. Podaci o planiranoj proizvodnji i snazi novih (bilansiranih) proizvodnih kapaciteta pridruženi su postojećim proizvodnim kapacitetima, te poređenjem sa tri scenarija potrošnje formiran je 10-godišnji bilans energija i snaga na prenosnoj mreži Bosne i Hercegovine. S obzirom na osjetljivost proizvodnje HE od hidroloških prilika, što se naročito odrazilo u proteklih nekoliko godina, kao i određeni nesklad u podacima o planskim vrijednostima proizvodnje za pojedine HE, u Tabeli 7.1. navedeni su podaci o proizvodnji iz različitih izvora podataka. U bilansima, proizvodnja svih HE planirana je na bazi prosječne hidrološke godine, odnosno podataka koje su dostavile elektroprivredne kompanije. JP Elektroprivreda Bosne i Hercegovine [4], JP Elektroprivreda Hrvatske zajednice Herceg Bosne [6] i MH Elektroprivreda Republike Srpske [3] su za cijeli planski period dostavile podatke za sve proizvodne kapacitete, uključujući i nove bilansirane. Što se tiče izlaska iz pogona termo blokova JP Elektroprivreda BiH je dostavila sljedeće podatke: blok 3 u TE Tuzla prestaje sa radom u 2019. godini, blok 4 u 2021. godini, a blok 5 TE Kakanj izlazi iz pogona 2024. godine. Vezano za ulazak u pogon novih blokova, blok 7 TE Tuzla ulazi u pogon 2019. godine, a blok 8 TE Kakanj 2022. godine, što je isto kao u prethodnom Indikativnom planu. U Tabelama 7.2, 7.3 i 7.4 data je proizvodnja postojećih i novoplaniranih bilansiranih proizvodnih objekata na prenosnoj mreži BiH, prema podacima dostavljenim od proizvođača, dok su u Tabeli 7.6. dati bilansi električne energije za tri gore navedena scenarija potrošnje, za period 2016.-2025. godina. 30
Tabela 7.1.- Podaci o proizvodnji HE (GWh) Naziv objekta Ostvarena Planirana Očekivana godišnja proizvodnja u 2014. proizvodnja u 2015. proizvodnja prema godini na mreži na mreži prenosa Studiji EI HP prenosa Čapljina 172,81 192,00 200,00 Rama 641,17 645,00 650,00 Jablanica 789,46 715,80 771,00 Grabovica 294,56 286,40 334,00 Salakovac 448,22 406,20 410,00 Mostar 263,74 245,00 247,00 Jajce I 302,79 216,00 233,00 Peć-Mlini 101,81 73,00 82,00 M.Blato 144,84 132,00 Ukupno F BiH 3.159,40 2.911,40 2.927,00 Višegrad 999,99 909,20 1.038,00 Bočac 352,21 274,30 307,50 Trebinje I 421,26 388,30 535,40 Dubrovnik G2 713,05 587,90 695,60 Ukupno ERS 2.486,51 2.159,70 2.576,50 UKUPNO BiH 5.645,91 5.071,20 5.503,50 Tabela 7.2.- Tabela Proizvodnja postojećih HE i TE na prenosnoj mreži BiH za 2016.-2025. PROIZVODNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 RAMA 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 650,0 ČAPLJINA 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 MOSTAR 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 247,0 JAJCE 1 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 232,9 JAJCE 2 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 157,0 PEĆ-MLINI 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 82,0 JABLANICA 715,8 715,8 712,0 712,0 712,0 712,0 712,0 712,0 712,0 712,0 GRABOVICA 286,4 286,4 285,0 285,0 285,0 285,0 285,0 285,0 285,0 285,0 SALAKOVAC 406,2 406,2 405,0 405,0 405,0 405,0 405,0 405,0 405,0 405,0 TREBINJE 1 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 393,8 DUBROVNIK 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 647,5 VIŠEGRAD 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 909,2 BOČAC 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 273,9 MOSTARSKO BLATO 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 167,0 UKUPNO HE 5.368,7 5.368,7 5.362,3 5.362,3 5.362,3 5.362,3 5.362,3 5.362,3 5.362,3 5.362,3 TUZLA G-3 390,7 404,6 306,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 TUZLA G-4 1.004,1 819,1 1.097,0 372,0 124,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 31
TUZLA G-5 1.020,1 1.011,1 956,0 672,0 640,0 640,0 800,0 720,0 752,0 752,0 TUZLA G-6 1.166,4 1.166,4 1.186,0 1.242,0 1.186,0 1.186,0 1.019,0 1.186,0 1.186,0 1.186,0 KAKANJ G-5 541,6 518,4 352,0 352,0 352,0 308,0 308,0 88,0 0,0 0,0 KAKANJ G-6 545,1 541,3 573,0 573,0 573,0 600,0 600,0 435,0 392,0 392,0 KAKANJ G-7 1.209,3 1.206,4 1.344,0 1.344,0 1.344,0 1.344,0 1.344,0 1.252,0 1.252,0 1.252,0 GACKO 1.650,0 1.400,0 1.650,0 1.650,0 1.650,0 1.650,0 1.400,0 1.650,0 1.650,0 1.650,0 UGLJEVIK 1.450,0 1.700,0 1.700,0 1.700,0 1.700,0 1.500,0 1.700,0 1.700,0 1.700,0 1.700,0 UKUPNO TE 8.977,3 8.767,3 9.164,0 7.905,0 7.569,0 7.428,0 7.171,0 7.031,0 6.932,0 6.932,0 UKUPNO POSTOJEĆI OBJEKTI 14.346,0 14.136,0 14.526,3 13.267,3 12.931,3 12.790,3 12.533,3 12.393,3 12.294,3 12.294,3 U tabeli 7.3. je data proizvodnja novih HE na prenosnoj mreži BiH prema podacima dostavljenim od proizvođača, dok je za nove HE Ulog i mhe na rijeci Sutjesci, pored bilansiranja od 2016. godine, data i procjena godine ulaska u pogon od strane NOSBiH. Prema Ugovoru o priključku izdatom od strane Elektroprenosa BiH, planirani datum priključenja HE Ustiprača je mart/april 2015. godine, a HE Dub je decembar 2016 godine. Tabela 7.3.- Proizvodnja novih HE na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. PROIZVODNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 HE DUB I HE USTIPRAČA 35,4 79,5 79,5 79,5 79,5 79,5 79,5 79,5 79,5 79,5 HE ULOG 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 HE ULOG (procjena NOS BiH) 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 82,3 MHE NA RIJECI SUTJESCI 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 MHE NA RIJECI SUTJESCI (procjena NOS BiH) 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 83,6 HE DABAR 251,8 251,8 251,8 251,8 251,8 251,8 251,8 HE USTIKOLINA 236,8 236,8 236,8 236,8 236,8 HE VRANDUK 96,4 96,4 96,4 96,4 96,4 96,4 96,4 96,4 NOVE HE BILANSIRANO 201,3 245,4 341,8 593,6 593,6 830,4 830,4 830,4 830,4 830,4 Tabela 7.4.- Proizvodnja novih TE na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. PROIZVODNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 TE STANARI 1.500,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 2.000,0 TE TUZLA, blok 7 2.604,0 2.604,0 2.604,0 2.604,0 2.604,0 2.604,0 2.604,0 TE KAKANJ, blok 8 910,0 910,0 910,0 910,0 KTG ZENICA 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 KTG ZENICA (procjena NOS BiH) 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 3.250,0 NOVE BILANSIRANO TE 1.500,0 5.250,0 5.250,0 7.854,0 7.854,0 7.854,0 8.764,0 8.764,0 8.764,0 8.764,0 32
Tabela 7.5.- Proizvodnja novih VE na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. PROIZVODNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 VE TRUSINA 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 VE JELOVAČA 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 102,3 VE DEBELO BRDO 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 160,0 VE PODVELEŽJE 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 95,0 VE ORLOVAČA 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 86,4 NOVE VE BILANSIRANO 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 603,7 Tabela 7.6.- Bilansi električne energije na prenosnoj mreži BiH za period 2016.-2025. POTROŠNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Scenario 1. (n.s.) 12.236 1.2383 12.531 12.682 12.834 12.988 13.144 13.302 13.461 13.623 Scenario 2. (b.s.) 12.357 12.629 12.907 13.191 13.481 13.777 14.081 14.390 14.707 15.030 Scenario 3. (v.s.) 12.442 12.803 13.174 13.556 13.949 14.354 14.770 15.198 15.639 16.093 PROIZVODNJA (GWh) NOVI IZVORI BILANSIRANI 2.305,0 6.099,1 6.195,5 9.051,3 9.051,3 9.288,1 10.198,1 10.198,1 10.198,1 10.,198,1 Scenario I. Proizvodnja bilansirano* Gubici (2,2% u odnosu na proizvodnju) ** 16.651,0 20.235,1 20.721,8 22.318,6 21.982,6 22.078,4 22.731,4 22.591,4 22.492,4 22.492,4 366,3 445,2 455,9 491,0 483,6 485,7 500,1 497,0 494,8 494,8 Scenario 1 (n.s. potrošnje + gubici) 12.602,3 12.828,0 12.987,3 13.172,8 13.317,6 13.473,7 13.643,9 13.798,6 13.956,0 14.117,6 Scenario 2 (b.s. potrošnje + gubici) 12.723,3 13.074,0 13.362,6 13.681,6 13.964,4 14.263,1 14.580,6 14.887,3 15.201,7 15.525,3 Scenario 3 (v.s. potrošnje + gubici) 12.808,3 13.248,0 13.630,0 14.047,2 14.432,9 14.839,5 15.270,2 15.695,4 16.134,0 16.587,5 BILANS Scenario 1 4.048,7 7.407,1 7.734,5 9.145,8 8.665,0 8.604,7 9.087,4 8.792,8 8.536,4 8.374,8 BILANS Scenario 2 3.927,7 7.161,1 7.359,2 8.636,9 8.018,1 7.815,2 8.150,8 7.704,1 7.290,7 6.967,1 BILANS Scenario 3 3.842,7 6.987,1 7.091,8 8.271,4 7.549,7 7.238,8 7.461,2 6.896,0 6.358,4 5.904,9 *proizvodnja prema podacima dostavljenim od proizvođača, **gubici u iznosu 2,2% u odnosu na proizvodnju su proračunati prema Bilansu električne energije za 2015. godinu Na Slici 7.1 su data tri scenarija potrošnje i planirana proizvodnja postojećih i novih bilansiranih proizvodnih kapaciteta za period 2016.-2025, prema podacima dostavljenim od proizvođača i prema procjeni NOSBiH. 33
GWh 24,000 22,000 20,000 18,000 16,000 14,000 12,000 10,000 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 godina Scenario 1. Niži scenario potrošnje Scenario 2. Bazni scenario potrošnje Scenario 3. Viši scenario potrošnje Proizvodnja bilansirano (podaci proizvođačai) Proizvodnja bilansirano (procjena NOS BiH) Slika 7.1. Tri scenarija potrošnje i planirana proizvodnja postojećih i novih bilansiranih proizvodnih objekata za period 2016-2025 Bilansi za Scenarije 1, 2 i 3 urađeni su tako da su se upoređivali viši, bazni i niži scenariji potrošnje (sa gubicima) sa proizvodnjom postojećih i novih bilansiranih kapaciteta. Provedene analize upućuju na zaključak da je za sve scenarije potrošnje i planiranu proizvodnju postojećih i novih bilansiranih proizvodnih kapaciteta, zadovoljen bilans električne energije. Ovakvoj situaciji je doprinio ulazak u pogon TE Stanari, koji je predviđen za decembar 2015. godine, kao i produžen rok za izlazak iz pogona starih blokova u TE Tuzla i Kakanj. U tabeli 7.7. prikazane su instalisane snage proizvodnih kapaciteta na prenosnoj mreži Bosne i Hercegovine, kao i snage na pragu elektrana uvažavajući planirane godine puštanja u pogon novih (Slika 7.2) i izlazak iz pogona proizvodnih kapaciteta kojima ističe životni vijek. Za HE Ulog i mhe na rijeci Sutjesci i KTG Zenica dostavljena je nerealna godina ulaska u pogon, ali iz dostavljenih podataka se može vidjeti da nisu uopšte stvoreni uslovi za početak gradnje. Uzimajući u obzir da izgradnja ovakvih objekata i izgradnja priključnih dalekovoda zahtjeva period od nekoliko godina NOS BiH je procijenio da će doći do pomjeranja godine ulaska u pogon. Procjenjena godina ulaska u pogon od strane NOSBiH je data u Tabeli 7.7. 34
Tabela 7.7.- Instalisane snage proizvodnih kapaciteta Novi kapaciteti 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 HE DUB I HE USTIPRAČA 16,3 HE ULOG 34,4 HE ULOG (procjena NOSBiH) 34,4 MHE NA RIJECI SUTJESCI 19,15 MHE NA RIJECI SUTJESCI (procjena NOSBiH) 19,15 HE VRANDUK 19,6 TE STANARI 300 (262,5*) TE TUZLA, blok 7 450 (410*) TE KAKANJ, blok 8 300 (270*) TE-TO KTG ZENICA 387,5 (373,1*) TE-TO KTG ZENICA (procjena NOSBiH) VE TRUSINA 51 387,5 (373,1* ) VE JELOVAČA 36 VE DEBELO BRDO 54 VE PODVELEŽJE 48 VE ORLOVAČA 42,9 HE DABAR 159,9 HE USTIKOLINA 65,4 Novi bilansirano: 601,8 387,5 178,8 450,0 0,0 65,4 300,0 0,0 0,0 0,0 Kumulativno novi inst.sn. 601,8 989,3 1.168,1 1.618, 1 1.618, 1 1.683, 5 1.983, 5 1.983, 5 1.983, 5 1.983, 5 Postojeći objekti (bazna 2014. godina- inst.snaga) 3.803,6 3.803,6 3.803,6 3.703, 6 3.703, 6 3.585, 6 3.585, 6 3.585, 6 3.385, 6 3.385, 6 Postojeći objekti (bazna 2014. godina- snaga na pragu) 3.596,0 3.596,0 3.596,0 3.511, 0 3.511, 0 3.408, 0 3.408, 0 3.408, 0 3.233, 0 3.233, 0 UKUPNO BILANSinst.snaga 4.405,4 4.792,9 4.971,7 5.321, 7 5.321, 7 5.269, 1 5.569, 1 5.569, 1 5.369, 1 5.369, 1 UKUPNO BILANS- snaga na pragu* 4.160,3 4.533,4 4.712,2 5.037, 2 5.037, 2 4.999, 6 5.269, 6 5.269, 6 5.094, 6 5.094, 6 *snaga na pragu elektrane Na Slici 7.2 i 7.3 data je dinamika puštanja u pogon novih proizvodnih kapaciteta i izlaska iz pogona postojećih kapaciteta prema podacima dostavljenim od proizvođača (Slika 7.2) i 35
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 (MW) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 (MW) procjeni NOSBiH (Slika 7.3). Na slici 7.3 su pomjerene godine ulaska u pogon za nove HE Ulog i mhe na rijeci Sutjesci i KTG Zenica. 700 500 300 HE Sutjeska HE Dub HE Ulog 100 VE Trusina VE Jelovaca VE Debelo Brdo VE Podvelezje VE Orlovaca blok 7 TETuzla TE-TO KTG Zenica HE Vranduk HE Ustikolina blok 8 TE Kakanj -100-300 Tuzla G3 Tuzla G4 Kakanj G5 godina -500 Slika 7.2. Dinamika puštanja u pogon novih proizvodnih kapaciteta i izlaska iz pogona postojećih kapaciteta (prema podacima dostavljenim od proizvođača) 700 500 300 HE Dub HE Ustipraca 100 VE Trusina VE Podvelezje VE Jelovaca VE Debelo Brdo VE Orlovaca HE Dabar HE Vranduk HE Sutjeska HE Ulog blok 7 TETuzla HE Ustikolina blok 8 TE Kakanj -100-300 TE-TO KTG Zenica Tuzla G3 Tuzla G4 Kakanj G5-500 godina Slika 7.3. Dinamika puštanja u pogon novih proizvodnih kapaciteta i izlaska iz pogona postojećih kapaciteta (prema procjeni NOSBiH) U Tabelama 7.8, 7.9. i na Slikama 7.4. i 7.5. je data proizvodnja električne energije na prenosnoj mreži BiH i instalisana snaga po izvorima: termoelektrane (TE), obnovljivi izvori (HE+VE), i PHE. 36
GWh Tabela 7.8. Proizvodnja električne energije na prenosnoj mreži BiH po vrsti izvora PROIZVODNJA (GWh) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 TE 10.477,3 14.017,3 14.414,0 15.759,0 15.423,0 15.282,0 15.935,0 15.795,0 15.696,0 15.696,0 PHE ČAPLJINA 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 200,0 OBNOVLJIVI IZVORI 5.973,7 6.017,8 6.107,8 6.359,6 6.359,6 6.596,4 6.596,4 6.596,4 6.596,4 6.596,4 PROIZVODNJA UKUPNO 16.651,0 20.235,1 20.721,8 22.318,.6 21.982,6 22.078,4 22.731,4 22.591,4 22.492,4 22.492,4 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Proizvodnja ukupno godina TE PHE ČAPLJINA OBNOVLJIVI IZVORI Slika 7.4. Proizvodnja električne energije na prenosnoj mreži BiH po vrsti izvora za period 2016.- 2025. godina 37
(MW) Tabela 7.9. Instalisane snage proizvodnih kapaciteta po vrsti izvora u BiH (MW) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 TE 2.073,0 2.460,5 2.460,5 2.810,5 2.810,5 2.692,5 2.992,5 2.992,5 2.792,5 2.792,5 PHE ČAPLJINA 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 440,0 OBNOVLJIVI IZVORI 1.892,4 1.892,4 2.071,2 2.071,2 2.071,2 2.136,6 2.136,6 2.136,6 2.136,6 2.136,6 UKUPNO 4.405,4 4.792,9 4.971,7 5.321,7 5.321,7 5.269,1 5.569,1 5.569,1 5.369,1 5.369,1 6000.0 5000.0 4000.0 3000.0 2000.0 1000.0 0.0 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 TE PHE ČAPLJINA OBNOVLJIVI IZVORI UKUPNO godina Slika 7.5. Instalisana snaga bilansiranih proizvodnih kapaciteta u BiH po vrsti izvora 7.2 Procjena konzuma i rezerve na prenosnoj mreži Prema Bilansu električne energije za 2015. godinu, procjenjena maksimalna jednovremena snaga konzuma BiH je 2.190 MW. Sa aspekta zadovoljenja bilansa snaga, prema kriterijima ENTSO-E, kao referentni vremenski presjeci smatraju se treća srijeda u januaru u 11:00 i 19:00 sati i treća srijeda u julu u 11:00 sati (CET). 38
U skladu s tim, a na bazi raspoloživih podataka EES BiH, postignuta satna opterećenja konzuma BiH na prenosnoj mreži za 2013. i 2014. godinu su: (MWh/h) Januar 2013. 11:00 1.727 19:00 1.868 Juli 2013. 11:00 1.477 Januar 2014. 11:00 1.704 19:00 1.809 Juli 2014 11:00 1.440 Maksimum za 2014. godinu od 2.207 MWh/h postignut je 31. decembra u 18 sati (osamnaesti sat), što je za oko 22% više od ''treće srijede u januaru''. Međutim, kako se vrši procjena potrebne jednovremene snage konzuma EES BiH na prenosnoj mreži, a ne jednovremena snaga ENTSO-E konzuma, kao startna vrijednost je uzeta procjenjena maksimalna snaga prema Bilansu za 2015. godinu. U Tabelama 7.10. i 7.11. prikazane su vrijednosti maksimalnih i minimalnih jednovremenih snaga konzuma BiH na prenosnoj mreži za posljednjih 7 godina i procentualne razlike u odnosu na prethodnu godinu. Tabela 7.10. Maksimalne jednovremene snage konzuma 31.12.2008. 05.01.2009. 31.12.2010. 31.12.2011. 10.02.2012. 24.12.2013. 31.12.2014. Godina 18-ti sat 18-ti sat 18-ti sat 18-ti sat 18-ti sat 18-ti sat 18-ti sat Pmax (MW) 2.117 2.033 2.173 2.150 2.143 2.074 2.207 % 1,88-3,97 6,89-1,06-0,33-3,22 6,4 Tabela 7.11. Minimalne jednovremene snage konzuma 21.04.2008. 13.04.2009. 03.05.2010. 22.07.2011. 21.06.2012. 02.05.2013. 05.08.2014. Godina 4-ti sat 4-ti sat 4-ti sat 4-ti sat 5-ti sat 6-ti sat 6-ti sat Pmin (MW) 870 796 816 872 833 866 833 % 2,96-8,51 2,51 6,86-4,47 3,96-3,8 Iz gornjih tabela je očigledno da nema kontinuiteta u vrijednostima jednovremenih snaga konzuma BiH na prenosnoj mreži. Ipak, isključujući godine u kojima je zabilježen pad, rast maksimalnih snaga se može procijeniti na oko 2% godišnje, a rast minimalnih snaga na oko 3%. S obzirom da u 2016. godini, u pogon ulaze 5 novih vjetroelektrana, instalisane snage 232 MW, to će zahtjevati dodatnih 40 MW sekundarne rezerve. U skladu s tim i uzimajući baznu vrijednost vršne snage konzuma na prenosnoj mreži od 2.190 MW (prema Bilansu za 2015. godinu), u Tabeli 7.12. prikazan je bilans jednovremenih maksimalnih snaga na prenosnoj mreži za period 2016.-2025. godina. 39
Tabela 7.12. Procjena konzuma i rezerve na prenosnoj mreži (MW) 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 Vršna snaga konzuma na 2.234 2.278 2.324 2.371 2.418 2.466 2.516 2.566 2.617 2.670 prenosnoj mreži Potrebna snaga primarne rezerve 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 Potrebna snaga sekundarne rezerve 102 103 104 105 106 107 108 109 111 112 Potrebna snaga tercijerne rezerve* 300 300 300 400 400 400 400 400 400 400 UKUPNO (Konzum+rezerve) 2.652 2.697 2.744 2.892 2.941 2.990 3.041 3.092 3.145 3.198 Snaga na pragu (postojeći + novi) 4.160 4.533 4.712 5.037 5.037 5.000 5.270 5.270 5.095 5.095 BILANS SNAGE 1.508 1.836 1.968 2.145 2.096 2.010 2.229 2.178 1.950 1.897 *Potrebno je napomenuti da je prema Sporazumu o zajedničkoj regulacionoj rezervi u kontrolnom bloku SHB, iznos tercijerne rezerve koju osigurava NOS BiH 184 MW. Podaci u gornjoj tabeli upućuju na zaključak da će u narednom periodu, pod pretpostavkom planirane realizacije izgradnje novih proizvodnih kapaciteta, biti obezbijeđena dovoljna rezerva snage u sistemu. 7.3 Pregled broja i snage prijavljenih planiranih kapaciteta Prvi Indikativni plan razvoja proizvodnje objavljen je u novembru 2006. godine, a do objavljivanja ovog plana, svih osam dosadašnjih planova odobrio je DERK. Svaki indikativni plan sadrži listu novih prijavljenih kapaciteta sa osnovnim karakteristikama (broj agregata, snaga agregata, instalirana snaga, godišnja proizvodnja, godinu ulaska u pogon, te listu saglasnosti nadležnih organa). U ovom poglavlju dat je uvid u dosadašnje registre novih objekata (2006.-2014.). Bilansirani kapaciteti su elektroenergetski objekti koji su zadovoljili kriterije bilansiranja propisane Mrežnim kodeksom, odnosno objekti koji imaju; 1. prihvaćen (revidiran) elaborat o priključku na prenosnu mrežu, te 2. ugovor o koncesiji. Nebilansirani kapaciteti predstavljaju objekte koji ne zadovoljavaju oba navedena kriterija, te su na izvjestan način lista zainteresiranih investitora i investicija. Tabela 7.14. i Slika 7.6. daju prikaz zbirne snage svih prijavljenih objekata (bilansiranih i nebilansiranih) po vrsti elektrane iz dosadašnjih IPRP, dok na Slici 7.7. je dat prikaz broja prijavljenih projekata vjetroelektrana u Bosni i Hercegovini. 40
Tabela 7.13. Pregled ukupnih snaga prijavljenih objekata u prethodnim indikativnim planovima (MW) 2007-2016 2008-2017 2009-2018 2010-2019 2011-2020 2012-2021 2013-2022 2014-2023 2015-2024 2016-2025 Termoelektrane 2830 2830 3665 3775 2240 2800 3248 3548 3847 3898 Hidroelektrane 1716 1742 1888 2024 1941 2557 2221 2099 2519 2091 Vjetroelektrane 610 610 740 1271 3015 2559 2804 2714 1627 1551 Elektrane na biomasu 0 0 0 0 10 10 10 21 10 10 Elektrane na sunčevu energiju 0 0 0 0 0 0 10 10 0 0 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 TE HE VE Slika 7.6. Ukupna snaga prijavljenih projekata termoelektrana, hidroelektrana i vjetroelektrana iz dosadašnjih IPRP (objavljenim u periodu 2006. 2014.) 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 57 47 48 48 34 35 23 15 12 12 2007-2016 2008-2017 2009-2018 2010-2019 2011-2020 2012-2021 2013-2022 2014-2023 2015-2024 2016-2025 Slika 7.7. Broj prijavljenih projekata vjetroelektrana iz dosadašnjih IPRP (objavljenim u periodu 2006. 2014.) 41
8. INTEGRACIJA OBNOVLJIVIH IZVORA 8.1 Integracija vjetroelektrana Na osnovu procjene granične snage priključenja vjetroelektrana na prenosnu mrežu prema kojoj je, sa aspekta potrebne regulacione snage u iznosu instalisane snage vjetroelektrana do 350 MW, nadležna entitetska ministarstva raspodijelila su iznos u omjeru 230 MW FBiH, te 120 MW RS. U skladu s tim, Elektroprenos a.d. Banja Luka je izdalo načelne saglasnosti za šest vjetroelektrana, nakon čega su izdati projektni zadaci za izradu elaborata o priključku (sa presječnom 2014. godinom ulaska u pogon) za sljedeće objekte; 1. Koncig d.o.o. Posušje - VE Debelo Brdo (54,6 MW), 2. JP Elektroprivreda HZ HB d.d. Mostar VE Mesihovina (55 MW), 3. JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo VE Podveležje (48 MW), 4. Vran-Dukić d.o.o., Tomislavgrad VE Gradina prva faza do kraja 2014. god (26 MW), 5. HB Wind d.o.o., Livno VE Orlovača (42 MW), 6. EOL Prvi d.o.o. - VE Trusina (51 MW). Nakon toga, tačnije 05.06.2014.godine, Vlada Federacije BiH je u svojim Zaključcima zadužila Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije da izda prethodnu saglasnost na priključak na prenosnu mrežu novih VE ukupne instalisane snage 103 MW za koje je Parlament Federacije BiH dao saglasnost za kreditno zaduženje kod Njemačke KfW Banke, odnosno za sljedeće projekte: - VE Mesihovina, Investitora JP Elektroprivreda HZ HB d.d. Mostar, instalisane snage 55 MW - VE Podveležje, Investitora JP Elektroprivreda BiH d.d. Sarajevo, instalisane snage 48 MW Dalje, prethodna saglasnost za priključak na prenosnu mrežu za nove VE, za preostalu raspoloživu instalisanu snagu od 127 MW će biti dodijeljena onim Investitorima koji prvi dostave Federalnom ministarstvu energije, rudarstva i industrije sljedeće dokaze: 1. Energetsku dozvolu 2. Bankovnu garanciju kojom će se dokazati da su osigurana sredstva za realizaciju cijelog projekta 3. Potpisan predugovor o isporuci vjetroturbina za projekat Treba napomenuti da je Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske izdalo potrebne saglasnosti i za jednu vjetroelektranu investitora Elektroprivreda Republike Srpske, snage 50 MW, za koju će tačna lokacija biti naknadno definisana. Uzimajući u obzir gore navedenu Odluku iz Zaključaka Vlade Federacije BiH, lista od ranijih 6 projekata, uslovno rečeno, više nije važeća. S tim u vezi, pored pomenutih 6 projekata, NOS BiH je, u saradnji sa Elektroprenosom BiH, izdao još 7 Projektnih zadataka za nove VE i to: 42
- VE Jelovača, Investitora F.L. WIND d.o.o. (36 MW) - VE Baljci, Investitora Tomislavgrad-Kupres d.o.o. (48 MW) - VE Ivovik, Investitora VE Ivovik d.o.o. (84 MW) - VE Kupres 1, Investitora Kamen dent d.o.o. (48 MW) - VE Pakline 1, Investitora Kamen dent d.o.o. (48 MW) - VE Pakline 2, Investitora Kamen dent d.o.o. (48 MW) - VE Mučevača, Investitora Balkan Energy Wind d.o.o (63 MW). U ovom Indikativnom planu, s obzirom da imaju revidovan Elaborat o priključku, bilansirano je 5 novih vjetroelektrana (VE Trusina, VE Podveležje, VE Debelo Brdo, VE Jelovača i VE Orlovača), ukupne instalisane snage 232 MW. 43
8.2 Integracija solarnih elektrana Bosna i Hercegovina se nalazi u grupi zemalja koje još nisu iskoristile potencijal za proizvodnju električne energije u solarnim elektranama [7]. Podsticajne mjere za proizvodnju iz ovih elektrana postoje, ali samo na nivou distribucije. Solarne elektrane čija je nominalna snaga veća od 1MW nemaju pravo na podsticaj u BIH i ne tretiraju se kao povlašćeni proizvođači električne energije, a planirani kapaciteti koji će se podsticati do 2020. godine nisu značajni sa aspekta uticaja na elektroenergetski sistem BiH. Analiza tržišta solarnih elektrana je pokazala da su za velik porast novih kapaciteta za proizvodnju električne energije iz solarnih elektrana u svijetu zaslužne značajne podsticajne mjere (feed-in tarife), što znači da će njihova veća implementacija u BIH zavisiti upravo od podsticajnih mjera i samim tim državne politike. U budućem periodu se predviđa konstantan trend pada cijene tehnologije potrebne za izgradnju solarnih elektrana, te je moguće da će u bliskoj budućnosti cijena proizvedene električne energije iz SE biti konkurentna na slobodnom tržištu. To bi značilo i ubrzano ulaganje u solarne elektrane. Prema podacima o sunčevom zračenju na Balkanu, Bosna i Hercegovina raspolaže značajnim resursima energije sunčevog zračenja i to iznad evropskog prosjeka uz izuzetno povoljan sezonski raspored, što daje mogućnost za njeno efikasno i dugoročno korišćenje. Početni korak u izboru lokacija za solarne elektrane predstavlja analiza mape iradijacije na području BiH. Pored mape iradijacije koristili su se svi dostupni podaci iz različitih izvora tako da bi omogućili što je tačnije moguće ulazne podatke sunčevog zračenja. Za analizu integracije solarnih elektrana u elektroenergetski sistem BiH, ustanovljeno je da baza podataka o solarnoj iradijaciji, Photovoltaic Geographical Information System (PVGIS), ima zadovoljavajuće podatke o godišnjoj solarnoj iradijaciji na teritoriji BiH. Baza podataka PVGIS je razvijena u istraživačkom centru Joint Research Centre u Italiji. Podaci o solarnoj iradijaciji su dati sa rezolucijom od 1x1 km u centralnom dijelu Evrope ili 2x2 km za Mediteranski bazen. Baza podataka PVGIS pruža mapirane podatke o mjesečnim i godišnjim prosječnim vrijednostima globalne iradijacije za horizontalne i optimalno postavljene panele. U bazi podataka se nalaze raster mape za zemlje u Evropi, koje prikazuju prosječne mjesečne i prosječnu godišnju vrijednost globalne iradijacije. PVGIS koristi algoritam koji procjenjuje direktnu, difuzionu i reflektovanu komponentu globalne iradijacije na horizontalnu površinu, ili površinu sa nagibom, i to za takozvani model vedrog neba (clear-sky model) kao i za model realnog neba koji uvažava oblačnost. Ukupna dnevna iradijacija [Wh/m 2 ] se računa integracijom vrijednosti iradijacije [W/m 2 ] koje su izračunate za redovne vremenske intervale tokom dana. Pri računanju iradijacije, za svaki vremenski korak tokom dana se uzima u obzir zasjenčenje neba koje je izazvano lokalnim karakteristikama terena (brda, planine i sl.), na osnovu digitalnog reljefnog modela terena. Iz PVGIS baze podataka preuzete su mape koje prikazuju prosječnu godišnju vrijednost globalne iradijacije za horizontalne i optimalno postavljene panele - Slika 8.1 i Slika. 44
Slika 8.1. Prosječna vrijednost godišnje horizontalne globalne iradijacije na području BiH [kwh/m 2 ] Slika 8.2. Prosječna vrijednost godišnje optimalne globalne iradijacije na području BiH [kwh/m 2 ] Stoga je, a i zbog usklađivanja sa evropskim mjerama i planovima u vezi obnovljivih izvora energije Nezavisni Operator Sistema u BiH (NOS BiH) pokrenuo inicijativu za izradu Elaborata o uticaju solarnih elektrana na EES BiH, a u skladu i sa nalogom Državne regulatorne komisije za električnu energiju (DERK). Obim posla je obuhvatio sljedeće: 45
Pregled solarnih tehnologija i komparativna analiza karakteristika Određivanja potencijalnih lokacija i energetskog potencijala Elektroenergetske studije i analiza uticaja na EES Tehnički zahtjevi za priključenje na prenosnu mrežu Potrebna regulaciona rezerva Cilj je bio da se bez obzira na ograničenje u instalisanoj snazi solarnih elektrana čija se proizvodnja podstiče do 2020. godine, analiziraju mogućnosti priključenja većih solarnih elektrana na prenosnu mrežu BiH pod pretpostavkom smanjenja cijene kapitalnih troškova i tržišne konkurentnosti. Solarne tehnologije Postoje dva različita načina na koji se energija sunca (solarna energija) može pretvoriti u električnu. Prvi način je direktnom konverzijom korišćenjem solarnih ćelija u fotonaponskim (PV) elektranama. Drugi način je pomoću koncentrisanih solarnih elektrana (KSE), koje su drugačije poznate kao i solarne termoelektrane (STE). Kod ovih elektrana, solarna energija se prvo konvertuje u termičku, zatim u mehaničku i na kraju u električnu energiju. U Elaboratu je opisan princip rada obe tehnologije (PV i KSE) a zatim je sprovedena uporedna analiza različitih parametara kao što su efikasnost, proizvedena energija, vrijeme izgradnje, uticaj na EES, ukupna cijena, potrebna površina po jediničnoj instalisanoj snazi i sl. Prednosti PV elektrana su velika pouzdanost u radu, niska cijena održavanja, fleksibilna veličina sistema i modularna konstrukcija što omogućava i lakši transport tokom izgradnje. Iskustva su pokazala da se PV elektrane snage 50-100 MW mogu izgraditi u vrlo kratkom periodu od godinu dana. Pošto se povezuju preko konvertora na prenosnu mrežu ne utiču na povećanje struje kratkih spojeva ali moraju imati sistem za eliminaciju odnosno smanjenje harmonika. Tehnologija konvertora takođe omogućava učešće PV elektrana u regulaciji napona u tački priključenja apsorbovanjem odnosno injektiranjem reaktivne snage. Izgradnja PV elektrana je moguća i na ravnom i na brdovitom terenu. KSE elektrane koriste klasične sinhrone generatore veličine od 50 do 120 MW. Velika prednost ovih elektrana je mogućnost izgradnje sistema za skladištenje toplote tokom dana za proizvodnju električne energije tokom noći ili tokom oblačnih perioda. Kapacitet termoakumulacije iznosi ~7.5-8h. Ovo omogućava proizvodnju električne energije u periodu maksimalne potražnje uz visoke prodajne cijene. Za razliku od PV elektrana, KSE elektrane zahtijevaju relativno ravan teren nagiba manjeg od 3%. Kao ilustracija, date su Slika 8.3. i Slika 8.4. na kojima su predstavljene različite tehnologije KSE, kao i šema tipične solarne akumulacione elektrane. 46
Slika 8.3. - Različite tehnologije KSE-a: a) Parabolična posuda; b) Centralni prijemnik / solarni toranj i c) Parabolično korito Slika 8.8. - Principska šema tipične solarne akumulacione termoelektrane Potencijalne lokacije za SE i energetski potencijal Početni korak u izboru lokacija za solarne elektrane je predstavljala analiza mape iradijacije na području BiH. Na početku izrade Elaborata ustanovljeno da nisu vršena adekvatna dugoročna mjerenja solarne iradijacije na teritoriji BiH. Kako bi se izvršila procjena potencijala solarne energije, pristupilo se odgovarajućim dostupnim podacima u svjetskim bazama podataka o solarnoj iradijaciji. Za potrebe izrade ovog Elaborata ustanovljeno je da baza podataka o solarnoj iradijaciji, Photovoltaic Geographical Information System (PVGIS), ima zadovoljavajuće podatke o godišnjoj solarnoj iradijaciji na teritoriji BiH. U procesu identifikacije lokacija za potencijalne solarne elektrane različitih tipova uzeta je u obzir cijela teritorija BiH. Izbor lokacija pogodnih za solarne elektrane je izvršen na osnovu faktora kao što su reljef terena, raspoloživa površina, naseljenost, upotreba zemljišta, raspored energetskih objekata i topologija prenosne mreže. Ukupno je identifikovano 26 potencijalnih lokacija koje se uglavnom nalaze na području Hercegovine i zapadne Bosne. Ukupna raspoloživa površina na identifikovanim lokacijama za solarne elektrane u BiH je: 6550 ha ravnih površina 4000 ha mješovitih površina 47