ОПШТЕСТВЕНАТА ОДГОВОРНОСТ (НЕ)ПОЗНАТ КОНЦЕПТ ЗА КОМПАНИИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА. Апстракт

ОПШТЕСТВЕНАТА ОДГОВОРНОСТ (НЕ)ПОЗНАТ КОНЦЕПТ ЗА КОМПАНИИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Автор: М-р. Лилјана Јоноски Мај, 2014 година Апстракт Да избереме да ги соединиме силата на пазарот со авторитетот на универзалните идеи Кофи Анан, генерален Секретар на ОН, Global Compact, 1. април, 2006 Успешноста на секој правен субјект денес ги надминува границите поставени пред речиси два века кога компанијата и нејзините сопственици беа исклучиво заинтересирани и фокусирани на создавањето на профит и искачувањето на скалилата на богатството и профитабилноста од кои што пак корист имаа малкумина и тоа најчесто претставени во лицата на сопствениците. Имено, имајќи ги предвид општествените промени и менувањето на климата во која што денес функционираат компаниите - одговорното општествено работење, вклучувањето на социјалната заедница, грижата за животната средина стануваат критериуми без кои што воопшто и не може да се оценува успехот и работата на компанијата. Исто колку што е важно каква е природата и сопственоста на капиталот-имотот со кој работат јавните и приватни компании од исто значење се и начинот на управувањето на тековните операции и нивното влијание на околината во која истите функционираат. Иако, речиси и неспоменуван поимот на корпоративно управување во транзициониот период на Македонија, доброто корпоративно и одговорно управување во денешно време се смета за основен предуслов за создавање на атрактивна инвестициска клима, која што се карактеризира со конкурентски ориентирани компании и ефикасни финансиски пазари каде што општественото одговорно работење и концептот на општествена одговорност го зазема своето значајно место. Клучни зборови: концепт на општествена одговорност, компанија, претпријатие, добро корпоративно управување 1

Abstract Nowadays, the success of any legal entity exceeds the limits that were laid almost two centuries ago when the company and its owners were interested only on the creation of profit and focused on climbing on the ladder of wealth and profitability. Achieving of these interests was beneficial only for few persons, most often represented in the persons of owners. Namely, taking into account social changes and environment in which corporations operate today, socially responsible operations, the inclusion of a social community, environmental concerns have become one of the general criteria without can not be evaluated the success of the company s work. Just as important is the nature of ownership of capital assets with which operate the public enterprises (corporations) of the same meaning is and the way of managing and its impact on the environment. Although almost unknown notion of corporate governance in the transition period of Macedonia, good and responsible corporate management nowadays is considered as an essential pre-condition for the creation of an attractive investment climate, which is characterized by competitive oriented companies and efficient financial markets where social responsible operations and the concept of social responsibility takes its significant place. Keywords: concept of social responsibility, company, enterprise, good corporate governance ВОВЕД Да даваш = да имаш, е наједноставниот слоган на современата концепција на однесување на општествено одговорните бизниси. Корпоративната општествена или социјална одговорност (Corporate social responsibility) во смисла на хуманост и одговорност кон општеството, претставува најнова, но истовремено и неопходна димензија на современите успешни компании која што исто така го опфаќа и деловното работење на македонските компании како дел од севкупниот светски финансиски пазар. Светски актуелните деловни промени во компаниите во последните неколку децении, кои што се појавуваат и во новото 2

македонско деловно работење во последниве неколку години, покрај основната профитна ориентација на компаниите, како нова корпоративна вредност и како принцип на дејствување, се промовира општествено одговорното однесување, односно засегнатост на компаниите за општествените проблеми и активно учество во нивното решавање. Но, што всушност претставува концептот на корпоративна општествена одговорност и колку истиот им е познат на македонските компании? КОНЦЕПТОТ НА КОРПОРАТИВНА ОПШТЕСТВЕНА ОДГОВОРНОСТ Наједноставно дефинирана, корпоративната општествена (или социјална) одговорност (Corporate social responsibility) е грижа на претпријатието за општествените проблеми. Корпоративната општествена одговорност упатува на тоа дека компанијата е одговорна за нејзиното пошироко влијание врз општеството. Во деловен контекст, тоа значи дека претпријатието има обврска да дејствува запазувајќи ги интересите на стејкхолдерите или засегнатите страни - сите страни коишто можат да влијаат или се под влијание на активностите на компанијата: вработените, деловните партнери, инвеститорите, потрошувачите, локалната заедница, владата, медиумите и меѓународните организации. 1 Во новите општествени и бизнис-услови, спротивно на традиционалната идеја за општествената одговорност како обврска за максимизирање на профитот на акционерите, според којашто вклучувањето на компанијата во решавање на општествените проблеми е трошење на парите на акционерите/сопствениците, современиот концепт на општествена одговорност кон стејкхолдерите смета дека компанијата и стејкхолдерите се тесно поврзани. Со оглед на тоа што секоја компанија дејствува во некое конкретно општествено окружување и бидејќи нејзината егзистенција и просперитет се засегнати од тоа опкружување, покрај интересите на главните 1 Електронска конференција идните лидери на тема: Корпоративна општествена одговорност, координатор Владимир Петковски, Економски факултет, Скопје. 2003, (стр. 73) 3

стејкохолдери (сопствениците, односно акционерите), треба да бидат задоволени и интересите на другите засегнати страни, вклучувајќи го општеството во целина. Од таа перспектива, одговорноста за стејкхолдерите и одговорноста за општеството е истовремено и одговорност кон компанијата на долг рок. Современата корпоративна општествена одговорност подразбира истовремено остварување и на економските и на општествените цели. Концептот на потврдена општествена одговорност 2 оди чекор понатаму и според него менаџерите се обврзани да ги антиципираат промените во опкружувањето, да ги усогласат целите на претпријатието со целите на групите и да преземат конкретни чекори за да се промовираат заедничките интереси. Целта на концептот на КОО, според The White Paper of the EU Commission on Corporate Social Responsibility and the Commissions s Communication on CSR е всушност токму тоа - менување на деловната култура од краткорочно максимализирање на бизнисот кон одговорно деловно однесување и овозможување одржлив развој (responsible business behavior in providing sustainable development) што всушност се и целите на КОО. Токму затоа, со сигурност може да се каже дека земјите во транзиција не се соочуваат само со проблемот на хармонизација на своите правни системи, туку и со проблемот на воспоставување нов систем на вредности кој би бил прифатлив за мнозинството. Едно е сигурно. Сите препознаваат дека концептот на КОО е добар и воопшто гледано пожелен за бизнисот. Постои една јапонска стратешка визија наречена Kyosei која грубо преведена би значела живеејќи и работејќи заедно за постигнување заедничка цел. Пандан на оваа јапонска стратегија е американската стратегија на деловна етика или теорија на различни интересни групи (stakeholders theory). 3 Во основата на јапонската Kyosei стратегија лежат следните општи начела: одговорноста на бизнисот е да се надминат тесноакционерските интереси и да се насочува кон заштита на 2 Поделбата на концепции на традиционална, современа и потврдена општествена одгворност е според Бобек, Шуклев; Менаџмент, 4. Издание, Скопје, Економски факултет, 2004 год., (стр. 349) 3 Анализа на потенцијалите за добро управување во Република Македонија, Фондација Институт Отворено Општество Македонија, http://gg.org.mk/pdf/analiza_upravuvanje_ekonomska_sfera.pdf, стр. 106 4

стремежот на пошироките интересни општествени групи; економското и социјалното влијание врз бизнисот треба да се насочат кон иновативноста, правдата и светската заедница; деловното однесување треба да се пренасочи од словото на законот кон духот на довербата; почитување на правилата; поддржување на мултилатералната трговија; почитување на животната средина и избегнување забранети, нелегални и штетни дејствија. 4 КАТЕГОРИИ НА ОПШТЕСТВЕНА ОДГОВОРНОСТ И СТРАТЕГИИ НА ОПШТЕСТВЕНА РЕАКЦИЈА Главно, корпоративната општествена одговорност ја сочинуваат 4 категории: економска, правна, етичка и филантропска одговорност. Соодветно на секоја од овие компоненти на општествената одговорност, се применуваат 4 стратегии на општествена реакција, односно одговор на општествените обврски: реактивна, одбранбена, стратегија на прифаќање и проактивна стратегија. 5 Секоја компанија првенствено е економски ентитет чија мисија е да произведува производи за членовите на општеството и соодветно на тоа, нејзина примарна одговорност е економската одговорност, односно креирањето профит. Истовремено, секоја компанија треба да ја исполни својата економска мисија во рамките на постоечките правни рамки. Овие категории на одговорност, економската и правната, се основни и обврзни за сите компании, но вистинската димензија на општествено одговорните бизниси се категориите на етичка и филантропска одговорност, кои вклучуваат грижа за вработените, потрошувачите, акционерите и заедницата, надминувајќи ги правно пропишаните обврски, како и вклученоста во решавањето на општествените проблеми. За парцијално задоволување на општествените барања, компаниите може да применат општествена реакција преку реактивната и одбранбената стратегија, како начин на минимум задоволување само на економската, односно економската и правната одговорност, а избегнувајќи општествена инволвираност и акција. Спротивно на тоа, со стратегијата на прифаќање и со проактивната стратегија компаниите промовираат прифаќање на општествената одговорност за сопствените активности и одговор на општествените барања и проблеми, 4 Ibid, стр. 107 5 Класификцијата на видовите општествена одговорност и стратегиите на општествена реакција според Шуклев, Бобек; Менаџмент, 4. Издание, (стр. 356 и 360) 5

задоволувајќи го интересот на сите стејкхолдери. Особено со прифаќањето на филантропската одговорност, компаниите со фокус на волонтерските активности и желба за општествен придонес, преку проактивна стратегија, успеваат да ги антиципираат општествените проблеми и да подготват соодветна реакција за нивно решавање. ПОДРАЧЈА НА ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРНО ДЕЈСТВУВАЊЕ Пред компаниите се строго поставени барањата да дејствуваат водејќи грижа за општествените, економските и еколошките сегменти, додека се креира профитот за акционерите: корпоративната општествена одговорност бара од компаниите да работат ефикасно без да предизвикуваат штети од општествен, економски, политички, културолошки и еколошки аспект, во средините во коишто работат. Многу од барањата за општествена одговорност на претпријатието се правно пропишани од страна на општеството. Со правни прописи се регулира долната старосна граница за вработување работници, се пропишуваат стандарди со коишто се регулира дозволеното ниво на загадување на воздухот и човековата околина, се инсистира на хуманизација на условите за работа. Но постојат и претпријатија коишто се фокусираат на опкружувањето, волонтерството, филантропијата и економскиот развој. За различни индустрии, одговорните бизниси практицираат различни форми на општествено одговорен ангажман. Сепак, заеднички за сите сектори се практиките глобално групирани во областите: заштита на здравјето и сигурноста на вработените, заштита на животната средина и превенција од нејзино загадување, помош при природни катастрофи и несреќи, помош и унапредување на образованието, партиципација во локални реконструкции, поддршка на непрофитни организации итн. ПРЕДНОСТИ НА ОПШТЕСТВЕНО-ОДГВОРНИТЕ КОМПАНИИ ПОТТИК ЗА ПРАКТИКУВАЊЕ НА СОЦИЈАЛНО ОДГОВОРЕН БИЗНИС Промовирањето на општествена одговорност е значајна за привлекување на странските инвестиции, бидејќи означува одобрување на заеми или инвестирање во хартии од вредност, велат познавачите на оваа проблематика. Мултинационалните корпорации при менаџментот со ризици и менаџмент со синџирите за снабдување, бараат средини во кои има напредни практики во областа на општествената одговорност 6

на претпријатијата. Тоа се смета како предност при деловното работење во земјите во развој. Оваа практика води кон конкурентна предност, преку подобрување на имиџот на компанијата, зачувување на нејзината репутација, негување на мотивираноста на вработените, и задоволството од работното место, поттикнување на иновациите, а во одредени услови и преку намалување на трошоците и зголемување на лојалноста на клиентите. Македонските претпријатија за да искористат дел од овие инвестициски средства, ќе мора да го сменат начинот на кој ги водат секојдневните деловни активности и треба да ги вградат принципите на општествено одговорно однесување во нивните стратегии за развој. Правните предуслови (барем на хартија) се веќе создадени особено со предностите кои што им се нудат на општествено одговорните компании во делот на даночните олеснувања согласно Законот за донации и спонзорства во јавни дејности. Начинот на неговата имплементација и разбирање на терминот јавен интерес претставува посебна тема за себе за обработување, но овде ќе се задржиме само на даночните олеснувања кои ги уживаат компаниите кои издвојуваат дел од своите средства (материјални или нематеријални) за општото добро на заедницата. Данок на добивка - на претпријатието кое донира донацијата му се признава како расход во даночниот биланс во вкупна висина до 5% од вкупниот приход, а за спонзорства износот е до 3%. 6 Данок на имот - донацијата во предмети и материјални стоки е ослободена од данок на наследство и подарок. Ослободена е и од данок на имот во наредните пет години, по годината во која е дадена донацијата. 7 Данок на додадена вредност - донацијата нема да биде оптоварена со ДДВ, а на надоместот за влезници за културен, спортски или друг јавен настан не се пресметува ДДВ ако сите собрани приходи се користат за финансирање на активности од јавен интерес. ДДВ не се пресметува ниту на надоместот за комуникациска услуга кога корисникот донира пари за финанисрање на активности од јавен интерес. 8 Иако, сеуште општествената одговорност најчесто македонските компании ја подразбираат како додаток на основното деловно работење 6 Член 14 од Законот за донации и за спонзорства во јавните дејности, Сл. Весник бр. 47/06, Измени во Службен Весник бр. 86/08 7 Член 16 и 17 од Законот за донации и за спонзорства во јавните дејности, Сл. Весник бр. 47/06, Измени во Службен Весник бр. 86/08 8 Член 15 од Законот за донации и за спонзорства во јавните дејности, Сл. Весник бр. 47/06, Измени во Службен Весник бр. 86/08 7

и настојуваат да ја практикуваат истата само во делот на задоволување на економскиот интерес на сопствениците и економската одговорност, што најчесто е случај со помалите компании, сепак ваквиот феномен кај поголемите бизнис корпорации во македонското деловно окружување е нешто поинаков. Имено, најуспешните компании во делот на телекомуникациите, тутунската индустрија, фармацијата, производството на алкохолни пијалоци 9 покрај тоа што остваруваат финансиски резултати, истовремено се и најголемите поддржувачи во решавањето на некои од општествените проблеми. Нивната корпоративна општествена одговорност е забележлива преку активности коишто се во пресрет на интересите на акционерите, вработените, потрошувачите, посебните општествени групи и заедницата во целина, дејствувајќи во следните подрачја: 10 1. Принцип на работење со контрола на квалитетот придобивка за потрошувачите коишто потврдено добиваат производи/услуги со добар квалитет и за вработените кои работат во сигурно работно опкружување (речиси сите поголеми македонски компании за производство го имаат вградено стандардот ИСО 9001, а Пивара Скопје оди уште подалеку во тој дел преку спроведување на овој стандард и во делот на подобрување на барањата на потршувачите); 2. Заштита и зачувување на животната средина и природата - во повеќето успешни производствени компании се внимава процесот на производство да биде безбеден како за вработените, така и за животната средина (Алкалоид, Скопска Пиварница, Т-Home се издвојуваат во овој дел, а последен пример на општествена одговорност во делот на животната заедница е и вложувањето на Tobacco Together во Зоолошката градина); 3. Зголемување на информираноста за производите за да се охрабри одговорното однесување на потрошувачите; 4. Поддршка за спортот, образованието и науката - како области коишто ги засегаат младите, инвестирањето во спортот, образованието и науката, општествено одговорните компании го гледаат како инвестирање во иднината, затоа 9 200 најуспешни компании во Македонија за 2010 година ; http://www.eurobc.com.mk/utd_200_mk.html, 21-10-2012 10 Општествена одгворност на Пивара Скопје, http://www.pivaraskopje.com.mk/socialresponsibility.aspx?q=wrpnykoeu1sdhgyjeuef DGjnzO3RCL5YuMrdzcU0Whk=, (21-10-2012), Политика за општествена одгворност на Алкалоид, http://www.alkaloid.com.mk/politika-za-opshtestvenaodgovornost-na-alkaloid-ad-.nspx,(15-10-2012), Корпоративна општествена одговорност Македонски Телеком, http://www.telekom.mk/mk/?z=954 (05-10-2012) итн. 8

што успешни спортисти и профилирани стручни кадри се движечка сила на општеството; 5. Поддршка за културата, уметноста и заштита на културното наследство - ова е една од најзастапените форми на општествено инволвирање на компаниите, кои во тешките времиња за културата, станаа неопходни партнери на заедницата, за зачувувањето на културата и за активниот културен живот; 5. Донации во здравството или за групи со посебни потреби. Од корпоративната општествена одговорност, како принцип на работење и дејствување, се остваруваат придобивки за општеството, но и за инволвираните компании. Општеството поддржано од проактивните стратегии на компанијата и корпоративната инволвираност во решавање на општествените проблеми, во општествено одговорните бизниси препознава свој партнер за креирање подобри услови за сите. Од друга страна, најсилниот аргумент ЗА општествена одговорност е фактот дека компанијата којашто промовира грижа за општеството во целина истовремено го промовира нејзиниот корпоративен имиџ на позитивен начин и градејќи релација на доверба со стејкхолдерите, на долг рок го зголемува и профитот за акционерите. Како глобално прифатени системи за општествена одговорност на компаниите се следниве: - ISO 26000 Водич за општествена одговорност, преведен и на македонски јазик, но сеуште не се врши стандардизација по истиот; - Глобал Компакт (Global Compact), иницијатива на Обединетите Нации за општествена одговорност на компаниите каде што компаниите кои што членуваат таму се обврзуваат дека ќе ги почитуваат десетте принципи на инцијативата и еднаш годишно ќе праќаат извештаи до седиштето во Њујорк; - ОЕЦД насоки за општествено одговорно работење; - Насоки за бизнисот и човековите права на Обединетите нации со превод на македонски јазик. Ваквите стандарди и сертификати за општествена одговорност веќе стануваат и дел од националните законодавства на високоразвиените земји. Во обид да го заштитат својот имиџ, а со тоа и профитот, мултинационалните компании од сите кооперанти и доставувачи ширум светот бараат да ги исполнуваат критериумите за добра работна практика, која вклучува почитување на работничките права, заштита при работа, заштита на околината, фер односи на пазарот и слично. Зошто се случува ова на светската бизнис-сцена? Големите скандали на Најки, Епл и на Гугл, поврзани главно со 9

нивните операции во земјите од третиот свет, каде што грубо се кршат работничките и човековите права и се злоупотребува детскиот труд, предизвикуваат тектонски промени во начинот на којшто денес тие го водат својот бизнис. Падот на нивните профити, силниот негативен публицитет кој го добија овие и многу други компании ги променија правилата за избор на кооперанти и фирми кои ќе работат за тие брендови. Строгите правила на општествено одговорно однесување веќе важат и за компаниите во Кина, Бангладеш, Индонезија или во Македонија кои работат за овие глобално познати компании! Дури се оди и дотаму да Европската комисија од оваа 2014 година ќе бара исполнување на еден од глобално прифатените системи на општествена одговорност, не само за европските компании, туку за сите компании кои што ќе сакаат да работат на европскиот пазар. На своја кожа ваквите промени и строги регулативи веќе ги имаат почувствувано дел од конфекциите кои што работат на територијата на Македонија, а се дел од познатите модни брендови, кои што најмалку еднаш годишно имаат инспекција од т.н. социјални ревизори кои што проверуваат дали комапниите ги исполнуваат основните услови во делот на општествено одговорно работење, а кои што во најголем дел се однесуваат на заштита на работничките права. А често пати компаниите се принудени и да го сертифицираат своето одговорно работење. Во наредниот период, особено оваа 2014 година ќе се смета за преодна во делот на општественото работење бидејќи кон истото ќе бидат принудени и помалите компании, а се подготвуваат и законски измени на македонската регулатива во делот на начинот на работење на компаниите. Една од првите области која што ќе биде зафатена со ваквите промени се јавните набавки каде што компаниите се почесто ќе се соочуваат со барањето за исполнување на европските критериуми во делот на заштита при работа и заштита на животната средина доколку сакаат да бидат конкурентни на европските пазари. ПРЕПОРАКИ ЗА ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРНО РАБОТЕЊЕ Врз основа на досегашните спроведени истражувања и констатации на деловната и академска мисла компаниите кога станува збор за нивната општествена одговорност треба да ги имаат во предвид и да ги практикуваат следниве активности за да без сомнеж може да се 10

говори за општествено одговорна компанија во вистинската смисла на зборот: - секоја од компаниите треба да има развиено своја сопствена стратегија за општествена одговорност (а која што македонските компании особено оние помалите сеуште ја немаат) врз основа на која ќе го изработи својот акционен план и општественото работење ќе стане неодминлив дел во дејствувањето на компанијата; - објавување на официјални извештаи со информации за достигнатите резултати во делот на одговорното општествено работење (во Македонија тоа е случај само со големите и препознатливи компании во кои преовладува странскиот капитал); - постоење на сектор во рамките на самата компанија и назначување на лице кое што ќе биде задолжено исклучиво за корпоративното општествено работење; - развивање на здрава конкуренција не само во делот на бизнис активностите и финансиските достигнувања, туку и во делот на општественото одговорно работење; - Компаниите треба да ги задоволат генeрациските потреби за вработувањето, повисоките нивоа на производство, адекватни плати и бенефиции за вработените. Треба да се воздржат од практикување на корупција, даночни избегнувања и слично и да утврдат и нормираат строги правила и казнени постапки дури и за највисоките функционери. Сепарацијата на функциите на претседателот и главниот извршен директор и надзорот на овие области од страна на одборот е круцијално. - Компаниите треба да помогнат во доброто управување и да имаат позитивна соработка со владата, со цел да оствара значајни бенефиции за општеството. Тие треба да се воздржат од мешањето во владините постапки и политики и нивно фаворизирање или од закани кон владите со создавање на конфликти, помош на сецесионистички движења или финансирање на анти-државни и терористички организации. При тоа треба да не се допушти т.н. корпоративизам којшто се остварува како систем на водење на државата со употреба на моќта на корпорациите или големите компании или пак, со моќта на синдикатите кои дејствуваат или барем тврдат дека дејствуваат во име на голем број индивидуалци како нивни членови. Особено треба да се спречи праксата 11

корпорациите во овие системи да вложуваат исклучиво во политички врски и наместо обични пазарни претприемачи да стекнат позиција на некој вид политички претприемачи ; - Компаниите треба да се обврзат на водење на бизнис на начин којшто ги зачувува традиционалните системи на знаење и домашните култури. Исто треба да играат важна улога во образованието и пораст на општествено-културните вредности како и моралот на децата со што ќе помогнат во создавањето на одговорна работна сила. - Во областите на искористувањето на природните ресурси и нивна употреба, треба да се воздржат од експлоатација, којашто оди на штета на локалните граѓани и околината. Тие треба да прифатат и усвојат технологии коишто не се штетни за околината и да го унапредат истражувањето во ваквите области. Тие треба да помогнат во понатамошната промоција и дистрибуција на овие технологии, по разумни цени, на другите помали компании. Препораките се круцијални и ги потсетуваат сите инволвирани играчи дека сред постоечкиот песимизам создаден од сиромаштијата и другите општествено-економски неприлики и дадените постоечки лимитирани ресурси на располагање на планетата, треба да се усогласиме со потребите на сегашноста, без компромитирање на можноста идните генерации да ги остварат своите потреби". 11 Колективната корпоративна акција создава моќен механизам којшто заедно со цивилното општество може да креира и подржува решенија кои имаат економско-социјален контекст. Јасна е потребата за јавни и приватни ентитети кои ќе работат заедно на решавање на социјалните проблеми. Партнерствата помеѓу различните сегменти на општеството бараат детално разбирање на очекувањата, достапни извори, соодветни организациски структури и одговорност. Работењето во партнерство е процес што бара иновативни решенија со коишто ќе се остварат социјалните предизвици на локално ниво. За да функционираат овие партнерства секој партнер треба да се согласи на оваа мисија. Корпоративната општествена одговорност е важен дел од бизнисот и полека, но сигурно тоа станува срцевината на бизнисот во XXI-от век. Корпорациите коишто се на највисоките ранг листи, се 11 Беличанец, Тито, Климовски, Александар; Корпоративно управување, учебник, последипломски студии по Деловно Право, Скопје, 2011, стр. 42 12

најпосакуваните во општеството и се оценети како едни од најдобрите места за работа. 12 ЗАКЛУЧОК Општествените промени во рамките на секоја една средина носат промени како во рамките на социјалната средина, така и во рамките на севкупното делување на единките кои што го сочинуваат општеството. Развитокот на општествата и нивното унпаредување на повисок економски, политички и културолошки стадиум доведува до поместување на границите и разбирањето на современиот начин на функционирање. Имено, се повеќе се обрнува внимание на социјалните аспекти од живеењето на човекот во ова време на современи технолошки и начуни достигнувања, па токму тоа доведува да се изменат и погледите кога станува збор за начинот на функционирање и дејствување на економските ентитети во државата. Повеќе не е важен само економскиот раст за кој придонесуваат компаниите, туку и како самиот тој раст е постигнат - колку компанијата внимава на своите вработени, на средината во која делува, на заштитата на природата и животната средина. Без да се земат во предвид овие елементи денес не може да се утврди успешноста на компанијата во целост. Од тука произлегува и значењето на општествено одговорното работење на компаниите. Трендот на глобализација и во овој дел навлегува во нашето општество, па повеќе и од важно е да секоја компанија работи согласно однапред усвоени стандарди и етички кодекси на управување и дејствување. Иако, сеуште во процес на развој во Република Македонија концептот на општествена одговорност полека, но сигурно го зазема местото во политиките на дејствување и управување на компаниите, а тоа е единствениот начин за креирање на одговорни субјекти во рамките на општеството. Препораките говорат доволно во која насока треба да се движат македонските компании во иднина, а бенефитите од практикувањето на истите ќе ги почувствува секоја едника во општеството. 12 Ibid, стр. 43 13

ЛИТЕРАТУРА 1. Електронска конференција идните лидери на тема: Корпоративна општествена одговорност, координатор Владимир Петковски, Економски факултет, Скопје. 2003; 2. Бобек, Шуклев; Менаџмент, 4. Издание, Скопје, Економски факултет, 2004 год.; 3. Анализа на потенцијалите за добро управување во Република Македонија, Фондација Институт Отворено Општество Македонија, http://gg.org.mk/pdf/analiza_upravuvanje_ekonomska_sfera.pdf; 4. Законот за донации и за спонзорства во јавните дејности, Сл. Весник бр. 47/06, Измени во Службен Весник бр. 86/08; 5. 200 најуспешни компании во Македонија за 2010 година ; http://www.eurobc.com.mk/utd_200_mk.html, 21-10-2012; 6. Општествена одгворност на Пивара Скопје, http://www.pivaraskopje.com.mk/socialresponsibility.aspx?q=wrpnykoeu1sdhg YjeUEFDGjnzO3RCL5YuMrdzcU0Whk=, (21-10-2012), Политика за општествена одгворност на Алкалоид, http://www.alkaloid.com.mk/politikaza-opshtestvena-odgovornost-na-alkaloid-ad-.nspx,(15-10-2012), Корпоративна општествена одговорност Македонски Телеком, http://www.telekom.mk/mk/?z=954 (05-10-2012) итн.; 7. Беличанец, Тито, Климовски, Александар; Корпоративно управување, учебник, последипломски студии по Деловно Право, Скопје, 2011; 8. Петковски, Владимир, Николов, Александар, Национална агенда за општествена одговорност на претпријатијата 2008-2012, Скопје, 2008 год. 9. Општествена одговорност за 2012 година, Месечник Капитал, февруари 2012. 14

You are free: Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported to Share - to copy, distribute and transmit the work Under the following conditions: Attribution. You must attribute the work in the manner specified by the author or licensor (but not in any way that suggests that they endorse you or your use of the work). Noncommercial. You may not use this work for commercial purposes. No Derivative Works. You may not alter, transform, or build upon this work. For any reuse or distribution, you must make clear to others the license terms of this work. The best way to do this is with a link to this web page. Any of the above conditions can be waived if you get permission from the copyright holder. Nothing in this license impairs or restricts the author s moral rights. The document was created by CC PDF Converter