Добри Вести ЧЕСЕН ОДНОС КОН КЛИЕНТИТЕ И СОРАБОТКА НА ПРИНЦИПОТ WIN-WIN НАШИТЕ КЛИЕНТИ ЗНААТ ДЕКА КУПУВААТ КВАЛИТЕТ. Банка која работи за Вас. бр.

Добри Вести бр. 6-09 НАША ТЕМА: ОДГОВОРНОСТА Е НАЈЗНАЧАЈНА ПРИ КОРИСТЕЊЕТО НА КРЕДИТНИ КАРТИЧКИ Р3 ИФОМЕДИА - ЗЛАТНА КНИГА ЧЕСЕН ОДНОС КОН КЛИЕНТИТЕ И СОРАБОТКА НА ПРИНЦИПОТ WIN-WIN ВО ПОДДРШКА НА ЗАЕДНИЦАТА: ЈА ОДБЕЛЕЖУВАМЕ ШЕСТ- ГОДИШНИНАТА СО ГОЛЕМ ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРЕН НАСТАН КАРНЕМ - МЕСНА ИНДУСТРИЈА НАШИТЕ КЛИЕНТИ ЗНААТ ДЕКА КУПУВААТ КВАЛИТЕТ БИЗНИС ФОРУМИ: ПОДДРШКА НА МАЛИТЕ И СРЕДНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА ВО ОТЕЖНАТИ УСЛОВИ НА СТОПАНИСУВАЊЕ Банка која работи за Вас

Наша мисија Нашата мисија е да бидеме развојно ориентирана банка со целосен сервис на услуги. Ние нудиме одлична поддршка за клиентите и широк спектар на банкарски услуги. Во нашето кредитно работење се фокусираме на кредитирање на многу мали, мали и средни претпријатија за кои сме убедени дека создаваат најголем број нови вработувања и имаат витален придонес во развојот на економијата во рамките на дејноста која ја вршат. За разлика од други банки, нашата банка не промовира потрошувачки кредити. Ние се фокусираме на одговорно банкарство со градење на култура на штедење и долготрајно партнерство со нашите клиенти. Нашите акционери очекуваат сигурно и континуирано враќање на инвестициите, но во основа без интерес за краткорочно зголемување на профитот. Ние го прошируваме инвестирањето во обука на нашите вработени со цел да создадеме ефикасна и опуштена атмосфера и да овозможиме пријателска услуга која најмногу им одговара на нашите клиенти. МИСИЈА...2 ВОВЕД...3 НАША ТЕМА: ОДГОВОРНОСТА Е НАЈЗНАЧАЈНА ПРИ КОРИСТЕЊЕТО НА КРЕДИТНИ КАРТИЧКИ...4 ПРОКРЕДИТ ХОЛДИНГ: ОДГОВОРНИ БАНКИ ЗА ОБИЧНИТЕ ЛУЃЕ...6 МОЈАТА ПРИКАЗНА: ВЛАДИМИР ВЕЦОВСКИ, ГЕНЕРАЛЕН ДИРЕКТОР НА ЗЛАТНА КНИГА...8 ИСКУСТВА СТЕКНАТИ НАДВОР ОД ЗЕМЈАВА: СЕ НАДЕВАМ ДЕКА ОДГОВОРНО ПРИДОНЕСУВАМ ЗА ПРОКРЕДИТ ГРУПАТА И ЗА ОПШТЕСТВОТО...10 ВО ПОДДРШКА НА ЗАЕДНИЦАТА: ЈА ОДБЕЛЕЖУВАМЕ ШЕСТГОДИШНИНАТА СО ГОЛЕМ ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРЕН НАСТАН...12 БИЗНИС ФОРУМИ: ПОДДРШКА НА МАЛИТЕ И СРЕДНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА ВО ОТЕЖНАТИ УСЛОВИ НА СТОПАНИСУВАЊЕ...14 ТРАНСПАРЕНТНОСТ: КАКО ДА СЕ КОНТРОЛИРААТ ТРОШОЦИТЕ, А ДА СЕ ОСТАНЕ ВИСОКО-ПОЗИЦИОНИРАН ВО УСЛОВИ НА КРИЗА...15 МОЈАТА ПРИКАЗНА: МИХАЈЛО МИХАЈЛОСКИ, СОПСТВЕНИК НА КАРНЕМ...16 ОБУКА И ЕДУКАЦИЈА: РЕПУТАЦИЈАТА НА КОМПАНИЈАТА КЛУЧНА РЕФЕРЕНЦА ЗА КЛИЕНТОТ...18 Драги пријатели, Со задоволство Ви ја претставуваме есенската едиција на магазинот за клиенти Добри Вести. Имајќи ги своите клиенти во фокусот на вниманието, ПроКредит Банка и во овој број информира за актуелни теми и настани од областа на банкарството, финансиите и општествената одговорност. Тема на бројот е користењето на платежни картички како замена за плаќањето во готово, со посебен осврт на одговорноста при користењето на кредитните картички, како превенција од презадолженост. Ќе Ве запознаеме одблиску со вредностите на ПроКредит Банка, акцентирајќи ги главните елементи на нашата корпоративната мисија, како и определбите по кои се разликуваме од останатите банки на пазарот. Споделуваме со Вас и моменти од одбележувањето на шестгодишнината на ПроКредит Банка. По повод шест години успешно работење на македонскиот пазар, вработените на Банката придонесоа за ревитализација на Дојран и Дојранското езеро преку низа активности: порибување, поставување на клупи и корпи за отпадоци, мапа на Стар Дојран како и дрвени инфо табли. Во оваа економски специфична година, контролирањето на трошоците во компаниите, дојде до полн израз. Затоа, во овој број посветуваме внимание на мерките и активностите преку кои трошоците можат успешно да се менаџираат, а сепак да се задржи, дури и подобри пазарната позиција. Освен контролата врз трошоците, за постигнување на подобра пазарна позиција, многу е значајна и репутацијата. Токму затоа, со последната тема од овој број ќе Ви дадеме идеја како да управувате со Вашата лична репутација како и репутацијата на Вашата компанија. Ние остануваме Банка на која можете да и верувате. На сите Вам, драги клиенти и соработници, Ви посакуваме голем успех во работата. Со почит, Тимот на ПроКредит Банка Авторско право: 2009 ПроКредит Банка АД Скопје Сите права се задржани. Ниту ова издание, ниту кој било дел од него не може да бидат умножувани, зачувани во систем за повикување податоци или пренесувани во која било форма или на кој било начин, електронски, механички, фотокопир, снимање или поинаку, без претходна дозвола од ПроКредит Банка АД Скопје. 2 Тим на соработници: Биљана Тасевска Раководител на сектор за грижа на клиенти; Магдалена Христова Раководител на сектор за финансиска контрола; Резак Фетаи Сектор за финансии и контролинг во ПроКредит Холдинг, Германија; Билјана Трајковска Одговорен за маркетинг; Марија Ангелова Одговорен за обука; Никола Стефанов Регионален кредитен аналитичар ПроКредит Банка АД Скопје, бул. Јане Сандански 109а, 1000 Скопје Тел. 02 / 2446 000, Факс 02 / 321 99 01 info@procreditbank.com.mk 3

НАША ТЕМА: ОДГОВОРНОСТА Е НАЈЗНАЧАЈНА ПРИ КОРИСТЕЊЕТО НА КРЕДИТНИ КАРТИЧКИ Пред да аплицирате за каква било платежна картичка, потребно е да поседувате трансакциска сметка во Вашата банка. Трансакциската сметка се користи за вршење на плаќања во земјата и странство, уплати, исплати, менувачко работење. Вработените, преку трансакциска сметка ја примаат својата плата, а пензионерите својата пензија. Но, трансакциска сметка можат да имаат и студенти, невработени лица, претприемачи, бизнисмени... Уплата на пари може да се врши на своја трансакциска сметка или на трансакциска сметка на друго физичко лице, додека исплата на пари може да се врши само од своја трансакциска сметка или од сметка на која лицето кое ги подига средствата е овластено. Трансакциската сметка освен во локалната валута македонски денар (МКД), може да биде и во евра (ЕУР), американски долари (УСД), швајцарски франци (ЦХФ), австралиски долари (АУД) и британски фунти (ГБП). Користењето на трансакциска сметка најчесто не е бесплатно. Имајте во предвид дека банките наплаќаат за отварање, одржување, доставување на изводи, затворање на сметката, како и активирање на траен налог или парични трансфери во земјата или странство. Затоа е добро да се проверат понудите на различните банки и при процесот на отварање на сметката да се побара од банкарскиот службеник да Ве информира за сите надоместоци поврзани со користењето на трансакциската сметка. кредитните платежни картички купувате кога Вам Ви одговара, а плаќате повеќекратно врз основа на фактурата која ја добивате од банката. Картичките на банкомати и на платежни места се користат со личен идентификациски број (ПИН) кој најчесто се состои од 4 бројки. Нивото на сигурност е високо доколку се придржувате на препораките да не го чувате ПИН-от во писмена форма заедно со картичката. Потрудете се да го запамтите. Користењето на платежни картички не е бесплатно. Затоа, пред да изберете картичка, проверете ја провизијата на банката за издавање на картичката, годишните чланарини за нејзино користење, провизиите за повторно издавање на изгубена/украдена картичка или ПИН, како и провизиите за подигнување на пари од банкомат. Размислете која картичка најмногу одговара на Вашите потреби и можности. За разлика од дебитните картички кои Ви овозможуваат плаќање со Ваши пари, кредитните картички бараат многу поголема внимателност од страна на корисникот. Тие претставуваат еден вид на краткорочно кредитирање и можат финансиски да Ве оптеретат исто колку и потрошувачките кредити. Кредитните картички обично се карактеризираат со високи каматни стапки и претставуваат скап начин на задолжување. Бидете особено внимателни во однос на кредитниот лимит кој Ви го одобрува банката. Проверете со банкарскиот службеник на кој начин лимитот се зголемува, бидејќи некои банки автоматски го зголемуваат одобрениот лимит (само со писмено известување, без претходна консултација со клиентот). Индивидуалната одговорност и информираноста на клиентот се многу значајни фактори за рационално или нерационално користење на кредитните картички. Ризикот од несоодветна употреба на овие картички е огромен. Неретко кредитните картички се користат за купување на производи или користење на услуги, кои доколку би ја немале картичката не би ги конзумирале. Заради неодговорно користење на лимитите, кредитните картички често доведуваат до презадолжување, па во најлош случај клиентот се доведува во ситуација да земе потрошувачки кредит за да го подмири долгот на кредитната картичка. Ваквото покривање на еден долг со друг, води до кругот на презадолженост од којшто многу тешко се излегува. Наш совет би бил дека не треба да прифатите и да користите лимит на кредитна картичка кој е поголем од Вашите реални можности за враќање на истиот, дури и кога банките Ви нудат високи лимити. Платежните картички се замена за плаќањето во готово и се поврзани со трансакциска сметка. Картичките претставуваат Ваш електронски паричник. Со нив можете да подигате пари од банкомат, купувате на ПОСтерминали, купувате преку интернет, резервирате хотелско сместување или авионска карта. При користење на Вашата картичка на интернет, потребно е веб-страницата да ја има Македонија во листата на земји за нарачка, а трансакцијата се смета за безбедна доколку веб-страницата бара внесување на CVV2 код, кој се наоѓа на задната страна на картичката. Постојат два вида на платежни картички: дебитни и кредитни. Дебитните платежни картички се врзани за трансакциска сметка. Сумата на расположливи парични средства на дебитната картичка е еднаква на сумата на средства која ја имате на Вашата трансакциска сметка (вклучувајќи го и пречекорувањето на сметката, доколку истото Ви е одобрено). Кога плаќате со дебитна картичка, Вашата трансакциска сметка се задолжува во истиот момент. Од друга страна, со 4 5

ПРОКРЕДИТ ХОЛДИНГ: ОДГОВОРНИ БАНКИ ЗА ОБИЧНИТЕ ЛУЃЕ ПроКредит е глобална група на одговорни банки од соседството за обичните луѓе. Осврнувајќи се повнимателно на клучните зборови во оваа кратка синтагма, која претставува резиме на тоа што го нагласуваме кога дефинираме кои сме и по што се разликуваме од останатите банки, ќе им дадеме посебен акцент на главните елементи на корпоративната мисија на банката. Акцентот на одговорност потекнува од нашата заложба за унапредување на развојот, посветеноста кон нашите клиенти и посветеноста кон контролиран, одржлив развој на нашите институции. Ние работиме во земји во развој и стопанства во транзиција, обезбедувајќи кредити за мали и средни бизниси и нудејќи едноставни, разбирливи банкарски услуги за обичните луѓе. Сеопфатното учество во формалниот финансиски сектор е значајно во градењето стабилна економија, а пристапот до одговорни кредити им помага на малите и средни бизниси, кои се движечка сила на економскиот раст, да се развиваат. Во повеќето земји во развој и стопанства во транзиција, овие целни групи се запоставени од страна на финансиските институции. Заради тоа, обезбедувањето на формални банкарски услуги за нив претставува развоен приоритет, но најважно е тоа да се прави на одговорен начин. ПроКредит се фокусира на обезбедување кредити за мали и средни претпријатија, особено во случаи кога на кредитобарателот му недостасуваат ликвидни средства или формални сметки. ПроКредит применува кредитна технологија развивана низ годините од страна на IPC, која се заснова на внимателна, но ефикасна анализа на способноста и подготвеноста на клиентот за отплата на кредитот. Целта е да се стекне сигурност дека клиентот нема да се презадолжи и ќе биде во можност продуктивно да ги искористи средствата од кредитот. Во текот на изминатите години успеавме да создадеме цврсти, долгорочни врски со нашите клиенти на оваа основа, а нивната лојалност е одраз на нашето разбирање на нивните деловни потреби. Ова е спротивно на начинот на работа на голем број други комерцијални банки, кои главно се концентрираат на потрошувачки кредити за приматели на плати. Потрошувачкото кредитирање е релативно лесно за организација во големи размери и одлично се вклопува во нивниот капитално ориентиран пристап при кредитната анализа; се заснова на едноставна проценка на средствата на примателот на плата, односно, на платата и хипотеката. Меѓутоа, ова може да доведе до неодговорно кредитирање доколку се спроведува под мотото без поставување прашања, особено кога е поткрепено со агресивно, многу често, и невистинито рекламирање. Ова, од своја страна, го трасира патот до презадолженост кај населението. Доколку само го видиме влијанието на хипотекарниот колапс и последователната криза во светскиот финансиски сектор, ризиците поврзани со таквиот пристап се очигледни. Понатаму, во однос на мобилизација на депозити, конвенционалните комерцијални банки најчесто не се заинтересирани за малите штедачи. Наместо тоа, постои тенденција тие да се фокусираат на депозити по видување пласирани од страна на големи претпријатија и орочени депозити од високата средна класа. Спротивно на ова, ПроКредит има за цел да ги опфати токму малите штедачи. Ние нудиме едноставни и атрактивни штедни производи без барање за минимално салдо на сметка, заедно со основниот спектар на стандардни банкарски услуги, вклучително и дебитни картички, е-банкарство, дозволени пречекорувања на сметка и платен промет. Нашиот пристап на банка од соседството се заснова на нашата заложба за достапност, доверба, партнерство и долгорочна ориентираност во заедниците во кои нашите клиенти живеат и работат. Значително инвестираме во иницијативи за унапредување на транспарентноста и финансиската писменост со цел да креираме разбирање меѓу населението и нашите клиенти за тоа колку навистина чинат финансиските услуги и како најсоодветно се користат. Нашите банки се стремат да станат составен дел од заедницата, не само преку обезбедување финансиски услуги, туку и преку поддршка на пошироки локални иницијативи, било да се тоа проекти за изградба или реконструкција на игралишта, активности од областа на културата или заложби за поддршка на заедницата. Ние не го разбираме маркетингот како алатка за прекумерно рекламирање и наместо тоа се фокусираме на развојот на непосредни врски со клиентите и локалните заедници опслужувани од страна на нашите експозитури. ProCredit Mexico Bosnia and Herzegovina ProCredit Holding Kosovo Albania Serbia Macedonia Romania Bulgaria Georgia Ukraine Moldova Kyrgyzstan (planned) Armenia Наша заложба е градење формални, регулирани финансиски институции кои се комерцијално одржливи и способни да обезбедуваат стандардна палета на банкарски услуги. Нудиме услуги за целокупниот спектар бизниси во рамките на секторот за микро, мали и средни претпријатија од неформални микропретпријатија до мали и средни претпријатија. Таквите бизниси се витална клиентска група која создава нови работни места и го поттикнува економскиот развој. Тоа е група која е несоодветно опслужувана од страна на останатите комерцијални банки. Во овој поглед, ПроКредит банките се разликуваат од невладините организации, даватели на микро кредити. Ние обрнуваме особено внимание на рамнотежата помеѓу институционалниот развој и потребата за генерирање добивка. Banco ProCredit Honduras Banco ProCredit El Salvador Banco ProCredit Nicaragua Banco ProCredit Ecuador ProCredit Services Colombia Banco Los Andes ProCredit Bolivia Sierra Leone ProCredit Savings and Loans Ghana Democratic Republic of Congo Banco ProCredit Mozambique Ние исто така ставаме акцент на делувањето како група. Една од нашите силни страни е тоа што ПроКредит функционира како тесно испреплетена глобална група со силен меѓународен менаџерски тим. Групата е предводена од ПроКредит Холдинг, компанија мајка, која поседува мнозински пакет во сите институции на ПроКредит. ПроКредит има силно влијание врз своите подружници и ја поддржува имплементацијата на најдобрите банкарски практики ширум групата. Неодамна групата одлучи да спроведе систематска имплементација на стандарди за управување со ризик во согласност со германските банкарски регулативи. Групата ПроКредит е во сопственост на акционери кои имаат долгорочна визија. Тие основаа банки кои се фокусирани на опслужување на целната група и достигнување на развојни цели и профитабилност. Акционерите настојуваат на адекватна, стабилна, долгорочна добивка применувајќи го концептот на одговорна банка од соседството, што не дава приоритет исклучиво на максимизацијата на краткорочната добивка. 6 7

МОЈАТА ПРИКАЗНА: ВЛАДИМИР ВЕЦОВСКИ, ГЕНЕРАЛЕН ДИРЕКТОР НА Р3 ИНФОМЕДИА - ЗЛАТНА КНИГА ЧЕСЕН ОДНОС КОН КЛИЕНТИТЕ И СОРАБОТКА НА ПРИНЦИПОТ WIN-WIN Печатените производи масовно се користат. Потврда за тоа е што во 2009-та Златна книга беше избрана за Супербренд за Македонија. Со оглед на фактот што скоро 50% од населението во Македонија во мометов користи интернет, задоволни сме од фактот што месечно имаме и 40.000 различни корисници на нашите veb изданија. Во годините наназад научивме дека за да се постигне успех во оваа сфера неопходен е чесен однос кон клиентите и соработка на принцип на win-win. Не може Р3 Инфомедиа долгорочно да е успешна и да расте, доколку истото не се случува и со нејзините клиенти. Перфекција и точност во однос на податоците кои им ги овозможуваме на јавноста се втората важна димензија на нашата работа. Двете работи е невозможно квалитетно да се сработат доколку не постои вистинска тимска работа кај сите вработени во Р3 Инфомедиа. Наше мото е производите на Р3 Инфомедиа да се извор Број еден за вредни, едноставни, ажурирани и со ниска цена Информации потребни за секојдневниот живот. Нашите клиенти очекуваат нивната реклама да допре до што поголем број потенцијални купувачи и со тоа нивната инвестиција да се исплати. Ние правиме максимални напори да не ги изневериме очекувањата на нашите клиенти. Се вбројуваме во мали фирми со 18 вработени. Луѓето кои работат продажба имаат секогаш приоритет во Р3 Инфомедиа. Секој е индивидуално награден според своите резултати. Во исто време фирмата им помага на сите вработени да се што е можно поуспешни во својата работа. Златна книга е основана во 2004 година со приватен капитал на четири содружници. Идејата за започнување на овој бизнис беше водена од констатацијата дека во сите поразвиени пазари постојат информатори кои луѓето ги користат дома и на работа за добивање на информации потребни за секојдневниот живот. Наша проценка беше дека на пазарот во Македонија има простор да развиеме таков производ, и на таа идеја сè уште упорно работиме. На почетокот, многу време ни одзеде создавањето на релевантна база на податоци за фирмите во Македонија, како и обука на продажната сила, за што во тоа време а и сега не постојат релевантни курсеви или обуки. Секако, како во сите други бизниси ни беа потребни скоро две години да навлеземе во тајните на овој занает и во текот на тие две години изгубивме доста време за да го најдеме вистинскиот модел за работа. Јавноста пред сè нè знае од печатените информатори под брендот Златна книга. Имаме и веб изданија на три јазика, македонски, албански и англиски. Пред една година лансиравме уште една веб страна www.sk.com. mk културен водич за Скопје, каде даваме информации од областа на култура, спорт, разонода... Даваме и услуги во доменот на директен маркетинг продажба на бази на податоци и директна пошта. Изданијата на Златна книга се дистрибуираат бесплатно преку малопродажната мрежа на Медиа Принт Македонија, Коха и салоните на Македонски Телеком, како и многубројните саеми, промоции и настани каде има фреквенција на голем број луѓе. Рекламните огласи и другите услуги на Р3 Инфомедиа се продаваат исклучиво преку директна продажба на обучени маркетинг консултанти кои пред сè им помагаат на фирмите да дојдат до најдоброто решение за промоција на нивните производи и услуги. 8 Во Македонија има и други именици, но никој од нив нема широка и бесплатна дистрибуција до крајните корисници, фирмите и семејствата. Младиот тим составен од професионалци кои се максимално посветени на работата е втората важна разлика помеѓу нас и конкуренцијата. Конкуренцијата е секогаш добродојдена, нè поттикнува да одиме напред и да се трудиме повеќе. Имаме континуиран раст во минатите 5 години според сите параметри кои се важни за нашата индустрија. Задоволни сме, но пред нас претстои уште многу работа. Инвестираме уште од самиот почеток во градење на брендот на Златна книга и користење на производот преку маркетинг активности и подигнување на тиражот на изданијата. Континуирана обука на нашите вработени како и подобрување на условите за нивна работа се втората насока на нашите инвестиции. Во партнерство со ПроКредит Банка досега имаме организирано 30-тина работилници низ цела Македонија. Тоа за нас и за Банката претстатвува одлична можност одблиску да ги запознаеме фирмите, да ги дознаеме нивните потреби и проблеми, како и да пренесеме дел од нашите знаења и искуства за одредени теми кои се интересни за нив. Во текот на 2010 планираме сериозни инвестиции во делот на интернет верзиите на Златна книга, како и почетно ширење кон еден од нашите соседни пазари. 9

ИСКУСТВА СТЕКНАТИ НАДВОР ОД ЗЕМЈАВА: СЕ НАДЕВАМ ДЕКА ОДГОВОРНО ПРИДОНЕСУВАМ ЗА ПРОКРЕДИТ ГРУПАТА И ЗА ОПШТЕСТВОТО Резак Фетаи, Сектор за финансии и контролинг во ПроКредит Холдинг, Германија 10 Германија е сместена во централна Eвропа и опфаќа површина која е приближно за 14 пати поголема од Република Македонија. Државниот систем е парламентарна демократија и е организирана како федерална република која опфаќа 16 држави. Населението на Германија брои 82.3 милиони жители што ја прави најголема земја по тој основ во Европа. Во исто време Германија има најсилна економија во Европа. Германија има централно-европска клима што се карактеризира со пониски температури. Годишната средна температура е 9 степени Целзиусови. Таа има прекрасна природа со голем број на реки и езера, голем број на културно-историски места, но во исто време и авангардни градби и креации. Банкарскиот сектор е еден од најдинамичните сектори на германската економија во последните неколку декади. Забележлива карактеристика на германскиот банкарски систем е релативно големиот број на банки и големата деловна мрежа. Во Германија има околу 2.400 банки, вклучувајќи речиси 400 помали банки. Во германскиот банкарски систем доминираат универзалните банки. Ним им е овозможено да ги комбинираат функциите на комерцијалните и инвестиционите банки, како и бизнисот со хартии од вредност. Во универзалните банки е концентриран околу 75% од вкупниот бизнис волумен на банкарската индустрија. Големата конкуренција помегу банките и притисокот да се остварат задоволителни оперативни резултати, придонесува да се намалат разликите помеѓу банките, т.е поголемиот број на банки нудат комплетна палета на финансиски услуги. Банките обезбедуваат поголем дел од инвестициониот капитал на земјата, поради високата стапка на штедење во Германија. Германците по правило претпочитаат да ги вложат парите во банка (односно да штедат) отколку да ги инвестираат во хартии од вредност. Она што за мене беше впечатливо, е дека голем број на Германци како резултат на интернет банкарството сè поретко физички ги посетуваат банките, но од друга страна пак, квалитетот на услугите во филијалите на германските банки е одличен. Во ПроКредит Банка, исто како и голем број на други вработени, почнав како кредитен аналитичар прво во ПроКредит Банка Косово, во филијалите во Приштина и Феризај. Со основањето на Банката во Македонија, работев како супервизор кредитен аналитичар за мали и средни кредити во експозитурата во Тетово, до крајот на 2004. Во почетокот на 2005 продолжив со работните обврски во Централната Управа на Банката, учествувајќи во формирањето на МИС (менаџмент информациони системи) одделот. Во ПроКредит Холдинг дојдов од позицијата раководител на секторот за МИС & Известување во ПроКредит Банка Македонија, функција која ја извршуав до јуни, 2008. Моите активности во ПроКредит Холдинг се во линија со улогата на Холдингот како поддршка на банките во различни области. ПроКредит Холдинг, Франкфурт е мнозински акционер на групата од 22 банки. Улогата на Холдингот е да обезбеди стратешка поддршка и управување на овие банки кои се карактеризираат со силен пораст. Неговата улога вклучува поддршка при финансирање, човечки ресурси, МИС, ревизија, контрола, управување со ризици, кредитирање итн. Мојата улога во Холдингот би можел да ја поделам во неколку фази. Во првиот период моите обврски се состоеја од квалитативни проверки на финансиските извештаи што се праќаат на редовна основа до Холдингот од различни банки. На овој начин имав можност да се запознаам со спецификите на различните банки / земји, во однос на нивното финансиско работење. Во втората фаза, мојата улога се состоеше од проверка и поддршка на банките во врска со бизнис плановите, како и нивна консолидација. Исто така, во меѓувреме учествував во различни анализи што се правеа за потребите на Холдингот. Во третата фаза, учествував во проектот за оптимизација на трошоците, при што ја анализиравме структурата на трошоците на сите банки на групата, како и различните практики при менаџирањето со истите. Во моментот сум во ПроКредит Босна и Херцеговина, со определени задачи во областа на управување со ризици. Укажаната можност да ги видам работите од различни перспективи е од исклучителна важност, затоа што само на тој начин човек може да донесе подобри одлуки, но исто така убедливо да истрае во нивното спроведување. Со споделувањето на моето искуство во средините во кои што работам, се надевам максимално и одговорно придонесувам за групата и општеството. Во Германија живеам во Франкфурт, град којшто е најинтернационален во државата. Франкфурт е финансиски центар на континентот, вистински европски град, град на Гете, на берзата, на саемот на книги, на облакодерите... На улиците на Франкфурт се слуша секој јазик на земјата што на градот му дава дополнителна специфичност и убавина. ПроКредит Холдинг во Франкфурт е навистина интернационален. Имам колеги и колешки од различни земји и континети. Сите функционираме во согласност со корпоративната култура на ПроКредит, којашто може да се сумира во концептот на толеранција и љубопитност, рационално размислување и научен метод, солидарност и пријателство, се радуваме на заедничките успеси и сето ова придонесува за одлична соработка. Иако потекнуваме од целосно различни социјални средини, држави и континети, почнувајќи од Украина во источна Европа, ДР Конго во Африка и Колумбија во Латинска Америка, успеваме да функционираме како вистински тим, со оглед на тоа што сите сме подготвени за соработка и сме фокусирани на она што е заедничко и што нè зближува. 11

ВО ПОДДРШКА НА ЗАЕДНИЦАТА: ЈА ОДБЕЛЕЖУВАМЕ ШЕСТГОДИШНИНАТА СО ГОЛЕМ ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРЕН НАСТАН Дојран е едно од најубавите туристички места во Македонија, лоцирано во јужниот дел на нашата земја, на самата граница со Грција. За Дојран и Дојранското езеро се зборува надалеку, особено за лековитоста на дојранската кал, благодарение на комбинацијата со езерската вода, богата со алги и јод, како и медитеранската клима. Се верува дека дојранската кал е далеку поквалитетна од калта во Црното Море, која се користи за терапевтски третмани. 12 За жал во минатото Дојранското езеро доживеа голема еколошка катастрофа. Со повлекувањето на водата се намали и живиот свет во езерото, како и количината на лековитите алги. Тоа секако влијаеше и за намалување на бројот на туристи во ова прекрасно туристичко место. Со враќањето на водата во езерото, но и со уредувањето на плажите, како и со вистинска про-моција на природните лековити својства на езерото, алгите и калта, може да се очекува во иднина да се зголеми и бројот на гости. Имајќи го тоа во предвид, Про- Кредит Банка реши да ја одбележи шестгодишнината од своето успешно работење на македонскиот пазар со неколку активности чија цел беше да се помогне во ревитализација на Дојран и Дојранското езеро и повторно да се врати стариот сјај. Во текот на септември, 2009 целиот тим на ПроКредит Банка учествуваше во порибувањето на Дојранско езеро, каде благодарениe на донацијата на Банката беше извршено порибување со подмладок на дојрански крап, обезбеден од вештачки мрест. Покрај тоа, во рамки на одбележувањето на својата годишнина ПроКредит Банка за градот Дојран донираше голема инфо мапа на Стар Дојран која е поставена на влезот на градот, а ќе служи за полесно информирање на домашните и странски туристи. Вработените на Банката поставија и клупи и корпи за отпадоци во градскиот парк и покрај брегот на Езерото, како и дрвени инфо табли кои ги посочуваат поважните објекти во градот. Она што ПроКредит Банка ја прави посебно силна е големата верба на целиот тим во нашите корпоративни вредности и начела меѓу кои се и социјалната одговорност, и грижата за заедницата. Остануваме и во иднина силно посветени на нашите вредности и грижата кон општеството изјави Карина Дункер, заменик генерален директор на ПроКредит Банка, во текот на свеченото одбележување на годишнината. Ваквиот начин на одбележување на годишнините е карактеристичен за ПроКредит Банка. Имено, минатата година ПроКредит Банка организираше голема еко-акција која опфати расчистување на 4 региони во Македонија. БАНКАРСКА ШКОЛА ЗА НОВИНАРИ Поаѓајќи од една од своите стратешки определби, развојот, ПроКредит Банка организираше дводневна Банкарска школа за новинари, во просториите на Академијата на ПроКредит Банка, на Велешко езеро. Банкарската школа ја посетија 40-тина новинари од националните и локални медиуми. Целта на школата беше да ги продлабочи познавањата за макро и микро економското опкружување, улогата на банкарскиот сектор во Македонија како и финансиските услуги, со тенденција да им помогне на новинарите да ја зголемат својата умешност за подлабоко истражување, објективно расудување и аналитички осврт. За макроекономијата и банкарскиот сектор, новинарите дискутираа со проф. Мирољуб Шукаров, а за микроекономски фактори со проф. Владимир Филиповски. Проф. Дејан Пендев говореше за важноста на малите и средни претпријатија, додека Фросина Целевска зборуваше за функциите и надлежностите на Народната Банка. Емилија Спировска, Маја Палчевска и Билјана Хаџи-Јанева од ПроКредит Банка со новинарите ги отворија темите за одговорното банкарство, за штедењето и за креирањето на каматните стапки. Покрај ова, новинарите имаа можност и за размена на меѓусебни искуства преку отворените дискусии, а во текот на вториот ден новинарите преку практична работа - анализa на две финансиски институции, го применија стекнатото знаење. РЕСТАВРИРАЊЕ НА СААТ КУЛАТА ВО БИТОЛА Водени од стратегија за поддршка на културните и традиционални вредности, ПроКредит Банка го помогна обновувањето на градскиот часовник во Битола, овозможувајќи му повторно да блесне во својот потполн сјај. Во присуство на Амбасадорката на Р. Германија во Македонија Н.Е. Улрике Кноц, градоначалникот на Битола, Владимир Талески, претставници на бизнис заедницата, медиумите и секако жителите на Битола, свечено беше пуштен во употреба ревитализираниот механизам на градскиот часовник. Благодарение на реставрацијата, битолчани повторно ќе имаат можност секој ден, точно на пладне да ја слушаат битолската химна Битола мој роден крај на Ајри Демировски. Веруваме дека историските и културните споменици се наше непроценливо богатство кое треба внимателно да се негува и чува изјави Емилија Спировска, член на Управниот одбор на ПроКредит Банка во својот говор по повод свеченото пуштање во употреба на обновената Саат кула. Во 2004 година ПроКредит Банка го иницираше и финансираше осветлувањето на историскиот локалитет Хераклеа потенцирајќи го античкиот амбиент на локалитетот во ноќта. Се надеваме дека уште многу векови овие споменици ќе останат едни од најзначајните обележја со кои ќе се идентификува градот Битола. 13

БИЗНИС ФОРУМИ: ПОДДРШКА НА МАЛИТЕ И СРЕДНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА ВО ОТЕЖНАТИ УСЛОВИ НА СТОПАНИСУВАЊЕ Партнерство за поддршка на малите и средни претпријатија Имајќи ја во предвид поддршката на стопанството, ПроКредит Банка и Сојузот на стопански комори ја продлабочија соработката склучувајќи договор за партнерство. Целта на овој меѓусебен договор е засилување на поддршката на бизнис заедницата преку организирање на заеднички активности кои во својот фокус ќе ги имаат претпријатијата. ТРАНСПАРЕНТНОСТ: КАКО ДА СЕ КОНТРОЛИРААТ ТРОШОЦИТЕ, А ДА СЕ ОСТАНЕ ВИСОКО-ПОЗИЦИОНИРАН ВО УСЛОВИ НА КРИЗА Претпријатијата, во текот на своето секојдневно работење, со цел да остварат одредени приходи од работењето, прават и одредени трошоци. Разликата помеѓу приходите и трошоците во едно претпријатие претставува финасиски резултат од работењето на претпријатието (добивка или загуба). Особено ми е драго што на петгодишнината од основањето на Сојуз на стопански комори започнуваме продлабочена соработка со ПроКредит Банка за поддршка на малите и средни претпријатија што е од исклучително значење во овие отежнати услови на стопанисување изјави извршниот директор на Сојузот на стопански комори, Владимир Матевски. 14 Во рамки на партнерството ПроКредит Банка и Сојузот на стопански комори ќе организираат и бизнис форуми чија основна цел ќе биде размена на искуства и можности за развој на бизнисите. Речиси над 80% од кредитното портфолио на ПроКредит Банка го претставуваат бизнис кредитите, па и понатаму мисијата на Банката ќе биде поддршка на претпријатијата преку што се поддржува и економскиот развој на земјата. Eдукативно интерактивен настан наменет за агро бизнис секторот Во насока на продлабочување на соработката, Сојузот на стопански комори и ПроКредит Банка организираа едукативно-интерактивен настан наменет за агро бизнис секторот во земјава. Настанот се одржа во хотел Овче Поле, Св.Николе, а беше посетен од страна на голем број индивидуални земјоделци и агро претпријатија. На настанот земјоделците можеа детално да се информираат за можностите за развој на бизнисот преку користење на кредитните линии на ПроКредит Банка, начинот на аплицирање, условите и поволностите кои ги нуди Банката за земјоделскиот сектор, особено за набавување на агромеханизација преку Програмата за користење на средствата за претпристапна помош на Европската Унија (ИПАРД). Дополнително, од страна на самите земјоделци беа претставени успешни примери за инвестиции во земјоделието. ПроКредит Банка е една од првите банки на пазарот која понуди посебни услови и кредити наменети за земјоделците, адаптирани на нивните потреби: флексибилност во однос на залогот и индивидуален пристап во начинот на отплата на кредитот, односно можност за сезонална отплата според земјоделската активност. Во услови на глобална економска криза, во услови на намалена побарувачка за производи и услуги, како неопходно се наметнува прашањето на ефикасна контрола на трошоците во претпријатието. Ова подразбира повисок стадиум на контрола на трошоците од контролата која е веќе воспоставен процес во едно претпријатие. Оптимизацијата на трошоците е процес на скенирање на варијабилните трошоци и намалување на истите без нарушување на нормалните операции и работење на претпријатието. Некои начини за оптимизација на трошоците се: детална анализа на сите трошоци настанати во одреден временски период во претпријатието; анализа на сите валидни договори за користење на услуги или производи од друго претпријатие и испитување на можноста за предоговарање на договорените цени за пониски; cost benefit анализа за користење на одредени услуги од специјализирани претпријатија; укинување или минимизирање на трошоците кои не се неопходни за нормалното функционирање на претпријатието; анализа и реорганизација на процесите во работењето на претпријатието. Исто така, важно е да се напомене дека оптимизацијата на трошоците е стратегија која дава резултати на краток и среден рок, но истата треба да ја зголеми и свесноста на вработените и да продолжи да се почитува во услови на нормално функционирање на претпријатието. ПроКредит Банка спроведува ефикасна контрола на трошоците од почетокот на своето работење. Притоа, пример за некои од мерките за оптимизација на трошоците се детални анализи и предлози за намалување на варијабилните трошоци, како и анализи на процесите во работењето на Банката. Притоа, важно е да се напомене дека во Банката, трошоците за обука на вработените дури и во услови на глобална економска криза не се намалуваат, бидејки инвестицијата во вработените и унапредувањето на нивното знаење е една од основните цели. Исто така, трошоците за маркетинг и промоција се насочуваат на најефикасен начин во различни медиуми, бидејќи важен е сигналот кој се праќа до пазарот и клиентите, бидејќи токму тие се најдобрата препорака за кое било претпријатие. За крај, важно е да се каже дека во услови на глобалната економска криза претпријатијата треба да најдат начин да ги намалат трошоците, особено оние кои се непродуктивни. И само позитивниот и систематизиран пристап ќе овозможи успешно работење и подобрување на пазарната позиција на претпријатијата. 15

МОЈАТА ПРИКАЗНА: МИХАЈЛО МИХАЈЛОСКИ, СОПСТВЕНИК НА КАРНЕМ НАШИТЕ КЛИЕНТИ ЗНААТ ДЕКА КУПУВААТ КВАЛИТЕТ 16 Идејата за започнување со оваа дејност датира уште од 1990 година. Зацртаната цел на две млади личности, поткрепена со школување, посветеност и големо залагање, почна скромно да се реализира во 2000 година. Всушност, се работи за семеен бизнис кој е гордост за целото семејство. Директно инволвирани во успешното менаџирање на бизнисот сум јас, Михајло Михајлоски дипломиран електро инженер и мојата сопруга Златана Михајлоска дипломиран био технолог. Нашата дејност е всушност индустрија за преработка на месо, односно производство на полутрајни и свежи конфекционирани производи. Најголемиот предизвик за започнувањето со оваа дејност е љубовта кон месото и верувањето дека од сето тоа може да се изгради квалитетен и стабилен бизнис. Како претходна активност, која може тесно да се поврзе со сегашната, во делот на месната индустрија, е неколкугодишното работење во сопствена сендвичара. Денес, нормалната дневна количина на месо која се преработува изнесува приближно 2.000 килограми, а нашиот дневен интерен рекорд изнесува 4.500 килограми. Нашата определба за производство на производи со висок квалитет, како и користењето на висококвалитетни репроматеријали, во текот на овие години нè направи лидер за производство на сувомеснати производи во Западна Македонија. Главен носител на нашата определба за производство на производи кои ќе претставуваат своевиден бренд, беше уверувањето дека нашиот клиент сака да купи вредност. Одговор на сето тоа беше воведувањето на брендот на домашен колбас, под називот Баба Живка, единствен на пазарот без конзерванси и адитиви. Огромна сатисфакција е фактот што македонскиот клиент многу добро го распознава квалитетот на нашите производи. Од самиот старт на производството имаме континуиран раст, а како најуспешна би ја издвоиле 2009 година. Споредено со истиот период лани, имаме најголем раст во прехранбената индустрија во Македонија од 118 %. Со оглед на околностите во државата, времето во кое работиме и светската криза, огромниот пораст во производството ме прави многу задоволен и уште повеќе мотивиран за поголеми достигнувања. Месната индустрија во нашата земја во последно време е солиден производител, а поради тоа учеството на увозните производи е сè помало. Тоа може да се потврди со фактот дека произведеното во Македонија има далеку поконкурентна цена во споредба со увозните производи. Она пак што нè прави различни од домашната конкуренција е употребата на најквалитетни и најскапи репроматеријали при процесот на производство. Ние се натпреваруваме со квалитет, а не со квантитет. Нелојалната конкуренција од страна на некои домашни компании, за жал, сè уште претставува бариера за поголем обем на соработка со македонските сточари. Нашата компанија во овој момент брои 23 вработени во производство и 5 во администрација. Усвојувањето на концептот за доживотно учење резултираше со поорганизирана тимска работа. Нашите вработени директно се вклучени во сите наши проекти, што е причина за нивна мотивација и достигнување на повисоки нивоа. Значајно е дека нашите примања се правопропорционални со остварените резултати. Еден од главните виновници за успехот на Карнем е нашата ПроKредит Банка. Тие се нашиот цврст столб. Секој наш чекор е секогаш позитивно прифатен и поддржан. Нашиот прв кредит изнесуваше 2.500 Евра, а оттогаш па наваму инвестициите на Карнем, со поддршка на ПроКредит, достигнаа дури 400.000 Евра. Успехот на бизнисот директно зависи од инвестициите во истиот. Нашата најголема инвестиција, која се одвива во моментов, е изградба на модерен производствен погон, по сите европски стандарди и норми. Со оваа инвестиција се докажува нашата цел за квалитетно и безбедно снабдување на нашите клиенти и определбата за воведување на сите стандарди за квалитет. Со изградбата на новиот погон и неговото ставање во функција очекуваме да се исполни сонот за зголемување на капацитетите, исполнување на безбедносните стандарди, проширување на производствениот асортиман и максимално корпоративно работење на месната индустрија Карнем во Гостивар. За да се постигне успех во оваа сфера пресудни се квалитетот, посветеноста, редовноста и чесниот пристап кон клиентите. Свежа идеја за денес тоа е нашето мото. Редовното следење на сите новитети во оваа област и постојаното усовршување на производствениот процес преку воведување на иновации, е доволен доказ дека Карнем води грижа за своите ценети потрошувачи. Накратко кажано, квалитетот на нашето производство е резултат на степенот на контрола при влезот на репроматеријалите, познатите и докажани добавувачи, контролата при производство и посветеноста на вработените. 17

ОБУКА И ЕДУКАЦИЈА: РЕПУТАЦИЈАТА НА КОМПАНИЈАТА КЛУЧНА РЕФЕРЕНЦА ЗА КЛИЕНТОТ Управување со репутацијата Управувањето со репутацијата на компанијата е обврска на секторот за односи со јавност. Таму каде што нема ваков сектор, тоа е обврска на највисокиот раководен кадар. Управувањето со репутацијата е предизвик кој ги вклучува мислењето и чувствата на сите заинтересирани страни во и околу компанијата, како што се сопствениците, вработените, добавувачите непосредната околина, медиумите, владата, конкуренцијата и најважно клиентите. За таа цел потребно е добро да се согледаат интересите и верувањата на сите погоре наведени заинтересирани страни и мудро да се управуваат односите меѓу нив. Целта е да бидат правилно пренесени вредностите и мисијата на компанијата, со што сите заинтересирани страни, а пред се клиентите ќе формираат мислење најблиску до она што Вие сакате да го имаат за Вас и Вашата компанија. Карактеристики кои се стреми да ги прикаже една компанија може да бидат: етичко однесување, квалитет на производите/услугите, доследност кон добавувачите и клиентите, добро управување, третман кон вработените, одговорност, чесност, лојалност. Ваквата репутација од своја страна долгорочно носи придобивки во вид на зголемен промет, лојални клиенти, подобра цена на акциите, задржување на вработените и воопшто преставува стратешка предност на пазарот. Дури 88% од менаџерите ја оценуваат репутацијата како исклучително важна, а дополнителни 12% како многу важна за функционирање на бизнисот. Личната репутација на вработените е нераскинливо врзана со репутацијата на компанијата. Се разбира, влијанието на личната репутација врз репутацијата на компанијата е пропорционално со хиерархиската позиција, односно влијанието на личната репутација на највисоките раководители е секако поголемо. Но важно е да се забележи дека клиентите ја поврзуваат репутацијата на компанијата со личното искуство што го имале со компанијата, така да секој вработен влијае на свој начин. Секако дека е видлив и препознатлив и начинот на кој се работи и комуницира во една компанија. Вработените кои директно контактираат со клиентите или соработниците се лицето на Вашата компанија и голем дел од имиџот за неа Вашите клиенти го градат токму преку перцепцијата на контактот и соработката со првата борбена линија. Компаниите што работат на својата репутација низ обуки и семинари ја зајакнуваат свеста кај вработените за важноста на репутацијата и дополнително ги развиваат во насока на подобрување на репутацијата на компанијата. Менаџирање со репутацијата во услови на криза Репутацијата е мислење што јавноста го има кон едно лице, група на луѓе или компанија. Дали знаете каква репутација има Вашиот бизнис? Дали сметате дека за таа репутација има влијание Вашата личност и Вашите вработени, или дека на тоа исклучиво влијаат само бизнисот и производите? Управувањето со репутацијата е клучно во услови на криза. Бројни компании претрпеле ненадоместливи штети заради ненавремено и несоодветно реагирање во услови на криза. Затоа е важно компанијата навремено, односно што поскоро во своето основање и работење да развие план за постапување во различни кризни ситуации. Репутацијата е важен фактор во многу области, како што се образованието, бизнисот, дипломатијата, економијата, а посебно во определувањето на социјалниот статус т.е. социјалниот ранг и престиж. Во понатамошниот текст ќе се задржиме на важноста на репутацијата на компанијата во односите со клиентите, бидејќи за клиентите репутацијата е израз на културата и идентитетот на компанијата. За разлика од репутацијата, имиџот е мислењето што конкретната целна група го има за компанијата, односно за производот. Имиџот е објаснувањето што секој Ваш клиент го има за Вас кога ќе помисли на Вашата компанија. Репутацијата е далеку покомплексен феномен и се однесува на ставот за мислењето на сите инволвирани страни, односно пошироката јавност. Репутацијата е динамичен процес на пренос на оценка и мислење, став, без да се прецизира оценувачот. Таа може да се видоизмени по пат на корупција, грешка, измама и слично, но исто така е предмет на постојана промена со оглед на тоа што се работи за процес кој функционира во двете насоки и на повеќе нивоа. Токму затоа, репутацијата може да се менаџира за да се постигне посакуваното мислење на јавноста. 18 19