Методологија на научното истражување фази Проблем Хипотеза Собирање податоци експеримент Проф. д р Слобода Џекова Стојкова
Методологија севкупност на методски постапки кои гиприменуванаукатасоцелдаседојдедонови сознанија. Општа методологија, неможе дасеодделиод логиката, ги проучува методите на сознавање применливи на сите подрачја. Посебна методологија ги проучува методите на одредена наука или група науки ( природни науки, општествени науки...) Метод (грчки барање пат) начин на испитување, начин на работа и начин на мислење.
Видови истражувања Фундаментални, основни, темелни истражувањанаучна работа на подрачје на темелните појави и настани, без намера резултатите да бидат директно иистовремено применливи во секојдневната медицинска практика. Апликативни, применети истражувања се врзани со цел однапред и јасно зададена, и имаат директна практична примена. Клиничките истражувања се најчеста форма на применети истражувања, чии резултати директно се применуваат во дијагностика и превенција на болестите, лекување на болните итн.
Фази на научно истражувачката работа 1. Избор и дефинирање на проблемот 2. Истражување на појдовната литература 3. Поставување хипотеза 4. Собирање на податоци 5. Прибирање и индивидуална обработка на релевантни информации 6. Оформување на трудот 7. Усмена презентација на трудот
Избор и дефинирање на проблемот
Избор и дефинирање на Проблем? проблемот - Нерешено прашање кое може да се реши само со научни методи; секое спорно прашање кое е тешко да се објасни или реши; постојат контрадикторни резултати или дефектни сознанија. Три фази: воочување на проблемот избор на проблемот во тесна смисла дефинирање на проблемот
Воочување (согледување) и избор на проблемот во тесна смисла Воочување на проблемот : извори: образование, читање научна литература,лични контакти на стручни манифестации... Избор на проблемот во тесна смисла : личен интерес и склоност, тeхничка изводливост Начин на избор на проблемот : слободен универзитети, самостојни научни институции ( базични истражувања) насочен истражувачки проекти од национален интерес, индустрискиинаучнивоени лаборатории
Дефинирање на проблемот Да се определи неговото место во однос на претходните истражувања и сегашните научни сознанија. За полесно дефинирање треба да се поставуваат прашања во форма на КОИ, КАДЕ, КОГА, ЗОШТО. Дефинирањето и формулирањето треба да биде јасно и недвосмислено.
Истражување на појдовна литература Три различни типови извори Книги, стручни прирачници: - Biological Handbook Series, - Handbook of physiology Интернет Енциклопедија: општи, тематски Списанија Весници
Поставување хипотеза
Хипотеза Хипотезите се тврдења за кои не постојат објективни докази. Хипотезите мора да бидат подложни на тестирање за да се испита како две варијабли може да бидат поврзани меѓу себе. Со нив се предвидува можност за откривање нови факти. Ако тие факти се докажат, хипотезата станува научен закон.
Хипотеза- типови Ad hoc прелиминарна Работна се базира на податоци со кои располагаме и за која сме уверени дека со нашите истражувања ќе ја потврдиме. Помошна служи на основната хипотеза полесно да се провери. Нулта хипотеза нулхипотеза(хо) претпоставува дека меѓу вредностите кои се споредуваат нема разлика; Алтернативна хипотеза меѓу вредностите има разлика.
Пример за типови на хипотеза Испитување на нов лек во однос на стандарден за определена патолошка состојба: o Нулта хипотеза новиот лек не е подобар од стандардниот o Алтернативна хипотеза новиот лек е подобар од стандардниот
Карактеристики на добра хипотеза Да има цел т.е. да го решава проблемот Да може да се тестира во експериментот Да има независен параметар (зависниот се менува во тек на експериментот) Да биде во согласност со проверено и прифатено знаење логична Јасно формулирана, недвосмислена, едноставна
Чест пример: o Ако определен независен параметар (варијабла) се менува, тогаш исто така има промена во определен зависен параметар. o Пример: Ако кожниот канцер еповрзансо ултравиолетовата светлина, тогаш кај луѓето кои се изложени на висока експозиција на ув светлост, ќе се регистрира повисока фрекфенција на кожен канцер.
Верификација на хипотезата Експериментално Со консензус Хипотезата е докажана само тогаш ако не може да се отфрли
Собирање на податоци 1. Пасивно набљудување,(посматрање) на појави кои спонтано се одигруваат 2. Активно набљудување на појави врз кои активно влијаеме, на пр. експеримент Павлов со набљудување од природата го добиваме она што таа ни го нуди, а со експеримент го земаме она што го сакаме.
Научно набљудување
Научно набљудување Набљудувањето се врши секој пат тргнувајќи од некои претпоставки содржани во хипотезата Подготовка за набљудување: Да се даде јасен одговор на прашањата: што, зошто, кадеинакојначиндасенабљудува Да се тренира самиот истражувач да пристапи кон набљудување без предубедување, да биде објективно Claud Bernard експериментатор кој ништо не знае во врскасоонаштогобара, не го разбира ни она што го наоѓа.
Експеримент (активно набљудување и предности врз обичното посматрање) Се поеднастуваат и испитуваат природните појави независно од времето кога во природата се случуваат. Истражувачот активно влијае врз опсервираната појава на нејзиното настанување, тек или исход. Можност да се повтори повеќе пати за релативно краток период при што се добиваат релативно објективни заклучоци.
Контролиран експеримент Причинско последични односи меѓу појавите = контролиран експеримент Истражувачот влијае врз феноменот со тоа што некои фактори (услови) ги одржува константни= независна варијабла (причина), а други ги менува =зависно променлива варијабла (последица). Пример зависност на концентрацијата на лекот во крвта при аплицирање на различни дози
Контролиран експеримент Типичен пример на контролиран експеримент е еднофакторскиот компаративен експеримент: - Експериментална група - Контролна група Линеарен адитивен модел испитувања посебно на контролна и на експериментална група, при исти услови, исто лице, исти инструменти Модел на парни опсервации исто лице паралелно исодветегрупи, со исти инструменти
Контролиран експеримент Четириполев експеримент : во секоја група има состојба пред и после дејството на факторот кој го испитуваме Пред После Контрола Контрола Експеримент Експеримент
Контролиран експеримент Полоша варијанта на четириполевиот дизајн е ex post facto дизајн Се знае последицата т.е. состојбата после, а дополнително ја бараме компарабилната контролна група.при популациски истражувања: ако се располага со сигурни податоци може да се споредуваат просечните висини, тежини,морбидитет, морталитет, наталитет...
Контролиран експеримент Алтернативен контролиран експеримент е тн. пред после дизајн Кога една иста група игра улога и на контролна и на експериментална група. Секој објект си е сам себе контрола Често е во експериментални услови
Основна функција на еднофакторскиот експеримент е да се констатира дали меѓу претпоставената причина и одреден ефект навистина постои поврзаност. Хипотезата да гласи: А В( А е причина за В): 4 варијанти 1. А В, секој пат кога делува А(+),се јавува В(+) 2. А В, секој пат кога нема А( ), нема ни В( ) 3. А В, А може да постои (+), но В( ) не се јавува 4. А В, В(+)се јавува и кога А( ) не делува Причинска поврзаност се констатира само ако: А(+) В(+) и А( ) В( )
А (+) В ( ) причинскопоследичниот однос е покомплициран и се вклучуваат други помошни хипотези: а) А предизвикува В само во присуство на фактор С б) А не предизвикува В, ако е присутен факторот Д
А ( ) В(+), појавата В може да биде последица на повеќе фактори кои се независни меѓу себе. Посложени експериментални дизајни кога едновремено се испитува дејството врз поголем број фактори, поединечни или во комбинација. Современата статистика овозможува да се следат последиците на дејство на поголем број фактори кои и сами се менуваат и едни влијаат врз други.
Моделен експеримент Моделирањето како метод на научно истражување претставува симулација на патолошките процеси кои се случуваат кај луѓето и нивно пренесување на експериментални животни. Модел е копија али аналог на оригиналот. Claude Bernard: дасемодулира, значи да се репродуцираат процесите кои се случуваат во човековиот организам; такастекнатитезнаењадасеприменатвохуманатапракса; ако се наиде на неслагање со клиничките наоди, да се врати проблемот повторно во лабораторија.
Експериментални модели Биолошки модели модели на хумани процеси репродуцирани на животни Физички модели на хумани процеси (мртви) Математички модели на хумани процеси (логички)
Биолошки модел Се поставуваат две основни прашања: 1.Што е модел на патолошкиот процес икакодасепредизвика? 2. Како да се пренесат резултатите добиени на животни врз човек?
Биолошки модел Експерименталниот модел се предизвикува вештачки, по можност симулација на етиологијата и патогенезата, со специфични карактеристики на оригиналот вклучувајќи ги надворешните манифестации: хипертонична болест, хипергликемија кај дијабет,хипотензија кај шок итн. инфаркт, акутна радијациона болест
Биолошки модел Погодна животинска врста? Сите животински врсти не се подеднакво чувствителни према ист предизвикувач. (Заморци Mycobacterium tuberculosis) Испитување на биолошките модели може да биде на различно ниво од субцелуларно до ниво на ткиво, орган, организмот како целина.
Прелиминарни и дефинитивни експерименти Прелиминарен експеримент на мал примерок се проверува некоја постапка, метода: пилот истражувања, скрининг, решетење. Дефинитивен експеримент врз него се донесува заклучок за одредена хипотеза. Ако со дефинитивен експеримент се потврдува или отфрла хипотезата круцијален експеримнт (experimentus crutius). Индуктивно заклучување врз основа на проучување на одреден број случаи на некоја појава се доаѓа до општ став кој би важел за сите случаи од поединечно кон општо.
Екстраполација на резултатите на човек Бара големо познавање и голема внимателност Заклучоците донесени врз основа на моделен експеримент имаат само веројатен карактер. Делфски модел воглавном во оштествените науки o Повисок степен на консензус меѓу научните работници o Предности над обичниот консензус: - анонимност, - повторливост на давање на мислење од страна на една иста особа, - влијание на мислење по принцип на повратна спрега.