Писмо од главниот уредник

Писмо од главниот уредник Почитувани комитенти! Издавач рафајловски консалтинг Сметка 210-0522737201-81 во НЛБ Тутунска банка АД - Скопје Даночен број МК 4030998343900 Главен и одговорен уредник Д-р Горан Рафајловски Уредник Јасмина Рафајловска Издавачки совет Вера Рафајловска М-р Трајан Николоски Д-р Горан Рафајловски Јанче Лековски Д-р Борче Давитковски Редакциски одбор Војко Рафајловски Јасмина Рафајловска Стојко Пауновски М-р Етем Исени Софија Јанчева Белчева Технички уредник Горан Јакимовски Адреса ул. Орце Николов бр. 190 П. фах 710 Скопје www.rafajlovski.com.mk e-mail: reprezent@rafajlovski.com.mk Телефони Претплата: 02/3088-900; Економски совети: 078/220-443; 078/220-469; 078/385-507 Правни совети: 078/385-511 Факс: 02/3088-912 Печати Носител на материјалните права на написите е издавачот. Забрането е препечатување, копирање и умножување на написите или нивни делови без претходно обезбедена согласност од издавачот. Го диш на та смет ка по мина, но об врските оста ну ваат. Про фе си о нал ци те мо ра да про должат нап ред. Ова е пе ри од ка деш то ве ќе се ри оз но поч нува ме да ги сре ду ва ме до ку мен ти те од но ва та го ди на и не че ка ат први те по го ле ми пресметки пред се за по ма ли те ком па нии кои што се квартал ни го диш ни об врз ни ци за да но кот на дода де на вред ност ка ко и го лем број на се кој дневни те ков ни об врски прот ка е ни со неп рес та нати те из ме ни на за кон ска та ре гу ла тива. Тие се од ви ва ат ка ко на лента, а на ша об врска е Вам да Ви ги раз јас ни ме и по мог не ме да ги при ме ни те ис ти те во се кој днев но то ра бо тење. Го ле ми от број на но ви ни ќе Ви го прет ста ви ме на но ви те со ве ту ва ња што ќе се од ржат од 12 до 19 Април 2016 го ди на и во нив ќе поч не ме со Изме ни те на За ко нот за врше ње смет ко вод стве ни ра бо ти ка ко и важ нос та на уве ре ни ја та за смет ко во ди те ли те и ов лас те ни те смет ко во ди тели. Ќе отво ри ме уш те ог ро мен број на гор ли ви пра ша ња од об лас ти те на смет ко водството, да но ците, де лов но то пра во ка ко и ос та на ти те про пи си што ди ректно ни вли ја ат на ра бо те њето. За тоа и овој број го за поч ну ва ме со ана ли за и тол ку ва ње на фи нан сис ки те из веш таи ка деш то нај зна чај на е спо ред ба та на по ка за те лите низ вре ме то во рам ки те на ис то друш тво и пошироко, за да се ут врди да ли де лов но то рабо те ње се по доб ру ва или вло шува. Про дол жу ва ме со ди ви ден да та и дру га рас пре дел ба од до бив ка та за 2015 го ди на ко ја се но си со од лу ка за неј зи на рас пре дел ба по одоб ру ва ње на го дишна та смет ка и фи нан сис ки те из веш таи од стра на на Со би рот на сод руж ници те или Соб ра ни е то на ак ци о не рите. Од об лас та на да но ци те ја об ра бо ту ва ме те ма та во ко јаш то ја по ка жува ме по ста пката за ос ло бо ду ва ње од ДДВ за про мет на добра, ус лу ги и из воз за про ек ти фи нан си ра ни од стран ски те до на то ри и про ек ти фи нан си ра ни од IPA фон до вите. Про дол жу ва ме со на до мест на тро шо ци те за ко рис те ње на соп ствен авто мо бил за служ бе ни пот ре би ка ко и Кни га та на од лу ки за друш тво то со ог ра ни че на од го вор ност. За те ма та од ра бот ни те од но си го об ра бо ту ва ме бе не фи ци ра ни от стаж - ста жот на оси гу ре ни кот кој се сме та со зго ле ме но тра ење. Зав ршу ва ме со на чи ни те и ус ло ви те за нап ла та и пла ќа ње во ефек тив ни стран ски пари, а за бан ки те ја об ра бо ту ва ме те ма та на оп шти те смет ковод стве ни принци пи во кни го вод стве но то еви ден ти ра ње и из гот ву ва ње то на фи нан сис ки те из веш таи кај бан ките. Ова е уш те ед наш да Ви по ка же ме де ка Ра фај лов ски Кон сал тинг се гри жел и се ко гаш ќе се гри жи за Вас по чи ту ва ни при ја те ли - ко рис ни ци смет ко во дители. Со почит Д-р Горан Рафајловски REPREZENT APRIL 4/2016 1

Содржина сметководство Јасмина Рафајловска АНАЛИЗА И ТОЛКУВАЊЕ НА ФИНАНСИСКИТЕ ИЗВЕШТАИ...3 Вера Рафајловска ДИ ВИ ДЕН ДА И ДРУ ГА РАС ПРЕ ДЕЛ БА ОД ДО БИВ КА ТА ЗА 2015 ГО ДИНА...21 даноци Вера Рафајловска ПОСТАПКА ЗА ОСЛОБОДУВАЊЕ ОД ДДВ За промет на добра, УСЛУГИ И УВОЗ ЗА ПРОЕКТИ ФИНАНСИРАНИ ОД СТРАНСКИ ДОНАТОРИ И ПРОЕКТИ ФИНАНСИРАНИ ОД ИПА....32 плати и надоместоци Д-р Горан Рафајловски надомест НА ТРОШОцИ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА СОПСТВЕН АВТОмобил за службени потреби...41 ДЕЛОВНО ПРАВО Д-р Горан Рафајловски КНИ ГА НА ОД ЛУ КИ НА ДРУШ ТВО СО ОГ РА НИ ЧЕ НА ОД ГО ВОР НОСТ...46 РАБОТНИ ОДНОСИ Биљана Николовска БЕНИФИЦИРАН СТАЖ СТАЖ НА ОСИГУРЕНИКОТ КОЈ СЕ СМЕТА СО ЗГОЛЕМЕНО ТРАЕЊЕ...50 ДЕВИЗНО РАБОТЕЊЕ Иван Стојанов НА ЧИ НИ И УС ЛО ВИ ЗА НАП ЛА ТА И ПЛА ЌА ЊЕ ВО ЕФЕК ТИВ НИ СТРАН СКИ ПА РИ (ДЕ ВИЗИ)...54 БАНКИ Ацо Димитровски ОП ШТИ СМЕТ КО ВОД СТВЕ НИ ПРИНЦИ ПИ ВО КНИ ГО ВОД СТВЕ НО ТО ЕВИ ДЕН ТИ РА ЊЕ И ИЗ ГОТ ВУ ВА ЊЕ НА ФИ НАН СИС КИ ТЕ ИЗ ВЕШ ТАИ КАЈ БАН КИТЕ................... 56 КРАТКИ ИНФОРМАЦИИ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ДАНОЧНИТЕ ЗАКОНИ...60 CONTENT...64 сметководство АНАЛИЗА И ТОЛКУВАЊЕ НА ФИНАНСИСКИТЕ ИЗВЕШТАИ Клу чот за до би ва ње на зна чај ни ин форма ции од ана ли за та на по ка за те ли е спо ред ба та (утвр ду ва ње на трен до ви). Спо ред ба та мо же да вклу чу ва спо реду ва ње на по ка за те ли низ вре ме то во рам ки те на исто друш тво за да се утвр ди да ли де лов но то ра бо те ње се по до бру ва или вло шу ва, и спо ре ду ва ње на по каза те ли по ме ѓу слич ни друш тва за да се ви ди да ли друш тво то кое е пред мет на ана ли за е по до бро или по ло шо од просе кот во рам ки те на не го ви от спе ци фичен де ло вен се ктор на ра бо те ње...3 ДИ ви ден да И ДРУ ГА РАС ПРе дел БА ОД до БИв ка та ЗА 2015 Го дина По одоб ру ва ње на го диш на та смет ка и фи нан сис ки те из веш таи со Од лу ка та за рас пре дел ба на до бив ката, Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на акци о не ри го оп ре де лу ва ат де лот кој им се до де лу ва на сод руж ни ците, од нос но акци о не ри те во фор ма на ди ви денда, според пра ва та што ги да ва уде лот, од нос но спо ред ро дот и кла са та на ак ци ите...21 плати и надоместоци надомест на трошоци за користење на сопствен автомобил за службени потреби Сог лас но За ко нот за ра бот ни те од носи, ра бот ни кот има пра во на на до мест на тро шо ци те по вр за ни со ра бо та та за: служ бе но па ту ва ње, те рен ски до да ток, ко ри сте ње на при ва тен авто мо бил за служ бе ни па ту ва ња, од во ен жи вот, од се мејс тво то и смрт на ра бот ни кот или член на не го во то се мејс тво. Од ас пект на да но ци те про пи ша ни се огра ни чу вања за овие на до местоци...41 ДЕЛОВНО ПРАВО КНИ ГА НА од ЛУ ки НА ДРУШТВОо СО ОГ РА НИ Че НА од Го вор НОСТ За друш тва та со ог ра ни че на од го ворност, за Со би рот на сод руж ни ци да доне се од лука, не се про пи ша ни по себ ни ус ло ви кои се про пи ша ни за Соб ра ни е то на ак ци о не ри во ак ци о нер ски те друш тва. Со ог лед на тоа што, Со би рот на содруж ни ци од лу ки те ги до не су ва без при сус тво на но тар, За ко нот за тр гов ските друш тва ова пра ша ње го уре дил со инс ти ту тот на ре чен "Кни га на од луки".. 46 2 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство АНАЛИЗА И ТОЛКУВАЊЕ НА ФИНАНСИСКИТЕ ИЗВЕШТАИ 1 Јасмина РАФАЈЛОВСКА Цел та на овој на пис е да им обез бе ди на наши те чи та те ли фун да мен тал ни зна е ња во од нос на aна ли за та и тол ку ва ње то на фи нан си ски те из ве штаи. На ве де но то е ре зул тат на по тре ба та ко ја ја на мет ну ва по стој но то ди на мич но де ловно оп кру жу ва ње во кое друш тва та ра бо тат и се којд нев ни те пре диз ви ци со кои се со о чу ва ат при но се ње то на де лов ни те од лу ки. Во про дол же ние на овој на пис, по себ но ќе се освр не ме на на чи нот на прес ме тка и на чи нот на тол ку ва ње на ре зул та ти те од прес ме тка та на по ка за те ли за се ко ја ка те го ри ја по себ но. Сепак мо ра да се на по ме не де ка се кое друш тво тре ба по себ но да се разг ле ду ва и да се има ат пред вид спе ци фи ки те и деј но ста во ко ја истото ра бо ти, би деј ќи на при мер по ка за тел кој е зна ча ен за про из вод но друш тво мо же да би де со се ма нез на ча ен за фи нан си ска ин сти ту ци ја и обрат но. При прес ме тка та на по ка за те ли те не тре ба да се при ста пи ме ха нич ки ка ко мо дел на ма те ма тич ка опе ра ци ја, ту ку на про тив не опход но е се ко гаш да се има пре двид цел та ко ја са ка да се по стиг не со ана ли за та. Овој на пис тре ба да по мог не, пре ку ана ли за на фи нан си ски те из ве штаи (Из ве штај за фи нанси ска со стој ба и Би лан сот на ус пех), да се да де ква ли та тив на оцен ка да ли друш тво то ра бо ти до бро или ло шо, од нос но да ли исто то е фи нанси ски сил но или фи нан си ски ран ли во? Фун да мент на та ква та ана ли за ќе би де пресме тка та на ана ли тич ки те по ка за те ли и оце ну ва ње да ли тие по ка за те ли ука жу ва ат на сла бо сти или сил ни стра ни во ра бо те ње то на друш тво то. ВИДОВИ ПОКАЗАТЕЛИ Ос нов ни те по ка за те ли мо же да се гру пи ра ат во пет ос нов ни ка те го рии: Про фи та бил ност и по врат; Дол го роч на сол вент ност и ста бил ност; Кра тко роч на сол вент ност и ли квид ност; Ефи кас ност (по ка за те ли на обрт); По ка за те ли на ак ци о нер ски вло жу ва ња. Клу чот за до би ва ње на зна чај ни ин фор ма ции од ана ли за та на по ка за те ли е спо ред ба та (утвр ду ва ње на трен до ви). Спо ред ба та мо же да вклу чу ва спо ре ду ва ње на по ка за те ли низ вре ме то во рам ки те на исто друш тво за да се утвр ди да ли де лов но то ра бо те ње се по до бру ва или вло шу ва, и спо ре ду ва ње на по ка за те ли по ме ѓу слич ни друш тва за да се ви ди да ли друш тво то кое е пред мет на ана ли за е по до бро или по ло шо од про се кот во рам ки те на не го ви от спе ци фи чен де ло вен се ктор на ра бо те ње. Тре ба да се ука же де ка ана ли за та на по ка за те ли са ма за се бе не е до вол на за тол ку ва ње на из ве штаи те на друш тво то, и де ка по сто јат дру ги ви до ви на ин фор ма ции кои тре ба да се зе мат во пред вид при ана ли за та, на при мер: Со др жи на та на при друж ни те бе ле шки кон финан си ски те из ве штаи; Ста ро ста и при ро да та на средс тва та на друштво то; Те ков ни и ид ни про ме ни на па за рот (до ма шен и стран ски) на кој ра бо ти друш тво то; Ско реш ни стек ну ва ња или оту ѓу ва ња на по дружни ци од стра на на друш тво то; Не во о би ча е ни ста вки по себ но обе ло де не ти во Би лан сот на ус пех; Некои дру ги важ ни ин фор ма ции ка ко што се на ста ни пос ле да ту мот на известување, не из вес ни об вр ски, ква ли фи ку ван ре ви зор ски из ве штај, да ночна та со стој ба на друш тво то, Ин фор ма ции од бер за та за па зар на та вред ност на ак ци и те и дру ги јав но пуб ли ку ва ни ин фор ма ции за ин ве сти то ри те. ПРАКТИЧЕН ПРИМЕР Со цел по лес но да ја илу стри ра ме ме то до ло ги ја та на Ана ли за на фи нан си ски из ве штаи во про дол же ние REPREZENT APRIL 4/2016 3

Сметководство при ло жу ва ме фи нан си ски из ве штаи на две про из водни друш тва кои ра бо тат во ист про из во ден се ктор и се предмет на котација на Македонската берза за хартии од вредност. Тоа се друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је за кои пре ку спо ред ба на нив ни те по ка за те ли тре ба да до не се ме од лу ка кое друш тво по ка жу ва по до бри пер фор ман си на ра бо те ње. При При мер: мер: Друштва: Флеет АД - Скопје и Брансис АД - Скопје ИЗВЕШТАИ ЗА СЕОПФАТНА ДОБИВКА за годината завршена на 31 Декември 2015 (во денари) Флеет АД - Скопје Брансис АД - Скопје Приходи од продажба 150.000 700.000 Трошоци за реализација (60.000) (210.000) Бруто добивка 90.000 490.000 Трошоци за дистрибуција (13.000) (72.000) Административни расходи (15.000) (35.000) Трошоци од финансирање (камати) (500) (12.000) Добивка пред оданочување 61.500 371.000 Данок на добивка (16.605) (71.000) Добивка за годината од континуирани активности 44.895 300.000 Добивка/загуба за годината од прекинато работење - - ДОБИВКА ЗА ГОДИНАТА 44.895 300.000 ИЗВЕШТАИ ЗА ФИНАНСИСКАТА СОСТОЈБА на 31 Декември 2015 (во денари) Флеет АД - Скопје Брансис АД - Скопје СРЕДСТВА Нетековни средства Недвижности - 500.000 Постројки и опрема 190.000 280.000 190.000 780.000 2 Флеет АД - Скопје Брансис АД - Скопје Тековни средства Залихи 12.000 26.250 Побарувања од купувачи 37.500 105.000 Пари и парични еквиваленти 500 22.000 50.000 153.250 Вкупни средства 240.000 933.250 ГЛАВНИНА И ОБВРСКИ Акционерски капитал 156.000 174.750 Задржана добивка 51.395 390.830 Вкупна главнина 207.395 565.580 Нетековни обврски Долгорочни заеми 10.000 250.000 Вкупни нетековни обврски 10.000 250.000 Тековни обврски Обврски кон добавувачи и други обврски 22.605 117.670 Вкупни тековни обврски 22.605 117.670 Вкупни обврски 32.605 367.670 Вкупна главнина и обврски 240.000 933.250 Други информации и соопштенија од друштвото и Македонската берза за хартии од вредност Број на обични акции 1.560 3.495 Номинална вредност по акција 100 50 Пазарна вредност по акција на берзата во момент на анализа 40 200 Дел од добивката која ќе се исплаќа за дивиденда на акционерите за годината 40.000 200.000 ПОКАЗАТЕЛИ НА ПРОФИТАБИЛНОСТ И ПОВРАТ НА КАПИТАЛ По ка за те ли те на про фи та бил ност прет ста ву ва ат гру па на фи нан си ски ме ри ла кои се ко ри стат за оцен ка на спо соб но ста на друш тво то да ос тва ру ва до би вки, од нос но ви шок на при хо ди спо ре де но со рас хо ди те на ра бо те ње и дру ги те тро шо ци кои на ста ну ва ат во опре де лен пер и од на вре ме. Ка ко поз на чај ни по ка за- 4 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство те ли на про фи та бил ност: се по врат на ан га жи ра ни от ка пи тал, по врат на ак ци о нер ска глав ни на, бру то профит на мар жа и не то про фит на мар жа. 2.1. По врат на ан га жи ра ни от ка пи тал (Return on capital employed ROCE) По вра тот на ан га жи ра ни от ка пи тал (ROCE) е еден од нај важ ни те по ка за те ли на про фи та билност кој мо же да им да де мно гу важ ни ин фор ма ции на сопс тве ни ци те (ак ци о не ри те и со друж ни ци те) во оцен ка та на ус пеш но ста на ра бо те ње на ме наџ мен тот на Друш тво то. Де фа кто нe е воз мож но да се оце нат пра вил но до би вки те или рас тот на до би вка та без тие да се по вр зат со из но сот на ка пи та лот на Друш тво то кој бил ан га жи ран за ос тва ру ва ње на до би вка та. Во прес ме тка та на по ка за те лот по врат на ан гажи ран ка пи тал (ROCE), се ко ри сти до би вка та пред ода но чу ва ње за ко ја се сме та де ка да ва по до бри ин фор ма ции откол ку да се ко ри сти до би вка та пос ле ода но чу ва ње. При чи на та за на ве де но то е тоа што, мож но е да по сто јат не во о би ча е ни про ме ни ка ко после ди ца на да но кот на до би вка од ед на до дру га го ди на кои не ма ат вли ја ние врз ос нов на та про фи та бил ност на ра бо те ње то на друш тво то. Друг из нос кој тре ба да се прес ме та е до би вка пред ка ма та и да нок (Pro fit be fo re in te rest and tax - PBIT). Тоа е из но сот на до би вка ко ја друш тво то ја за ра бо ту ва пред да пла ти ка ма та на обез бе ду ва чи те на кредити, ка ко што се об врз ни ци и сред но роч ни бан кар ски за е ми, кои ќе би дат при ка жа ни во Из ве шта јот за фи нан си ска со стој ба ка ко не те ков ни об вр ски. До би вка та пред ка ма та и да нок (PBIT) ја оп фа ќа до би вка та од ре дов но то ра бо те ње пред ода но чу ва ње; плус тро шо кот за ка ма та на зај мо вен ка пи тал. По ка за те лот, по врат на ан га жи ран ка пи тал (ROCE) ја при ка жу ва до би вка та на Друш тво то ка ко про цент од из но сот на ан га жи ран ка пи тал и се пресме ту ва спо ред след на та фор му ла: ROCE = Ангажиран капитал = Добивка пред камата и даноци Ангажиран капитал Акционерска главнина плуснетековни обврски (или вкупни средства минустековни обврски) x 100 Ос нов ни от прин цип при прес ме тка та на по ка зате ли е де ка мо ра да спо ре ду ва слич на со слич на ка те го ри ја, па та ка до кол ку ка те го ри ја та ан га жи ран ка пи тал ги оп фа ќа ак ци о нер ски от ка пи тал и ре зер ви плус не те ков ни те об вр ски и зај мов ни от ка пи тал, тогаш и до би вка та во бро и те лот на фор му ла та мо ра да пре ста ву ва до би вка ос тва ре на (за ра бо те на) од вкупни от (сопс тве нич ки и зај мо вен) ка пи тал за ед но. Та ква ка те го ри ја е до би вка та пред ка ма та и да нок (PBIT) би деј ќи ка ма та та пре ста ву ва при нос на сопс тве ни ци те на зај мов ни от ка пи тал. Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скопје и Брансис АД - Скоп је, по вра тот на ан га жи ра ни от ка пи тал (ROCE) е след ни от: Флеет АД - Скопје = Брансис АД - Скопје = ROCE 61.500 + 500 207.395 + 10.000 ROCE 371.000 + 12.000 565.580 + 250.000 x 100 = 28,5% x 100 = 47% Спо ред до би е ни те ре зул та ти од на ши от при мер, друш тво то Брансис АД - Скоп је има зна чи тел но по висок по врат на ан га жи ра ни от ка пи тал (47,0% > 28,5%) во од нос на друш тво то Флеет АД Скоп је што во нај голе ма ме ра се дол жи на ви со ка та До би вка пред ка ма ти и да но ци во из нос од 383.000 де на ри ко ја ја ге не ри ра друш тво то Брансис во од нос на не го ви от вку пен ан гажи ран (сопс тве нич ки ка пи тал и долгорочни кредити) во из нос од 815.580 де на ри. 2.2 По врат на ак ци о нер ска глав ни на (Re turn on equ ity - ROE) По ка за те лот по врат на ак ци о нер ска глав ни на (ROE) да ва по о гра ни чен при каз на при но сот на ка пита лот откол ку по ка за те лот по врат на ан га жи ра ни от капи тал (ROCE). Име но овој по ка за тел по ка жу ва кол ка ва рас по ло жи ва (не то) до би вка ко ја и ќе би де пред мет на рас пре дел ба на ак ци о не ри те ге не ри ра иск лу чи во сопс тве нич ки от ка пи тал на друш тво то (ак ци о нер ски от ка пи тал, од нос но ка пи та лот на со друж ни ци те, вклу чувај ќи ги ре зер ви те и аку му ли ра на та до би вка). Ме ѓу тоа и овој по ка за тел се те ме ли на исти те прин ци пи и исти от се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: REPREZENT APRIL 4/2016 5

Сметководство ROE = Добивка после даноци и приоритетна дивиденда Вкупна главнина x 100 Повратот на акционерската главнина (ROE) е пресметан на следниов начин: по треб ни до пол ни тел ни ин фор ма ции со цел да се утвр дат тро шо ци те на про даж ба, од нос но бру то до бивка та ка ко бро и тел во фор му ла та за прес ме тка. Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, бру то про фит на та и не то профит на та мар жа из не су ва ат: Флеет АД - Скопје = ROE 44.895 207.395 x 100 = 21,6% Бруто профитна маржа 90.000 Флеет АД - Скопје = 150.000 x 100 = 60% Брансис АД - Скопје = ROE 300.000 565.580 x 100 = 53,0% Врз основа на добиените резултати, друш тво то Брансис АД - Скоп је има зна чи тел но по ви сок по врат 53,0% > 21,6%) на глав ни на во од нос на друш тво то Флеет АД - Скоп је што во нај го ле ма ме ра се дол жи на ви со ка та не то до би вка во из нос од 300.000 де на ри ко ја ја ге не ри ра друш тво то Брансис. Ме ѓу тоа, мо ра да се на по ме не де ка по ка за те лот по врат на ак ци о нер ска глав ни на (ROE) не се ко ри сти мно гу че сто во ана ли за та на про фи та бил но ста на Друш тва та, би деј ќи по сто јат по ко рис ни по ка за те ли кои ука жу ва ат на при но сот на ак ци о не ри те, ка ко што се за ра бо ту вач ка по ак ци ја, ди ви ден да по ак ци ја, принос на ди ви ден да и при нос на за ра бо ту вач ки, кои се обра бо те ни во на та мош ни от текст. 2.3. Бру то про фит на мар жа и не то про фит на мар жа Бру то про фит на та мар жа и не то про фит на та мар жа исто та ка прет ста ву ва ат зна чај ни по ка за те ли на профи та бил но ста на ра бо те ње то на друш тво то. Исти те се прес ме ту ва ат спо ред след ни те фор му ли: Бруто профитна маржа Нето профитна маржа = = Бруто добивка Приходи од продажба Нето добивка (добивка по оданочување) Приходи од продажба x 100 x 100 На по ме на: Прес ме тка та на бру то про фит на мар жа е по ед но став нa ко га Извештајот за сеопфатна добивка на друш тво то кое се ана ли зи ра е при ка жан спо ред функ ци ја. Ко га Извештајот за сеопфатна добивка е при ка жан спо ред ви до ви на тро шо ци по не ко гаш се Бруто профитна маржа 490.000 Брансис АД - Скопје = 700.000 Нето профитна маржа 44.895 Флеет АД - Скопје = 150.000 Нето профитна маржа 300.000 Брансис АД - Скопје = 700.000 x 100 = 70% x 100 = 30% x 100 = 42,9% Спо ред до би е ни те ре зул та ти, друш тво то Брансис АД - Скоп је има по ви со ка бру то про фит на мар жа (70,0% > 60,0%) во од нос на друш тво то Флеет АД - Скоп је што во нај го ле ма ме ра е ре зул тат на ни ско то учес тво на тро шо ци те на про даж ба во од нос на прихо ди те на про даж ба. Ни ско то ни во на тро шо ци на продаж ба кај Брансис ба ра и до пол ни тел на ква ли та тив на ана ли за со цел да се утвр ди на што се дол жи на ве дено то имај ќи во пред вид де ка и две те друш тва ра бо тат во иста про из вод на гран ка. Да ли при чи ни те ле жат во по до бра та тех но ло ги ја на про из водс тво ко ја мо же би ге не ри ра ма ли тро шо ци на про из водс тво или мо жеби по сто јат не кои дру ги при чи ни. На по ме ну ва ме де ка мно гу е важ но да се има во пред вид и кои ме то ди на вред ну ва ње на за ли хи те се ко ри стат од стра на на двете друш тва. На при мер мож но е друш тво то Брансис во за ли хи те да ги вклу чу ва са мо ди рект ни те тро шо ци на про из водс тво (директните материјали, директен труд и варијабилни општи трошоци на производство - мар ги нал на ме то да), што е за бра не то спо ред МСС 2, до де ка друш тво то Флеет да ги вред ну ва за ли хи те вклу чу вај ќи ги по крај ди рект ни те тро шо ци на про изводс тво и со од ве тен дел на фикс ни оп шти тро шо ци на про из водс тво (што се ба ра со МСС 2). Зна чи при 6 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство но се ње то на со од вет ни зак лу чо ци осо бе но е важ но и да се про у чат сме тко водс тве ни те по ли ти ки кои ги кори стат друш тва та при под го то вки те на фи нан си ски те из ве штаи. Ана ло ген зак лу чок мо же да се изв ле че и во однос на не то про фит на та мар жа што по ка жу ва де ка друштво то Брансис има ре ла тив но ни ски тро шо ци на ра бо те ње спо ре де но со обе мот на при хо ди кој го ге не ри ра. 2.4 Ана ли зи ра ње на про фи та бил но ста и по вра тот во по ве ќе де та ли: вто ро сте пе ни по ка за те ли Че сто по ка за те лот за по врат на ан га жи ра ни от ка пи тал (ROCE) е пред мет на под-ана ли за, за да се открие зо што исти от е ви сок или ни зок, или по до бар или по лош. По сто јат два фа кто ри кои при до не су ва ат за раст на по вра тот на ан га жи ра ни от ка пи тал, и два та се од не су ва ат на при хо ди те од про даж ба. а) Про фит на мар жа. Ед но друш тво мо же да ос твару ва ви со ка или ни ска про фит на мар жа на про даж ба. На при мер, ед но друш тво кое ос тва ру ва до би вка од 25 де на ри на 100 де нари про даж ба пра ви по го лем по врат на не го ви от при ход откол ку дру го друш тво кое ос тва ру ва до би вка од са мо 10 де на ри на 100 де нари про даж ба. б) Обрт на средс тва. Обрт на средс тва е мер ка за тоа кол ку до бро средс тва та на друш тво то се ко ри стат за соз да ва ње на при хо ди од про даж ба. На при мер, да зе ме ме две друш тва кои има ат иден ти чен ан га жи ран ка пи тал од 100.000 де на ри, но друш тво то А има прихо ди од про даж ба во из нос од 400.000 де на ри го диш но до де ка друш тво то Б ос тва ру ва са мо 200.000 де на ри при хо ди од про даж ба. Спо ред по да то ци те во при мерот иа ко и две те друш тва има ат иден ти чен ан га жи ран ка пи тал се пак друш тво то А ос тва ру ва по ви сок при ход од исти от из нос на средс тва (два па ти по го лем обрт во од нос на друш тво то Б). На ве де но то му овоз мо жува на друш тво то А да ос тва ри и по ви сок по врат на ан га жи ран ка пи тал во од нос на друш тво то Б. Обр тот на средс тва се изра зу ва ка ко "х па ти" та ка што средс тва та ја ге нери ра ат х па ти нив на та вред ност во од нос на из но сот на го диш на та про даж ба. Ту ка, обр тот на средс тва та на друш тво то A е 4 па ти, а на Б е 2 па ти. Про фит на мар жа и обрт на средс тва за ед но го об јас ну ва ат ROCE, и до кол ку ROCE е при ма рен по каза тел на про фи та бил ност, дру ги те два се се кун дар ни по ка за те ли. Од но сот по ме ѓу три те по ка за те ли би можел да се при ка же ма те ма тич ки. Профитна маржа х Обрт на средство = ROCE PBIT Продажба PBIT х = Продажба Ангажиран капитал Ангажиран капитал Флеет АД Скопје Брансис АД Скопје Профитна маржа 62.000 х 150.000 41,3% х Профитна маржа 383.000 х 700.000 54,7% х Обрт на средство 150.000 = 217.395 0,69 пати = Обрт на средство 700.000 = 815.580 0,86 пати = ROCE 62.000 217.395 28,5% ROCE 383.000 815.580 47,0% Во на ши от при мер, по до бри от по врат на ан га жира ни от ка пи тал - ROCE на друш тво то Брансис АД - Скоп је во од нос на Флеет АД - Скоп је е ре зул тат и на по ви со ка та про фит на мар жа (54,7 > 41,3), ка ко и на по ви со ки от обрт на средс тва (0,86 па ти > 0,69 па ти) на друш тво то Брансис АД - Скоп је. Се пак би би ло не ре ал но до кол ку се оце ни де ка ви со ка про фит на мар жа е до бро, а ни зок обрт на средс тва зна чи ло шо ра бо те ње. Мо ра да се има во пред вид де ка по стои ко ре ла ци ја по ме ѓу про фит на та мар жа и обр тот на средс тва, и исти те не тре ба да се разг ле ду ва ат по е ди неч но. а) Ви со ка про фит на мар жа зна чи ви со ка до би вка на 1 де нар про даж ба, но до кол ку ова исто та ка зна чи де ка про даж ни те це ни се ви со ки, по стои сил на веро јат ност де ка при хо ди те од про даж ба во ид ни на ќе би дат на ма ле ни па та ка и обр тот на средс тва та ќе би де по ни зок. б) Ви сок обрт на средс тва зна чи де ка друш тво то гене ри ра го лем обем на про даж ба, но за да го ос тва ри тоа Друш тво то мо же би ги др жи це ни те ни ско и со тоа при фаќа по ни ска про фит на мар жа на 1 де нар про даж ба. Прет ход но то нај до бро мо же да го илу стри ра ме со след ни от при мер: При мер 1: Друш тво А При хо ди од продаж ба 1.000.000 Ан га жи ран капи тал 1.000.000 Друш тво Б При хо ди од продаж ба 4.000.000 Ан га жи ран капи тал 1.000.000 PBIT 200.000 PBIT 200.000 REPREZENT APRIL 4/2016 7

Сметководство ROCE = 200.000 200.000 =20% ROCE = =20% 1.000.000 1.000.000 Про фит на 200.000 Про фит на 200.000 =20% =5% мар жа = 1.000.000 мар жа = 4.000.000 Обрт на 1.000.000 Обрт на 4.000.000 =1 =4 с-ва = 1.000.000 с-ва = 1.000.000 Друш тва та во при ме рот го има ат исти от по врат на ан га жи ра ни от ка пи тал (ROCE), но до не го се до а- ѓа на раз ли чен на чин. Друш тво то А ра бо ти со ни зок по ка за тел на обрт на средс тва и спо ред ли во ви со ка про фит на мар жа до де ка друш тво то Б има по го лем обем на ра бо те ње, но со по ни ска про фит на мар жа. Друш тво то А би мо же ло да го др жи паза рот на лу к- суз ни про из во ди доде ка друш тво то Б да ра бо ти на па за рот за оп шта потро шу вач ка. 2.5. Исто ри ска на бав на вред ност нас про ти те ко вен тро шок Ка ко што и прет ход но на по ме нав ме при ана ли зира ње то на фи нан си ски те из ве штаи осо бе но тре ба да се има пред вид ос но ва та на из го тву ва ње на финан си ски те из ве штаи и кои ал тер на тив ни ме то ди на вред ну ва ње на средс тва та доз во ле ни спо ред МСС/ МСФИ друш тва та ги ко ри сте ле. Во на ши от при мер, друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је средс тва та и по по чет но то приз на ва ње ги вред ну ва ле спо ред исто ри ска та на бав на вред ност на ма ле ни за аку му ли ра на амор ти за ци ја и обез вред ну ва ње. Вре ди да се на по ме не де ка ана ли за та зна чај но би се про ме ни ла до кол ку не те ков ни те средс тва (нед вижно сти, по строј ки и опре ма) во фи нан си ски те из ве штаи се вред ну ва ни спо ред фер (об је ктив на) вред ност. Во та ков слу чај на ве де но то би во де ло кон: На ма лу ва ње на по вра тот на ан га жи ра ни от ка пи тал ROCE, би деј ќи вред но ста на не те ков ни те средс тва иска жа ни по об је ктив на вред ност е по го ле ма од амор ти зи ра на на бав на вред ност на не те ков ни те средс тва што ре зул ти ра со тоа да ан га жи ра ни от капи тал е по ви сок (за бе ле шка: из но сот на сме тка та 930 - ре ва ло ри за ци о ни ре зер ви e дел од главнината); На ма лу ва ње на не то до би вка та, би деј ќи пови со ка вред ност на ре ва ло ри зи ра но то средс тво би во де ло кон по ви сок тро шок за амор ти за ци ја и Зго ле му ва ње на тро шо ци те на про даж ба и нама лу ва ње на не то до би вка та, е пос ле дица на искажу ва ње на по чет ни те за ли хи по те ков на вредност. На тој на чин мо же да се зак лу чи де ка по вра тот на анга жи ра ни от ка пи тал (ROCE) ба зи ра но на исто ри ска набав на вред ност е ве ро јат но пре це не то во ре ал ни изра зи. 3 ПОКАЗАТЕЛИ НА СОЛВЕНТНОСТ/ ЗАДОЛЖЕНОСТ/ЛЕВЕРИЏ И ОБРТЕН КАПИТАЛ Сол вент но ста е пер цеп ци ја на ни во на друш тво и во о би ча е но се де фи ни ра ка ко спо соб ност на друш тво то за пла ќа ње на дос пе а ни те об вр ски на по долг рок ка ко ре зул тат на ста бил ни из во ри на фи нан си ра ње. Од друга стра на ли квид но ста се пер це пи ра на ни во на средства во друш тво то. Всуш ност ли квид но ста претста ву ва спо соб ност на средс тва та на кра ток рок да се пре тво рат во па рич ни средс тва. По ли квид ни се оние средс тва кои ре ла тив но бр зо мо же да се претворат во па ри. За што по прег ле ден при каз на од но си те на позиции те на Извештајот за финансиска состојба врз ос но ва на кои се прес ме ту ва ат по ка за те ли те на ли квид но ста и сол вент но ста до бро е да се утвр дат про цент ни те од носи на глав ни те по зи ции во Извештајот за финансиската состојба до ба ву ва чи те, бан ки те и дру ги те за е мо да вате ли кои се ко гаш се за ин те ре си ра ни за ни во то на за дол же ност на друш тво то со кое со ра бо ту ва ат. Во про дол же ние ќе се освр не ме на не кои поз на чај ни пока за те ли на дол го роч на сол вент ност и ста бил ност, а по доц на и не кои по ка за те ли на ли квид ност. 3.1. Дол го роч на сол вент ност: по ка за те ли на долг и за дол же ност По ка за те ли те на долг по ка жу ва ат кол ку мно гу друш тво то дол жи во од нос на не го ва та го ле ми на, дали тоа вле гу ва во по те шки дол го ви или се по до бру ва не го ва та си ту а ци ја, и да ли не го ви от долж нич ки то вар изг ле да те жок или ле сен. Во од нос на дол гот тре ба да се има ат во пред вид след ни те имп ли ка ции: Друш тво то ко га е во те шки дол го ви, бан ки те и дру ги те по тен ци јал ни за е мо да ва чи не са ка ат да презе ма ат го ле ми ри зи ци и не се под го тве ни да одо брат по на та мош ни кре ди ти и за е ми. Друш тво то ко га за ра бо ту ва са мо уме ре на до би вка пред ка ма та и да нок, и има те жок долж нич ки то вар, ќе има мно гу ма ла до би вка ко ја ќе оста не за рас пре дел ба на сопс тве ни ци те пос ле пла ќа ње то на тро шо ци те за кама та. До кол ку во ид ни на ка мат ни те стап ки се зго ле мат би мо же ло да се слу чи тро шо кот за ка ма та да ја над ми не 8 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство до би вка та пред ка ма ти и да но ци со што друш тво то би би ло во за гу ба што на долг рок би во де ло кон отво ра ње на сте чај и ли кви да ци ја на друш тво то. Тоа се две те најважни при чи ни зо што друш твата тре ба да го чу ва ат нив ни от долж нич ки то вар под контро ла. Посто јат че ти ри по ка за те ли кои се по себ но вред ни за разгле ду ва ње, по ка за тел на долг, по ка за тел на за дол же ност, по кри е ност на ка ма та и по ка за тел на го то вин ски тек. 3.2. По ка за тел на долг (Debt ra tio - DR) По ка за те лот на долг е по ка за тел на вкуп ни те дол гови на друш тво то во од нос на не го ви те вкуп ни средс тва и се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: Показател на долг = Вкупен долг Вкупни средства x 100 Во фор му ла та за прес ме тка на вкупните средства се оп фатени не те ков ни те средс тва плус те ков ни средс тва, до де ка дол гот се со стои од си те об вр ски, не за вис но да ли тие дос пе ва ат во рам ки те на ед на го ди на или пос ле по ве ќе од ед на го ди на. Нe по стои ап со лу тен кри те ри ум за без бе ден по каза тел на долг, но ка ко оп шта рам ка, мо же да се сме та 50% за без бед но ни во на долг. Во пра кса та, мно гу друш тва ра бо тат ус пеш но и со по ви сок по ка за тел на долг но се пак мо же да се сме та 50% за ко ри сен ре пер по ка за тел. До кол ку по ка за те лот на долг над ми не 50% и се зго ле му ва, со стој ба та со дол гот на друш тво то пока жу ва зна чи тел но вло шу ва ње што мо же да го на ру ши нор мал но то ра бо те ње на друш тво то. Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скопје и Брансис АД - Скоп је, показателот на долг (Debt ra tio - DR) е след ни от: Показател на долг = Флеет АД - Скопје (22.605 + 10.000) 240.000 13,6% Брансис АД - Скопје (117.670 + 250.000) 933.250 39,4% Во овој слу чај, по ка за те лот на долг кај друш тво то Брансис АД - Скоп је е зна чај но по ви сок во од нос на Флеет АД - Скоп је, глав но за ра ди го ле ми от из нос на не те ков ни об вр ски на Друш тво то. www.rafajlovski.com.mk 3.3. За дол же ност/ле ве риџ (Ge a ring /le ve ra ge ra tio) Пока за те ли те на за дол же ност (Gearing) и ле ве риџ ја тре ти ра ат дол го роч на та стру кту ра на ка пи тал на друш тво то, од нос но дол го роч ни те из во ри на фи нанси ра ње. Со цел да се обез бе ди ста бил ност на фи нанси ра ње то на средс тва та на друш тво то по треб но е да се обез бе ди ко ре ла ци ја ме ѓу роч но ста на средс тва та и роч но ста на из во ри те на фи нан си ра ње. Име но нете ков ни те средс тва е по треб но да се фи нан си ра ат од дол го роч ни из во ри на фи нан си ра ње, до де ка те ков ни те средс тва е по треб но да се фи нан си ра ат со од вет но и тоа не те ков ни от дел на овие средс тва е по треб но да се фи нан си ра со дол го роч ни из во ри на фи нан си рање, до де ка те ков ни от дел со кра тко роч ни из во ри на фи нан си ра ње. Не те ко вен дел на те ков ни те средс тва е пер ма нент но то ни во на за ли хи и по ба ру ва ња кои друш тва та мо ра да ги одр жу ва на одре де но ни во за да се из бег нат одре де ни се зон ски те флу кту а ции и про ме ни те во по ну да та и по ба ру вач ка та во ра бо тење то на друш тво то. Дол го роч ни от ка пи тал на друш тво то ка ко из вор на фи нан си ра ње се со стои од: а) Aкци о нер ски ка пи тал кој мо же да се по де ли на: (i) Обич ни ак ции или уде ли плус дру га глав ни на (на при мер, ре зер ви, аку му ли ра на до би вка и слич но) и (ii) Не о ткуп ли ви при о ри тет ни акции б) Дол го ро чен долг (не те ков ни об вр ски) вклу чувај ќи и откуп ли ви при о ри тет ни ак ции. По ка за те лот на за дол же ност (ge a ring) го по ка жу ва учес тво то на дол гот во ка пи та лот на друш тво то и се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: Показател на задолженост = Долговен капитал кој носи камата x 100 Акционерска главнина + долговен капитал кој носи камата Ка ко и со по ка за те лот на долг (debt ra tio), та ка и за по ка за те лот на за дол же ност (ge a ring) не по стои ап солут на при фат ли ва мер ка ко ја би би ла уни вер зал на за си те друш тва. На при мер, друш тво со по ка за тел на за дол же ност (ge a ring) по го лем од 50 % се ве ли де ка е ви со ко за дол же но, до де ка ни ска за дол же ност значи по ка за тел на за дол же ност по ни зок од 50%. Мно гу е ве ро јат но де ка друш тво со по ви сок по ка за тел на за дол же ност од 50% и на го ре ќе има проб ле ми во ид ни на ко га ќе са ка да зе ме кре дит, од нос но да се за дол жи, освен докол ку не ги зго ле ми глав ни ната и REPREZENT APRIL 4/2016 9

Сметководство резервите пре ку ви со ки до би вки од те ков но ра бо те ње кои не ма да ги рас пре де лу ва за ди ви ден да или пре ку но ва еми си ја на ак ции кај АД, од нос но уп ла та на влого ви од стра на на со друж ни ци те кај ДОО. Ле ве риџ (le ve ra ge) е ал тер на ти вен по ка за тел на пока за те лот на за дол же ност и исти от уште се име ну ва ка ко по ка за тел на ак ци о нер ска глав ни на во од нос на средства. Тој се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: Показател на левериџ или Показател на левериџ = = Акционерска главнина Акционерска главнина + долговен капитал кој носи камата Акционерска главнина Вкупни средства минус тековни обврски x 100 x 100 Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот на за дол же ност и на ле ве риџ из не су ва ат: Флеет АД - Скоп је Брансис АД - Скоп је По ка за тел на за дол же ност = 10.000 ден 250.000 ден 217.395 ден. 815.580 ден. Ле ве риџ = 4,6% 30,7% 207.395 ден 565.580 ден 217.395 ден. 815.580 ден. 95,4% 69,3% Ка ко што мо же да се за бе ле жи, ле ве ри џот е одраз во ог ле да ло на по ка за те лот на за дол же ност. Во на ши от при мер иа ко две те друш тва не ма ат ви со ки по ка за те ли на за дол же ност, се пак друш тво то Брансис АД - Скоп је е зна чи тел но по за дол же но од друш тво то Флеет АД - Скопје, од нос но учес тво то на дол гов ни от ка пи тал во вкуп ни от ка пи тал кај Брансис из не су ва ду ри 30,7% во од нос на 4,6 кај Флеет АД. На ве де но то мо же да е ре зул тат на тоа што Брансис АД - Скоп је мо же мно гу по лес но да се за дол жу ва кај бан ки те за ра ди по го ле ма та про фи та билност и за ра ди вред но ста на нед виж но ста ко ја ја по се ду ва (500.000 де на ри) ко ја мо же да се ста ви ка ко обез бе ду вање кај бан ка та од нос но да ја ста ви под хи по те ка. 3.4. Имп ли ка ци и те на ви сок или ни зок по ка за тел на за дол же ност/ле ве риџ Пока за те ли те на за дол же ност и ле ве риџ прет ста вува ат ме ри ла за кван ти фи ци ра ње на сте пе нот на ри зик вклу чен во др же ње то на ак ции, од нос но уде ли на ед но друш тво и тоа кван ти фи ци ра ње на ри зи кот во од нос на спо соб но ста на друш тво то да оп ста не во биз ни сот и ри зик во од нос на ви си на та на оче ку ва на та ди ви денда рас по ло жи ва за сопс тве ни ци те на обич ни ак ции на друш тво то. Проб ле мот со ви со ко за дол же но друш тво е по де фи ни ци ја тоа што по стои мно гу ви со ко ни во на дол го вен ка пи тал (кре ди ти) кои но сат фикс на ка ма та (или фикс на стап ка на ди ви ден да до кол ку е во фор ма на при о ри тет ни ак ции), па от ту ка по стои го лем из нос кој тре ба да се исп ла ти од до би вки те на тие кои се сопс твени ци на дол гов ни от ка пи тал (во о би ча е но бан ки те) пред да се дој де до оста то кот од до би вка та рас по лож ли ва за рас пре дел ба на сопс тве ни ци на обич ни ак ции. На ве дени от ри зик ќе го илу стри ра ме со след ни от при мер. При мер 2: Друш тво А во'000 Друш тво Б во'000 Друш тво В во'000 Ак ци о нер ска глав ни на 600 400 300 Акумулирана до би вка 200 200 200 Ре ва ло ри за ци о на ре зер ва 100 100 100 Вкуп но 900 700 600 При о ри тет ни ак ции (откуп ли ви) со 6% ди ви ден да - - 100 Дол го ро чен кре дит со 10% ка ма та 100 300 300 Ан га жи ран ка пи тал 1.000 1.000 1.000 По ка за тел на за долже ност 10% 30% 40% Ле ве риџ 90% 70% 60% До кол ку прет по ста ви ме де ка се кое друш тво оства ру ва до би вка пред ка ма та и да нок (PBIT) во из нос од 50.000 де на ри, и стап ка та на да нок на до би вка на Друш тво то е 10%. Рас по лож ли ви те из но си за рас предел ба на има те ли те на ак ции ќе би дат след ни те: Друш тво А во'000 Друш тво Б во'000 Друш тво В во'000 До би вка пред ка мата и да нок (PBIT) 50 50 50 Ка ма та/при о ри тет на ди ви ден да (10) (30) (36) Добивка пред оданочување 40 20 14 Данок по 10% (4) (2) (1,4) Добивка за периодот 36 18 12,6 10 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство На по ме на: Да но кот е прес ме тан ди рек но со при мена на стап ка од 10 % на до би вка та пред ода но чу ва ње за ра ди илу стри ра ње на при ме рот. На по ме ну ва ме де ка во РМ се при ме ну ва да нок на до би вка на не приз на ти тро шо ци сог лас но одред би те на За ко нот за да но кот на до би вка. До кол ку во пос ле до ва тел ни от пер и од До би вка та пред ка ма та и да нок (PBIT) се на ма ли на 40 ил ја ди де на ри, из но си те рас по лож ли ви за обич ни те ак ци о не ри ќе би дат ка ко што сле ди: Друш тво А во'000 Друш тво Б во'000 Друш тво В во'000 До би вка пред ка мата и да нок 40 40 40 Ка ма та/при о ри тет на ди ви ден да (10) (30) (36) Оданочива добивка 30 10 4 Данок по 10% (3) (1) (0,4) Добивка за периодот 27 9 3,6 Забележи го следново: Показател на задолженост 10% 30% 40% Левериџ 90% 70% 60% Промена во добивка пред камата и данок PBIT (1) -20% -20% -20% Промена во добивката расположива за обичните акционери (2) -25% -50% -71,4% 1) На по ме на: Про ме на та во до би вка та пред ка ма та и да нок (PBIT) кај си те друш тва во иден ти чен из нос од 20% е прес ме та на со утвр ду ва ње на про цен тот на на ма лу ва ње на До би вка та пред ка ма та и да нок од еден во друг пер и од: (50-40)/50 х 100 = 20%. 2) На по ме на: Про ме на та во до би вка та рас по ложли ва за обич ни те ак ци о не ри кај си те друш тва е пресме та на со утвр ду ва ње на про цен тот на на ма лу ва ње на до би вка та пред ка ма та и да нок (36-27)/36 х 100 = 25% за друш тво А; (18-9)/18 х 100 = 50% за друш тво Б; и (12,6-3,6)/12,6 х 100 = 50% за друш тво Б. Ка ко што мо же да се зак лу чи од при ме рот, кол ку ед но друш тво е по ве ќе за дол же но, тол ку е по го лем ри зи кот де ка мал дел (ако и во оп што не што оста не) ќе би де рас по лож ли во за рас пре дел ба за ди ви ден да на сопс тве ни ци те на обич ни ак ции. При ме рот јас но го по ка жу ва овој факт би деј ќи кол ку е по за дол же но друш тво то по го ле ма е про ме на та на про цен тот на до би вка та рас по лож ли ва за обич ни те ак ци о не ри за би ло кој да ден про цент на про ме на во до би вка та пред ка ма та и да нок. Од но сот слич но се за др жу ва и ко га растат до би вки те и до кол ку доби вка та пред кама та и да нок (PBIT) се зго ле ми за 20 % на ме сто да се на ма ли, и то гаш нај го ле ми от про цент на про ме на во до би вка та рас по лож ли ва за обич ни те ак ци о не ри (тоа зна чи зго ле му ва ње) ќе би де за нај за дол же но то друштво. Тоа зна чи де ка ќе има по го ле ма про мен ли вост на из но си те рас по лож ли ви на сопс тве ни ци те на обич ни ак ции и ве ро јат но за тоа по го ле ма про мен ли вост во ди ви ден ди те кои се пла ќа ат на тие ак ци о не ри, ка де друш тво то е ви со ко за дол же но. Тоа е ри зи кот: мо же да се ра бо ти иск лу чи тел но до бро или иск лу чи тел но ло шо со го ле ми ва ри ја ции во ра бо те ње то. Ри зи кот по спо соб но ста на друш тво то да оп ста не во биз ни сот бе ше спом нат прет ход но. По ка за те лот на за дол же но ста и ле ве риџ да ва ат ре ле вант ни ин фор мации во вр ска со на ве де но то. Ви со ко за дол же но друш тво има го лем из нос на ка ма та за пла ќа ње го диш но (претпо ста ву вај ќи де ка дол гот е над во реш но по зај му ва ње на ме сто при о ри тет ни ак ции). До кол ку тие по зај му ва ња се "обез бе де ни" на би ло кој на чин (а во о би ча е но долго роч ни те за е ми се обез бе де ни со хи по те ка) то гаш тие кои се сопс тве ни ци на зај мов ни от ка пи тал се во по зи ци ја да има ат пра во да го при си лат Друш тво то да про да ва средс тва за да им ја пла ти ка ма та та до кол ку не по сто јат рас по лож ли ви средс тва од дру ги из во ри. 3.5. По кри е ност на ка ма та та По ка за те лот за по кри е ност на ка ма та та по ка жу ва да ли друш тво то за ра бо ту ва до вол но до би вка пред кама та и да нок (PBIT) за да мо же да ги пла ти тро шо ци те за ка ма та, или да ли не го ви те тро шо ци за ка ма та се го ле ми во од нос на не го ви те до би вки, та ка што на малу ва ње то на до би вка та пред ка ма та и да нок (PBIT) би има ло зна ча ен не га ти вен ефект на до би вки те рас полож ли ви за обич ни те ак ци о не ри. Во прес ме тка та на по ка за те лот се ко ри сти след на та фор му ла: Покриеност на каматата = Добивка пред камата и даноци (PBIT) Трошок за камата По кри е ност на ка ма та од 2 па ти или по мал ку тре ба да се сме та за ни ско и би би ло при фат ли во по кри е носта на ка ма та та да из не су ва 3 па ти за да тро шо ци те за ка ма та на друш тво то се сме та ат де ка се во рам ки те на при фат ли ви те гра ни ци. REPREZENT APRIL 4/2016 11

Сметководство Докол ку ги зе ме ме по да то ци те од При ме рот 2 на друш тва та А, Б и В, по ка за те лот за по кри е ност на кама та та би из не су вал: Ко га до би вка та пред ка ма та и да но ци (PBIT) бе ше 50.000 Ко га до би вка та пред ка ма та и да но ци (PBIT) бе ше 40.000 Друш тво А Друш тво Б Друш тво В 50.000 50.000 50.000 10.000 5 па ти 30.000 1,67 па ти 30.000 1,67 па ти Друш тво А Друш тво Б Друш тво В 40.000 40.000 40.000 10.000 4 па ти 30.000 1,33 па ти 30.000 1,33 па ти Две те друш тва Б и В има ат ни ска по кри е ност на кама та та, што пре ста ву ва пре ду пре ду ва ње за сопс тве ници те на обич ни те ак ции де ка нив ни те до би вки се ви со ко чув стви тел ни, во про цен ту ал ни из но си, ду ри и на ма ли про ме ни на До би вка та пред ка ма та и да но ци (PBIT). Да се вра ти ме на на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот за по кри е но ста на ка ма та та би из не су вал: Покриеност на камата = Флеет АД - Скопје 62.000 500 124 пати Брансис АД - Скопје 383.000 12.000 32 пати Флеет АД - Скоп је има по ве ќе од до вол на по кри еност на ка ма та та. Во од нос на ни ска та за дол же ност на друш тво то, тоа не е прем но гу из не на ду вач ки па та ка фи нал но до би ва ме сли ка за Флеет АД - Скоп је ка ко друш тво кое изг ле да де ка не ма проб лем со долг. 3.6 По ка за тел на го то вин ски тек По ка за те лот на го то вин ски тек ги ста ва во од нос не то го то вин ски те при ли ви на друш тво то во од нос на не го ви от вку пен долг. а) Не то го то вин ски при лив е из но сот на па рич ни средс тва ко и друш тво то ги за ра бо ту ва со не го ви те актив но сти. По да то кот за не то го то вин ски при лив може да се до бие од из ве шта јот за го то вин ски те ко ви. б) Вку пен долг се кра тко роч ни те и дол го роч ни те об вр ски, вклу чу вај ќи ре зер ви ра ња. Раз ли ка мо же да се на пра ви по ме ѓу дол го ви кои се пла ти ви во рам ки те на ед на го ди на и дру ги дол го ви и ре зер ви ра ња. Очиг лед но, ед но друш тво тре ба да за ра бо ту ва довол но го то ви на од ра бо те ње то за да би де во со стој ба да ги ис пол ни не го ви те дос пе а ни об вр ски и ид ни те об вр ски и по ка за те лот на го то вин ски тек и про ме ни те во по ка за те лот на го то вин ски тек од ед на го ди на до дру га, прет ста ву ва ат ко ри сен по ка за тел за со стој ба та со го то ви на та на друш тво то. 3.7. Кра тко роч на сол вент ност и ли квид ност Про фи та бил но ста е се ка ко ва жен ас пект за ус пешно ста на ра бо те ње на друш тво то, a за дол же но ста или ле ве ри џот друг ас пект. Ни ту еден од нив, се пак, не упа ту ва ди рект но на клуч но то пра ша ње кое има сил но вли ја ние врз де лов но то ра бо те ње на друш тво то, а тоа е ли квид но ста на средс тва та на друш тво то. Ли квид ни те средс тва се со сто јат од: а) Па рич ни средс тва во го то во и на сме тка; б) Кра тко роч ни вло жу ва ња за кои по стои акти вен па зар (на при мер бла гај нич ки за пи си или тре зор ски за пи си со кра ток рок на дос пе ва ње); в) Де по зи ти во бан ка или дру га фи нан си ска ин ститу ци ја со фи ксен рок, на при мер, шест ме се чен ви соко-ка ма тен де по зит во бан ка; г) По ба ру ва ња од ку пу ва чи (би деј ќи се оче ку ва да го пла тат тоа што го дол жат во рам ки те на раз ум но кра ток вре мен ски пер и од); д) По ба ру ва ња по ме ни ци (би деј ќи ка ко и обич ни те по ба ру ва ња од ку пу ва чи, тие прет ста ву ва ат из но си на па рич ни средс тва кои тре ба да се при мат во рам ки те на ре ла тив но кра ток вре мен ски пер и од); Ре зи ми ра но, ли квид ни средс тва се ста вки на те ков ни средс тва кои ќе или мо же на ско ро да се кон вер ти ра ат во па рич ни средс тва, ка ко и са ми те па рич ни средс тва во го то во или на сме тка. Две те во о би ча е ни де фи ни ции на ли квид ни средства се: - Вкуп ни те те ков ни средс тва без иск лу чок; - Вкуп ни те те ков ни средс тва без за ли хи те. Ед но друш тво мо же да до бие ли квид ни средс тва од из во ри кои не се пос ле ди ца на де лов но то ра бо те ње на друш тво то, од нос но од про даж ба на до бра и ус лу ги. Та ков при мер е при би ра ње то на па рич ни средс тва од из да ва ње на ак ции кај АД или зго ле му ва ње на вло го вите кај ДОО или пре ку зе ма ње на нов за ем или про даж ба на не те ков ни средс тва. Но, друш тво то не мо же да се пот пре на ва кви из во ри на ли квид ни средс тва во се кое вре ме и ге не рал но, до би ва ње то на па рич ни средс тва би тре ба ло да за ви си од де лов но то ра бо те ње, од нос но ос тва ру ва ње то на при хо ди од про даж ба и до би вки. Но мо ра да се на по ме не де ка ос тва ру ва ње то на при хо ди и до би вки не се ко гаш ја зго ле му ва ат ли квид но ста би деј ќи 12 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство средс тва та ге не ри ра ни со ра бо те ње то друш тва та не ги чу ва ат ту ку исти те во о би ча е но по втор но ги вло жу ва ат во те ков ни или не те ков ни средс тва или исти те мо жат ду ри и це лос но да го на пу штат друш тво то до кол ку се исп ла тат ка ко ди ви ден ди. При чи на та зо што на друш тво то му се по треб ни ликвид ни средс тва е за да мо же да ги под ми ри дол го ви те ко га тие дос пе ва ат за пла ќа ње. По сто ја но се пра ват пла ќа ња за опе ра тив ни рас хо ди и дру ги тро шо ци и за тоа по стои па ри чен опе ра ти вен цик лус од тр гов ски актив но сти кој се со стои од па рич ни средс тва кои ка ко при лив до а ѓа ат од про даж ба на до бра и ус лу ги и па рич ни средс тва кои се од ле ва ат за рас хо ди ка ко ре зул тат на де лов но то ра бо те ње. 3.8. Показатели на ликвидност За да се раз бе рат по ка за те ли те на ли квид ност, ко рис но е да се за поч не и со кра тко об јас ну ва ње на па рич ни от опе ра ти вен цик лус кој го об јас ну ва те кот на па рич ни те средс тва над вор од друш тво то и нив но то вра ќа ње по втор но во друш тво то ка ко ре зул тат на редов но то опе ра тив но ра бо те ње. Од лив на па рич ни средс тва на ста ну ва за ра ди пла ќа ње на до ба ву ва чи, исп ла та на пла ти и дру ги на до ме сто ци на вра бо те ни ка ко и за дру ги рас хо ди, иа ко пла ќа ња та мо же да се од ло жат со ко ри сте ње на од ло жен рок на пла ќа ње (кре ди ти ра ње) од стра на на до ба ву ва чи те. Друш тво то мо же да др жи за ли хи за не кој пер и од и по тоа за ли ха та да ја про да де. Парич ни те средс тва ќе се вра тат во друш тво то со продаж би те, иа ко ку пу ва чи те мо же са ми те да го од ло жат пла ќа ње то со ко ри сте ње на од ло жен рок на пла ќа ње (кре ди ти ра ње). Во од нос на па рич ни от опе ра ти вен цик лус осо бе но е важ но да се по тен ци ра след но то: а) Вре мен ски от рас по ред на па рич ни те те ко ви во и над вор од друш тво то не се ко гаш ко рес пон ди ра со вре ме то ко га се слу чу ва при хо дот од про даж ба и тро шо кот на про даж ба. Парич ни те од ли ви мо же да се од ло жат со ко ри сте ње на од ло жен рок на пла ќа ње (кре ди ти ра ње) од стра на на до ба ву ва чи те. Па рич ни те при ли ви мо же да се од ло жат со соз да ва ње на по ба рува ња на кои им се одо бру ва од ло жен рок на пла ќа ње (кре ди ти ра ње). б) Вре ме то по ме ѓу на ба вка та и про даж ба та исто та ка вли јае на па рич ни те те ко ви. До кол ку за ли хи се др жат по дол го вре ме, доц не ње то по ме ѓу пла ќа ње то за за ли хи те и па рич ни те при ли ви од нив на про даж ба ќе би де, исто та ка, дол го. в) Др же ње то на одре де но ни во на за ли хи и по бару ва ња од ку пу ва чи исто та ка прет ста ву ва ат при чи ни зо што доц нат па рич ни те при ли ви. Де фа кто до кол ку друш тво то вло жу ва во обр тен ка пи тал (те ков ни средства на ма ле но за те ков ни об вр ски), со стој ба та со парич ни средс тва ќе по ка же со од вет но на ма лу ва ње. По ка за те ли те на ли квид ност и по ка за те ли те на обрт на обрт ни от ка пи тал се ко ри стат за те сти ра ње на ли квид но ста на друш тво то, дол жи на та на цик лу сот на го то ви на и за вло жу ва ње во обр тен ка пи тал. 3.9. Те ко вен по ка за тел (cur rent ra tio) и брз по ка за тел (qu ick ra tio) Стан дар ден тест на ли квид но ста е те ков ни от пока за тел кој мо же да се прес ме та врз ос но ва на по дато ци те од Из ве шта јот за фи нан си ска со стој ба. Тековен показател = Тековни средства Тековни обврски Ин фор ма ци ја та ко ја ја да ва овој по ка за тел е де ка друш тво то рас по ла га со те ков ни средс тва кои ќе обезбе дат во бли ска ид ни на да има при лив на па рич ни средс тва за да се ис пол нат дос пе а ни те и пре зе ме ни те ид ни об вр ски. Ка ко по во лен се сме та те ко вен по ка зател кој над ми ну ва 1. Во спро тив но, по сто јат изг ле ди де ка друш тво то мо же не би би ло во со стој ба да ги пла ќа не го ви те об вр ски на вре ме. Во пра кти ка, тре ба да се оче ку ва по ка за тел кој ком фор но над ми ну ва 1, но што е "ком фор но" ва ри ра по ме ѓу раз лич ни ти по ви на друш тва. Тековен показател = Флеет АД Брансис АД - Скопје - Скопје 50.000 153.250 = 2,21 22.605 117.670 =1,30 Во нашиов пример, подобар тековен показател има друштвото Флеет АД - Скопје во однос на друштвото Бран сис АД - Скопје (2,2 > 1,30), што покажува дека друшт вото Флеет е поликвидно од Брансис АД - Скопје. Друш тва та не се во со стој ба да ги кон вер ти ра ат сите нив ни те ков ни средс тва во па рич ни средс тва мно гу бр зо. Ова е по себ но ка ра кте ри стич но за про из вод ни те друш тва кои во о би ча е но др жат го ле ми ко ли чи ни су рови ни на за ли ха, кои тре ба да се иско ри стат во про цесот на про из водс тво за соз да ва ње на за ли ха на го то ви REPREZENT APRIL 4/2016 13

Сметководство про из во ди. Тие мо же да би дат скла ди ра ни на по долг пер и од или про да де ни со долг пер и од на од ло же но пла ќа ње. Во та кви друш тва ка де обр тот на за ли хи те е спор, по ве ќе то за ли хи не се мно гу "ли квид ни" средс тва би деј ќи па рич ни от опе ра ти вен цик лус е мно гу долг. Од тие при чи ни се прес ме ту ва до пол ни те лен по ка за тел на ли квид ност, поз нат ка ко брз по ка за тел (qu ick ra tio или ACID ra tio). Бр зи от по ка за тел се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: Брз показател = Тековни средства минус залихи Тековни обврски Овој по ка за тел иде ал но тре ба да из не су ва нај малку 1 за Друш тва со спор обрт на за ли хи. За друш тва со брз обрт на за ли хи, бр зи от по ка за тел ком фор но мо же да би де по мал ку од 1 без да се прет по ста ви де ка Друш тво то би мо же ло да има проб ле ми со парич ни от тек. Брз показател = 50.000-12.000 =1,68 153.250-26.500 22.605 117.670 =1,077 Флеет АД Брансис АД - Скопје - Скопје Друштвото Флеет АД - Скопје има подобар брз по казател од друштвото Брансис АД - Скопје (1,68 > 1,077), со што генерално добиваме слика дека друштвото Флеет АД - Скопје е високо ликвидно друштво. И два та, те ков ни от и бр зи от по ка за тел ну дат инди ка ци ја за со стој ба та на друш тво то со ли квид но ста, но ап со лут ни те ци фри не тре ба да се тол ку ва ат тол ку бу квал но. Че сто се сме та де ка при фат лив те ко вен по ка за тел е 1,5, а при фат лив брз по ка за тел е 0,8, но тие тре ба да се ко ри стат са мо ка ко ори ен та ци о на на со ка. Раз лич ни друш тва ра бо тат на мно гу раз лични на чи ни. Ла нец на су пер мар ке ти мо же да има на при мер, те ко вен по ка за тел од 0,52 а брз по ка за тел од 0,17. Су пер мар ке ти те има ат мал ку по ба ру ва ња од ку пу ва чи (лу ѓе то не ку пу ва ат на мир ни ци со од ло же но пла ќа ње), (до бро упра ву ва ње со па рич ни средс тва), сред но ни во на за ли хи (ви со ко ни во на за ли хи но брз обрт на за ли хи те) и мно гу ви со ки об вр ски спре ма доба ву ва чи. Тоа што е важ но е трен дот на тие по ка за те ли. Од ова, не кој мо же лес но да по твр ди да ли ли квид но ста се по до бру ва или вло шу ва. До кол ку еден су пер мар кет ра бо тел во пос лед ни те 10 го ди ни (мно гу ус пеш но) со те ко вен по ка за тел од 0,52 и брз по ка за тел од 0,17 тогаш би мо же ло да се прет по ста ви де ка друш тво то со та кви ни воа на ли квид ност ќе про дол жи со ра бо те њето. До кол ку во след на та го ди на те ков ни от по ка за тел пад не на 0,38 а бр зи от по ка за тел на 0,09, то гаш е неоп ход но до пол ни тел но истра жу ва ње за со стој ба та на ли квид но ста. Мно гу по важ на е ре ла тив на та со стој ба откол ку ап со лут ни те број ки. Исто та ка тре ба да се има во пред вид де ка те ковни от по ка за тел и бр зи от по ка за тел мо же да ста нат пого ле ми од кол ку што тре ба да би дат, до кол ку друш тво со го лем обем на за ли хи и по ба ру ва ња од ку пу ва чи прем но гу вло жу ва во обр тен ка пи тал и со тоа вр зу ва по ве ќе па рич ни средс тва во ра бо те ње то откол ку што му е по треб но. Тоа би су ге ри ра ло на сла бо упра ву вање со по ба ру ва ња од ку пу ва чи (кре дит) или за ли хи те од стра на на друш тво то. 3.10. Показатели на ефи кас ност: кон тро ла на по ба ру ва ња та од ку пу ва чи и за ли хи те Пе ри од на нап ла та на по ба ру ва ња та од ку пу вачи те е мер ка за про сеч на та дол жи на на вре ме то кое е по треб но за ку пу ва чи те на друш тво то да го пла тат тоа што го дол жат. Про це не ти от про се чен пер и од на нап ла та на поба ру ва ња од ку пу ва чи се прес ме ту ва со при ме на на след на та фор му ла: Просечен период на наплата на побарувања од купувачи Побарувања од купувачите = x 365 Приходи од продажба Из но сот на при хо ди од про даж ба се зе ма од Билан сот на ус пех до де ка из но сот на по ба ру ва ња та од ку пу ва чи те се зе ма ка ко из нос од Из ве шта јот за финан си ска со стој ба. По ка за те лот за про сеч ни от пер и од на нап ла та на по ба ру ва ња та од ку пу ва чи те е приб лиж но (не ап солут но) то чен по ка за тел ка ко пос ле ди ца на след но то: а) Вред но ста на по ба ру ва ња та во Из ве шта јот за фи нан си ска со стој ба мо же да би де аб нор мал но висо ка или ни ска спо ре де но со "нор мал но то" ни во кое во о би ча е но го има друш тво то. б) При хо ди те од про даж ба во Би лан сот на ус пех се без ДДВ, но по ба ру ва ња та во Из ве шта јот за финан си ска со стој ба се со ДДВ со што де фа кто не се спо ре ду ва ат исти ка те го рии. 14 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство Се пак сле де ње то на овој по ка за тел низ раз лич ни пер и о ди го по ка жу ва трен дот на пер и о дот на напла та низ вре ме то. До кол ку пер и о дот на нап ла та се зго ле му ва од го ди на во го ди на, тоа упа ту ва на сла бо упра ву ва на функ ци ја на кон тро ла на кре ди ти ра ње то (и по тен ци јал но сла бо упра ву ва но друш тво). При мер 2: Друш тво По ба ру ва ња од ку пу ва чи При хо ди од про даж ба Пе ри од на нап ла та Прет ход на го ди на Пе ри од на нап ла та (х 365) (х 365) 3.11. Пе ри од на нап ла та на по ба ру ва ња од ку пу ва чи: при ме ри Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, пери о дот на нап ла та на по бару ва ња од ку пу ва чи из не су ва: Флеет АД - Скопје Брансис АД - Скопје = = Период на наплата на побарувања од купувачи 37.500 150.000 Период на наплата на побарувања од купувачи 105.000 700.000 x 365 = 91 ден x 365 = 55 дена Ка ко што мо же да се ви ди од по да то ци те друштво то Брансис АД - Скоп је по е фи кас но ги нап ла ту ва сво и те по ба ру ва ња, од нос но за 55 де на во од нос на Флеет АД - Скоп је ка де по ба ру ва ња та се нап ла ќа ат за 91 ден. Про даж би те во о би ча е но се пра ват со "во о би чае ни ус ло ви за од ло же но пла ќа ње (кре ди ти ра ње) со пла ќа ње во рок од 30 де на. Пе ри од на нап ла та кој зна чи тел но го над ми ну ва ова мо же да прет ста ву ва сла бо упра ву ва ње со средс тва та на друш тво то. Се пак не кои друш тва мо ра ат да доз во лат по дол ги ро ко ви на пла ќа ње, од нос но ус ло ви на кре ди ти ра ње за да придо би јат ку пу ва чи. Извоз ни те друш тва по себ но мо ра ат да има ат го лем из нос на по ба ру ва ња од ку пу ва чи и нив ни от про се чен пер и од на нап ла та на по ба ру ва ња од ку пу ва чи мо же да над ми ну ва 30 де на. Со цел да се илу стри ра прет ход но на ве де но то во про дол же ние да ва ме при мер со Друш тва кои ра бо тат во раз лич ни деј но сти и имп ли ка ци и те врз пер и дот на нап ла та на по ба ру ва ња од ку пу ва чи те. 5.016.000 3.977.000 = 6,4 де на = 5 де на 284.986.000 290.668.000 Су пермаркет Про из води тел 2.059.500.000 458.300.000 272.400.000 = 81,2 де на = 78 де на 1.2740200.000 Ра фи нери ја на ше ќер и про даж ба 304.400.000 287.000.000 3.817.300.000 = 29,3 де на 3.366.300.000 = 31,1 де на Раз ли ки те во пер и о дот на нап ла та ги одра зу ва ат раз ли ки те по ме ѓу ти по ви те на де лов но ра бо те ње. Су пер мар ке ти те те шко да има ат во оп што не ка кви по ба ру ва ња од ку пу ва чи, до де ка про из водс тве ни те друш тва има ат мно гу го ле ми из но си на по ба ру ва ња по ра ди ка ра кте рот на деј но ста ко ја ја вр шат. Пе риоди те на нап ла та се при лич но кон стант ни во од нос на прет ход на та го ди на за си те три друш тва. 3.12. Пе ри од на обрт на за ли хи те Друг по ка за тел кој е ва жен за ана ли за на ли квидно ста е пер и о дот на обрт на за ли хи те. кој мо же да се прес ме та од об ја ве ни те фи нан си ски из ве штаи и кој го по ка жу ва про сеч ни от број на де но ви на чу ва ње на за ли хи те. Ка ко и со про сеч ни от пер и од на нап ла та на по ба ру ва ња та од ку пу ва чи, и пер и о дот на обрт на зали хи те е приб лиж но (не ап со лут но) то чен по ка за тел кој мо же да би де до вол но ве ро до сто ен за спо ре ду ва ње на про ме ни од го ди на во го ди на. Период на обрт на залихите = Залихи Трошоци на продажба x 365 Пе ри о дот на обрт на за ли хи те да ва ин фор ма ции за тоа ка ко се упра ву ва со за ли хи те. Про дол жу ва њето на пер и о дот на обрт на за ли хи те од ед на до дру га го ди на ука жу ва на: а) за стој во ра бо те ње то; или б) зго ле ме ни ни воа на за ли хи, кои мо жат да зна чат де ка вло жу ва ње то во за ли хи те ста на ло пре го ле мо. Ге не рал но по до бар по ка за тел е по го лем обрт на за ли хи те, или по кра ток пер и од на обрт на за ли хи те, REPREZENT APRIL 4/2016 15

Сметководство но се пак не кол ку ас пе кти на по ли ти ка та на чу ва ње на за ли ха тре ба да би дат из ба лан си ра ни. а) Вре ме тра е ње то б) Се зон ски флу кту а ции во на рач ки те в) Ал тер на тив на упо тре ба на ма га цин ски от простор г) По пу сти за ку пу ва ње на го ле ми ко ли чи ни д) Ве ро јат но ста за оште ту ва ње на за ли хи те или да ста нат за ста ре ни. Ве ро јат но до кол ку ги до да де ме за ед но пер и о дот на обрт на за ли хи те и пер и о дот на нап ла та на по ба ру вања та од ку пу ва чи те, тоа тре ба да ни да де ин ди ка ци ја за тоа кол ку ско ро за ли хи те ќе се кон вер ти ра ат во па рич ни средс тва. И два та по ка за те ли, и пер и о дот на нап ла та на по ба ру ва ња та од ку пу ва чи те и пер и о дот на обрт на за ли хи те ни да ва ат до пол ни тел на ин ди ка ци ја за ли квид но ста на друш тво то. Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, пер и о дот на обрт на за ли хи те из не су ва: Флеет АД - Скопје = Брансис АД - Скопје = Период на обрт на залихите 12.000 60.000 Период на обрт на залихите 26.250 210.000 x 365 = 73 дена x 365 = 46 дена Ка ко што мо же да се ви ди од по да то ци те друш тво то Брансис АД - Скоп је по е фи кас но упра ву ва со за ли хите, од нос но пер и о дот на обрт на за ли хи те из не су ва 46 де на во од нос на Флеет АД - Скоп је ка де за ли хи те во про сек се чу ва ат 73 де на. 3.13. Пе ри од на пла ќа ње на об вр ски спре ма до ба ву ва чи Пе ри од на пла ќа ње на об вр ски спре ма до ба ву ва чи се прес ме ту ва спо ред след на та фор му ла: Период на плаќање на обврски спрема добавувачи = Обврски спрема добавувачи Набавки x 365 Мно гу ре тко мо же да се нај де по да ток за вред но ста на на ба вки те на за ли хи те во об ја ве ни те фи нан си ски из ве штаи па та ка тро шо кот на про даж ба нај че сто се ко ри сти ка ко за ме на за из но сот на на ба вки на за ли хи. Период на плаќање на обврски спрема добавувачи = Обврски спрема добавувачи Трошоци на продажба x 365 Пе ри о дот на пла ќа ње че сто по ма га да се оце ни ли квид но ста на друш тво то, при што зго ле му ва ње то на пер и о дот на пла ќа ње на об вр ски те во о би ча е но е знак на не до ста ток на дол го роч но фи нан си ра ње или сла бо упра ву ва ње со те ков ни те средс тва, кое ре зул ти ра со доц не ње во пла ќа ње то, ко ри сте ње на про дол же но кре ди ти ра ње од стра на на до ба ву ва чи те, ска по задол жу ва ње со кре ди ти во бан ка итн. Во на ши от при мер, за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, пер и о дот на пла ќа ње на об врски те спре ма до ба ву ва чи из не су ва: Период на плаќање на Флеет обврски спрема добавувачи АД - 22.605 Скопје = x 365 = 137 дена 60.000 Период на плаќање на Брансис обврски спрема добавувачи АД - 117.670 Скопје = x 365 = 204 дена 210.000 Ка ко што мо же да се ви ди од по да то ци те друш тво то Брансис АД - Скоп је има по до бра ли квид ност би деј ќи ко ри сти по долг пер и од на пла ќа ње на об вр ски те кон до ба ву ва чи те (кре ди ти ра ње) и исти от из не су ва 204 де на во од нос на 137 де на кај Флеет АД - Скоп је. 3.14. Па ри чен опе ра ти вен цик лус Па рич ни от опе ра ти вен цик лус ја по ка жу ва дол жина та на пер и о дот од мо мен тот ко га па рич ни те средс тва на друш тво то ќе се од ле ат за фи нан си ра ње на опре де ле но про из водс тво (пла ќа ње на на ба вки на су ро ви ни, ма те ри ја ли, тр гов ски сто ки и дру ги рас хо ди) па се до мо мен тот ко га по ба ру ва ња та од про да де ни те го то ви про из во ди и тр гов ски сто ки ќе се нап ла тат и ќе дој дат ка ко при лив во друш тво то. Па рич ни от опе ра ти вен цик лус кај про из вод но друштво е ед на ков на: про сеч но то вре ме на оста ну ва ње на су ро ви ни те на за ли ха на ма ле но за пер и о дот на од ло же но пла ќа ње (кре дити ра ње) од до ба ву ва чи те зго ле ме но за вре ме то по треб но за про из водс тво на про из во ди те зго ле ме но за вре ме то по треб но на ку пу ва чи те да пла тат 16 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство а) Па рич ни от опе ра ти вен цик лус мо же да се пресме та на след ни от на чин: Период на обрт на залихите плус Просечен период на наплата на побарувања = од купувачи минус Период на плаќање на обврски спрема добавувачи = Залихи = x 365 Трошоци на продажба Побарувања од купувачи Приходи од продажба Обврски спрема добавувачи Трошоци на продажба x 365 x 365 Докол ку пер и о дот на обрт на за ли хи те и пер и о дот на нап ла та на по ба ру ва ња од купу ва чи се про дол жи, до де ка пер и од на пла ќа ње на об вр ски спре ма до ба вува чи се на ма ли то гаш и па рич ни от опе ра ти вен цик лус на друш тво то ќе се про дол жи со што и вло жу ва ња та во обр тен ка пи тал ќе се зго ле мат. Во таква ситуација на долг рок друш тво то ќе за пад не во не ли квид ност и во крај на ли ни ја во сте чај и ли кви да ци ја. Че ко ри кои би мо же ле да се пре зе мат за да се нама ли дол жи на та на па рич ни от опе ра ти вен цик лус го вклу чу ва ат след но то: (I) На ма лу ва ње на пер и о дот на обрт за за ли хи те на су ро ви ни. (II) На ма лу ва ње на вре ме то по треб но за про из водство на про из вод. Се пак, Друш тво то мо ра да оси гу ра де ка не се жр тву ва ква ли те тот на про из водс тво то ка ко ре зул тат на за бр зу ва ње то на про из водс тве ни от про цес. (III) Зго ле му ва ње на пер и о дот на од ло же но плаќа ње спре ма до ба ву ва чи те. Се пак мо ра да се има во пред вид де ка до кол ку пер и о дот на кре ди ти ра ње се про дол жи Друш тво то мо же да ги из гу би по пу сти те за пред вре ме но пла ќа ње. (IV) На ма лу ва ње на пер и о дот на обрт на за ли хи те на го то ви про из во ди. (V) На ма лу ва ње на пер и о дот на нап ла та на по бару ва ња та од ку пу ва чи те. Тре ба да се оце нат ад ми нистра тив ни те тро шо ци за за бр зу ва ње на нап ла та та на по ба ру ва ња и ефе ктот врз про даж ба та за ра ди на малу ва ње на доз во ле ни от пер и од на од ло же но пла ќа ње (кре ди ти ра ње). Во на ши от при мер, за Друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, па рич ни от опе ра ти вен цик лус ќе го прес ме та ме на след ни от на чин: Флеет АД - Скопје Брансис АД - Скопје 4 = = Паричен оперативен циклус 73 + 91-137 Паричен оперативен циклус 46 + 55-204 = 27 дена = -103 дена На ве де но то по ка жу ва де ка друш тво то Брансис АД - Скоп је има мош не по во лен па ри чен опе ра ти вен цик лус и ка ко пос ле ди ца на дол ги от пер и од на кре ди ти ра ње од стра на на до ба ву ва чи те друш тво то мо же да има вре мено сло бод ни па рич ни средс тва кои мо же да ги пла си ра и да ос тва ру ва до пол ни тел ни при хо ди од ка ма ти. ПОКАЗАТЕЛИ НА АКЦИОНЕРСКИТЕ ВЛОЖУВАЊА По ка за те ли те на ак ци о нер ски те вло жу ва ња се по каза те ли кои од раз лич ни ас пе кти го по ка жу ва ат при но сот кој го но сат вло жу ва ња та во ак ции. Овие по ка за те ли им по ма га ат на ак ци о не ри те и на дру ги те ин ве сти тори во но се ње то на ин ве сти ци о ни од лу ки со цел да ја оце нат вред но ста и ква ли те тот на ед но вло жу ва ње во ку пу ва ње на обич ни ак ции на не кое друш тво. Тоа се след ни те по ка за те ли: За ра бо ту вач ка по ак ци ја (Ear nings per sha re - EPS) Ди ви ден да по ак ци ја (Di vi dends per sha re - DPS) По кри е ност на ди ви ден да (Di vi dend co ver) По ка за тел це на/за ра бо ту вач ка (Pri ce Ear nings ra tio) При нос на ди ви ден да (Di vi dend yi eld). Вред но ста на вло жу ва ње то во ку пу ва ње на обични ак ции на не кое друш тво кое ко ти ра на бер за е не го ва та па зар на вред ност, па та ка при прес ме тка та на по ка за те ли те на ак ци о нер ски те вло жу ва ња не се ко ри стат са мо ин фор ма ци и те во об ја ве ни те фи нанси ски из ве штаи на друш тво то, ту ку и ин фор ма ции од па за рот на ка пи тал за па зар на та це на на ак ции те од Ма ке дон ска та бер за за хар тии од вред ност (www.mse.com.mk). 4.1. За ра бо ту вач ка по ак ци ја (Ear nings per sha re - EPS) Овој по ка за тел се ко ри сти да се прес ме та по вра тот (при но сот) кој го но си се ко ја обич на ак ци ја во го ди на та. За ра бо ту вач ка та по ак ци ја (EPS) да ва ин фор ма ци ја за из но сот на не то до би вка та за пер и о дот кој и се REPREZENT APRIL 4/2016 17

Сметководство при пи шу ва на се ко ја обич на ак ци ја ко ја е во оп тек за вре ме на це ли от или дел од пер и о дот. Во прес ме тка та се ко ри сти след на та фор му ла: Заработувачкапо акција = Добивка по оданочување Пондериран просечен број на обични акции До кол ку ги зе ме ме по да то ци те од на ши от при мер на по че то кот на овој на пис за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот за За рабо ту вач ка по ак ци ја би из не су вал: Флеет АД - Скопје = Брансис АД - Скопје = ЕPS 44.895 1.560 акции ЕPS 300.000 3.495 акции = 28,8 ден. = 85,8 ден. Во на ши от при мер, друш тво то Брансис АД - Скоп је има зна чи тел но по ви со ка за ра бо ту вач ка по ак ци ја ко ја из не су ва ду ри 85,8 де на ри спо ре де но со 28,8 де на ри на друш тво то Флеет АД - Скоп је што во нај го ле ма ме ра се дол жи на ви со ка та не то до би вка во из нос од 300.000 де на ри ко ја ја ге не ри ра друш тво то Брансис. Овој по каза тел уште ед наш ја до ка жу ва ви со ка та про фи та билност на друш тво то Брансис АД - Скоп је ко ја и бе ше по твр де на со по ка за те ли те на про фи та бил ност. 4.2. Ди ви ден да по ак ци ја (Di vi dends per sha re - DPS) Овој по ка за тел се ко ри сти да се прес ме та фа ктички от при нос кој го но си се ко ја обич на ак ци ја на ед но друш тво. Ако по ка за те лот за ра бо ту вач ка та по ак ци ја (EPS) е има ги на рен те о рет ски по ка за тел, по ка за те лот за ди ви ден да по ак ци ја да ва ин фор ма ци ја за из но сот на не то до би вка та за пер и о дот кој фа ктич ки во фор ма на ди ви ден да ќе и при пад не на се ко ја обич на ак ци ја. Во прес ме тка та се ко ри сти след на та фор му ла: Дивиденда по акција = Добивка расположива за исплата на дивиденда во текот на еден период Расположив број на обичниакции во периодот До кол ку ги зе ме ме по да то ци те од на ши от при мер на по че то кот на овој на пис за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот за ди виден да по ак ци ја би из не су вал: Флеет АД - Скопје = Брансис АД - Скопје = DPS 40.000 1.560 акции DPS 200.000 3.495 акции = 25,6 ден. = 57,2 ден. И овој по ка за тел по ка жу ва де ка друш тво то Брансис АД - Скоп је за ра ди по го ле ма та про фи та бил ност него ви те ак ции но сат мно гу по го ле ма ди ви ден да по акци ја ко ја из не су ва ду ри 57 де на ри спо ре де но со 25,6 де на ри на друш тво то Флеет АД - Скоп је. 4.3. По кри е ност на ди ви ден да (Dividend cover) Овој по ка за те лот ја по ка жу ва по ли ти ка та за испла та на ди ви ден да на друш тво то. Име но ако по каза те лот за ра бо ту вач ка по ак ци ја (EPS) ја по ка жу ва вкуп на та мож на ди ви ден да ко ја би им при пад на ла на ак ци о не ри те до кол ку це ли от из нос на не то до би вка се рас пре де ли се пак во пра кса та ва ква та ин фор ма ци ја не е це лос на и до вол на за ин ве сти то ри те. Име но во пра кса та е во о би ча е но еден го лем дел од ос тва ре на та до би вка за го ди на та друш тво то да не ја рас пре де лу ва во фор ма на ди ви ден да ту ку иста та да ја изд во ју ва за ре зер ви, за зго ле му ва ње на ка пи та лот на друш тво то или за не кои дру ги на ме ни. На тој на чин не се од ли ва ат па рич ни средс тва од друш тво то и со од вет но за др жа на за ра бо ту вач ка мо же да се иско ри сти за ре а ли за ци ја на но ви ин ве сти ци о ни про е кти на ме сто да се исп лати на ак ци о не ри те. Овој по ка за тел се прес ме ту ва по след на та фор мулa: Покриеност на дивиденда = Заработувачка по акција (EPS) Дивиденда по акција (DPS) Ка ко што и се гле да од фор му ла та овој по ка за тел по ка жу ва кол кав дел од до би вка та за го ди на та кој ќе би де рас по лож лив за рас пре дел ба на ак ци о не рите за ди ви ден да, а кол кав дел ќе би де за др жан од друш тво то за фи нан си ра ње на иден раст. По кри е ност на ди ви ден да од два па ти ука жу ва де ка друш твото исп ла ти ло 50% од до би вка та за рас пре дел ба во вид на ди ви ден да и за др жа ло 50% во друш тво то за да го по мог не фи нан си ра ње то на ид но то ра бо те ње. 18 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство За др жа ни те до би вки се ва жен из вор на средс тва за по ве ќе то друш тва па та ка по ка за те лот на по кри е ност на ди ви ден да во не кои слу чаи мо же да би де при лично ви сок. Зна чај на про ме на во по ка за те лот на по кри е ност на ди ви ден да од ед на до дру га го ди на тре ба да пре ста вува сиг нал за прет паз ли во разг ле ду ва ње на при чи ни те. На при мер, до кол ку по ка за те лот на по кри е но ста на ди ви ден да на друш тво то се на ма ли зна чај но по меѓу две го ди ни, на ве де но то би мо же ло да зна чи де ка се на ма ли ле до би вки те но ме на џе ри те са ка ле да го исп ла тат исти от из нос на ди ви ден да ка ко и во претход на та го ди на, за да ги за до во лат оче ку ва ња та на ин ве сти то ри те, од нос но ак ци о не ри те. До кол ку ги зе ме ме по да то ци те од на ши от при мер на по че то кот на овој на пис за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот за по крие ност на ди ви ден да би из не су вал: Покриеност на дивиденда Флеет АД - 28,8 ден. Скопје = = 1,1 пати 25,6 ден. Покриеност на дивиденда Брансис АД - 85,8 ден. Скопје = = 1,5 пати 57,2 ден. Во на ши от при мер, друш тво то Брансис АД - Скоп је има зна чи тел но по ви со ка по кри е ност на ди ви ден да ко ја из не су ва 1,5 па ти спо ре де но со 1,1 па ти на друштво то Флеет АД - Скоп је иа ко ка ко што мо же да се за бе ле жи со цел да ги мо ти ви ра и да ја зго ле ми до верба та на ин ве сти то ри те, друш тво то Флеет АД - Скоп је ду ри 89,1% од не то до би вка та ја изд во ју ва за исп ла та на ди ви ден ди и мно гу мал дел за др жу ва за ре зер ви, нас про ти Брансис АД - Скоп је ко ја са мо 66,7% од нето до би вка та ја исп ла ќа за ди ви ден да, а оста то кот го за др жу ва во фор ма на ре зер ви во друш тво то. 4.4. По ка за тел це на/зара бо ту вач ка (Price Earnings ratio) Пока за те лот це на/за ра бо ту вач ка (Ц/3) е по ка за тел на па зар на та це на на ак ци ја та на друш тво то пред мет на ко та ци ја на бер за та во од нос на за ра бо ту вач ка та по ак ци ја (EPS). Цена/заработувачка (P/E ratio) = Пазарна цена на акцијата Заработувачка по акција Ви сок по ка за тел це на/зара бо ту вач ка (P/E) укажу ва на сил на до вер ба на ак ци о не ри те во друш тво то и не го ва та ид ни на, на при мер, раст на до би вка та, а ни зок по ка за тел на це на/зара бо ту вач ка (P/E) ука жува на ни ска до вер ба на ак ци о не ри те. Во оцен ка та на ра бо те ње то на ед но друш тво со при ме на на овој по ка за тел осо бе но е важ но да се има во пред вид пока за те лот це на/зара бо ту вач ка (P/E) на ед но друш тво мо же да се спо ре ди со по ка за те лот Це на/3ара бо тувач ка (Р/Е) на дру ги друш тва во исти от де ло вен сектор, и со од вет но со дру ги друш тва ге не рал но кои се пред мет на ко та ци ја. До кол ку ги зе ме ме по да то ци те од на ши от пример на по че то кот на овој на пис за друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скоп је, по ка за те лот це на/ за ра бо ту вач ка (P/E) би из не су вал: Цена/заработувачка (P/E) Флеет АД - 40 ден. Скопје = = 1,38 ден. 28,8 ден. Цена/заработувачка (P/E) Брансис АД - 200 ден. Скопје = = 2,33 ден. 85,8 ден. Спо ред до би е ни те по ка за те ли, це на та на ак ци и те на друш тво то Брансис АД - Скоп је во од нос на нив ЕЛЕКТРОНСКА ЗБИРКА НА ПРОПИСИ 1 8 Устав Државна власт ДРЖАВЕН СИСТЕМ НА РМ МЕЃУНАРОДНИ ОДНОСИ Надворешни и погранични работи Меѓународни акти Правосудство Локална самоуправа 7 2 ПРАВА И СЛОБОДИ Граѓански права Човекови права Сопственост и други сродни права Одбрана Внатрешни работи Заштита и спасување ДРЖАВНА БЕЗБЕДНОСТ Приватен и јавен сектор Јавни дејности и служби Дејности во стопанството ЦЕНА: 4.990 денари 3 ДЕЛОВНИ СУБЈЕКТИ Даноци, придонеси и самопридонеси МСФИ Девизно работење Колективни договори Урбанизам, просторно планирање и комунални работи Животна средина и природа ЖИВОТНА СРЕДИНА И УРБАНИЗАМ Пензиско, инвалидско и здравствено осигурување Вработување 6 СМЕТКОВОДСТВО И ФИНАНСИИ 4 5 РАБОТНИ ОДНОСИ REPREZENT APRIL 4/2016 19

Сметководство на та за ра бо ту вач ка е по ви со ка во од нос на Флеет АД - Скоп је што ја по ка жу ва по го ле ма та до вер ба на ин ве сти то ри те и со од вет но по ви со ка та по ба ру вач ка за ак ци и те на Брансис АД - Скоп је. Впе чат ли во е де ка па зар на та це на на ак ци и те на Флеет АД - Скоп је падна ла и под нив на та но ми нал на вред ност (40 де на ри < 100 де на ри) што не е та ков слу чај кај це на та на акци и те на Брансис АД - Скоп је ка де нив на та па зар на це на е зна чи тел но по ви со ка од нив на та но ми нал на вред ност (200 > 50 де на ри). 4.5. При нос на ди ви ден да (Di vi dend yi eld) По ка за те лот при нос на ди ви ден да е по врат кој ак ци о не рот во фор ма на ди ви ден да го оче ку ва за акци и те на друш тво то. Дивиденда по акција Принос на = x 100% дивиденда Пазарна вредност на акцијата по исплата на дивиденда (ex dividends) а) Во бро и те лот на фор му ла та (ди ви ден да та по ак ци ја) во прес ме тка та се зе ма ди ви ден да та ко ја ја исп ла ти ло друш тво то за прет ход на та го ди на. б) Ex-div зна чи де ка це на та на ак ци ја та не се те мели на ин фор ма ци ја за утвр де но пра во на исп ла та на ди ви ден да во бли ска ид ни на. На по ме на: Во о би ча ено е це ни те на ак ци и те на бер за та да по рас нат ко га Со бра ни е то на ак ци о не ри на ед но друш тво ќе до не се Од лу ка за исп ла та на ди ви ден да би деј ќи ин ве сти тори те во Од лу ка та за ку пу ва ње на ак ци и те и во це на та ко ја се спрем ни да ја пла тат ја зе ма ат во пред вид и на ве де на та ин фор ма ци ја. Ка ко што мо же да се ви ди од фор му ла та по ка зате лот при нос на ди ви ден да ги ста ва во од нос две те нај важ ни ин фор ма ции за ин ве сти то ри те и тоа при носот на ди ви ден да и рас тот на ка пи та лот и со тоа овој по ка за тел е еден од нај важ ни те ас пе кти на ус пеш но ста во ин ве сти ра ње то на ак ци ја та. Друш тва та Флеет АД - Скоп је и Брансис АД - Скопје, по ка за те лот за при нос на ди ви ден да би изне су вал: Флеет АД - Скопје = Принос на дивиденда 25,6 ден. х 100 = 64% 40 ден. Принос на дивиденда Брансис АД - 57,2 ден. Скопје = х 100 = 28,6% 200 ден. Во на ши от при мер, друш тво то Флеет АД - Скоп је има зна чи тел но по ви сок по ка за тел за при нос на диви ден да во од нос на па зар на та вред ност на ак ци и те ко ја из не су ва 64% спо ре де но со 28,6% на друш тво то Брансис АД - Скоп је. На ве де но то е пос ле ди ца на ризич но ста на вло жу ва ња та во ак ци и те на друш тво то Флеет АД - Скоп је кои за ра ди по го ле ми от ри зик за ку пу ва ње на нив ни те ак ции се оби ду ва ат по го лем дел од до би вка та да го вра тат ка ко на до мест со цел да ја зго ле мат до вер бата на инвеститорите и да ја пот тикнат по ба ру вач ка та за нив ни те ак ции. ^lenka na HLB International Следете не: 20 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство ДИ ВИ ДЕН ДА И ДРУ ГА РАС ПРЕ ДЕЛ БА ОД ДО БИВ КА ТА ЗА 2015 ГО ДИНА Вера РАФАЈЛОВСКА Сог лас но член 483 од За ко нот за тр говски те друш тва ("Служ бен вес ник на РМ", број 28/04...61/16, во на та мош ни от текст: ЗТД), Соби рот на сод руж ни ците, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри од лу чу ва ат за рас пре дел ба на до бив ката. Во Од лу ка та тре ба да се при ка же се ко ја по е ди неч на на ме на на до бив ката, а осо бено: из но сот на до бив ка та за пок ри ва ње на загу ба та од ми на ти те го ди ни (до кол ку так ва има); из но си те ко иш то се вне су ва ат во за кон ските и ста ту тар ни те ре зер ви на друш твото; из но сот кој што се ис пл ату ва во вид на ди ви денда; до пол ни тел ни те из да то ци врз ос но ва на Од лу ката; евен ту а лен пре нос на до бив ка та во на редна та го ди на (аку му ли ра на та до бивка); из но сот на до бив ка та со ко иш то се врши зго ле му ва ње на ос нов на та глав ни на на друш твото; и из но сот од до бив ка та за ин вес ти ции - реин вес ти ра на до бивка. Во овој на пис Ви да ва ме упат ство со практич ни при ме ри за ди ви ден да та и дру га та распре дел ба од до бив ка та за 2015 го дина. 1 ДИ ВИ ДЕНДА/НА ДО МЕСТ НА ВЛО ЖУ ВА ЧИТЕ По одоб ру ва ње на го диш на та смет ка и фи нан сиски те из веш таи со Од лу ка та за рас пре дел ба на до бивката, Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри го оп ре де лу ва ат де лот кој им се до де лу ва на сод руж ни ците, од нос но ак ци о не ри те во фор ма на ди ви денда, спо ред пра ва та што ги да ва уде лот, однос но спо ред ро дот и кла са та на ак ци ите. Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри не мо же да до не се Од лу ка за рас пре делба на до бив ка та за ди ви ден да до колку: Има непок ри е на за гу ба од ми на ти го дини, што зна чи нај нап ред тре ба да би де пок ри е на за губата; и За кон ски те ре зер ви не го дос тигна ле из но сот од ед на де се ти на од ос нов на та глав ни на на друш твото. Ис то така, ди ви ден да не мо же да се ис плати: Од ре зер ви те из дво е ни за по себ ни на ме ни (откуп на соп ствен удел или соп стве ни ак ции); Од ре зер ви те из дво е ни за ре ин вес ти ра на добив ка сог лас но член 28 од За ко нот за да но кот на до бивка; и Од ре ва ло ри за ци о ни те ре зер ви до от пи шу вање или оту ѓу ва ње на сред ството, ос вен ако сред но или го ле мо друш тво до не ло смет ко водстве на по ли ти ка нед виж нос тите, построј ки те и оп ре ма та да ги вред ну ва спо ред мо де лот на ре ва ло ри за ци ја (об јек тив на вред ност) и соглас но точ ка та 41 од МСС 16 - Нед виж ности, построј ки и оп рема, до не ло Од лу ка се ко ја го ди на дел од из но сот на ре ва ло ри за ци о ни те ре зер ви (раз ли ка та по ме ѓу деп ре ци ја ци ја та (амо рти за ци јата) пресме та на на ре ва ло ри зи рана та смет ко вод стве на вред ност на сред ство то и деп ре ци ја ци ја та пресме та на на прво бит на та на бав на вред ност), да го пре не су ва во не распре де ле на до бивка, но под ус лов на тој из нос да пла ти да нок на до бивка. Во врска со ис пла та та на ди ви ден да та нај чес то по ста ву ва ни пра ша ња се: Ко га се стек ну ва пра во то за ис пла та на ди ви денда? Ко га Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри ќе до не се Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка та за ди ви денда. Во кој рок тре ба да се ис плати? Ако се до не се Од лу ка за ис пла та на ди ви денда, на при мер, од до бив ка та за 2015 го дина, ис та та тре ба да REPREZENT APRIL 4/2016 21

Сметководство се ис пла ти нај доц на во рок од 9 ме се ци по зав ршува ње то на де лов на та го дина, од нос но до сеп тем ври 2016 го дина. Што ако не се ис пла ти во тој рок? До кол ку ди ви ден да та не се ис пла ти во овој рок, по ис те кот на тој рок на из но сот на ди ви ден да та ко ја тре ба да им се ис пла ти ак ци о не рите, од нос но сод ружни ци те тре ба да се пресме та за кон ска каз не на ка ма та до де нот на ис пла та на ди ви ден дата. Да ли по стои вре мен ско ог ра ни чу ва ње за рас пре дел ба на до бив ка та за ди ви денда? Не по стои вре мен ско ог ра ни чу ва ње за рас предел ба на до бив ка та за ди ви денда. Име но Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри мо же се ко гаш да до не се Од лу ка за рас пре дел ба на те ков на та ка ко и не рас пре де ле на та до бив ка за ис плата на ди ви денда. Да ли мо же да се ис пла ти ди ви ден да од до бив ка та за 2015 го дина, а да не се ис пла ти ди ви ден да од до бив ка та (не рас пре де ле на та до бивка) од прет ход ни те го дини? Ни ту во ЗТД, ни ту во друг за кон ски про пис не е пропи ша на заб рана. Сме та ме де ка може, би деј ќи Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри има пра во да од лу чи од ко ја до бив ка ќе из дво ју ва за ис пла та на ди ви денда. Име но во член 487 став 2 и 3 од ЗТД е про пи шано: " Ор га нот на уп ра ву ва ње мо же да ис пла ти диви ден да во из нос кој што не ја над ми ну ва вкуп но ос тва ре на та до бив ка ис ка жа на со го диш на та смет ка и со фи нан сис ки те из веш таи, зго леме на за пренесената не рас пре де ле на до бив ка од прет ход ни те го ди ни или со ре зер ви те кои мо жат да се рас пре де лу ваат, од нос но кои ги над ми ну ва ат за кон ски те и ре зер ви те оп ре деле ни со до го во рот на друш твото, од нос но со ста ту тот и ако се пок ри е ни за гу би те од претход ни те го дини, ако тие од кои би ло при чи ни не би ле пок ри е ни со по след на та одоб ре на го диш на смет ка и со фи нан сис ки те из веш таи. Ако е пот ребно, за ра ди си гур ност на друш твото или за што по рам но мер на ди ви денда, пред да се оп ре де ли ви си на та на ди ви ден дата, содруж ни ците, од нос но ак ци о не ри те мо жат со дого во рот за друш твото, од нос но со ста ту тот да оп ре де лат да се фор ми ра по себ на ре зерва". Аванс на ди ви ден да врз ос но ва на ве ро јат на до бивка Со до го во рот на друш твото, од нос но со ста ту тот, може да се ов лас ти ор га нот за уп ра ву ва ње на друш тво то во те кот на де лов на та го ди на врз ос но ва на пе ри о дич ни фи нан сис ки из веш таи - Би ланс на сос тој ба та (Из веш тај за фи нан сис ка та сос тојба) и Би ланс на ус пех (Из веш тај за до бив ка или за губа), за трите, шесте, од нос но девет те ме сеци, пот врде ни од ов лас те ни ре ви зо ри да до не се од лука, на сод руж ни ците, од нос но ак ци о не ри те да им се ис пла ти аванс на име на ди ви денда. Сод ржи на на од лу ка та за пла ќа ње на ди ви денда Со би рот на сод руж ници, од нос но Соб ра ни е то на ак ци о не ри со од лу ка та со ко јаш то се одоб ру ва плаќа ње на ди ви ден да го оп ре де лу ваат: 1) из но сот на ди ви ден дата; 2) да ту мот на еви денци ја спо ред кој што се оп реде лу ва лис та та на ак ци о не ри кои има ат пра во да до би јат ди ви денда, и 3) пла нот за ис пла та на ди ви ден да та и де нот на кој што ди ви ден да та се ис пла ќа (ден на ис плата) и на чи нот на кој друш тво то ги из вес ту ва ли ца та кои има ат пра во на ди ви ден да спо ред до не сена та од лука. Ако по да ту мот на еви денци ја та и пред де нот на ис пла тата, сод руж ни кот, од нос но ак ци о не рот изврши пре нос на удел, од нос но на ак ции ко иш то му но се ле пра во на ди ви денда, ова пра во за при ма ње на ди ви ден да се пре не су ва на ли це то на ко еш то се пре не сени, уде лите, од нос но ак ци ите, ос вен ако пре не су ва чот и ли це то на ко еш то е пре не сен уде лот, од нос но ак ци и те за ед но не до го во ри ле неш то друго. Во про дол же ние Ви да ва ме При мер на Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка та за 2015 го ди на за друш тво со ог ра ни че на од го вор ност од два сод руж ника. Во Примерот Одлуката е поедноставена. Добивката е распределена за законски резерви, дивиденда и реинвестирана добивка. Но добивката може да се распредели и за други намени според редоследот во член 483 од ЗТД. Акционерските друштва со Одлуката го утврдуваат планот, денот на исплата и начинот на известување. Составен дел на Одлуката е листа на акционери кои имаат право на дивиденда. 22 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство Врз ос но ва на член 483, 487 и 488 од За ко нот за тргов ски те друш тва и член од До го во рот на друш тво то ДОО - Скопје, Со би рот на сод руж ници на ден 2016 го ди на ја до не ло след нава: Од лука за рас пре дел ба на до бив ка та за 2015 го дина Член 1 По го диш на та смет ка за 2015 го ди на друш тво то ДОО - Скопје, ги ос тва ри ло сле дни ве фи нан сис ки ре зул тати: Вку пен при ход...ххх ден. Вкуп ни рас ходи...ххх ден. До бив ка пред ода но чу вање...ххх ден. Да нок на до бивка...ххх ден. Не то до бив ка (до бив ка по ода но чу вање)...ххх ден. Член 2 Не то до бив ка та во из нос од де на ри се рас пре де лу ва за: 1. За кон ски ре зер ви (5% од до бив ката)...ххх ден. 2. Ди ви ден да на сод руж ни ците (до маш ни фи зич ки лица)...ххх ден. За сод руж ник НН... ххх ден. За сод руж ник НН... ххх ден. 3. Вло жу ва ње во ин вес ти ции - ре ин вес ти ра на до бивка...ххх ден. 4. Не рас пре де ле на до бивка...ххх ден. Член 3 Се за дол жу ва служ ба та за смет ко вод ство пред ис плата та на ди ви ден да та на сод руж ни ци те од член 2 точ ка 2 да пресме та и пла ти пер со на лен да нок на при ход од дивиденда. Ди ви ден да та тре ба да се ис пла ти нај доц на до септем ври 2016 го дина. Член 4 Де лот од до бив ка та рас по ре ден за ин вес ти ции - ре инвес ти ра на до бив ка ќе се ко рис ти во сог лас ност со ус ло ви те од член 28 од За ко нот за да но кот на до бивка. Член 5 Оваа Од лу ка е сос та ве на во че ти ри при ме роци. По еден при ме рок за сод руж ни ците, еден при ме рок за служ ба та за смет ко вод ство и еден при ме рок за ар хи ва та на друш твото. Член 6 Оваа Од лу ка вле гу ва во си ла од де нот на до не сува њето. Собир на сод руж ници: 1. 2. Дру ги ис пла ти од до бив ката 1. Под дру ги ис пла ти од до бив ка та на соп стве ници те се под раз би ра ат сле дни ве ис пла ти на: лик ви да ци о нен ос та ток, кој ос та ну ва по на ми рува ње на до ве ри те лите, кој се рас пре де лу ва на сод руж ни ците, од нос но ак ци о не рите, во из нос по го лем од за пи ша на та ос нов на глав нина; ис пла ти на сод руж ни ци те кои ис та пу ва ат од друш тво то во из нос по ви сок од за пи ша ни от удел во ос нов на та глав нина, под ус лов да се из врши на ма лу ва ње на ос нов на та глав ни на (за пи ша ни от ка пи тал), и ко га вло гот на ли це то што ис та пу ва не се пре зема; из дво ју ва ње од до бив ка та за на ме ни те по основ на до пол ни тел ни из да тоци, врз ос но ва на од лу ка на сод руж ни ците, од нос но ак ци о не ри те (ис пла ти на лич ни при ма ња на соп стве ни ците, кои не се на то вар на тро шо ци те на ра бо те њето и не се пресме та ни во бру то пла тата, ту ку се ис ка жу ва ат на то вар на до бив ка та за фи нан сиска та го ди на по си те ода но чу ва ња - не то до бив ка на ме не ти за лич ни при ма ња на соп стве ни ци те во па ри или во на тура); рас пре дел би од до бив ка та со кои се врши зголе му ва ње на ос нов на та глав ни на на друш тво то (ис пла ти во удел, од нос но во ак ции на друштвото; На по мена: Дел од до бив ка та кој се рас пре делу ва во уде ли или ак ции се ода но чу ва на де нот на за пи шу ва ње на уде лот, од нос но бро јот и из но сот на ак ци и те во Тр гов ски от ре гис тар. про ме на на смет ко вод стве на та вред ност на делов ни от имот и на об врските (про цен ка по фер вред ност), ко га се зго ле му ва ос нов на та глав нина и тоа зго ле му ва ње е за пи ша но во Тр гов ски от ре гис тар; и пре об раз ба или ста тус ни про ме ни на друш тво то (спо ју вање, при со е ди ну вање, по делба). 2. Под дру ги ис пла ти од до бив ка та на вра бо те ни те или чле но ви те на ор га ни те на уп ра ву ва ње на друш тво то се под раз би раат: ис пла та на пла та од до бив ка та (три на е се тта плата). Овие ис пла ти под ле жат на ода но чу ва ње со пер со на лен да нок и на при до не си сог лас но За ко нот за при до не си од за дол жи тел но со цијал но оси гу ру вање. REPREZENT APRIL 4/2016 23

Сметководство Важно: Пла ќа ње то во па ри за уде ли или ак ции за вра бо те ни те или чле но ви те на ор га ни те на уп ра ву вање, сог лас но точ ка та 8 од МС ФИ 2 - Пла ќа ње врз ос но ва на ак ции (го приме ну ва ат сред ни те и го ле ми те друш тва) и точ ка та 26.4 од Од дел 26 - Пла ќа ње врз ос но ва на ак ции (го при ме ну ва ат ма ли те и мик ро друш тва), ка ко наг ра да за нив ни от труд се сме та ка ко рас ход во пе ри о дот, а не ка ко рас пре дел ба од до бив ката. Овие пла ќа ња ка ко до пол ни тел ни при мања, под ле жат на ода но чу ва ње со пер со на лен да нок на до ход, а за вработените и со придо не си сог лас но За ко нот за при до не си од за дол жи тел но со ци јал но оси гу ру вање. 2 ОДА НО ЧУ ВА ЊЕ НА ДИ ВИ ДЕН ДА СО ДА НОК НА ДО БИВКА Во за вис ност од из ме ни те на За ко нот за да но кот на до бив ка за од де лни пе ри оди се пресме ту ва да нок на до бив ка при ис пла та на ди ви ден да во 2016 година и тоа: Исплата на дивиденда и други исплати од добивката До 2008 година не се оданочува со данок на добивка Од 2009 до 2013 година се оданочува со данок на добивка Од 2014 година не се оданочува со данок на добивка Ка ко што прет ход но е при ка жа но да нок на до бив ка се пресме ту ва и пла ќа на ди ви ден да рас пре де ле на од до бив ка та по го диш на та смет ка за 2009, 2010, 2011, 2012, 2013 и тоа: ис пла те на на прав но ли це (ре зи дент или нере зи дент на Ре пуб ли ка Ма ке до нија, од нос но до маш но или стран ско прав но лице); ис пла те на на фи зич ко ли це (ре зи дент или нере зи дент на Ре пуб ли ка Ма ке до нија, од нос но до маш но или стран ско фи зич ко лице); Пресмет ка та на да но кот се врши на Обра зец ДД- ИД - Пресмет ка на да нок на ис пла те на ди ви ден да и дру га рас пре дел ба од до бив ката. Важно: Тоа значи само при исплата на дивиденда од нераспределената добивка за 2009, 2010, 2011, 2012 и 2013 година се составува Образе цот ДД-ИД. Испла ту ва чот на ди ви ден да на при ма те лот на диви ден да - до маш но то прав но лице, дол жен е да му дос тави Обра зец И-ПД - Из ја ва за пла тен да нок на до бивка. Оваа об врска е со цел да се од бег не двојно то ода но чу вање. 3 ОДА НО ЧУ ВА ЊЕ НА ДИ ВИ ДЕН ДА ОД ДО БИВ КА ТА ЗА 2015 ГО ДИНА Со но ви от За кон за да но кот на до бив ка ("Служ бен вес ник на РМ", број 112/14...23/16), ди ви ден да та ко ја е рас пре де ле на од до бив ка та за 2014 го дина, не се ода но чу ва со да нок на до бивка, би деј ќи е ве ќе ода ноче на по Го диш на та смет ка за 2015 го дина. 3.1 ОДА НО ЧУ ВА ЊЕ НА ДИ ВИ ДЕН ДА НА СТРАН СКО ПРАВ НО ЛИЦЕ Сог лас но член 21 од За ко нот за да но кот на добивка, при хо ди те од ди ви ден да при тран сфе рот на ди ви ден да та на стран ско то прав но ли це се одано чу ва ат по стап ка од 10% со да нок на до бив ка по од бивка, ос вен ако по и на ку не е ре гу ли ра но со Ме ѓу на род ни те до го во ри за од бег ну ва ње на двој но то ода но чу вање. До маш но то прав но ли це за да ис пла ти ди ви ден да е долж но од УЈП да по ба ра да но чен иден ти фи ка ци о нен број (ЕДБ) за стран ско то прав но ли це - при ма тел на при хо ди од ди ви денда. Ба ра ње то за до де лу ва ње на ЕДБ се под не су ва на Обра зе цот УЈП-РДО - При ја ва за ре гис тра ци ја на да но чен об врз ник, до Ре ги о нал на та ди рек ци ја во ко ја при па ѓа ис пла ту ва чот спо ред сво е то се диште, или до Ди рек ци ја та за го ле ми да ноч ни об врз ници. Упла та та на зад ржа ни от да нок на до бив ка од диви ден да се врши на след на ва уп ла тна сметка: Уплатна сметка 840-01097 Назив на уплатна сметка Зад ржан да нок на при ход од ди ви денди, пла тен на странски прав ни лица Приходна шифра 711218 Важно: Испла ту ва чот на при хо ди те од ди ви ден да на стран ско прав но лице, кое е ре зи дент на држа ва со ко ја Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја има 24 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство склу че но до го вор за од бег ну ва ње на двојно то ода но чу вање, пред ис пла та на диви ден да та е дол жен да обез бе ди за ве рен Обра зец ЗД-О/ДИ - Ба ра ње за олес ну ва ње од нос но ос ло бо ду ва ње од да нок на ди виденда, од под рач на та еди ни ца на УЈП. Обра зе цот ЗД-О/ДИ се сос та ву ва во че ти ри приме ро ци и тоа: први от при ме рок за под не си те лот на ба ра њето; вто ри от при ме рок за над леж ни от да но чен ор ган во стран ство; тре ти от при ме рок за ис пла ту вачот и чет вртиот при ме рок за УЈП. Обра зе цот ЗД-О/ ДИ, од под не си те лот на ба ра ње то - не ре зи дент, се за ве ру ва од над леж ни от да но чен ор ган на држа ва та чии ре зи дент е. Еден при ме рок од Обра зе цот зад ржува над леж ни от да но чен ор ган во стран ство, а ос та нати те три за ве ре ни при ме ро ци со це лос но по пол нен ти по да тоци, за ед но со проп рат на до ку мен та ција, подно си те лот на ба ра ње то ги дос та ву ва до до маш но то прав но ли це - ис пла ту вач. До маш но то прав но ли це - ис пла ту вач, пред ис плата та на при хо дот три те при ме ро ци од Обра зе цот ги дос та ву ва до над леж на та ре ги о нал на ди рек ци ја на УЈП. УЈП спро ве ду ва кон трола, го за ве ру ва Образе цот, зад ржу ва еден при ме рок, а ос та на ти те два при ме ро ка ги вра ќа на ис пла ту ва чот. Испла ту ва чот зад ржу ва еден при ме рок и дру ги от при ме рок го ис праќа на стран ско то прав но лице. УЈП из да ва одоб ре ние за да ноч но ос ло бо ду ва ње или олес ну вање, сог лас но со од вет ни от до го вор за од бег ну ва ње на двој но то ода но чу вање. На место, Обра зе цот ЗД-О/ДИ, до УЈП мо же да се дос тави Обра зе цот ЗД-ДО - Ба ра ње за да ноч но ос ло бо ду вање, до кол ку не се пла ќа да нок по задршка сог лас но до го во рот за од бег ну ва ње на двојно то ода но чу ва ње и до кол ку за ед но со Ба ра ње то се дос тави пот врда за ре зи ден тен ста тус за ве ре на од над леж ни от да но чен ор ган во стран ство. Важно: Ако ис пла ту ва чот пред ис пла та та на диви ден да та не ја спро ве де прет ход но наве де на та по ста пка, дол жен е да го пресме та зад ржа ни от да нок по стап ка од 10% и да го плати. До кол ку по доц на ги обезбе ди со од вет ни те до ку мен ти има пра во на вра ќа ње на пла те ни от да нок во рок од 3 го дини. На по мена: Де тал ни упат ства со прак тич ни при мери и прег лед на да ноч ни те ста п ки од Ме ѓу на род ни те до го во ри за од бег ну ва ње на двој но то ода но чу ва ње Ви се да де ни во спи са ни е то Реп ре зент 4/2015 под нас лов: "Да нок на при ход пла тен на стран ски прав ни ли ца - зад ржан да нок". Тран сфе рот на ди ви ден да е сло бо ден. За да се изврши тран сфер на ди ви ден да та на стран ско то прав но лице, ис пла ту ва чот на ди ви денда, сог лас но член 9 од За ко нот за де виз но то ра бо те ње е дол жен на бан ка та да и при ложи: 4 до каз за упис во Ре гис та рот на ди рек тни ин вести ции кој се во ди во Цен трал ни от ре гис тар на РМ; 4 до каз за под ми ре ни об врски спре ма држа ва та од УЈП; 4 до каз за соп стве нос та на ак ци и те (од Цен тра лен депо зи тар за хар тии од вред ност) или уде ли (Ре ше ние од Цен трал ни от ре гис тар на РМ; 4 Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка та за ис пла та на ди ви денда. 3.2 ОДА НО ЧУ ВА ЊЕ НА ДИ ВИ ДЕН ДА НА ФИ ЗИЧ КИ ЛИЦА Сог лас но член 47, 75 и 76 од За ко нот за пер со нален да нок на до ход ("Служ бен вес ник на РМ", број 80/93...23/16), при ис пла та та на ди ви ден да ка ко и на дру ги ис пла ти од до бив ка та на фи зич ко ли це (до машно и стран ско) се ода но чу ва со пер со на лен да нок на до ход во мо мен тот на ис пла та та со при ме на на да ночна стап ка од 10% на бру то из нос, од нос но 11,1111% на не то из нос. Упла та та на пер со нал ни от да нок на до ход се врши на след на ва уп лат на сметка: Уплатна сметка 840-01466 Назив на уплатна сметка Да нок на до ход на при ходи од ди ви ден ди и дру ги при хо ди ос тва ре ни со учес тво во добив ката Приходна шифра 711122 Важно: До кол ку при ма те лот на при хо дот од диви ден да кој се ода но чу ва со да нок по од бив ка е да но чен ре зи дент на стран ска држа ва со ко ја Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја има склу че но до го вор за од бег ну ва ње на двој ното ода но чу вање, во тој слу чај се спро ве ду ва по ста пка сог лас но член 75-а до 75-в од Зако нот за пер со на лен да нок на до ход. REPREZENT APRIL 4/2016 25

Сметководство Испла ту ва чот (до маш но то прав но лице) е дол жен пред да ја ис пла ти ди ви ден да та да по ба ра од УЈП дано чен иден ти фи ка ци о нен број (ЕДБ) со под не су ва ње Обра зе цот УЈП-РДО - При ја ва за ре гис тра ци ја на да но чен об врз ник. Да ноч но то ос ло бо ду ва ње или по нис ка та да ноч на стап ка про пи ша на со со од вет ни от до го вор, се при мену ва са мо до кол ку пред ис пла тата, УЈП тоа го одо бри врз ос но ва на ба рање. Во Пра вил ни кот за на чи нот на пресмет ка на даноч но то ос ло бо ду ва ње или олес ну ва ње сог лас но Ме ѓу на род ни те до го во ри за двој но то ода но чу ва ње за при хо дот кој го ос тва ру ва стран ско то фи зич ко ли це ("Служ бен вес ник на РМ", број 32/14), про пи ша ни се сле дни ве об расци: Обра зец Б-ОДД/ВП - Ба ра ње за олес ну ва ње од нос но ос ло бо ду ва ње на да нок на до ход по ви до ви на при ход, и Обра зец Б-ОДД - Ба ра ње за ос ло бо ду ва ње од да нок на до ход. Обра зе цот Б-ОДД/ВП, под не си те лот на ба ра ње то - не ре зи дент го сос та ву ва во че ти ри при ме роци. Чети ри те при ме ро ци ги за ве ру ва над леж ни от да но чен ор ган на држа ва та ка де фи зич ко то ли це е ре зи дент и еден при ме рок зад ржува, а три те при ме ро ци ги дос та ву ва до под но си те лот. До маш ни от ис пла тувач три те при ме ро ци ги дос та ву ва до над леж на та Ре ги о нал на ди рек ци ја на УЈП. УЈП врши про вер ка и ги за ве рува. Еден при ме рок зад ржу ва и два приме ро ка ги вра ќа на ис пла ту ва чот. Испла ту ва чот еден при ме рок зад ржу ва за свои пот реби, а дру ги от го дос та ву ва до под но си те лот на ба ра ње то - странско то фи зич ко лице. АКТУЕЛНО КОМПЛЕТНО ЕДНОСТАВНО ЗА ПРИМЕНА ЕЛЕКТРОНСКА ЗБИРКА НА ПРОПИСИ Ако до маш ни от ис пла ту вач пред ис пла та та на ди ви ден да та има пот врда за ре зи ден тни от ста тус на стран ско то фи зич ко то лице, за ве ре на од над лежни от да но чен ор ган во стран ство, и ако за ди ви ден дата е про пи ша но ос ло бо ду ва ње од да нок, сог лас но со од вет ни от до го вор за од бег ну ва ње на двој но то ода но чу вање, во тој слу чај го под не су ва Обра зе цот Б-ОДД - Ба ра ње за ос ло бо ду ва ње од да нок на до ход. 4 ПРАК ТИЧ НИ ПРИ МЕ РИ ЗА ОДА НО ЧУ ВА ЊЕ НА ДИ ВИ ДЕН ДА ОД ДО БИВ КА ТА ЗА 2015 ГО ДИНА При мер 1: 1. Друш тво то Ко мак ДОО е об врз ник на да нок на вку пен при ход и по го диш на та смет ка за 2015 го ди на ос тва ри ло до бив ка (Обра зец БУ)... 2.800.000 2. Сод руж ни ци те до не ле Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ката:... 1.500.000 За сод руж ник НН...750.000 За сод руж ник АА...750.000 Важно: Друш тво то Ко мак ДОО спо ред Обра зе цот ДБ-ВП не пла ти ло да нок на вку пен приход, би деј ќи ос тва ре ни от при ход е под 3.000.000 де нари. До кол ку ос тва ре ше приход од 3.000.001 до 6.000.000 ќе пла те ше 1% да нок на вкуп ни от при ход. Врз ос но ва на по да то ци те од При мер 1, нап ра ве на е след нава: ПРЕСМЕТКА на пер со на лен да нок на при ход од ди ви денда Сод руж ници Сод руж ни ци се до маш ни фи зич ки ли ца во друш тво кое е об врз ник на да нок на вку пен при ход Бру то ди ви денда Пер со нален да нок (кол. 2 х 10%) Не то диви ден да (кол.2 - кол. 3) 1 2 3 4 Сод руж ник НН 750.000 75.000 675.000 Сод руж ник АА 750.000 75.000 675.000 Вкупно 1.500.000 150.000 1.350.000 Во смет ко вод ство то на Ко мак ДОО - Скоп је спрове де ни се сле дниве: 26 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство КНИ ЖЕ ЊА: Во 2016 го дина 9510 - До бив ка од те ков на та го дина...2.800.000 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...2.800.000 Пре нос во не рас пре де ле на до бивка 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...1.500.000 2540 - Об врска за ди ви ден да за сод руж ник НН...675.000 2541 - Об врска за ди ви ден да за сод руж ник АА...675.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок...150.000 По рас пре дел ба од добивка за 2015 година 2540 - Об врска за ди ви ден да за сод руж ник НН...675.000 2541 - Об врска за ди ви ден да за сод руж ник АА...675.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок...150.000 1000 - Сметка...1.500.000 Испла те на ди ви ден да и пла тен пер со на лен да нок Врз ос но ва на по да то ци те од При мер 2, нап ра ве на е след нава: ПРЕСМЕТКА на да нок на до бив ка по зад ршка и пер со на лен да нок Ак ци о нери КНИ ЖЕ ЊА: Бру то ди виденда Да нок на до бив ка по задршка (кол. 2 х 10%) Пер сона лен да нок (кол. 2 х 10%) Не то диви ден да (кол.2 - кол. 3 - кол.4) 1 2 3 4 5 До маш но прав но лице 200.000 - - 200.000 Стран ско правно лице 250.000 25.000-225.000 Фи зич ки ли ца - до машни 50.000-5.000 45.000 Вкупно 500.000 25.000 5.000 470.000 На по мена: Во При мер 2 пресмет ка та за пер со нални от да нок за ди ви ден да та за фи зич ки те ли ца - домаш ни е да де на збирно, но таа тре ба да се пресме та за се кое ли це од делно. Во смет ко вод ство то на Макпро мет АД - Скопје спро ве де ни се сле дниве: При мер 2: Ак ци о нер е и стран ско прав но ли це од држа ва со ко ја Ре пуб ли ка Ма ке - до ни ја не ма склу че но до го вор за одбег ну ва ње на двој но ода но чу вање 1. По го диш на та смет ка за 2015 го дина Друш тво то Макпро мет АД Скопје ос тва ри ло до бив ка по ода но чу вање (Обра зец БУ)... 1.100.000 2. Не то до бив ка та е рас пре де лена за: За кон ски ре зер ви (5% од до бив ката)... 55.000 Ди ви ден да за: до маш но прав но лице... 200.000 стран ско прав но ли це од Гр ција... 250.000 до маш ни фи зич ки лица... 50.000 Аку му ли ра на до бивка... 545.000 Вкуп но... 1.100.000 Во 2016 го дина 9510 - До бив ка од те ков на та го дина...1.100.000 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...1.100.000 Пре нос во не рас пре де ле на до бивка 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...555.000 9400 - За кон ски ре зерви...55.000 2540 - Об врска за ди ви ден да на до маш но прав но лице...200.000 2541 - Об врска за ди ви ден да на стран ско прав но лице...225.000 2542 - Об врска за ди ви ден да на фи зич ки лица...45.000 2332 - Об врска за да нок пла тен на стран ско прав но лице...25.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок... 5.000 По рас пре дел ба од добивка за 2015 година REPREZENT APRIL 4/2016 27

Сметководство 2540 - Об врска за ди ви ден да на до маш но прав но лице...200.000 2542 - Об врска за ди ви ден да на фи зич ки лица...45.000 2332 - Об врска за да нок пла тен на стран ско прав но лице...25.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок... 5.000 1000 - Сметка...275.000 За ис пла те на ди ви ден да и пла те ни да ноци 103 - Де виз на сметка...225.000 1000 - Сметка...225.000 От ку пе ни де визи 2541 - Об врска за ди ви ден да на стран ско прав но лице...225.000 103 - Де виз на сметка...225.000 Испла те на ди ви ден да на стран ско прав но лице На по мена: Во При мер 2 со цел да се по ед нос та ват кни же ња та не се да де ни кни же ња за евен ту ал ни те кур сни раз ли ки и не е ко рис те на смет ка та 1039 - Преод на де виз на сметка. Макпро мет АД - Скоп је на при ма те лот на ди виден да Тр го југ ДОО - Скоп је му дос тавил Об ра зец И-ПД - Изјава за платен данок на добивка: При мер 3: Сод руж ни ци се стран ско прав но и фи зич ко ли це од зем ји со кои Репуб ли ка Ма ке до ни ја има склу че но до го вор за од бег ну ва ње на двој но ода но чу вање 1. Во ос нов на та глав ни на на друш тво то Им пекс ДОО - Скопје, сод руж ни ци те учес тву ваат: Стран ско прав но ли це - Га ли он Рио ДОО, Заг реб... 60% Стран ско фи зич ко ли це - Гер хард Ми лер од Ав стрија... 20% До маш но фи зич ко ли це - Аџи ев Зо ран... 20% 2. На 6 Мај 2016 Со би рот на сод руж ни ци до нел Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка та за 2015 го дина:... 3.100.000 Ди ви ден да за:... 2.200.000 до маш но фи зич ко лице... 440.000 стран ско прав но лице... 1.320.000 стран ско фи зич ко лице... 440.000 Не рас пре де ле на до бив ка... 900.000 И-ПД ЕДБ на исплатувач на дивиденда Назив и седиште на исплатувач на дивиденда 4 0 2 8 5 4 4 3 6 7 9 1 2 Макпромет АД - Скопје ул. Васил Ѓоргов бр.40 1000 - Скопје ИЗЈАВА за платен данок на добивка На распределената дивиденда по основ на добивка за 2 0 1 5 година е пресметан и платен данок на: ЕДБ на примател на дивиденда: Назив на примател на дивиденда: 4 0 3 3 7 8 1 4 9 7 6 0 1 Тргојуг ДОО - Скопје ул. Првомајска б.б. 1000 - Скопје Износ на дивиденда: Износ на платен данок: 2 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 денари денари Место и датум, Скопје 14.04.2016 Потпис на овластено лице, НН 28 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство 3. Пред ис пла та та на ди ви ден да та за не ри зи ден тите: За стран ско то прав но ли це - Га ли он Рио ДОО, Заг реб обез бе ден е да но чен иден ти фи ка ци о нен број (ЕДБ), Обра зец ЗДО-О/ДИ за ве рен од над ле жен да но чен ор ган во Хрват ска и од УЈП и од УЈП до би е но е Ре ше ние за да ноч но олес ну вање. За стран ско то фи зич ко ли це - Гер хард Ми лер обез бе ден е да но чен иден ти фи ка ци о нен број (ЕДБ), до би е на е пот врда за ре зи ден тен ста тус од над леж ни от да но чен ор ган од Ав стри ја и за ед но со Обра зец Б-ОДД дос та ве ни се до УЈП и од УЈП добива Решение. Врз ос но ва на по да то ци те од При мер 3, нап ра ве на е след нава: ПРЕСМЕТКА на да нок на до бив ка по зад ршка и пер со на лен да нок Сод руж ници Аџи ев Зо ран - До маш но физич ко лице Га ли он Рио ДОО Заг реб - Стран ско правно лице Гер хард Ми лер - Стран ско физич ко лице Да нок на добив ка Бру то ди ви ден- по задршка да (кол. 2 х 5%) Пер сона лен да нок (кол. 2 х 10%) Не то диви ден да (кол.2 - кол. 3 - кол.4) 1 2 3 4 5 440.000-44.000 396.000 1.320.000 66.000* - 1.254.000 440.000 - - 440.000 Вкупно 2.200.000 66.000 44.000 2.090.000 Во смет ко вод ство то на Им пекс ДОО спро ве де ни се сле дниве: КНИ ЖЕ ЊА: Во 2016 го дина 9510 - До бив ка од те ков на та го дина...3.100.000 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...3.100.000 Пре нос на до бив ка од 2015 го ди на во не рас пре де ле на до бивка 9507 - Зад ржа на (аку му ли ра на до бивка)...2.200.000 2540 - Об врска за ди ви ден да на до маш но фи зич ко лице...396.000 2541 - Об врска за ди ви ден да на стран ско прав но лице...1.254.000 2542 - Об врска за ди ви ден да на стран ско фи зич ко лице...440.000 2332 - Об врска за да нок пла тен на стран ско прав но лице...66.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок...44.000 По рас пре дел ба на до бив ка од 2015 го ди на 2540 - Об врска за ди ви ден да на до маш но фи зич ко лице...396.000 2332 - Об врска за да нок пла тен на стран ско прав но лице...66.000 23504 - Об врска за пер со на лен да нок...44.000 1000 - Сметка...506.000 Испла те на ди ви ден да на до маш но фи зич ко ли це и пла тени да ноци 1039 - Де виз на пре од на сметка... 1.694.000 1000 - Сметка...1.694.000 За от куп на де визи 103 - Де виз на сметка...1.694.000 1039 - Де виз на пре од на сметка...1.694.000 От ку пе ни де визи 2541 - Об врска за ди ви ден да на стран ско прав но лице...1.254.000 2542 - Об врска за ди ви ден да на стран ско фи зич ко лице...440.000 103 - Де виз на сметка...1.694.000 Испла те на ди ви ден да на стран ско прав но и фи зич ко лице REPREZENT APRIL 4/2016 29

Сметководство Врз ос но ва на по да то ци те во При мер 3 ги да ва ме сле дни ве по јас ну вања: За до маш но то фи зич ко ли це - пресме тан е пер сона лен да нок; За стран ско то прав но ли це - пресме тан е да нок на до бив ка по зад ршка по стап ка од 5%, би деј ќи учество то во ка пи та лот од Га ли он Рио ДОО Заг реб е 60%. Сог лас но До го во рот склу чен ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке дони ја и Ре пуб ли ка Хрват ска до кол ку про цен тот на учество во ка пи та лот кај до маш но то прав но ли це е нај малку 25% ди ви ден да та се ода но чу ва по стап ка од 5%; За стран ско то фи зич ко ли це - Гер хард Ми лер не е пресме тан зад ржан да нок, би деј ќи во До го во рот склу чен ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и Ав стри ја за учес тво во ка пи та лот од нај мал ку 10% да ноч на та стап ка е ну ла (0), од нос но ди ви ден да та не под ле жи на ода но чу вање. Врз ос но ва на по да то ци те од При мер 3, се да де ни сос та ве ни об рас ци и тоа: Обра зец Б-ОДД - Ба ра ње за ос ло бо ду ва ње од да нок на до ход (сос тавен за стран ско то фи зичко лице) Обра зец ЗД-О/ДИ - Ба ра ње за олес ну вање, од нос но ос ло бо ду ва ње од да нок на ди ви ден да (сос та вен за стран ско то прав но лице) Министерство за финансии Б АРАЊЕ за ослободување од данок на доход R E QUEST for exemption from income tax Б-ОДД *Пополнува Управа за јавни приходи / Filled by the Public Revenue Office Датум и број на прием Date and number of admission 1. 2. 3. ПОДАТОЦИ ЗА ПРИМАТЕЛОТ НА ПРИХОДОТ/ INFORMATION FOR THE RECIPIENT OF THE INCOME Име и презиме Name and surname Адреса на живеалиште / престојувалиште Address of domicile / residence Резидентна држава на примателот Resident country of the recipient ЕДБ за странско физичко лице во Р.Македонија TIN for foreign individual in R. Macedonia ПОДАТОЦИ ЗА ИСПЛАТУВАЧОТ НА ПРИХОД/ INFORMATION FOR THE PAYER OF INCOME Назив и правна форма / Registered name and Legal form Седиште / Headquarters ЕДБ / TIN ПОДАТОЦИ ЗА ПРИХОДОТ / INFORMATION FOR THE INCOME Gerhard MÜller Телефон / Phone Währinger GÜrtel 30, 1090 WIEN +43/1/40401-79379 Republika Avstria 4 1 1 1 4 3 9 0 7 0 0 1 8 Impeks DOO Skopje bul. Kliment Ohridski br. 50 Skopje +38923225340 4 0 3 0 4 8 2 0 7 6 3 1 0 Телефон / Phone 4. ИЗЈАВА НА ИСПЛАТУВАЧОТ / STATEMENT BY THE PAYER Вид на приход / Type of income Износ на приход / Amount of income Dividenda 4 4 0 0 0 0 Под кривична и материјална одговорност изјавувам / Under criminal and material responsibility I declare Примателот на приходот е стварен корисник на приходот / The recipient of income is the beneficiary owner of the income Податоците се вистинити, точни и потполни / The information is accurate, correct and complete 1 0 0 5 Датум на плаќање / Date of payment 2 0 1 6 5. 6. Датум / Date ПОДАТОЦИ ЗА ПОДНОСИТЕЛОТ НА БАРАЊЕТО / ПОЛНОМОШНИКОТ DATA ON THE SUBMITTER OF THE REQUEST/ AUTHORIZED PERSON Име и презиме Ivan Petrov Name and surname Адреса / Address ПРИЛОЗИ ATTACHMENTS Место / Place 1 0 0 5 2 0 1 6 Skopje Ivan Petrov Потпис на управител или полномошник / Signature of manager or/authorized person Прилог овластување / Authorization in addition Телефон / Phone bul. Kliment Ohridski 10 0038923236789 Certificate of Evidensce of Resident Status * На барање на УЈП потребно е да се поднесат и други докази за правата и погодностите по меѓународните договори Other evidence for rights and benefits from the international agreements should be submitted on request of the PRO 30 REPREZENT APRIL 4/2016

Сметководство 5 GALION RIO DOO - ZAGREB SOKOLGRADSKA br. 10 SOKOLGRADSKA br. 10 REPUBLIKA HRVATSKA +385 (0)1 5083-240 +385 (0)1 5083-240 4 0 9 0 9 4 8 2 4 5 1 6 0 IMPEKS DOO - SKOPJE SKOPJE +38923225340 4 0 3 0 4 8 2 0 7 6 3 1 0 1 5 0 0 0 0 0 dividenda 6 0 1 2 5 4 0 0 0 1 0 0 5 2 0 1 6 1 0 0 5 2 0 1 6 Skopje Ivan Petrov Šime Filipovič Bijeli Brijeg 15, 10000 Zagreb +385 (0)1 6176-078 Dogovor za osnovanje na drustvo i Odlukа REPREZENT APRIL 4/2016 31

Даноци постапка за ослободување од ДДВ За промет на добра, услуги и увоз за проекти финансирани од странски донатори и проекти финансирани од ипа Вера рафајловска Во За ко нот за да но кот на до да де на вред ност ( Служ бен вес ник на РМ, број 44/99...23/16, во на та мош ни от текст: За ко нот за ДДВ) про пи шана е по ста пка за осло бодување од ДДВ за про мет на добра, ус лу ги и увоз за про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на то ри и про ек ти фи нан си ра ни од ипа. На чи нот на спро ве ду ва ње на ова да ночно ос ло бо ду ва ње е пропишан со следниве правилници: Пра вил ник за на чи нот на спро ве ду ва ње на даноч но то ос ло бо ду ва ње од пла ќа ње на да нок на до да де на вред ност на про мет на доб ра и ус лу ги на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ект кој е фи нан си ран со па рич ни сред ства до би е ни врз ос но ва на до го вор за до на ци ја склу чен по ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и стран ски до на тор во кој е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат да но ци ("Службен весник на РМ", број 98/14, во на та мош ни от текст: Пра вил ник за да ноч но ос ло бо ду ва ње од ДДВ за про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на тори); Пра вил ник за фор ма та и сод ржи на та на факту рата, фор ма та и сод ржи на та на при ја вата, на чи нот на при ја ву ва ње на про ме тот, сод ржина та на еви денци ја та на фак ту ри ко ја ја во ди над ле жен да но чен ор ган ка ко и фор ма та и содржи на та на еви денци ја та за при ме ни фак ту ри ко ја ја во ди при ма те лот на про ме тот за це ли на спро ве ду ва ње на да ноч но то ос ло бо ду ва ње од пла ќа ње на да нок на до да де на вред ност на про мет на доб ра и ус лу ги на ме не ти за ре а лиза ци ја на про ект кој е фи нан си ран со па рич ни сред ства до би е ни врз ос но ва на до го вор за до на ци ја склу чен по ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до нија и стран ски до на тор во кој е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат да но ци ("Службен весник на РМ", број 98/14 и 217/15, во на та мош ни от текст: Пра вилник за на чи нот на при ја ву ва ње на про ме тот и еви денци ја на фак ту ри те за ре а ли за ци ја на про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на тори); Пра вил ник за на чи нот на спро ве ду ва ње на ос ло бо ду ва ње од пла ќа ње на увоз ни да вачки, да нок на до да де на вред ност и ак ци зи при увоз на доб ра - сто ки на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ект кој се фи нан си ра со па рич ни сред ства до би е ни врз ос но ва на до го вор за до на ција, склу чен ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и странски до на тори, во кој до го вор е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат увоз ни да вачки, да но ци и ак ци зи ка ко и фор ма та и сод ржи на та на ба ра ње то за ос тва ру ва ње на ос ло бо ду ва ње то ка ко и потреб на та до ку мен та ци ја ("Службен весник на РМ", број 98/14, во на та мош ни от текст: Пра вилник за ос ло бо ду ва ње од увоз ни да вачки, ДДВ и ак ци зи за сто ки на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на тори). В о членот 24-а и чле нот 27-б точ ка 42 од За ко нот за ДДВ, про пи ша но е да ноч но ос ло бо ду ва ње од ДДВ за про ме тот на доб ра и ус луги, ка ко и уво зот на доб ра пот реб ни за ре а ли за ци ја на про ек ти кои се фи нан си ра ат со па рич ни сред ства до би е ни врз ос но ва на до го вор за до на ција, склу чен по ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и стран ски до на тор, ако во тој до го вор е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат да ноци. Кај про ек ти те кои се фи нан си ра ни во рам ки те на инстру мен тот за прет прис тап на по мош (ИПА), кој се спро ве ду ва во ус ло ви на де цен тра ли зи ра но уп ра ву вање, да ноч но то ос ло бо ду ва ње се од не сува и за де лот на сред ства та од на ци о нал но то кофи нан си ра ње обез бе де но од Бу џе тот на Ре пуб ли ка 32 REPREZENT APRIL 4/2016

Даноци Ма ке до ни ја и тоа од соп стве ни сред ства или од дру ги из во ри на фи нан си рање. Да ноч но то ос ло бо ду ва ње се при ме ну ва и докол ку да ночe н долж ник е при ма те лот на доб ро то или ко рис ни кот на ус лу га та сог лас но член 32 точ ка 4 (при ма те лот на доб ро то или ко рис ни кот на ус лу га та до кол ку ис ти от е да но чен об врз ник или инс ти ту ци ја во смис ла на член 10 од За ко нот за ДДВ, од нос но држа вен ор ган, ор ган на еди ни ци те на ло кал на та само уп ра ва и дру го јав но прав но тело). A ПО СТА ПКА ЗА ДА НОЧ НО ОС ЛО БО ДУ ВА ЊЕ ОД ДДВ ЗА ПРО ЕК ТИ ФИ НАН СИ РА НИ ОД СТРАН СКИ ДО НА ТОРИ Пос та пката за ос тва ру ва ње на да ноч но то ос ло боду ва ње од ДДВ за про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на тори, сог лас но член 2 од Пра вил ни кот за да ноч но ос ло бо ду ва ње од ДДВ за про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на то ри, се спро ве ду ва на след ни ов на чин: 1. Про ект - им пле мен та то рот на про ек тот: За ос тва ру ва ње на да ноч но то ос ло бо ду ва ње до врши те лот на про ме тот дос та ву ва ко пи ја од пот врда та за ре гис тра ци ја на про ек тот во Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја - Сек ре та ријат за ев роп ски пра ша ња со сле дни ве по да тоци: - на зи вот на про ек тот на ма ке дон ски и ан глиски ја зик; - вред нос та на до на ци ја та за со од вет ни от про ект; - да тум на за поч ну ва ње и да тум на зав ршу вање на про ек тот; - име то на им пле мен та то рот кој е за дол жен за ре а ли зи ра ње на про ек тот; - име то на ли це то кое е оп ре де ле но ка ко одго вор но ли це за ре а ли за ци ја на про ек тот; - кра ен ко рис ник на про ек тот и - да та на до го во рот склу чен по ме ѓу Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и стран ски до на тор (со на ве ду ва ње на не го во то име), во кој има кла узу ла де ка до ни ра ни те сред ства не мо жат да се ко рис тат за пла ќа ње на јав ни да вач ки во Ре пуб ли ка Ма ке до нија. 2. Врши те лот на про ме тот: До УЈП по елек трон ски пат пре ку https://etax-fl. ujp.gov.mk, го при ја ву ва про ме тот на доб ра и ус лу ги на Обра зецот ДДВ-ПЕФ-ДО - При ја ва за про мет на доб ра и ус лу ги ос ло бо де ни од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вред ност. 3. УЈП (над леж ни от да но чен ор ган): Врз ос но ва на по да то ци те од При ја ва та (Образец ДДВ-ПЕФ-ДО) дос та ве на од врши те лот на про ме тот ге не ри ра фак ту ра со се рис ки број, од нос но Обра зецот ДДВ-ФП-ДО - Фак ту ра за про ме тот ос ло бо ден од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вред ност. На по мена: УЈП има об врска да во ди еви денција за из да де ни те фак ту ри со се рис ки број во елек трон ска форма. Еви денци ја та тре ба да ги сод ржи сле дни ве по да тоци: - единствен да но чен број на врши те лот на про ме тот; - на зив на врши те лот на про ме тот; - се рис ки број на фак ту ра та ко ја ја до де лил да ноч ни от ор ган; - се рис ки број на стор ни ра ни те фак ту ри и - из нос на на до мес то кот (без да нок на до даде на вред ност). 4. Врши те лот на про ме тот: Ја пе ча ти фак ту ра та во два при ме рока, ги за ве ру ва со пе чат и пот пис од ов лас те но то ли це и ед ни от при ме рок го дос та ву ва до субјек тот за дол жен за спро ве ду ва ње на про ек тот - им пле мен та тор на про ек тот нај доц на во рок од 5 ра бот ни де на од де нот ко га бил из вршен про ме тот. 5. При ма те лот на про ме тот - им пле мен та то рот: Има об врска да во ди еви денци ја за при ме ни те фак ту ри по да но чен об врз ник на Обра зецот ДДВ-ЕПФ - Еви денци ја на при ме ни фак ту ри ко ја ја во ди при ма те лот на про ме тот. Во еви денци ја та се вне су ва ат и при ме ни те фак ту ри од да но чен об врз ник кој не ма ни ту се диште, ни ту под руж ни ца во Ре пуб ли ка Ма ке до нија, за про ме ти за кои е ко рис те но да ноч но ос ло бо ду ва ње за проек ти фи нан си ра ни од стран ски до на то ри (член 32 точ ка 4 од За ко нот за ДДВ). Има об врска се кое ка лен дар ско три ме сеч је најдоц на до 25-ти во ме се цот по зав ршу ва ње то на ка лен дар ско то три ме сеч је до УЈП по елек тронски пат да дос тави по да то ци од еви денци ја та за при ме ни те фак ту ри по да но чен об врз ник (член 53-а став 5 од За ко нот за ДДВ). REPREZENT APRIL 4/2016 33

Даноци Важно: Со гло ба од 2.000 ев ра во де нар ска противвред ност за сто рен прек р шок ќе се каз ни при ма те лот на про ме тот ако не во ди или не точ но во ди еви денци ја и ако не дос та ву ва по да то ци од еви денци ја та до УЈП. Со гло ба од 30% од одмерената глоба за правното лице и трговец поединец ќе се казни и од го вор но то ли це (член 60 став 1 точ ка 4 и 4-а од За ко нот за ДДВ). 1. СОС ТА ВУ ВА ЊЕ НА ОБ РА ЗЕЦОТ ДДВ-ПЕФ-ДО Да ноч ни от об врз ник - врши те лот на про ме тот пред да ја из да де Фак ту ра та за про мет ос ло бо ден од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вред ност, мо ра да го при ја ви про ме тот во Упра ва та за јав ни при хо ди по елек трон ски пат пре ку https://etax-fl.ujp.gov.mk. Во При ја ва та - Обра зецот ДДВ-ПЕФ-ДО за дол жител но се вне су ва ат по да то ци те за подно си телот - вршите лот на про ме тот; да но чен број за да нок на до да де на вред ност (ДДВ) на вршителот на прометот; скра тен на зив и ад ре са на вис тин ско се диш те за кон такт; те лефон; е-пошта; де лов на банка; и тран сак цис ка сметка. Напомена: Доколку како вршител се јавува носител/член на поврзано лице за целите на ДДВ се пополнуваат и полињата за ЕДБ на носителот/член на поврзано лице и назив на носител/член на поврзано лице. Из но си те се ис ка жу ва ат во де нари, без дени. Да ноч ни от об врз ник кој при ја ву ва про мет ос ло боден од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вред ност, во При ја ва та - Обра зецот ДДВ-ПЕФ-ДО тре ба да ги попол ни по ли ња та кои се од не су ва ат на по да то ци те за про ек тот и по да то ци те за из врше ни от про мет. По да то ци за про ек тот Во овој дел за дол жи тел но се вне су ва ат по да тоци те за про ек тот: Единствен да но чен број (ЕДБ) на про ек тот; на зив и ад ре са на про ек тот; број на пот врда на про ек тот и вре мет ра е ње на про ек тот; на зив на импле мен та то рот на про ек тот (се на ве ду ва са мо еден им пле мен та тор). По да то ци за из врше ни от про мет Да тум на из вршен про мет - се вне су ва да ту мот ко га е из вршен про ме тот кон им пле мен та то рот на про ек тот. Опис - се вне су ва ви дот на из врше ни от про мет. Ко ли чи на - се вне су ва ко ли чи на та на из врше ни от про мет во за вис ност од ви дот на про ме тот. Еди неч на це на - се вне су ва еди неч на та це на на доб ра та или ус лу гите. Вку пен из нос на на до мес ток за из вршен промет (без ДДВ)- се вне су ва вку пен из нос на надо мес то кот за из врше ни от про мет (без да нок на до да де на вред ност). Вкуп но - се вне су ва из нос на на до мес ток за изврше ни от про мет. Рок на пла ќа ње - се вне су ва ро кот во кој тре ба да се пла ти на до мес то кот за из врше ни от про мет. Напомена: За фактура издадена од поврзано лице се внесува: ЕДБ на носителот/член на поврзано лице и назив на носителот/член на поврзано лице. По да то ци за фак ту ра ко ја се стор нира Докол ку да ноч ни от об врз ник ут врди де ка при ја вил не точ ни или не це лос ни по да то ци и из но си за про мет ос ло бо ден од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вредност, дол жен е да из врши стор ни ра ње на фак ту ра та за ко ја е до де лен се рис ки број, со под не су ва ње на но ва При ја ва ДДВ-ПЕФ-ДО, во ко ја тре ба да ги по пол ни са мо по да то ци те за врши те лот на про ме тот и по да то ци те за фак ту ра та ко ја се стор нира. По да то ци за фак ту ра ко ја се стор ни ра - се вне су ва "х" во по ле то "По да то ци за фак ту ра ко ја се сторнира" и се по пол ну ва се рис ки от број на фак ту ра та и да ту мот на из да ва ње на фак ту ра та ко ја се стор нира. Стор ни ра ње то на из да де на фак ту ра за про мет ос ло бо ден од да нок на до да де на вред ност сог лас но член 24-а од За ко нот за да но кот на до да де на вредност, се врши нај доц на до ро кот за дос та ву ва ње на Го диш на та смет ка за со од вет ни от да но чен пе ри од за кој се од не су ва из да де на та фак тура. 2. СОС ТА ВУ ВА ЊЕ НА ОБ РА ЗЕЦОТ ДДВ-ЕПФ Им пле мен та то рот на про ек тот (при ма тел на про метот) има об врска да дос тави Еви денци ја на при ме ни те фак ту ри по елек трон ски пат пре ку http://etax.ujp.gov. mk до Упра ва та за јав ни при хо ди нај доц на до 25-ти во ме се цот на се кое ка лен дар ско три ме сечје. Во еви денци ја та за дол жи тел но се вне су ва ат по дато ци те за при ма те лот на про ме тот - им пле мен та то- 34 REPREZENT APRIL 4/2016

Даноци рот: скра тен на зив и ад ре са на вис тин ско то се диште; те ле фон; е-пошта; пе ри од (од-до) за кој се од не су ва еви денци ја та (ка лен дар ско то три ме сеч је за кое се од не су ва ат при ме ни те фак ту ри од врши те лот на проме тот); и ро кот за под не су вање. Из но си те се ис ка жу ва ат во де нари, без дени. По да то ци за про ек тот Во овој дел за дол жи тел но се вне су ва ат по да то ци те за про ек тот: Единствен да но чен број (ЕДБ) на про ектот; на зив и ад ре са на про ек тот; број на пот врда на про ек тот и вре мет ра е ње на про ек тот. По да то ци за из врше ни от про мет 1) Ре ден број - се вне су ва ре ден број на врши те лот на про ме тот. До кол ку има те по ве ќе влез ни фак тури од еден да но чен об врз ник, ис ти те е пот реб но ре до след но да се под ре дат. 2) ЕДБ/Иден ти фи ка ци о нен број на врши те лот на про ме тот - се вне су ва Единстве ни от да но чен број (ЕДБ) на врши те лот на про ме тот или Иден ти фи каци о нен број на стран ско прав но ли це - врши тел на про ме тот. 3) На зив и ад ре са на врши те лот на про мет - се внесу ва на зи вот и ад ре са та на врши те лот на про ме тот. 4) Број на фак ту ра - се вне су ва се рис ки от број на фак ту ра та при ме на од врши те лот на про ме тот, од нос но бро јот на фак ту ра та на стран ско то прав но ли це - врши тел на про ме тот. 5) Да тум на из да ва ње на фак ту ра - се вне су ва да ту мот на из да ва ње на фак ту ра та при ме на од врши те лот на про ме тот. 6) Вку пен из нос на на до мес ток за из вршен про мет (без ДДВ) - се вне су ва вкуп ни от из нос на на до место кот за из вршен про мет (без да нок на до да де на вред ност) ис ка жан во фак ту ра та при ме на од вршите лот на про ме тот. За се кој по е ди не чен врши тел на про мет се вне су ва вку пен из нос на на до мес то кот за из врше ни от про мет (без да нок на до да де на вредност) за пе ри о дот за кој се под не су ва Еви денци ја та (во по ле то "вкуп но за ре ден број 1/2..."). Исправ ка на Еви денци јата До кол ку им пле мен та то рот на про ек тот (при ма тел на про ме тот) ут врди де ка при ја вил не точ но или неце лос но про ме ти во Еви денци јата, за со од вет ни от да но чен пе ри од дол жен е да из врши ис прав ка на Еви денци ја та за тој да но чен пе ри од и тоа нај доц на до ро кот за дос та ву ва ње на Го диш на та сметка. До кол ку под не су ва те ис прав ка на прет ход но подне се на Еви денција, оз на че те го по ле то "Исправ ка на ДДВ-ЕПФ" со вне су ва ње на зна кот "х" и на ве де те го да ноч ни от пе ри од за кој се врши ис прав ката. На по мена: Исправ ка та не се врши пре ку ис ка жува ње на раз ли ки те во из но си те или до пол ну ва ње на про ме ти те кои не се при ја вени, ту ку пре ку ис ка жува ње на це лос ни те из но си за при ме ни те про ме ти во со од вет ни от да но чен пе риод. 3. ПРАК ТИ ЧЕН ПРИ МЕР ЗА ДА НОЧ НО ОС ЛО БО ДУ ВА ЊЕ ОД ДДВ При мер: 1. Врз ос но ва на ба ра ње број 11-6/188-1 од 23.03.2016 го ди на за из да ва ње на пот врда, Про ектот Прог ра ма за ин фор ми ра ње и ко му ни ка ци ја фи нан си ран од Ев роп ска та Уни ја е при мен и ре гистри ран во Цен трал на та ба за на по да то ци на Вла дата на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја за стран ска по мош во Сек ре та ри ја тот за ев роп ски пра ша ња - Сек тор за коорди на ци ја на ЕУ фон до ви и дру га стран ска по мош. На зив на про ек тот: Прог ра ма за ин фор ми рање и ко му ни ка ци ја Information and Communicatiot Programme (Project No. IPA 2016/324-188) Фи нан си ран од Ев роп ска Уни ја во вред ност од 375.000 евра Им пле мен ти ран од Ими ка - Скопје Да тум на за поч ну вање: 01.04.2016 Да тум на зав ршу вање: 01.04.2017 2. Друш тво то Мак со фт ДОО - врши тел на про ме тот склу чи ло до го вор со Ими ка - Скоп је - им пле мен та тор на про ек тот за на бав ка на 10 ком пју те ри за пот ре би те на про ек тот. 3. Ими ка - им пле мен та тор на про ек тот на друш тво то Мак со фт ДОО - врши тел на про метот му дос тави ло пот врда број 01/04-16/1937 од Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја - Сек ре та ри јат за ев роп ски пра шања, де ка во до го во рот ме ѓу Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и Ев роп ска та ко ми сија, стои кла узу ла та де ка до ни ра ни те средства не мо жат да се ко рис тат за пла ќа ње на јав ни да вач ки во Ре пуб ли ка Ма ке до нија. 4. Мак со фт ДОО - врши тел на про ме тот по елек трон ски пат до УЈП дос тавил при ја ва на Образе цот ДДВ-ПЕФ-ДО. 5. Врз ос но ва на по да то ци те од дос та ве на та при ја ва Обра зец ДДВ-ПЕФ-ДО, УЈП ге не ри ра ла REPREZENT APRIL 4/2016 35

Даноци фак ту ра ДДВ-ФП-ПО со се рис ки број и во два при ме ро ка ја дос тави ло до врши те лот на про ме тот. 6. Максофт ДОО - врши те лот на про ме тот фак ту ра та ја за ве ру ва со пе чат и пот пис од ов ласте но ли це и еден при ме рок дос та ву ва до при ма телот на Имика - примател на прометот. 7. Максофт ДОО - врши те лот на про ме тот во Образецот ДДВ-04 прометот согласно член 24-а од Законот за ДДВ го прикажува на полето 05. Даночен број за ДДВ на вршител на промет Даночен број за ДДВ Скратен назив на вршител на промет и адреса на вистинско седиште за контакт Скратен назив и адреса на вистинско седиште Телефонза контакт ЕДБ на носител / член Назив на носител / член Сериски број Датум на издавање на поврзано лице на поврзано лице ПОДАТОЦИ ЗА ФАКТУРА КОЈА СЕ СТОРНИРА ПОДАТОЦИ ЗА СОСТАВУВАЧОТ ПОДАТОЦИ ЗА ФАКТУРА КОЈА СЕ СТОРНИРА Сериски број Датум на издавање Назив / Име и презиме Сериски број Датум на издавање ЕДБ / ЕМБГ ПОДАТОЦИ ЗА СОСТАВУВАЧОТ Својство Назив / Име и презиме ПОДАТОЦИ ЗА ПОТПИСНИКОТ ЕДБ / ЕМБГ Име и презиме Својство ЕМБГ ПОДАТОЦИ ЗА ПОТПИСНИКОТ Својство Име и презиме ЕМБГ Податоци за обработката Својство MK 4030579114357 Максофт ДОО ул. 8 Март бр. 3 1000 Скопје Важно: Со ог лед на тоа што фак ту рата ја ге нери ра УЈП, во Прилог 1 и Прилог 2 нема сериски број, а податоците се внесени врз основа на Примерот. Врз ос но ва на по да то ци те од При ме рот составен е Образецот ДДВ-ПЕФ-ДО (од извршителот на прометот); Образецот ДДВ-ФП-ДО (фактура составена од УЈП) и Образецот ДДВ-ЕПФ (тримесечниот извештај составен од примателот на прометот). Датум на пополнување Потпис Датум на пополнување Датум на пополнување Потпис Датум и број на прием ПОДАТОЦИ Назив на ЗА ИЗВРШЕНИОТ ПРОМЕТ имплементатор Имика - Скопје на Датум проект на извршен Опис Количина Единечна цена ПОДАТОЦИ промет ЗА ИЗВРШЕНИОТ ПРОМЕТ Датум на извршен промет Законот за данокот П Р Ина Ј Адодадена В А вредност за промет на добра и услуги ослободен од данок на додадена вредност согласно член 24-а од Законот за данокот на додадена вредност Опис Количина Единечна цена ДДВ ПРИЛОГ П ДО 1 ДДВ П 05/04/2016 Dell Optiplex 9020 10 37,500 375,000 Вкупно: 375,000 Рок на плаќање: 12/04/2016 Вкупно: Рок на плаќање: ДО * Пополнува Управа за јавни приходи е-пошта Трансакциска сметка Телефон 02/3211-400 Деловна банка НЛБ Тутунска банка АД Скопје ПОДАТОЦИ ЗА ПРОЕКТОТ е-пошта maksoft@yahoo.com Трансакциска сметка 210 053289073441 ЕДБ на проект ПОДАТОЦИ ЗА ПРОЕКТОТ Назив и адреса на проект ЕДБ на проект 4020945114288 Број на потврда Времетраење Назив и адреса на Назив проект на на проект Програма за информирање и комуникација Бул. Крсте Мисирков бр. 54, 1000 Скопје на проект имплементатор Број на потврда Времетраење на проект на проект 01/04-16/1937 на проект 01/04/2016-01/04/2017 *За фактура ПОДАТОЦИ издадена ЗА од поврзано ФАКТУРА лице, КОЈА по договор СЕ СТОРНИРА со: П Р И Ј А В А за промет на добра и услуги ослободен од данок на додадена вредност согласно член 24-а од Датум на пополнување Потпис Потпис Датум и број на прием Деловна банка * Пополнува Управа за јавни приходи Вкупен износ на надоместок за извршен промет (без ДДВ) Вкупен износ на надоместок за извршен промет (без ДДВ) * Пополнува Управа за јавни приходи 1/2 Податоци за обработката * Пополнува Управа за јавни приходи 36 REPREZENT APRIL 4/2016 1/2

Даноци ПРИЛОГ 2 ФАКТУРА за промет ослободен од данок на додадена вредност согласно член 24-а од Законот за данокот на додадена вредност ДДВ-ФП-ДО Даночен број за ДДВ на вршител на промет MK 4030579114357 Сериски број на фактура Скратен назив и адреса на вистинско седиште за контакт Максофт ул. 8 Март бр. 3 1000 Скопје Датум на издавање Место на издавање ЕДБ на проект Скопје 4020945114288 Телефон е-пошта 02/3211-400 maksoft@yahoo.com Назив и адреса на проектот Програма за информ. и комун. Бул. Крсте Мисирков бр. 54 1000 Скопје Деловна банка Трансакциска сметка НЛБ Тутунска банка АД Скопје 210 053289073441 Назив на имплементатор на проект Имика Скопје Датум на извршен промет Опис на извршениот промет Количина Единечна цена Вкупен износ на надоместок за извршен промет (без ДДВ) 05/04/2016 Dell Optiplex 9020 10 37,500 375,000 Вкупно: Рок на плаќање: 375,000 12/04/2016 * Данокот на додадена вредност не е пресметан согласно член 24-а од Законот за данокот на додадена вредност. **За фактура издадена од поврзано лице, по договор со: ЕДБ на носител / член Назив на носител / член на поврзано лице на поврзано лице Потпис и печат Фактурата е издадена врз основа на пријава број ПРИЛОГ 3 ЕВИД Е Н ЦИЈА на примени фактури која ја води примателот на прометот ДДВ ПФ * Пополнува Управа за јавни приходи Скратен назив и вистинско седиште на имплементатор (примател на промет) Имика ул. Црвена Вода бр. 36 1000 Скопје Датум и број на прием Телефон е-пошта 023210054 imika@imika.com.mk од до Рок за поднесување Период 0 1 0 4 2 0 1 6 3 0 0 6 2 0 1 6 2 5 0 7 2 0 1 6 Исправка на ДДВ-ЕПФ Број: ПОДАТОЦИ ЗА ПРОЕКТОТ ЕДБ на проект 4020945114288 Назив и адреса на проект Проект за информирање и комуникација Бул. Крсте Мисирков бр. 54, 1000 Скопје Број на потврда на проект 01/04-16/1937 01/04/2016-01/04/2017 Времетраење на проект ПОДАТОЦИ ЗА ИЗВРШЕНИОТ ПРОМЕТ Вкупен износ на Ред. ЕДБ / Идентификационен број Датум на издавање на Назив и адреса на вршителот на промет Број на фактура надоместокот за извршен бр. на вршителот на промет фактура промет (без ДДВ) 1 2 3 4 5 6 4030579114357 Максофт, ул. 8 Март бр. 3 Ск. 05/04/2016 375,000 Вкупно за реден број 1: 375,000 2 Вкупно за реден број 2: ВКУПНО: ПОДАТОЦИ ЗА СОСТАВУВАЧОТ Назив / Име и презиме ЕДБ / ЕМБГ Датум на пополнување Својство Потпис ПОДАТОЦИ ЗА ПОТПИСНИКОТ Име и презиме ЕМБГ Датум на пополнување Својство Потпис * Пополнува Управа за јавни приходи Податоци за обработката 1/2 1 REPREZENT APRIL 4/2016 37

Даноци ПО СТА ПКА ЗА ДА НОЧ НИ И ДРУ ГИ Б ОС ЛО БО ДУ ВАЊА ПРИ УВОЗ НА ДОБ РА НА МЕ НЕ ТИ ЗА РЕ А ЛИ ЗА ЦИЈА НА ПРО ЕК ТИ ФИ НАН СИ РА НИ ОД СТРАН СКИ ДО НА ТОРИ На чи нот на спро ве ду ва ње на ос ло бо ду ва ње од плаќа ње на увоз ни да вачки, да нок на до да де на вред ност и ак ци зи при увоз на доб ра - сто ки на ме не ти за ре а лиза ци ја на про ект кој се фи нан си ра со па рич ни сред ства до би е ни врз ос но ва на до го вор за до на ција, склу чен ме ѓу Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и стран ски до на тори, во кој до говор е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат увоз ни да вачки, да но ци и ак ци зи ка ко и за проекти финансирани во рамки на инструментот за претпристапна помош (ИПА), и фор ма та и сод ржи на та на ба ра ње то за ос тва ру ва ње на ос ло бо ду ва ње то ка ко и пот реб на та до ку мен та ци ја се про пи шани со Пра вил никот за ос ло бо ду ва ње од увоз ни да вачки, ДДВ и ак ци зи за сто ки на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ек ти фи нан си ра ни од стран ски до на тори. Сог лас но член 2 од Пра вил ни кот: 1. Им пле мен та то рот на про ек тот - суб јек тот за дол жен за спро ве ду ва ње на про ек тот, односно увозникот на добрата: До Ми нис тер ство то за фи нан сии во А-4 фор мат со бе ла бо ја во два при ме ро ка го под не су ва Образецот А1-П/СД - Ба ра ње за ос ло бо ду ва ње при увоз на стока-доб ра на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ект од пла ќа ње на увоз ни да вачки, да нок на до да де на вред ност, ка ко и ак циз но ос ло бо ду ва ње на ми не рал ни мас ла и на пат нич ки ав то мо били. Кон ба ра ње то ги при ло жу ва сле дни ве до ку менти: Ко пи ја од пот врда та од Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја - Сек ре та ри јат за ев роп ски пра ша ња за ре гис тра ци ја на про ек тот кој се фи нан си ра со па рич ни сред ства на стран ски до на тор врз ос но ва на до го вор на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја и стран ски до на тор во кој е пред ви де но де ка со до би е ни те па рич ни сред ства не ма да се пла ќа ат увоз ни давач ки и да но ци ко ја сод ржи: - на зив на про ек тот на ма ке дон ски и ан глис ки ја зик; - да тум на за поч ну ва ње и да тум на зав ршу ва ње на про ек тот; - вред ност на до на ци ја та за со од вет ни от про ект вклу чу вај ќи го и из но сот на на ци о нал но то кофи нан си ра ње во рам ки те на инстру мен тот за прет прис тап на по мош (ИПА) кој се спро ве ду ва во ус ло ви на де цен тра ли зи ра но уп ра ву вање; - на зив на им пле мен та то рот - суб јект за дол жен за спро ве ду ва ње на про ек тот; - ко рис ник на про ек тот и - да та на до го во рот кој е склу чен по ме ѓу Вла да та на Р.М. и стран ски от до на тор (со на ве ду ва ње на не го во то име), во кој има кла узу ла де ка дони ра ни те сред ства не мо жат да се ко рис тат за пла ќа ње на јав ни да вач ки во Р.М. и Фак тура, про-фак ту ра или до го вор за ку поп родажба, из да де ни од стран ски ис по ра ча тел, а во кои ка ко при ма тел е на ве ден на зи вот на про ек тот и им пле мен та то рот на про ек тот кои се наз на че ни на пот врда та за ре гис тра ци ја на про ек тот во Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја - Сек ре та ри јат за ев ропски пра ша ња и во ко ја ка ко да но чен број е на ве ден единстве ни от да но чен број на про ек тот под кој исти от е ре гис три ран кај над леж ни от да но чен ор ган. 2. Ми нис тер ство то за фи нан сии: Врз ос но ва на под не се но то ба рање, из да ва потврда де ка при уво зот на стока-доб ра на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ект има пра во на ос ло бо ду вање од пла ќа ње на увоз ни да вачки, да нок на дода де на вред ност, ка ко и ак циз но ос ло бо ду ва ње на ми не рал ни мас ла и на пат нич ки ав то мо били. До кол ку на под но си те лот на ба ра ње то му е из даде на пот врда, при што уво зот на сто ка - доб ра за кои ис та та се од не су ва ла не е из вршен, а има проме ни во фак тич ка та сос тој ба ко ја прет ход но би ла ут врде на врз ос но ва на до ку мен та ци ја та ко ја би ла дос та ве на за це ли на из да ва ње на пот врдата, при под не су ва ње на но во ба ра ње за из да ва ње пот врда, им пле мен та то рот на про ек тот тре ба да ја дос тави и прет ход но до би е на пот врда во ориги нал, со со од вет но писме но об разло же ние. 3. Им пле мен та то рот на про ек тот - суб јек тот за дол жен за спро ве ду ва ње на про ек тот, односно увозникот на доброто: На ца рин ски от ор ган му дос та ву ва при ме рок од пот врда та во ори ги нал из да де на од Ми нис тер ство то за фи нан сии, за да го ос тва ри ос ло бо ду ва ње то при увоз на стока-доб ра на ме не ти за ре а ли за ци ја на проект од пла ќа ње на увоз ни да вачки, да нок на до да де на вред ност, ка ко и ак циз но ос ло бо ду ва ње на ми не рал ни мас ла и на пат нич ки ав то мо били. Во про дол же ние е да ден Обра зец А1-П/СД - Ба ра ње за ос ло бо ду ва ње при увоз на стока-доб ра на ме не ти за ре а ли за ци ја на про ект од пла ќа ње на увоз ни да вачки, да нок на до да де на вред ност, ка ко и ак циз но ос ло бо дува ње на ми не рал ни мас ла и на пат нич ки ав то мо били. 38 REPREZENT APRIL 4/2016

Даноци Образец: А1-П/СД Прилог ДО: МИНИСТЕРСТВО ЗА ФИНАНСИИ БАРАЊЕ за ослободување при увоз на стока-добра наменети за реализација на проект од плаќање на увозни давачки, данок на додадена вредност, како и акцизно ослободување на минерални масла и на патнички автомобили Молам Министерство за финансии согласно член 198 став (1) точка 2) и 3) од Царинскиот закон, член 27-б став (1) точка 42) и став (4) од Законот за данокот на додадена вредност, член 32 став (3) став (4) и член 51-в став (1) и став (2) од Законот за акцизите да ни издаде потврда со која го потврдува остварувањето на ослободувањето при увоз на добра-стоки потребни за реализација на проектот, за добра-стоки содржани во ова барање. 1. ПОДАТОЦИ ЗА ПРОЕКТОТ: Назив (име на проектот): Број на проектот под кој е регистриран во Владата на Република Македонија - Секретаријат за европски прашања: Даночен број на проектот: Назив (име) на имплементаторот на проектот: Име и презиме на одговорното лице: Краен корисник на проектот 2. ПОДАТОЦИ ЗА КОНТАКТ: Име на лице за контакт: Телефонски број Е-пошта 3. ПОДАТОЦИ ЗА ДОБРА-СТОКИ ЗА КОИ СЕ БАРА ОСЛОБОДУВАЊЕ: Реден број Број и датум на фактура/ профактура/договор во кои е содржано добротостоката Опис на добрата-стоките (марка, вид, тип) Тарифна ознака Количина Вредност на добротостоката во странска валута 1 2 3 4 5 6 Вкупно: Вкупната вредност на добрата-стоките за кои се бара ослободување според документот од странскиот испорачател е во износ од изразена во странска валута. 4. ПОТВРДА ОД КРАЕН КОРИСНИК НА ПРОЕКТОТ: Назив на крајниот корисник: Име на одговорно лице: Потпис на одговорно лице: Потврдувам дека горе наведените добра-стоки кои се предмет на увоз се за цели на реализација на горе наведениот проект REPREZENT APRIL 4/2016 39

Даноци 5. ПРИЛОЗИ КОН БАРАЊЕТО: 1. копија од потврда од Владата на Република Македонија - Секретаријат за европски прашања за регистрација на проектот 2. Фактура, про-фактура или договор за купопродажба, издадени од странски испорачател, а во која како примател е наведен називот на проектот и имплементаторот на проектот кои се назначени на потврдата за регистрација на проектот во Владата на Република Македонија - Секретаријат за европски прашања и во која како даночен број е наведен единствениот даночен број на проектот под кој истиот е регистриран кај надлежниот даночен орган. Документот од точка 1 Министерството за финансии може да го прибави по службена должност по претходна согласност на подносителот на барањето личните податоци за бидат употребени во постапката за ослободување од плаќање на увозни давачки, данок на додадена вредност и акцизи при увоз на добра - стоки наменети за реализација на проект за што се плаќа соодветен надоместок во висина утврдена во тарифник во име и за сметка на институцијата од која е прибавен. 1. Согласен 2. Несогласен Датум и место на поднесување МП Барател (функција, име, презиме и потпис на овластено лице за проектот) 6. ПОДАТОЦИ ВО ПОТВРДАТА КОЈА ЈА ПОПОЛНУВА И ИЗДАВА МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ФИНАНСИИ ПОТВРДА 1 Врз основа на барањето за издавање на потврда добиено на ден година, Министерството за финансии, согласно член 4 од Правилникот за начинот на спроведување на ослободување од плаќање на увозни давачки, данок на додадена вредност и акцизи при увоз на добра-стоки наменети за реализација на проект кој се финансира со парични средства добиени врз основа на договор за донација, склучен меѓу Република Македонија и странски донатори, во кој договор е предвидено дека со добиените парични средства нема да се плаќаат увозни давачки, даноци и акцизи како и формата и содржината на барањето за остварување на ослободувањето како и потребната документација Службен весник на Република Македонија бр., потврдува дека проектот: /назив и број на проектот, назначен на потврдата за регистрација на проектот во Владата на Република Македонија - Секретаријат за европски прашања/ при увоз на добра-стоки во Република Македонија согласно член 198 став (1) точка 2) и 3) од Царинскиот закон, член 27-б став (1) точка 42) и став (4) од Законот за данокот на додадена вредност, член 32 став (3) и (4) и член 51-в став (1) и (2) од Законот за акцизите, наменети за реализација на проект има право на ослободување од плаќање на увозни давачки, данок на додадена вредност, како и акцизно ослободување на минерални масла и на патнички автомобили. Ослободувањето се однесува за добрата-стоките наведени во следните документи кои се приложени кон барањето (фактура, про-фактура или договор за купопродажба) Потврдата се издава во 2 (два) оригинални примероци, од кои еден е за барателот, а другиот за потребите на Министерството за финансии. (број на потврдата) (датум на издавање на потврдата) МП (потпис на овластено лице) 1 Ве молиме овој дел да не го пополнувате, бидејќи истиот го пополнува Министерството за финансии 40 REPREZENT APRIL 4/2016

Плати и надоместоци надомест на трошоци за користење на сопствен автомобил за службени потреби Д-р Горан рафајловски Сог лас но член 113 став 1 од За ко нот за ра бот ни те од но си ("Служ бен вес ник на РМ", број 62/05...27/16), ра бот ни кот има пра во на на до мест на тро шо ци те по вр за ни со ра бо тата за: служ бе но па ту ва ње, те рен ски до да ток, ко ри сте ње на при ва тен авто мо бил за служ бени па ту ва ња, од во ен жи вот, од се мејс тво то и смрт на ра бот ни кот или член на не го во то се мејс тво. На до ме стот на тро шо ци те за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил за служ бе ни по тре би, покрај За ко нот за ра бот ни те од но си е ре гу ли ран и со дру ги про пи си и за тоа че сто по ста ву ва ни пра ша ња се: - Ка ков е да ноч ни от трет ман? - Ка ква до ку мен та ци ја е по треб на за да се приз на ат овие тро шо ци? В о Оп шти от ко ле кти вен до го вор за при ват ни от се к тор од об ла ста на сто панс тво то ("Служ бен вес ник на РМ", број 88/09...119/15), во чле нот 35 став 1 али не ја 5 е про пи ша но де ка ра бот ни кот има пра во на на до мест на тро шо ци те по вр за ни со ра бо та и тоа: "на до мест на тро шо ци те за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил за по тре би те на рабо то да ва чот во ви си на од 30% од це на та на ли тар го ри во што го ко ри сти авто мо би лот за се кој из ми нат ки ло ме тар." Од ас пект на да но ци те про пи ша ни се огра ни чу ва ња за овој на до мест, од нос но кои из но си се ода но чи ви, а кои се не о да но чи ви из но си и тоа со: 1. За ко нот за пер со на лен да нок на до ход ("Служ бен вес ник на РМ", број 80/93...23/16). Во член 6 став 1 точ ка 6-а, пер со на лен да нок на до ход не се пла ќа на: "на до ме сто ци те на тро шо ци те за ко ристе ње на сопс твен авто мо бил за по тре би те на ра бо то да ва чот во ви си на од 30% од це на та на ли тар го ри во што го ко ри сти авто мо билот за се кој из ми нат ки ло ме тар, а најм но гу до 3.500 де на ри ме сеч но." Во чле нот 30-ѕ став 1 точ ка 5, е про пи ша но за врши те ли те на деј ност: "5) тро шо ци те исп ла те ни за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил за потре би те на рабо то да ва чот од ли ца та во ра бо тен од нос, се приз на ва ат на то вар на рас хо ди те во да ночни от би ланс во ви си на од 50% од исп ла те ни от из нос." Важ но: Пра во на на до мест за ко ри сте ње на сопствен авто мо бил за служ бе ни це ли не ма вр ши те лот на деј ност (сопс тве ни кот), би деј ќи овој на до мест се исп ла ту ва врз ос но ва на ра бо тен однос, односно врши те лот на деј ност не ма ста тус на вра бо те но ли це. 2. За ко нот за да но кот на до би вка ("Служ бен вес ник на РМ", број 112/14...23/16). Во чле нот 9 став 1 точ ка 2 али не ја 8 е про пи ша но, де ка да ноч но приз на ти рас хо ди се исп ла ти те на на до ме сто ци те од ра бо тен од нос, кои не го над ми ну ва ат: "из но сот на исп ла те ни те на до ме сто ци на тро шо ци те за ко ри сте ње на сопствен автомобил на вра бо те ни от за по тре би те на ра бо то да ва чот, во ви си на од 30% од испла те ни от из нос." Спо ред прет ход но на ве де ни те про пи си: ви си на та на на до ме стот на тро шо ци те за кори сте ње на сопс твен авто мо бил за по тре би те на ра бо то да ва чот се прес ме ту ва во ви си на од 30% од це на та на ли тар го ри во што го ко ри сти авто мо би лот, по по ми на ти ки ло ме три; како не о да но чив из нос за це ли на пер со нал ни от да нок на до ход мо же да се исп ла ти са мо до 3.500 де на ри ме сеч но по вра бо тен; из но сот исп ла тен над 3.500 де на ри под ле жи на ода но чу ва ње со пер со на лен да нок на до ход; ка ко да ноч но приз нат рас ход за це ли на да нокот на до би вка се приз на ва 30% од исп ла те ни от из нос; REPREZENT APRIL 4/2016 41

Плати и надоместоци ка ко да ноч но приз нат рас ход само за вра бо те ни те кај вр ши те лот на деј ност за це ли те на пер со нални от да нок се приз на ва 50% од исп ла те ни от из нос. 1. НАДОМЕСТ на ТРОШОЦИ за КОРИСТЕЊЕ на СОПСТВЕН АВТОМОБИЛ за СЛУЖБЕН пат Ра бо то да ва чот е дол жен да из да де уред но потпи шан па тен на лог, а ли це то кое па ту ва е долж но да на пра ви прес ме тка на тро шо ци те за упо тре ба на сопс твен авто мо бил, врз ос но ва на ве ро до стој на еви ден ци ја за по ми на ти те ки ло ме три, да ги при ло жи по треб ни те сме тки во вр ска со па ту ва ње то, ка ко и да под не се из ве штај за из вр ше на та ра бот на за да ча. По треб ни те сме тки, кои се при ло жу ва ат ка ко до каз за ствар но на ста на то то служ бе но па ту ва ње, од нос но за фа ктич ки на ста на ти те тро шо ци се пла те на па та рина со фи скал на сме тка. На по ме на: Амор ти за ци ја та на авто мо би лот и тро шо ци те за бен зин се вклу че ни во из но сот на надо ме стот на тро шо ци те (со 30% од це на та на ли тар го ри во по по ми нат ки ло ме тар), т.е. не мо же да се надо ме сту ва ат до пол ни тел но. При мер 1: Службено патување во земјата - користење сопствен автомобил 1. На 08.03.2016 го ди на вра бо те ни от Ни ко лов Сте фан е ис пра тен на служ бен пат во Ге вге ли ја за што му е исп ла тен аванс во из нос од... 14.000 2. На служ бен пат за ми нал во 8 ча сот на 08.03.2016, а се вра тил во 10 ча сот на 10.03.2016... 2 днев ни ци 3. За пре во з вра бо те ни от ко ри стел сопствен автомобил при што се по ми на ти... 350 км 4. Це на та на ли тар бен зин МБ-98 су пер из не су ва... 60 5. При ло же на е хо тел ска сме тка за 2 но ќе ва ња... 4.720 6. Сме тки за па та ри на... 360 Agroimeks DOO - Skopje (име) Број 40 08.03.2016 НАЛОГ ЗА СЛУЖБЕНО ПАТУВАЊЕ Вработениот-та Nikolov Stefan Распореден-на на работни задачи Komercijalen direktor се упатува на службено патување на ден 08.03. 20 16 год. во Gevgelija со задача Sklu~uvawe na dogovor za _ otkup na zemjodelski _ proizvodi _ На службеното патување да користи превозно средство: _ сопствен автомобил Lada SK - 410 - MN Дневница за ова службено патување припаѓа во износ од ден: 1.784 На службеното патување ќе се задржи до 10.03. 20 16 година, а во рок од 48 часа по враќањето од службеното патување и доаѓање на работа ќе поднесе писмено известување за извршената службена работа. Сметка за сторените патни трошоци треба да се поднесе во рок од 5 дена. Патните трошоци паѓаат на товар на: _ Agroimeks DOO - Skopje _ Одобрувам исплата на аконтација во износ од 14.000 денари. М.П. Налогодавач, S. Popov Врз ос но ва на по да то ци те од При ме рот во про долже ние е да ден на лог за служ бе но то па ту ва ње: 42 REPREZENT APRIL 4/2016

Плати и надоместоци Врз основа на налогот го извршив службеното патување и ја поднесувам следната: ПАТНА СМЕТКА Из но сот од 311 де нар на име пер со на лен да нок на до ход ќе се уп ла ти на след на ва уп лат на сме тка: Dnevnici Prevozni tro{oci Drugo Den na zaminuvawe 08.03 vo ~. 8 Den na vra}awe 10.03 vo 10 ~. Broj na ~asovi Broj na denovi Po denari Vkup no denari 50 2 1.784 3.568 od do vid na prevoz klasa denari Skopje Gevgelija SK-410-MN Gevgelija Skopje SK-410-MN 6.300 Користено е сопствен автомобил Lada SK - 410 - MN Hotelska smetka 4.720 Patarini 360 Vkupno: 14.948 Primena akontacija: 14.000 Ostanuva za isplata - uplata: 948 Broj na prilozite : 2 N. Petar Vo Skopje na den 2016 10.03. god. Podnositel na smetka Уп лат на сме тка Опис При ход на ши фра 840-01284- Да нок на дру ги лич ни при ма ња на вра бо те ни ли ца во тр гов ски друштва, јав ни прет при ја ти ја, кај тр гов ци и кај дру ги прав ни и фи зич ки ли ца што вр шат деј ност, кои не се ко рис ни ци и един ки ко рис ни ци на Бу џе тот 711131 За исп ла те на та акон та ци ја прес ме тка та на днев ници те и дру ги те тро шо ци за служ бе но то па ту ва ње во зем ја та, ка ко и за прес ме тка на пер со нал ни от да нок во сме тко водс тво то се спро ве де ни след ни ве: КНИ ЖЕ ЊЕ: Potvrduvam deka patuvaweto e izvr{eno spored patniot nalog i nareduvam isplata na patnata smetka od denari 948 i so bukvi: dve iljadi dvesta osumdeset i osum denari na tovar: Agroimeks DOO - Skopje Vo Skopje na den 10.03. 20 16 godina. Likvidiral, Rakovoditel na smetkovodstvo Naredbodava~ Stojna.Rangelova Marija.Nikolova S. Popov Isplatil 948 den. Primil 948 den. M. Iliev Nikolov Stefan Blagajnik Podnositel na smetkata ИЗВЕШТАЈ ОД СЛУЖБЕНОТО ПАТУВАЊЕ Sklu~en e dogovor za otkup na ran zelen~uk so Agro Gevgelija Kon nalogot za slu`benoto patuvawe prilo`eni se: hotelska smetka, smetki za patarina i presmetka na nadomest na tro{ocite za koristeno sopstven avtomobil: Lada SK - 410 - MN Прес ме тка та на днев ни ци те, тро шо ци те за служ бено то па ту ва ње ка ко и пер со нал ни от да нок е из вр ше но на след ни ов на чин: Р. бр. Опис Прес ме тка Из нос во де на ри 1 2 3 4 1. Днев ни ци за служ бе но па тува ње во зем ја та 2 х 1.784 3.568 2. Хо тел ска сме тка за 2 но ќе ва ња 2 х 2.360 4.720 3. На до мест на тро шо ци за 60 х 30% = 18 ко ри сте ње на сопс тве н 350км х 18 = 6.300 автомобил 6.300 4. Па та ри ни 360 5. Вкуп но (1+2+3+4) 14.948 Пер со на лен да нок на из носот на на до мест на тро шоци за ко рис те ње сопс тве н автомобил (6.300-3.500) = 2.800 2.800 х 11,1111% = 311 311 1009 - Пре од на сме тка...14.000 1000 - Сме тка...14.000 По диг на ти па ри од сме тка 102 - Па рич ни средс тва во бла гај на...14.000 1009 - Пре од на сме тка...14.000 Вне се ни па ри во бла гај на 1430 - По ба ру ва ња за служ бе ни па ту ва ња во зем ја та...14.000 102 - Па рич ни средс тва во бла гај на...14.000 Исп ла те на акон та ци ја 44000 - Днев ни ци за служ бе ни па ту ва ња во зем ја та...3.568 4403 - Тро шо ци за ко ри сте ње на сопс тве н автомобил на служ бен пат... 6.611 44010 - Тро шо ци за но ќе ва ње во зем ја та...4.720 4406 - Оста на ти тро шо ци...360 2410 - Об вр ски за днев ни ци и пат ни тро шо ци за служ бе ни па ту ва ња во зем ја та...14.948 2359 - Об вр ски за пер со на лен да нок од до ход на дру ги лич ни при ма ња... 311 По прес ме тка на па тен на лог 2359 - Об вр ски за пер со на лен да нок од до ход на дру ги лич ни при ма ња... 311 1000 - Сме тка... 311 Пла тен пер со на лен да нок на до ход REPREZENT APRIL 4/2016 43

Плати и надоместоци 1009 - Пре од на сме тка...948 100 - Сме тка...948 По диг на ти па ри од сме тка 102 - Парич ни средс тва во бла гај на...948 1009 - Пре од на сме тка...948 Вне се ни па ри во бла гај на 2410 - Обвр ски за днев ни ци и пат ни тро шо ци за служ бе ни пату ва ња во зем ја та...14.948 1430 - По ба ру ва ња за служ бе ни па ту ва ња во зем ја та...14.000 102 - Па рич ни средс тва во бла гај на...948 Исп ла те на раз ли ка за служ бе но па ту ва ње Во При ме р 1 е да де но ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил за служ бен пат во зем ја та, ме ѓу тоа и при приз на ва ње то на на до ме стот за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил за служ бе но па ту ва ње во странс тво се по ста пу ва на иден ти чен на чин. На по ме на: Друш тво то при со ста ву ва ње на: 1. Го ди шен из ве штај за пер со на лен да нок на до ход (Обра зец ПДД-ГИ), дел од на до ме стот на трошо ци те за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил кој под ле жи на ода но чу ва ње со пер со на лен да нок на до ход ќе го иска же на по ле то 3.2 - До пол нител ни при ма ња и на до ме сто ци од ра бо тен од нос на кои не се пла те ни при до не си и тоа во ко ло на 3 бру то из нос, во ко ло на 6 да но кот и ко ло на 7 не то из но сот. 2. Да ноч ни от би ланс (Обра зец ДБ) на ре ден број 2 ќе го вне се из но сот 4.628 де на ри (6.300 + 311) х 70% ка ко не приз нат рас ход за це ли те на да но кот на до би вка. Фи зич ко то ли це во Го диш на та да ноч на при ја ва (Обра зе цот ПДД-ГДП) на по ле то 2 - До пол ни тел ни при ма ња и на до ме сто ци од ра бо тен од нос на кои не се пла те ни при до не си ќе го вне се бру то из но сот од 3.111 де на ри и да но кот од 311 де нар. 2. НАДОМЕСТ НА ТРОШОЦИ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА СОПСТВЕН АВТОМОБИЛ ЗА ЛОКАЛНО ВОЗЕЊЕ Мно гу че сто сопствен автомобил за служ бе ни потреби се ко ри сти и за ло кал но во зе ње. При мер 2: Надомест за користење сопствен автомобил за локално возење 1. На ра бот ни кот Ни ко лов Пе тар за ко ри сте ње сопс твен авто мо бил за служ бе ни це ли за ло кал но во зе ње за пер и од од 01.03 до 21.03.2016 го ди на му е исп ла тен на до мест во из нос... 4.377 2. Спо ред при ло же на та прес ме тка по ми на ти се... 229 км 3. Ни ко лов Пе тар под нел пат на сме тка и при лог на пат на сме тка врз ос но ва на ко ја е прес ме тан на до ме стот за ко ри сте ње на сопс твен авто мо бил 4. Це на та на го ри во то Еу ро су пер 98 во тој пер и од из не су ва: Пе ри од Це на на ли тар го ри во Еу ро су пер 98 01.03.2016-07.03.2016 57,00 08.03.2016-21.03.2016 60,00 Niko DOO - Skopje (име) Број 152 НАЛОГ ЗА СЛУЖБЕНО ПАТУВАЊЕ Вработениот-та Nikolov Petar Распореден-на на работни задачи Komercijalen direktor се упатува на службено патување на ден 20 16 год. во Skopje - lokalno со задача Spored prilog kon paten nalog za _ koristen sopstven avtomobil _ za slu`beni celi vo periodot _ 01.03 do 21.03.2016 godina На службеното патување да користи превозно средство: _ Ford Fiesta SK - 419 - DS Дневница за ова службено патување припаѓа во износ од ден:. На службеното патување ќе се задржи до 20 година, а во рок од 48 часа по враќањето од службеното патување и доаѓање на работа ќе поднесе писмено известување за извршената службена работа. Сметка за сторените патни трошоци треба да се поднесе во рок од 5 дена. Патните трошоци паѓаат на товар на: _ Niko DOO - Skopje _ Одобрувам исплата на аконтација во износ од денари. М.П. Налогодавач, S. Popov 44 REPREZENT APRIL 4/2016

Плати и надоместоци Врз основа на налогот го извршив службеното патување и ја поднесувам следната: ПАТНА СМЕТКА Dnevnici Prevozni tro{oci Drugo Den na zaminuvawe vo ~. Den na vra}awe vo ~. Broj na ~asovi Broj na denovi Po denari Vkup no denari od do vid na prevoz klasa denari Skopje Skopje SK-419-DS 4.077 Користено е сопствен автомобил Ford Fiesta SK - 419 - DS Parking 300 Vkupno: 4.377 Primena akontacija: Ostanuva za isplata - uplata: 4.377 Broj na prilozite : 2 N. Petar Vo Skopje na den 2013 26.04. god. Podnositel na smetka Potvrduvam deka patuvaweto e izvr{eno spored patniot nalog i nareduvam isplata na patnata smetka od denari 4.377 i so bukvi: ~etiri iljadi trista sedumdeset i sedum denari na tovar: Niko DOO - Skopje Vo Skopje na den 21.03. 20 16 godina. Likvidiral, Rakovoditel na smetkovodstvo Naredbodava~ Stojna.Rangelova S. Janevski S. Popov Isplatil 4.377 den. Primil 4.377 den. M. Iliev Nikolov Petar Blagajnik Podnositel na smetkata Р. бр. НИКО ДОО Булевар Климент Охридски 25 Скопје ПРИЛОГ КОН ПАТЕН НАЛОГ број 152 за период од 01.03 до 21.03.2016 година Работник Nikolov Petar Место Skopje Сопствено возило Ford Fiesta SK-419-DS Да тум Опис По ми на ти ки ло ме три 1. 01.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до склад Тру ба ре во и на зад 25 2. 04.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до де ловен парт нер Градинг - Скоп је и на зад 25 3. 14.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до НБРМ, УЈП, де ло вен парт нер Сло га - Ѓор че Пе тров и на зад 30 4. 14.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до де ло вен парт нер Мактрејд - Петровец и на зад 34 5. 15.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до Стопан ска бан ка цен тар, Ту тун ска бан ка цен тар, УЈП, де ло вен парт нер Ко ма ко трејд ДОО Скоп је и на зад 30 6. 16.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до дело вен парт нер Парт нер ко мерц ДОО Скоп је во Виз бе го во и на зад 30 7. 18.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до де ловен парт нер Га го Ко мерц ДОО и на зад 25 8. 21.03.16 Од се ди ште то на друш тво то до склад Тру ба ре во и на зад 30 Вкуп но: 229 Прес ме тка: Вкуп но по ми на ти ки ло ме три 229 км и тоа: 50 км (01.03.2016 до 07.03.2016) 179 км (08.03.2016 до 21.03.2016) Це на на ли тар го ри во 57 де на ри (01.03.2016 до 07.03.2016) 60 де на ри (08.03.2016 до 21.03.2016) Прес ме тка на на до ме стот: (57 х 30%) х 50 = 855 (60 х 30%) х 179 = 3.222 Вкуп но 4.077 Из нос кој под ле жи на ода но чу ва ње со пер со на лен да нок: 4.077-3.500 = 577 577 х 11,11111% = 64 - пер со на лен да нок Ли кви ди рал МП На ло го да вач Stojna.Rangelova S..Popov На по ме на: Во при ло гот кон пат ни от на лог да дени се са мо не кол ку пр и ме ри на ре ла ции за ло кал но во зе ње со сопс твен авто мо бил за служ бе ни це ли, со цел да се при ка же на кој на чин тре ба да се под го тви со од вет на до ку мен та ци ја. Врз ос но ва на по да то ци те од прес ме тка та во сметко водс тво то из вр ше ни се след ни ве: КНИ ЖЕ ЊЕ: 4404 - Тро шо ци за ко ри сте ње на сопс тве но во зи ло - ло кал но...4.141 4406 - Оста на ти тро шо ци...300 2416 - Об вр ски за ко ри сте ње сопс тве но во зи ло - ло кал но и па та ри на...4.377 2359 - Об вр ски за пер со на лен да нок на до ход на дру ги лич ни при ма ња...64 Прес ме тка по па тен на лог 2416 - Об вр ски за ко ри сте ње сопс тве но во зи ло - ло кал но и па та ри на...4.377 2359 - Об вр ски за пер со на лен да нок на до ход на дру ги лич ни при ма ња...64 100 - Сме тка...4.441 Исп ла те но за на до мест за ко ри сте њесопс тве н автомобил На по ме на: Уп лат на та сме тка за пер со нал ни от данок, ка ко и по пол ну ва ње то на Обра зе цот ПДД-ГИ и Обра зе цот ДБ, а за фи зич ко то ли це Обра зе цот ПДД-ГДП ќе се спро ве де по иста по стап ка ка ко во При мер 1. REPREZENT APRIL 4/2016 45

Деловно право КНИ ГА НА ОД ЛУ КИ НА ДРУШ ТВО СО ОГ РА НИ ЧЕ НА ОД ГО ВОР НОСТ Д-р Горан РАФАЈЛОВСКИ За друш тва та со ог ра ни че на од го вор ност, за Со би рот на сод руж ни ци да до не се од лука, не се про пи ша ни по себ ни ус ло ви кои се про пи ша ни за Соб ра ни е то на ак ци о не ри во ак ци о нер ски те друш тва. Со ог лед на тоа што, Со би рот на сод руж ни ци од лу ки те ги до не су ва без при сус тво на но тар, За ко нот за тр гов ски те друш тва ова пра ша ње го уре дил со инс ти ту тот на ре чен "Кни га на од луки". Кни га та на од лу ки е зна чај на и од да но чен ас пект, осо бе но во врска со од лу ка та за рас предел ба на до бив ка та за ре ин вес ти ра на до бивка. Со еви ден ти ра ње то на оваа од лу ка во Кни гата на од лу ки се обез бе ду ва фор мално-пра вен акт, ка ко ве ро дос тоен до ку мент, кој е и еден од ус ло ви те друш тво то да го ко рис ти пра во то за да ноч но ос ло бо ду ва ње врз ос но ва на ре ин вести ра на до бивка. Во овој на пис Ви да ва ме од го во ри на пра шања та кои од лу ки сог лас но За ко нот за тр гов ски те друш тва ги до не су ва Со би рот на сод руж ници, од нос но сод руж ни кот во ДО ОЕЛ, ка ко и ко ја е об врската и од го вор нос та на уп ра ви те лот во врска со Кни га та на од луки. Спо ред член 166 од За ко нот за тр гов ски те друштва ("Служ бен вес ник на РМ", број 28/04...61/16, во на та мош ни от текст: ЗТД), друш тво то со ог ра ни чена од го вор ност е тр гов ско друш тво во ко еш то ед но или по ве ќе фи зич ки и прав ни ли ца учес тву ва ат со по еден влог во од нап ред до го во ре на ос нов на глав ни на на друш твото. Вло го ви те на сод руж ни ци те мо жат да би дат со раз лич на го ле мина, а сод руж ни ци те од го ва ра ат за об врските на друш тво то до ви си на та на вло гот. Друш тво то со ог ра ни че на од го вор ност мо же да има нај мно гу 50 сод руж ници. Се кој сод руж ник во друш тво то има право: да учес тву ва во уп ра ву ва ње то со друш твото, да учес тву ва во рас пре дел ба на до бив ката, да би де ин фор ми ран за ра бо те ње то на друштвото, да врши увид во кни ги те и во дру ги те до кумен ти на друш твото, и на дел од ос та то кот на лик ви да ци о ната, однос но сте чај на та маса. Сод руж ни ци те мо жат во до го во рот за друш тво то да оп ре де лат и дру ги права. 1. НА ЧИН НА ОД ЛУ ЧУ ВА ЊЕ НА СО БИ РОТ НА СОД РУЖ НИЦИ Сод руж ни ци те ги до не су ва ат од лу ки те во друштво то на со бир на сод руж ни ци те или со од лу чу ва ње пре ку до пи шу вање. Со би рот на сод руж ни ци те мо же да ра бо ти и одлу чу ва (ако има кво рум за ра бота), ако на со би рот на сод руж ни ци те се при сут ни сод руж ни ци кои има ат мно зинство од гла со ви те што ги да ва ат вло го вите, ако со до го во рот за друш тво то не е оп ре де ле но по го ле мо мно зинство. На со би рот на сод руж ни ците, од нос но со од лу чу ва ње пре ку до пи шу вање, од лу ки те се до не сува ат со мно зинство на гла со ви те од кво ру мот, ако со ЗТД и со до го во рот за друш тво то не е оп ре де ле но по го ле мо мно зинство. Сод руж ни ци те на друш твото, ако на Со би рот на сод руж ни ци те или со од лу чу ва ње пре ку до пи шу вање, до не сат од лу ка за ко ја зна е ле или за ко ја со ог лед на окол нос тите, мо ра ле да зна ат де ка ги пов ре ду ва ат ин те ре си те на друш твото, од го ва ра ат не ог ра ниче но и со ли дар но за ште та та нас та на та со так ва од лука. 2. ОД ЛУ КИ КОИ ГИ ДО НЕ СУ ВА СО БИ РОТ НА СОД РУЖ НИЦИ Со би рот на сод руж ни ци сог лас но ЗТД ги до не су ва сле дни ве од луки: Од лу ка за из бор на уп ра ви тел/и и чле но ви на над зо рен од бор/кон тро лор; 46 REPREZENT APRIL 4/2016

Деловно право Од лу ка за под не су ва ње туж ба про тив сод руж ник кој не го уп ла тил вло гот, не го во ис клу чу вање, и про даж ба на не го ви от удел; Од лу ка за пов ле ку ва ње на удел или уп ла та на не уп ла тен влог на дру ги сод руж ници; Од лу ка за из ме на на до го во рот за друш твото; Од лу ка за из ме на на пред ме тот на ра бо те ње на друш твото; Од лу ка за зго ле му ва ње то на ут врде ни те обврски или за на ма лу ва ње то на пра ва та на содруж ни ци те што про из ле гу ва ат од до го во рот за друш твото; Од лу ка за мер ки за ис пи ту ва ње и врше ње контро ла над во де ње то на ра бо тите; Од лу ка за да ва ње одоб ре ние при слу чај на су дир на ин те ре си по ме ѓу друш тво то и уп ра вите лот; Од лу ка за да вање, ог ра ни чу ва ње и от по ви ку вање на про кура; Од лу ка за до пол ни тел ни доп лати; Од лу ка за тран сфор ма ци ја на до пол ни тел ни доп ла ти во влог; Од лу ка за вра ќа ње на до пол ни тел ни доп лати; Од лу ка за стек ну ва ње на соп стве ни удели; Од лу ка за зе ма ње во за лог удел на сод руж ник; Од лу ка за пов ле ку ва ње удел; Од лу ка за ис клу чу ва ње на сод руж ник од друштвото; Од лу ки за усво ју ва ње на го диш на та смет ка и го диш ни те фи нан сис ки из веш таи ка ко и годиш ни от из веш тај за ра бо та та на друш тво то во прет ход на та де лов на го ди на и од лу ка за рас пре дел ба та на до бив ката/пок ри ва ње на за гу бите; Од лу ка за избор на овластен ревизор за ревизија на годишната сметка и фи нан сис ките из веш таи; Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка (сог лас но член 185 став 4 од ЗТД, ако со до го во рот за друш тво то е уре де но уп ра ви те лот да од лу чу ва за рас пре дел ба та спо ред кри те ри у ми те и на соки те ут врде ни од Со би рот на сод руж ници); Од лу ка по спор но пра ша ње ме ѓу уп ра ви те ли те за пре зе ме но деј ствие; Од лу ка за зго ле му ва ње на ос нов на та глав нина; Од лу ка за на ма лу ва ње на ос нов на та глав нина; Од лу ка за ос но ва ње или зат во ра ње под руж ница; Од лу ка за прес та ну ва ње на друш твото; и Дру ги од луки. На по мена: Со последните из ме ни и до пол нува ња на ЗТД ("Службен весник на РМ", број 61/16), се про пи ша ни од ред би за заш ти та на мал цин ски те сод руж ни ци во врска со по ста пката за сви ку ва ње на Со би рот на сод руж ни ци (нај мал ку 30 де на од де нот ко га писме на та по кана, од нос но из вес ту ва ње то по писмен пат е ис пра те но до де нот на од ржу ва ње на со би рот) и по ста пка за одоб ру ва ње го ле ма здел ка од стра на на ор га ни те на уп ра ву ва ње и над зор ка ко и Со би рот на сод руж ни ци во за вис ност од про цене та та вред ност на здел ката. Оваа по ста пка бе ше за дол жи тел на са мо за ак ци о нер ски те друш тва, а со из ме ни те е за дол жи тел на и за друш тва та со ог ра ниче на од го вор ност. 3. СПЕ ЦИ ФИЧ НИ СЛУ ЧАИ НА ОД ЛУ ЧУ ВАЊЕ Во ЗТД се про пи ша ни и спе ци фич ни слу чаи за до не су ва ње на од лу ки од стра на на Со би рот на содруж ници: До кол ку бро јот на сод руж ни ци те на друш тво то го над ми не бро јот 50, сод руж ни ците, од нос но ор га ни те на друш тво то мо ра ат да пре зе мат деј стви ја за на ма лу ва ње на бро јот на сод руж ници те во рок од ед на го ди на од де нот ко га бро јот на сод руж ни ци те се зго ле мил над 50. Ако не би дат пре зе ме ни деј стви ја за на ма лу ва ње на бро јот на сод руж ни ците, сод руж ни ците, од нос но ор га ни те на друш тво то се долж ни да пре зе мат деј стви ја за пре об раз ба на друш тво то во ак цио нер ско друш тво или да спро ве дат лик ви да ци ја на друш твото. Ако друш тво то не би де ос но ва но во рок од шест ме сеца, сме тај ќи од де нот на вне су ва ње на први от влог, на на чи нот оп ре де лен со до гово рот за друш твото, се кој ос но вач кој го внел вло гот мо же со пред лог да ба ра од су дот да му го ут врди пра во то да му би де вра тен не го ви от вне сен не па ри чен влог и да ги за дол жи дру ги те ос но ва чи да му го вра тат, а за вра ќа ње на па рични от влог да ја за дол жи бан ка та во ко јаш то е упла тен па рич ни от влог. Ако ос но ва чи те од лу чат да го ос но ва ат друш тво то по пра во с ил нос та на од лу ка та на су дот, се спро ве ду ва но ва по ста пка за вне су ва ње на вло го ви те во друш твото. Сод руж ни ци те мо жат да од лу чат тро шо ци те за ос но вање, кои мо же да би дат ис пла те ни са мо од до бив ка та што ќе би де ос тва ре на со ра бо те REPREZENT APRIL 4/2016 47

Деловно право ње то на друш твото, да се на до мес тат со при ори тет во од нос на учес тво то во рас пре дел ба та на до бив ката. Сод руж ни ци те мо же да до не сат од лу ка да се по ве де по ста пка за на до мест на ште та та што ја прет рпе ло друш тво то во врска со не го во то ос но ва ње и уп ра ву ва ње спре ма уп ра ви те лот, чле но ви те на над зор ни от од бор или кон троло рот (ако друш тво то има ор ган на над зор) и при тоа од лу чу ва ат за наз на чу ва ње то зас тапник за во де ње на спо ро вите, ако друш тво то не мо же да го зас та пу ва ат уп ра ви те лот, од нос но уп ра ви те ли те или чле но ви те на над зор ни от од бор. Сод руж ни ци те мо жат да до не сат од лу ка за зголе му ва ње на ос нов на та глав ни на со прет во рање на ре зер ви те во ос нов на глав нина, ко јаш то има ка рак тер на од лу ка за из ме на на до го во рот за друш твото. Зго ле му ва ње то на вло го ви те се врши сраз мер но со до то гаш ни те вло го ви на сод руж ни ците. 4. ЕВИ ДЕНЦИ ЈА НА ОД ЛУ КИ ТЕ ДО НЕ СЕ НИ ОД СО БИ РОТ НА СОД РУЖ НИ ЦИ ВО КНИ ГА ТА НА ОД ЛУКИ Кни га та на од лу ки е по себ на кни га ко ја друш тво то со ог ра ни че на од го вор ност има об врска ажур но да ја води. Зош то ЗТД про пи шал об врска за еви денци ја на од лу ки те во по себ на книга? Ка ко што ве ќе на по ме нав ме со би рот на сод ружници, од нос но сод руж ни кот од лу ки те сог лас но ЗТД и до го во рот за друш твото, од нос но Из ја ва та за осно ва ње на друш тво то од ед но лице, ги до не су ва ат без при сус тво на но тар. За тоа во ЗТД ова пра ша ње е уре де но со по мош на инс ти ту тот Кни га на од луки. На овој на чин се обез бе ду ва пра вен ред и си гур ност, осо бе но за оние сод руж ни ци кои има ат ма ли уде ли т.н. мал цин ски сод руж ници. Кој ја во ди еви денци ја та во Кни га та на од луки? Спо ред член 224 од ЗТД, уп ра ви те лот од лу ки те до не се ни на Со би рот на сод руж ни ците, од нос но одлу ки те што ги до не ле сод руж ни ци те со од лу чу ва ње пре ку до пи шу вање, е дол жен да ги еви ден ти ра во Кни га та на од луки. Во Кни га та на од луки, одлу ки те ги еви ден ти ра вед наш по до не су ва ње то и ис ти те се за ве ру ва ат со пот пис на нај мал ку еден сод руж ник кој учес тву вал во нив но то доне су вање. За пис ни ци те од од ржа ни те Со би ри на сод ружни ци те на ко иш то се до не се ни од лу ките, од нос но ма те ри ја лот за из јас ну вање, со кој што се до кумен ти ра од лу чу ва ње то пре ку до пи шу вање, ка ко и до не се ни те од лу ки се сос та вен дел на Кни га та на од луки. Да ли во Кни га та на од лу ки тре ба да се еви ден ти ра ат и од лу ки во врска со ра бот ни те од но си или слич ни од луки? Во кни га та на од лу ки се еви ден ти ра ат са мо од луки те кои сод руж ни ците/сод руж ни кот ги до не су ва ат сог лас но ЗТД и до го во рот за друш твото, од нос но Изја ва та за ос но ва ње на друш тво од ед но ли це (од лу ки те на ве де ни во точ ки те 2 и 3 од овој на пис). Да ли друш тво то тре ба да во ди Кни га на од луки? Сод руж ни ците/сод руж ни кот, мно гу чес то за одре де ни пра ша ња не до не су ва ат од лу ки во писме на форма, а ако ги до не сат ис ти те или ни ка де не ги евиден ти раат, или ги еви ден ти ра ат во де ло вод ник, а не во по себ на Кни га на од луки. Во ЗТД, не е про пи ша на каз на ако друш тво то не во ди Кни га на од луки, но на по ме ну ва ме де ка во пододдел 4 - Одговорност за донесените одлуки и Книга на одлуки во член 223 е пропишана одговорност на содружниците за донесените одлуки, а во член 224 од ЗТД е про пи ша на об врска управителот да води Кни га на од луки. Тоа зна чи дека, друш тво то тре ба да во ди Кни га на од луки, од нос но си те од лу ки кои ги до не су ва Со би рот на сод руж ни ци тре ба да се еви ден ти ра ат во Кни га та на од луки, вклу чу вај ќи ја и од лу ка та за рас пре делба на до бив ката, ка ко и од лу ка та за пок ри ва ње на за гу бата. Важно: И во друш тво ос но ва но од ед но ли це (ДО ОЕЛ), од лу ки те се еви ден ти ра ат во Кни га та 48 REPREZENT APRIL 4/2016

Деловно право на од лу ки вед наш по до не су ва ње то и се за ве ру ва ат со пот пис од единстве ни от сод руж ник. Тоа зна чи и уп ра ви те лот во друш тво со ог ра ни че на од го ворност ос но ва но од ед но ли це (ДО ОЕЛ), сог лас но ЗТД има об врска во Кни га та на од луки, да ги еви ден ти ра си те од лу ки до не се ни од сод руж ни кот. 5. УВИД ВО КНИ ГА ТА НА ОД ЛУКИ Во член 224 став 2 од ЗТД, со цел прав на си гур ност и заш ти та на се кој сод руж ник, про пи ша но е пра во на увид во Кни га та на од луки. Упра ви те лот на друш тво то на се кој сод руж ник, е дол жен без од ла га ње да му овоз можи: Непос ре ден увид во Кни га та на од лу ки (Уви дот мо же да го из врши сам или пре ку по мош ник); На не го во ба ра ње да му дос тави ко пии од одлу ки те за кои тој из ра зил ин те рес. Сод руж ни кот мо же и по суд ски пат да ба ра увид во Кни га та на од лу ки или ко пии од од лу ките. Су дот ба ра ње то би тре ба ло да го дос тави до друш твото, а не до уп ра ви те лот, би деј ќи уп ра ви телот е дол жен во Кни га та на од лу ки са мо ажур но да ги еви ден ти ра од лу ки те до не се ни од Со би рот на сод руж ни ци те или од лу ки те до не се ни пре ку до пишу вање. 6. ФОР МА И СОД РЖИ НА НА КНИ ГА ТА НА ОД ЛУКИ Фор ма та и сод ржи на та на Кни га та на од лу ки не е про пи ша на ни ту во ЗТД, ни ту во под за кон ски акт (Пра вил ник и слично). Тоа зна чи ос та ве на е сло бо да друш тво то да ја од ре ди фор ма та и сод ржи на та на Кни га та на од луки. Кни га та на од лу ки мо же да се во ди во хар ти е на фор ма или елек трон ски, под ус лов да се обез бе ди неј зи на та ве ро дос тој ност. На при мер, покрај одлуките и записниците/материјалот за изјаснување, Кни га та на од лу ки би мо же ло да ги сод ржи сле дни ве по да тоци: Р. бр. Да та на до не су ва ње на одлу ката Ар хив ски број под кој е за ве дена Опис За бе лешка 1 2 3 4 5 1 25.02.2016 05/1-16 2 25.02.2016 05/2-16 3 11.04.2016 05/3-16 4 11.04.2016 05/4-16 5 20.05.2016 05/5-16 6 20.05.2016 05/6-16 Записник од одржан Собир на содружници Од лу ка за усво ју ва ње на го диш на та смет ка за 2015 го дина Записник од одржан Собир на содружници Од лу ка за рас пре дел ба на до бив ка та за 2015 го дина Записник од одржан Собир на содружници Од лу ка за про ме на на уп рави тел Друш тво то за 2015 го ди на оства ри ло до бив ка по ода но чу вање во из нос од 2.800.000 де нари Не то до бив ка та е рас пре де лена за ре зерви, за ди ви ден да на вло жу ва чи те и за ре ин вести ра на до бив ка во из нос од 1.500.000 де нари Но ви от уп ра ви тел на друш твото Стојан Стоја нов ста пу ва на долж ност од де нот по упи сот на про ме ни те во Тр гов ски от ре гистар 7............ REPREZENT APRIL 4/2016 49

Работни односи БЕ НИ ФИ ЦИ РАН СТАЖ СТА ЖОТ НА ОСИ ГУ РУ ВА ЊЕ КОЈ СЕ СМЕ ТА СО ЗГО ЛЕ МЕ НО ТРА ЕЊЕ Биљана николовска Ра бот ни ци те кои сe вра бо те ни на ра бот ни мес та кои ба ра ат по го лем фи зич ки и ум ствен на пор или при из вршу ва ње на ра бот ни те обврски се из ло же ни на теш ки ус ло ви за ра бота, има ат пра во на стаж со зго ле ме но тра е ње (бени фи ци ран стаж). Оваа ма те ри ја е оп фа те на со За ко нот за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру ва ње ("Служ бен вес ник на РМ", број 98/12...27/16 во по на та мош ни от тек ст За ко нот), Пра вил ни кот за ут врду ва ње на ра бот ни те мес та на кои стажот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње ("Служ бен вес ник на РМ", број 32/11 во по на та мош ни от тек ст Пра вил ни кот) и За конот за при до не си од за дол жи тел но со ци јал но оси гу ру ва ње ("Служ бен вес ник на РМ", број 142/08...217/15). ПРА ВО НА ПЕН ЗИС КО ИН ВА ЛИД СКО ОСИ ГУ РУ ВАЊЕ Пра ва та од пен зис ко то и ин ва лид ско то оси гу рува ње се не о ту ѓиви, лич ни ма те ри јал ни пра ва кои не мо жат да се пре не су ва ат на дру ги лица, не мо жат да зас та рат, а се стек ну ва ат и ос тва ру ва ат во за вис ност од на чи нот, дол жи на та и обе мот на вло жу вa ње то на сред ства та за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру вање. Зако нот за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру ва ње за тер минот "ра бот ни кот" го ко рис ти тер ми нот "оси гу ре ник". Пра во на Ста рос на пен зи ја оси гу ре ни кот стек нува ко га ќе на пол ни 64 го ди ни жи вот (маж), од нос но 62 годи ни жи вот (жена), и нај мал ку 15 го ди ни пен зис ки стаж. Овие го ди ни на жи вот ја прет ста ву ваат ста рос ната гра ница. Во стаж на оси гу ру ва ње се смета: - вре ме то што ра бот ни кот по на пол не ти 15 го ди ни воз раст го по ми нал во ра бо тен од нос, - бил за дол жи тел но оси гу рен за тој пе ри од, и - бил пла тен при до не сот за ПИО за тој пе риод. НА МА ЛУ ВА ЊЕ НА СТА РОС НА ТА ГРА НИЦА Ста рос на та гра ни ца за ос тва ру ва ње на ста рос на пен зи ја мо же да се на ма ли во за вис ност од оп ре деле ни ус ло ви и тоа: - ра бот ни кот да има нај мал ку 15 го ди ни стаж, - при до не сот за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру ва ње да е пла тен, - ра бот ни кот да ра бо ти на ра бот но мес то за кое ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње, и - ра бот ни кот на ова ра бот но мес то да ра бо ти оп реде лен број на го дини. Ста рос на та гра ни ца се на ма лу ва во за вис но од сте пе нот на зго ле му ва ње то на ста жот. На ма лу ва ње то на ста рос на та гра ни ца за стек ну вање пра во на ста рос на пен зи ја во за вис ност од ста жот што се сме та со зго ле ме но тра е ње е при ка жа но во та бе ла та што следи. На ма лу ва ње на ста рос на гра ница Го ди ни по ми на ти на ра бота За ефектив но поми на ти ме сеци Се сме та ат во стаж од по 1 го дина за се кои 7 го дини 12 ме сеци 13 ме сеци по 1 го дина за се кои 6 го дини 12 ме сеци 14 ме сеци по 1 го дина за се кои 5 го дини 12 ме сеци 15 ме сеци по 1 го дина за се кои 4 го дини 12 ме сеци 16 ме сеци по 1 го дина за се кои 3 години и 6 ме сеци 12 ме сеци 17 ме сеци по 1 го дина за се кои 3 години 12 ме сеци 18 ме сеци При мер 1: На ра бот ник, на ра бот но мес то во зач на то вар но мо тор но во зи ло со но си вост од 7 и по ве ќе тони, за се кои по ми на ти 6 го ди ни на ова ра бот но мес то за кое ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње и тоа за се кои 12 ме се ци ефек тив на ра бо та се сме та во стаж од 14 ме се ци му се на ма лу ва старос на та гра ни ца за 1 го дина. Ова зна чи де ка овој ра бот ник (маж) ако ра бо тел на ова ра бот но мес то 6 го ди ни мо же да се пен зи о ни ра со 63 го диш на 50 REPREZENT APRIL 4/2016

Работни односи воз раст. Ако овој ра бот ник (маж) ра бо тел 12 го дини на ова ра бот но место, ќе се пен зи о ни ра со 62 го диш на воз раст. Во слу чај ра бот ни кот да ра бо тел на ова ра бот но мес то по мал ку од 6 ме се ци не ма пра во на на ма лу ва ње на ста рос на та гра ница. Работ но то мес то во зач на то вар но мо тор но во зи ло со но си вост од 7 и по ве ќе то ни со зго ле ме но тра е ње на ста жот 12/14 е да ден во Пра вил ни кот во де лот "Град ски и ја вен па тен со об ра ќај". На ра бот ни ци те кои ра бо тат на ра бот ни мес та кои се из ве ду ва ат под зем ја и кои во те кот на оси гу ру вање то би ле рас по ре дени на ра бот ни мес та со раз лич ни сте пе ни на зго ле му ва ње на ста жот на оси гу ру вање, ста рос на та гра ница им се на ма лу ва про пор ци о нал но на вре ме то по ми на то на тоа ра бот но место. Вкуп но то на ма лу ва ње на ста рос на та гра ни ца се ут врду ва ка ко збир на про пор ци о нал но ут врде ни те на ма лу ва ња за се кој по е ди не чен пе риод. СТА ЖОТ НА ОСИ ГУ РУ ВА ЊЕ КОЈ СЕ СМЕ ТА СО ЗГО ЛЕ МЕ НО ТРА ЕЊЕ Ста жот на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње се сме та во за вис ност од те жи ната, штет носта, од нос но при ро да та на ра бо тата. Сте пе нот на зго ле му ва ње то на ста жот на оси гу рува ње за ви си од те жи на та на штет нос та на ра бо тата, од нос но од при ро да та на ра бо тата, та ка што ра ботни те мес та се рас по ре ду ва ат во 5 групи, со тоа што се кои 12 ме се ци ефек тив на ра бота, се сме та ка ко 14, 15, 16, 17, од нос но 18 ме се ци стаж на оси гу ру вање. Ра бот ни мес та на кои ра бо те ње то е осо бе но теш ко и штет но по здрав је то на ра бот ни ците, мо же да се утврдат ка ко ра бот ни мес та со стаж на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње ако се ис пол не ти сле дни ве ус лови: 1. При из вршу ва ње то на ра бо ти те да по стојат поз начи тел ни штет ни вли ја ни ја врз здрав стве на та состој ба и врз ра бот на та спо соб ност на ра бот ни ци те и пок рај тоа што се превзе ме ни мер ки за от страну ва ње то и на ма лу ва ње то на штет ни те вли ја нија; 2. Из вршу ва ње то на ра бо та та да е непос ре дно пок рај из во ри те на штет ни те вли ја ни ја во неп ре ки на ти от тек на ра бо та та и 3. Ра бо ти те да ги из вршу ва ист ра бот ник со пол но ра бот но време, од нос но 4. Ра бо ти те да ги из вршу ва ист ра бот ник со скра те но ра бот но вре ме кое е пред ви де но за од дел ни работ ни мес та по ра ди по себ ни те ус ло ви за ра бо та и по ра ди тоа се сме та ка ко ра бот ни кот да ра бо тел со пол но ра бот но време. Ста жот на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње се сме та и за оп ре де ле ни про фе си о нал ни деј ности. Векот на врше ње на про фе си о нал на та деј ност мо же да би де ог ра ни чен со на пол ну ва ње на оп ре де ле ни го ди ни воз раст на ра бот ни кот. Ова е слу чај со за ни ма ња во кои по ра ди при ро да та и те жи на та на ра бо тата, фи зио лош ки те фун кции на ор га низ мот опа ѓа ат во тол ка ва ме ра што на ра бот ни кот му го оне воз мо жу ва ат на тамош но то ус пеш но врше ње на ис та та про фе си о нал на деј ност. Ра бо те ње то на овие ра бот ни мес та мо же да се ут врдат ка ко ра бот ни те мес та на кои ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра ење. Ста жот на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње им се сме та и на след ни те оси гу ре ни ците: ра бот ни ци со телес но ош те ту ва ње од нај мал ку 70%, во е ни ин ва ли ди од I до VI група, ци вил ни ин ва ли ди од вој на та од I до VI група, сле пи лица, ли ца за бо ле ни од дис тро фи ја и сродно мус кул ни и нев ро мус кул ни за бо лу вања, од па рапле гија, це реб рал на и дет ска па ра ли за и од мул тип лекс скле роза. За овие оси гу ре ни ци ус лов за на ма лу ва ње на ста рос на та гра ни ца не се ус ло ви те и ви дот на ра ботно то ме со ту ку нив на та здрав стве на сос тојба. На овие оси гу ре ни ци се кои 12 ме се ци по ми на ти на ра бо та, им се сме та ка ко 15 ме се ци стаж, а ста рос на та гра ни ца се на ма лу ва за по 1 го ди на за се кои 5 го ди ни ра бота, без ог лед на тоа да ли ра бо те ле со полно работно време или со скра те но ра бот но вре ме што се сме та ка ко да ра бо те ле со пол но ра бот но време. Утврду ва ње на стаж на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње се врши по под не се но ба ра ње од оси гу ре ни кот до фи ли ја ла та на Фон дот спо ред мес то то на оси гу ру вање. По ис клу чок, оп ре де ле ни ка те го рии на оси гу рени ци мо же да стек ну ва ат и ос тва ру ва ат пра во на пен зи ја под по себ ни ус ло ви пред ви де ни со За ко нот за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру вање. Во оваа ка те го ри ја спа ѓа ат оси гу ре ни ци те од: одбра ната, внат реш ните ра боти, каз нено-поправ ните ус та но ви и вос питно-поправ ните до мови. Во Прег ледот со по да то ци од ма тич на та еви денција на оси гу ре ни ци те што го из гот ву ва Фон дот за ПИО, два па ти го дишно, за се кој оси гу ре ник кој е при ја вен во за дол жи тел но со ци јал но оси гу ру ва ње, сод ржа ни и по да то ци за стаж на оси гу ру ва ње кој се сме та со зго ле ме но тра ење. Об врз ни ци те за при ја ву ва ње на по да то ци за воспоста ву ва ње и во де ње на ма тич на та еви денција, за REPREZENT APRIL 4/2016 51

Работни односи до пол ни тел но ут врден пен з и с ки стаж, се долж ни во рок од 8 ра бот ни де на од де нот на пра во с ил нос та на ре шени ето, од нос но од де нот на ут врду ва ње на фак тич ка та сос тој ба за ра бо ти те на кои ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње да ги дос та ват до Фон дот. КО МИ СИ ЈА ЗА РЕ ВИ ЗИ ЈА НА РА БОТ НИ МЕСТА На пред лог - ини ци ја ти ва на ра бо то да ва чот, Ко миси ја за ре ви зи ја на ра бот ни мес та на кои ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње мо же да ут врди и дру ги ра бот ни мес та кои не се оп фа те ни со Пра вил ни кот. Ко ми си ја та сос та ве на од ком пе тентни ли ца од об лас та на без бед нос та и здрав је при ра бо та и од об лас та на пен зис ко то и ин ва лид ско то оси гу ру ва ње по прет ход но при ба ве но мис ле ње од со од вет ни струч ни ор га ни за ции мо же да ут врди: - ра бот ни мес та за кои ста жот ќе би де со зго ле ме но тра е ње, и - сте пе н на на ма лу ва ње на ста рос на та гра ни ца за тоа ра бот но место. Ко ми си јата врши ре ви зија на ра бот ни те мес та за кои ут врди ла ста ж на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње нај доц на во рок од 5 го ди ни од де нот на утврду ва ње то на ра бот ните мес та и на ра бот ни те мес та ут врде ни во Пра вил ни кот. ПРА ВИЛ НИ КОТ ЗА УТ ВРДУ ВА ЊЕ НА РА БОТ НИТЕ МЕС ТА НА КОИ СТА ЖОТ НА ОСИ ГУ РУ ВА ЊЕ СЕ СМЕ ТА СО ЗГО ЛЕ МЕ НО ТРА ЕЊЕ Ра бот ни те мес та на кои ра бо тат ра бот ни ци те на кои ста жот на оси гу ру ва ње им се сме та со зго ле ме но тра е ње се ут врде ни со Пра вил ни кот за ут врду ва ње на ра бот ни те мес та на кои ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра ење. Напомена: Пра вил ни кот е се уш те во си ла иа ко е до не сен сог лас но член 126-а од Ста ри от За кон за пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру ва ње ("Служ бен вес ник на РМ", број 80/93...156/10) Но ви от За кон упа ту ва на овој пра вил ник во член 110. Нов пра вил ник се уш те не е до не сен. Спо ред Пра вил ни кот ста жот на оси гу ру ва ње со зго ле ме но тра е ње им се сме та на ра бот ни ци те на ра бот ни те мес та на кои што: 1. Ра бо та та е осо бе но теш ка и вли јае штет но врз здравстве на та сос тој ба и ра бот на та спо соб ност на ра ботни кот, и пок рај тоа што се при ме не ти си те оп шти и по себ ни заш тит ни мер ки ут врде ни со про пи сите, ка ко и дру ги те мер ки што мо жат да вли ја ат врз от стра нува ње то и на ма лу ва ње то на штет ни те вли ја нија. 2. По ра ди при ро да та и те жи на та на ра бо тата, фи зи олош ки те фун кции на ор га низ мот опа ѓа ат во тол кава ме ра што на ра бот ни кот му го оне воз мо жу ва ат на та мош но то ус пеш но врше ње на ис тата. Напомена: Во пра вил ни кот ра бот ни те мес та се да де ни по аз бу чен ред за по лес но пре ба ру вање. Пра вил ни кот за ут врду ва ње на ра бот ни те мес та на кои ста жот на оси гу ру ва ње се сме та со зго ле ме но тра е ње мо же да го нај де те на на ша та веб страна. ПРЕСМЕТ КА НА ПРИ ДО НЕ СИ ЗА БЕ НИ ФИ ЦИ РАН СТАЖ Со За ко нот за при до не си од за дол жи тел но со ци јално оси гу ру ва ње ка ко ви д на при до не с од за дол жи тел но со ци јал но оси гу ру ва ње е ут врде н при до не со т за стаж на оси гу ру ва ње кој се сме та со зго ле ме но тра е ње. Освен ис пла та та на стап ка од 18% за за дол жи телно пен зис ко и ин ва лид ско оси гу ру ва ње, за оси гу ре ници те на кои ста жот им се сме та со зго ле ме но тра е ње се ис пла ту ва до пол ни тел на ста п ка на при до не сот за пен зис ко то и ин ва лид ско то оси гу ру ва ње. До пол ни тел на ста п ка на при до не сот во за вис ност од ста жот со зго ле ме но тра е ње е да де на во след ни от та бе ла рен при каз: Ста п ката надо пол ни те лен при до не с За ефек тив но по ми на ти ме сеци Се сме та ат во стаж од 9% 12 ме сеци 18 ме сеци 7,5% 12 ме сеци 17 ме сеци 6% 12 ме сеци 16 ме сеци 4,5% 12 ме сеци 15 ме сеци 3% 12 ме сеци 14 ме сеци 1,5% 12 ме сеци 13 ме сеци Об врз ник за пла ќа ње на при до не сот за пензи ско то и ин ва лид ско то оси гу ру ва ње за ста жот на оси гу ру ва ње што се сме та со зго ле ме но тра е ње е ра бо то да вачот за сво и те вра бо те ни на кои ста жот на оси гу ру ва ње им се сме та со зго ле ме но тра е ње, сог лас но со за кон. При мер 2: Прак ти чен при мер за пресмет ка на пла та за врше ње на ра бо ти и за да чи на кои ефек тив но поми на ти 12 ме се ци се сме та ат во стаж на оси гу рува ње ка ко 15 ме сеци 52 REPREZENT APRIL 4/2016

Работни односи Р. бр. Опис Стап ка Из нос 1 Бру то пла та 30.000 2 При до не си за за дол жи тел но ПИО 18% 5.400 3 При до не си за за дол жи тел но здравстве но оси гу ру ва ње 7,3% 2.190 4 До пол ни те лен при до нес за за должи тел но оси гу ру ва ње во слу чај по вре да и про фе си о нал но за болу ва ње 0,5% 150 5 При до нес за за дол жи тел но оси гуру ва ње во слу чај на не вра бо те ност (при до нес за вра бо ту ва ње) 1,2% 360 6 Вкуп ни при до не си 27% 8.100 7 Бру то пла та на ма ле на за при до неси (7=1-6) 21.900 9 Лич но ос ло бо ду ва ње 7.357 10 Да ноч на ос но ва за прес ме тка на пер со на лен да нок на до ход 14.543 11 Пер со на лен да нок 10% 1.454 12 Не то пла та (12=1-6-11) 20.446 Доп ла та на при до нес за стаж со зго ле ме но тра ење При до не си за за дол жи тел но ПИО (1x4,5%) 4,5% 1.350 По пол ну ва ње на МПИН пресмет ка та за ли це то што со бе не фи ци ран стаж се пра ви во два ре да во кој во први от ред се при ка жу ва ре дов но пла та та а во вто ри от ред са мо пресмет ка та за при до не сот за за дол жи тел но ПИО што се доп ла ќа до пол ни тел но за при до не сот за ста жот на оси гу ру ва ње што се сме та со зго ле ме но тра ење: ПРВ РЕД во МПИН: По пол ну ва ње на об ра зе цот МПИН Во по ле 3.0 до по ле 3.4-ц се по пол ну ва ат по да то ци за оси гу ре ни кот и тоа: ЕМБГ, Пре зиме, Име и Број на де лов на еди ница, Оз на ка на под рач на та еди ница за из да ва ње на пот врди за пла тен при до нес за здрав стве но оси гу ру вање, Оз на ка на оп шти на та на об врз ни кот за пла ќа ње на при до не си и пер со на лен да нок; По ле 3.5 - Тра е ње на стаж во де нови... 31 По ле 3.6 - Ефек тив на ра бо та - ча сови... 184 По ле 3.7 - Из нос за ефек тив на ра бота... 20.446 По ле 3.14 - Ос но ви ца за пресме ту ва ње на при до нес - бру то пла та во вку пен из нос... 30.000 По ле 3.15 - При до нес за за дол жи тел но ПИО... 5.400 По ле 3.40 - При до нес за за дол жи тел но здрав стве но оси гу ру вање... 2.190 По ле 3.42 - До пол ни те лен при до несза здрав стве но оси гу ру вање... 150 По ле 3.44 - При до нес за оси гу ру ва ње вослу чај на нев ра бо те ност... 360 По ле 3.46 - Пер со на лен да нок на до ход... 1.454 По ле 3.17 - Ши фра за вид на стаж на оси гу ру вање... 0050 По ле 3.30 - Број на пријава/одјава од задолжително социјално осигурување... 1 По ле 3.13 - Не то плата... 20.446 По ле 3.31 - Ефек тив на не то плата... 20.446 ВТОР РЕД во МПИН за ис то то лице: По пол ну ва ње на об ра зе цот МПИН Во по ле 3.0 до по ле 3.4-ц се по пол ну ва ат по да то ци за оси гу ре ни кот и тоа: ЕМБГ, Пре зиме, Име и Број на де лов на еди ница, Оз на ка на под рач на та еди ница за из да ва ње на пот врди за пла тен при до нес за здрав стве но оси гу ру вање, Оз на ка на оп шти на та на об врз ни кот за пла ќа ње на при до не си и пер со на лен да нок; По ле 3.5 - Тра е ње на стаж во де нови... 0 По ле 3.6 - Ефек тив на ра бо та - ча сови... 0 По ле 3.7 - Из нос за ефек тив на ра бота... 0 По ле 3.14 - Ос но ви ца за пресме ту ва ње на при до нес - бру то пла та во вку пен из нос... 0 По ле 3.15 - При до нес за за дол жи тел но ПИО... 0 По ле 3.40 - При до нес за за дол жи тел но здрав стве но оси гу ру вање... 0 По ле 3.42 - До пол ни те лен при до несза здрав стве но оси гу ру вање... 0 По ле 3.44 - При до нес за оси гу ру ва ње вослу чај на нев ра бо те ност... 0 По ле 3.46 - Пер со на лен да нок на до ход... 0 По ле 3.17 - Ши фра за вид на стаж на оси гу ру вање... 6103 По ле 3.18 - Сте пен на згол. за стаж со згол. тра ење... 3 По ле 3.19а - Од ден... 1 По ле 3.19б - До ден... 31 По ле 3.20 - Вкупно денови... 31 По ле 3.21 - Ос но ви ца за стаж со згол. тра ење... 30.000 По ле 3.22 - Из нос на при до нес за стаж со згол. тра е ње... 1.350 По ле 3.30 - Број на пријава/одјава од задолжително социјално осигурување... 1 По ле 3.13 - Не то плата... 0 По ле 3.31 - Ефек тив на не то плата... 0 На по мена: Во по ле 3.18 се вне су ва ши фра во завис ност за кој сте пен на зго ле му ва ње за стаж со зго ле ме но тра е ње се пресме ту ва пла тата. REPREZENT APRIL 4/2016 53

Девизно работење НА ЧИ НИ И УС ЛО ВИ ЗА НАП ЛА ТА И ПЛА ЌА ЊЕ ВО ЕФЕК ТИВ НИ СТРАН СКИ ПА РИ (ДЕ ВИЗИ) Иван СТОЈАНОВ Во За ко нот за де виз но ра бо те ње "Служ бен вес ник на РМ", број 34/01...23/16, член 27 е дефи ни ра но де ка ре зи ден ти те кои се тр гов ски друш тва, тр гов ци по е динци и под руж ни ци на стран ски прав ни ли ца мо жат да вр шат пла ќа ња и нап ла ти во ефек тив ни стран ски па ри во трансак ци и те со не ре зи ден ти на на чин и под ус ло ви кои ги про пи шу ва На род на та бан ка на Ре пуб лика Ма ке до нија. Сог лас но то а, за поч ну вај ќи од 1 Мај 2016 го ди на во при ме на вле гу ва но ва та Од лу ка до не се на во "Служ бен Вес ник на РМ", брoj 42/16 со ко ја се оп ре де лу ва на чи нот и усло ви те под кои тр гов ски те друш тва, тр гов ци те по е динци и под руж ни ци те на стран ски прав ни ли ца во Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја (во про дол жение: ре зи ден тите) мо жат да вр шат нап ла та и пла ќа ње во ефек тив ни стран ски па ри во трансак ци и те со не ре зи ден ти те и до ку мен та ци ја та ко ја што се под не су ва до ов лас те ни те бан ки за врше ње на пла тен про мет со стран ство. КОЈ МО ЖЕ ДА ВРШИ НАП ЛА ТА ВО ЕФЕК ТИВ НИ СТРАН СКИ ПА РИ (ДЕ ВИЗИ) ОД НЕ РЕЗ ДЕНТИ? Сог лас но од лу ка та ре зи ден ти те мо жат да вр шат нап ла та во ефек тив ни стран ски па ри од не ре зи ден ти са мо врз ос но ва на: 1. Из воз на сто ки и из воз на ус лу ги да де ни во ме ѓуна род ни от тран спорт. 2. Про да ва ње до маш на и стран ска стока на фи зич ки ли ца во сло бод на ца рин ска про дав ница. 3. Снаб ду ва ње стран ски воз ду хоп лов ни ле та ла со го ри во и ма зиво. 4. Про да ва ње про из во ди и да ва ње ус лу ги во во зовите, ко ли те за спи е ње и ва гон-рес то ра ните. 5. При ре ду ва ње иг ри на сре ќа во ка зи но на не ре зиден ти те фи зич ки лица. 6. Про да ва ње прех ран бе ни и дру ги про из во ди на пат ни ци те во воз ду хоп лов ни те ле тала. 7. Врше ње ае род ром ски ус луги. 8. Да ва ње ус лу ги и врше ње нап ла та врз ос но ва на друм ски так си и па та рини, гра нич но оси гу ру ва ње и де зин фек ци ја на мо тор ни во зи ла од стран ски фи зич ки лица. 9. Про да ва ње сто ки и ус лу ги на фи зич ки ли ца во про дав ни ца ло ци ра на во ме ѓуг ра нич ни от прос тор на ае род ро мот или ме ѓу ца рин ски те ис пос тави на влез и из лез во Ре пуб ли ка Ма ке до нија. Ре зи ден ти те кои вр шат нап ла та во ефек тив ни стран ски па ри - де ви зи од не ре зи ден ти пот реб но е ефек тив ни те стран ски па ри да ги вне сат на сво ја та де виз на смет ка во ов лас те на та бан ка во рок од два ра бот ни де на од при е мот на ефек ти вата. При уп ла та та на ефек ти ва та ре зи ден ти те се долж ни до ов лас те на та бан ка да ја дос та ват и след на та до ку мен та ција: За из воз на стоки: единствен ца рин ски до ку мент за из воз или склу чен до го вор за из воз кој што пред виду ва аван сна нап лата; За из воз на ус лу ги да де ни во ме ѓу на род ни от транспорт: фак ту ра за из врше на ус лу га или склу чен до го вор за да ва ње ус лу га на не ре зи дент, ка ко и ва жеч ка ли ценца за врше ње ја вен пре воз во ме ѓуна род ни от со об ра ќај из да де на од Ми нис тер ство то за тран спорт и врски; За Про да ва ње до маш на и стран ска стока на физич ки ли ца во сло бод на ца рин ска про дав ни ца и про да ва ње прех ран бе ни и дру ги про из во ди на пат ни ци те во воз ду хоп лов ни те ле та ла одоб ре ние од Ца рин ска та уп ра ва на Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја за от во ра ње сло бод на ца рин ска про дав ни ца или за про даж ба во воз ду хоп лов ни ле та ла на прехран бе ни про из во ди и дру ги пот реб ни про из во ди на пат ни ци те во воз ду хоп лов но то ле тало; За снаб ду ва ње стран ски воз ду хоп лов ни ле та ла со го ри во и ма зиво: единствен ца рин ски до ку мент со вид на тран сак ци ја снаб ду ва ње пре воз ни сред ства во ме ѓу на род ни от со об ра ќај; За Про да ва ње про из во ди и да ва ње ус лу ги во во зовите, ко ли те за спи е ње и ва гон-рес то ра ните: до каз за соп стве ност или за за куп или ко рис те ње шин ски во зи ла со ко ли за спи е ње и ва гон-рес то рани; 54 REPREZENT APRIL 4/2016

Девизно работење За про мет ос тва рен од при ре ду ва ње иг ри на сре ќа во ка зи но на не ре зи ден ти те фи зич ки лица: ли ценца за при ре ду ва ње иг ри на сре ќа во ка зино, из да де на од Вла да та на Ре пуб ли ка Ма ке до нија; За про мет ос тва рен од врше ње ае род ром ски услуги: до ку мент за из врше на ус луга; За да ва ње ус лу ги и врше ње нап ла та врз ос но ва на друм ски так си и па та ри ни и де зин фек ци ја на мотор ни во зи ла од стран ски фи зич ки ли ца - до го вор со над ле жен држа вен ор ган или дру га над леж на држав на инс ти ту ци ја со кој ре зи ден тот се ов лас тува да врши нап ла та на друм ски так си и па та рини, од нос но нап ла та врз ос но ва на де зин фек ци ја на мо тор ни во зила; За врше ње ак тив нос ти за гра нич но оси гу ру вање, ре ше ние за упис или те ковна сос тој ба од тр говски от ре гис тар и ре гис та рот на дру ги прав ни лица, кој што тре ба да би де из да ден со да тум не по стар од 1 го дина, во кој е на ве де но де ка тр гов ско то друш тво има деј ност за врше ње ра бо ти на оси гуру вање; За ос тва ре ни про мет од про да ва ње сто ки и ус луги на фи зич ки ли ца во про дав ни ца ло ци ра на во ме ѓуг ра нич ни от прос тор на ае род ро мот или ме ѓу ца рин ски те ис пос тави на влез и из лез во Ре пуб ли ка Ма ке до нија: за пис ник склу чен ме ѓу ре зи ден тот и над леж на та ца рин ска под руж ни ца во чиј сос тав ќе ра бо ти про дав ни цата, за уре ду ва ње на на чи нот на снаб ду ва ње на про дав ни ца та со стоки, асор ти манот на сто ки те ко иш то ќе се про да ва ат и нив на та кон тро ла и еви денција. На по мена: Сог лас но За ко нот за де виз но ра бо тење член 4 став 6 заб ра не то е нап ла та или ис пла та во ефек тив ни стран ски па ри на по ба ру ва ња ме ѓу ре зи денти. ПО ДИГ НУ ВА ЊЕ НА ЕФЕК ТИВ НИ СТРАН СКИ ПА РИ ОД БАНКА: Ре зи ден ти те мо жат да по ди га ат ефек тив ни странски па ри од сво и те тран сак цис ки смет ки во де ви зи со дос та ву ва ње на след ни те до ку менти: За служ бе ни па ту ва ња во стран ство: Ба ра ње (на лог) за пла ќа ње во стран ство врз ос но ва на служ бе но па ту ва ње во стран ство. За ис пла та на об врските кон учес ни ци те на иг ра на среќа: Ли ценца за при ре ду ва ње иг ри на сре ќа во казино, из да де на од Вла да та на Ре пуб ли ка Ма кедо нија; Днев на пресмет ка во ко ја се при ка жа ни обврските за пла ќа ње кон учес ни ци те на иг ри те и сос тој ба та на при хо ди те од иг ри те на среќа, пот врде на од од го вор но то ли це на друш твото. За ре зи ден ти кои вр шат ус лу ги во ме ѓу на родни от тран спорт: Пресмет ка за про сеч ни те ме сеч ни тро шо ци од прет ход на та го дина, ут врде ни врз ос но ва на кни го вод стве ни те по да тоци, пот реб ни за службе ни те па ту ва ња на ра бот ни ци те во стран ство, ка ко и за пла ќа ње дру ги тро шо ци во врска со тран спорт но то сред ство, од нос но пресмет ка на пред ви де ни ме сеч ни тро шо ци за те ков на та го дина; Со од вет но об разло же ние за зго ле ме ни от из нос за ис пла та на ефек тив ни стран ски пари, до кол ку друш тво то поч ну ва за прв пат со таа деј ност или друш тво то соз да ло тех нич ки или дру ги пре дусло ви за зго ле ме ни ак тив нос ти или пот ре би од зго ле мен из нос на ефек тива; Ва жеч ка ли ценца за врше ње ја вен пре воз во ме ѓу на род ни от со об ра ќај из да де на од Ми нистер ство то за тран спорт и врски. Овие ре зи ден ти кои вр шат ус лу ги на ме ѓу на ро ден тран спорт мо жат да др жат во бла гај на ефек тив ни стран ски па ри во ви си на на про сеч ни те ме сеч ни трошо ци од прет ход на та го ди на ут врде ни врз ос но ва на кни го вод стве ни по да то ци и нив мо жат да ги ко рис тат за служ бе ни па ту ва ња на ра бот ни ци те во стран ство, ка ко и за пла ќа ње дру ги тро шо ци во врска со транспорт но то сред ство или за пред ви де ни те ме сеч ни тро шо ци за те ков на та го дина. Си те до ку мен ти кои се дос та ву ва ат до ов лас те ни те бан ки, а кои се пот реб ни за вне су ва ње или по диг ну вање на ефек тив ни стран ски па ри тре ба да би дат дос таве ни во ори ги нал или за ве ре ни кај но тар а до кол ку не се на пи ша ни на ма ке дон ски ја зик за ис ти те пот реб но е да би де дос та вен и пре вод од стра на на ов лас тен суд ски пре ве ду вач. На по мена: До за поч ну ва ње со при ме на на но ва та од лу ка од 1 Мај 2016 го ди на во си ла ос та ну ва од лу ка та за ус ло ви те и на чи нот под кои ре зи ден ти те мо жат да вр шат нап ла та и пла ќа ње во ефек тив ни стран ски па ри во тран сак ци и те со не ре зи ден ти "Служ бен вес ник на РМ", број 80/06...151/13). REPREZENT APRIL 4/2016 55

Банки ОП ШТИ СМЕТ КО ВОД СТВЕ НИ ПРИНЦИ ПИ ВО КНИ ГО ВОД СТВЕ НО ТО ЕВИ ДЕН ТИ РА ЊЕ И ИЗ ГОТ ВУ ВА ЊЕ НА ФИ НАН СИС КИ ТЕ ИЗ ВЕШ ТАИ КАЈ БАН КИТЕ Ацо димитровски Ме то до ло ги ја та за еви ден ти ра ње и вред нува ње на смет ко вод стве ни те став ки и за подго тов ка на фи нан сис ки те из веш таи ("Служ бен вес ник на РМ", број 169/09) е до не се на со цел да се уни фи ци ра из гот ву ва ње то на фи нан сиски те из веш таи од стра на на бан ки те во Ре публи ка Ма ке до нија. Таа упа ту ва на во ве ду ва ње на так ви смет ко вод стве ни по ли ти ки со кои на единствен на чин ќе се еви ден ти ра ат де лов ни те ак тив ности, ќе се вред ну ва ат смет ко вод ствени те став ки и ќе се из гот ву ва ат фи нан сис ки те из веш таи. Ме то до ло ги ја та се зас но ва врз Ме ѓу на родни те стан дар ди за фи нан сис ко из вес ту ва ње (МСФИ) иа ко са ма та не ги оп фа ќа си те по е ди ности од ва жеч ки те МС ФИ па за тоа ко га е пот реб но мо же да се упот ре бат со од вет ни те тол ку ва ња од МСФИ, КТМ ФИ (Ко ми си ја та за тол ку ва ње на ме ѓу на род но то фи нан сис ко из вес ту вање) и КМСС (Ко ми те тот за ме ѓу на род ни смет ко водстве ни стан дарди) ка ко до пол ни те лен из вор на кон сул та ции за од ре де ни пра шања. Ме то до ло ги ја та за ед но со Од лу ка та за ви дови те и сод ржи на та на фи нан сис ки те из веш таи на бан ки те ("Служ бен вес ник на РМ", број 169/10) ука жу ва ка ко да се из гот ву ва ат фи нан сис ки те из веш таи на бан ки те со пре ци зи ра ње на кри тери у ми те за кла си фи ци рање, ме рење, приз на вање и обе ло де ну ва ње на се ко ја по зи ција. МО НЕ ТАР НИ И НЕ МО НЕ ТАР НИ СТАВКИ (МСС 21, 23, 28 и 47) За пра вил но ис ка жу ва ње на ефек ти те од мо не тарни те и не мо не тар ни те став ки во фи нан сис ки те из вештаи на бан ките, пот реб но е јас но разгра ни чу ва ње на ис ти те би деј ќи има ат раз ли чен смет ко вод ствен третман: мо не тар ни те став ки да ва ат пра во на нап ла та на не кое по ба ру ва ње или об врска за пла ќа ње во да де на ва лу та (ту ка вле гу ваат: пен зи ите; ко рис ти те за вра боте ни те што се пла ќа ат во пари; об врските за па рич ни ди ви денди; при ма ње или пла ќа ње на соп стве нич ки инстру мен ти или сред ства кои гла сат на од ре де на ва лута), до де ка кај не мо не тар ни те став ки не ма право да се по ба рува, од нос но об врска да се пла ти во не ко ја ва лу та (из но си на прет пла ти за стоки, ус луги, гуд вил, не ма те ри јал ни сред ства, за лихи, нед виж ности, постројки, оп ре ма и ре зер ви ра ња што се под ми ру ва ат со не мо не тар ни сред ства). Тран сак ци и те во стран ска ва лу та по чет но се ис кажу ва ат во де на ри спо ред со од вет ни от де ви зен курс на де нот на тран сак ци јата, со тоа што мо не тар ни те став ки (па рич ни те сред ства, по ба ру ва ња та и об врските кои ќе би дат нап ла те ни или пла те ни во пари) на де нот на из гот ву ва ње на би лан сот на сос тој ба се кур си ра ат по сре ден де ви зен курс на тој ден, до де ка не мо не тар ни те став ки (кај нив не ма по ба ру ва ња или об врски за плаќа ње или нап ла та во пари) се ис ка жу ва ат по ис то рис ка на бав на вред ност (по де ви зен курс на де нот на тран сакци јата) или по об јек тив на вред ност (по де ви зи ни от курс на де нот на оп ре де лу ва ње на об јек тив на та вред ност). Кур сни те раз ли ки пресме та ни при нап ла та та или кур си ра ње то на мо не тар ни те став ки (по кур севи, раз лич ни од оние по по чет но то еви ден ти ра ње во пери о дот или во прет ход ни те фи нан сис ки из веш таи) се приз на ва ат во би лан сот на ус пех за од нос ни от пе риод, но до кол ку про из ле гу ва ат од нето-вред ну ва ње то на бан ка та со стран ско ра бо те ње т.е. од све ду ва ње то на фи нан сис ки те из веш таи на стран ско ра бо те ње во МКД, ис ти те ќе се ис ка жат ка ко од дел ни ком по нен ти во ре ва ло ри за цис ки те ре зерви. ЕВИ ДЕН ТИ РА ЊЕ НА СТРАН СКО РА БО ТЕЊЕ (МСС 21 и 47) Стран ско ра бо те ње има до кол ку до маш на банка пре зе ме прав но ли це во стран ство (под руж ница, 56 REPREZENT APRIL 4/2016

Банки прид ру же но друш тво, за ед нич ко вло жу ва ње или фили ја ла на банка) чии ак тив нос ти се зас но ва ни или се из вршу ва ат над вор од Ре пуб ли ка Ма ке до ни ја или во ва лу та раз лич на од МКД. Гуд ви лот и ко рек ци и те на смет ко вод стве на та вред ност до об јек тив на та вред ност на сред ства та и об врските (од стек ну ва ње то на стран ско то ра бо тење) прет ста ву ва ат сред ства и об врски од стран ско рабо тење, а во фи нан сис ки те из веш таи за стран ско то ра бо те ње се ис ка жу ва ат во фун кци о нал на та ва лу та на тоа ра бо тење. До маш ни те бан ки кои има ат стран ско ра бо те ње при из гот ву ва ње то на сво и те фи нан сис ки из веш таи тре ба да из вршат све ду ва ње на фи нан сис ки те из веш таи на стран ско то ра бо те ње од фун кци о нал на та ва лу та во МКД на след ни от на чин: ги кур си ра ат по сре ден курс на да ту мот на билан сот на сос тој ба си те сред ства и об врски од би лан сот на сос тој ба (вклу чи тел но и спо ред ливи те ин фор ма ции од прет ход ни от пе риод), и ги кур си ра ат по кур се ви на де нот на тран сак ци јата си те при хо ди и рас хо ди во би лан сот на ус пех (вклу чи тел но и спо ред ли ви те ин фор ма ции за прет ход ни от пе риод). Си те кур сни раз ли ки нас та на ти од на ве де но то све ду ва ње на фи нан сис ки те из веш таи на до маш на та бан ка се ис ка жу ва ат ка ко дел од ре ва ло ри за цис ки те ре зерви. При оту ѓу ва ње то на стран ско то ра бо тење, ку му латив ни от из нос на кур сни те раз ли ки по тој ос нов што е еви ден ти ран ка ко дел од ре ва ло ри за цис ки те ре зерви, се приз на ва ат во би лан сот на ус пех ка ко до бив ка или за гу ба од оту ѓу ва њето. ВРШЕ ЊЕ КО РЕК ЦИИ НА ПРЕТ ХО ДЕН ПЕ РИ ОД И ДРУ ГИ СМЕТ КО ВОД СТВЕ НИ ПРО МЕНИ (МСС 8, 22, 36 и 42) Во фи нан сис ки те из веш таи за прет ход ни те пе ри о ди мож ни се греш ки од нај раз лич на при ро да (пресмет ков ни грешки, пог реш но при ме не та смет ковод стве на по ли тика, пог реш но тол ку ва ње на фак ти и слично) што тре ба да се от стра нат со ко рек ци ја на спо ред ли ви те из но си или на по чет на та сос тој ба на сред ствата, об врските и ка пи та лот (во пе ри о дот ко га дош ло до грешка). Во те ков ни от пе ри од ис ка жу ва ат но ви си ту а ции и се до би ва ат но ви ин фор ма ции за сред ства та со кои бан ка та ра бо ти (се ме ну ва дол жи на та на ко рис ни от век, се гаш на та вред ност или ме то дот на амор ти зација), а тоа до ве ду ва до про ме на на до то гаш ни те смет ко вод стве ни оце ни за вред нос та на сред ства та и об врските, па ефек ти те од тие про ме ни ќе тре ба да се приз на ат во би лан сот на ус пех и тоа во пе ри о дот на про ме на та или и во ид ни те пе ри о ди (ако има влија ние во тие пе ри оди). На ба ра ње на МС ФИ или по ра ди пот ре ба за пара лел но ис ка жу ва ње на сос тој би те во фи нан сис ки те из веш таи, мож на е про ме на на смет ко вод стве на та по ли ти ка со ко ја се ко ре ги ра по чет на та сос тој ба на зад ржа на та (аку му ли ра ната) до бив ка и на спо редли ви те из но си од нај ра ни от прет хо ден пе риод. Проме не та та смет ко вод стве на по ли ти ка се спро ве ду ва рет ро ак тив но (фи нан сис ки те из веш таи се ко ре ги ра ат ка ко но ви те ба ра ња да би ле во си ла от се ко гаш) или пер спек тив но (т.е. од де нот на про ме ната). За бе лешка: Си те прет ход но на ве де ни ко рек ции се обе ло де ну ва ат со со од вет ни те став ки на фи нансис ки те из веш таи. КА КО СЕ ТРЕ ТИ РА АТ НАС ТА НИ ТЕ ПО ДА ТУ МОТ НА БИ ЛАН СОТ НА СОС ТОЈБА (МСС 3, 9, 10 и 11) Ме ѓу да ту мот под кој се из гот ву ва би лан сот на сос тој ба и да ту мот ко га се одоб ру ва из да ва ње на фи нан сис ки те из веш таи се слу чу ва ат и нас та ни со кои се ме ну ва об јек тив ни от и ре а лен при каз во фи нан сис ки те из веш таи па пот реб но е ис ти те да се ко ре ги раат. Ту ка ста ну ва збор за нас та ни кои ги пот врду ва ат ус ло ви те што по стое ле на да ту мот на би лан сот на сос тој ба (до би ва ње ин фор ма ци ја де ка не кое сред ство би ло ош те те но на да ту мот на би ланс на сос тој ба па пресме та на та ис прав ка на вред носта тре ба да се ко ре гира; до би ва ње ин фор ма ци ја за вло ше на фи нан сис ка сос тој ба или бан крот на кли ент на бан ка та по ра ди што се зго ле му ва прво бит на та резер ва ција; до би е но соз на ние за по стое ње об врска за бо ну си и наг ра ди кон вра бо те ни те по ра ди што тре ба да се ко ре ги ра рас пре дел ба та на до бив ката; раз решу ва ње на суд ски спор на ште та на бан ка та по ра ди што ќе тре ба да се зго ле мат ре зер ва ци и те врз таа ос нова; раз ре шу ва ње на суд ски спор во ко рист на бан ка та што во ди кон на ма лу ва ње на из но сот за резер ва ција; до би ва ње ин фор ма ци ја ко ја ќе вли јае врз ин тер ни те мо де ли на про ценка; дозна ва ње за греш ки REPREZENT APRIL 4/2016 57

Банки или из ма ми по ра ди што фи нан сис ки те из веш таи би ле не точ ни и слично. При мер: 1. На 15.09.2015 го ди на во по жар е униш тена оп ре ма на бан ка та при што до оси гу ри тел ното друш тво ште та та е при ја ве на на из нос од... 100.000 де н. 2. На 15.01.2016 го ди на по ко неч на та про ценка на ште тата, оси гу ри тел но то друш тво ја из вес тило бан ка та де ка ќе и да де ош те та во из нос од...60.000 де н. Со ог лед де ка над леж ни от ор ган на бан ка та ќе ја одо бри го диш на та смет ка на 25.02.2016 го дина, во смет ко вод ство то ќе се спро ве дат ко рек тив ни кни же ња со кои ќе се ко ре ги ра го диш на та смет ка и фи нан сиски те из веш таи за 2015 го ди на со след ното: КНИ ЖЕ ЊЕ: (1) 12.. - По ба ру ва ња од оси гу ри тел но друш тво...100.000 0215 - Канце ла рис ки ме бел и канце ла рис ка оп рема...100.000 По ба ру ва ње за на до мест на штета (2) 6420 - Исправ ка на вред носта (за гу ба по ра ди ош те ту вање)...40.000 12.. - По ба ру ва ња од оси гу ри тел но друш тво...40.000 Ко ре ги ра но по ба ру ва ње за на до мест на штета Дел од нас та ни те не вли ја ат ка ко во прет ход ни те слу чаи врз про ме ни во фи нан сис ки те из веш таи би дејќи ги пот врду ва ат ус ло ви те по да ту мот на би лан сот на сос тој ба (опа ѓа ње на па зар на та вред ност на вложу ва ња та на бан ката; пре зе ма ње го лем пот фат; преки ну ва ње на ак тив нос ти за оту ѓу ва ње на сред ства та или под ми ру ва ње на об врски; го ле ми тран сак ции со обич ни ак ции; го ле ми про ме ни кај це ни те на средства та или де виз ни те кур севи; про ме ни во да ноч ни те ста пки; пре зе ме ни но ви об врски (по тенци јални) со из да ва ње га ранции; за поч ну ва ње нов суд ски спор и слич ни нас та ни што се слу чи ле по де нот на би лан сот на сос тојба), т.е. се ра бо ти за нас та ни што се од не сува ат на след ни от пресмет ко вен пе риод. КО ГА СЕ ВРШИ ПРЕ БИ ВА ЊЕ - НЕ ГИ РА ЊЕ (МСС 1, 18 и 32) Во принцип МС ФИ се про тив пре би ва ње (не гирање) кај сред ствата, об врските, при хо ди те и расхо дите. Пре би ва ње е до пуш те но са мо под од ре де ни окол нос ти кај след ни те ставки: фи нан сис ки сред ства и об врски; од ло жен да нок; до бив ка и за гу ба при продаж ба на фи нан сис ки инстру мен ти и при про даж ба на не те ков ни сред ства; при хо ди и рас хо ди од кур си ра ње (ако има днев но или ме сеч но кур си рање) и при до полни тел но из дво ју ва ње и ос ло бо ду вање, ре зер ви ра ње или ис прав ка на вред носта. ТЕСТ ЗА ОШ ТЕ ТУ ВА ЊЕ (МСС 36) Нај мал ку ед наш го диш но (на де нот на би лан сот на сос тојба) тре ба да се врши тес ти ра ње на ош те ту вање то на сред ства та (нед виж ности, оп рема, не ма тери јал ни сред ства, пре зе ме ни сред ства врз ос но ва на не нап ла те ни по ба ру ва ња и гуд вил од ми на ти де лов ни ком би на ции). Оште ту ва ње мо же да нас та не до кол ку не кој од след ни те по ка за те ли е во зна чи те лен по раст: опад ната па зар на вред ност; непо вол но тех но лошко, па зарно, еко ном ско или за ко но дав но ок ру жу вање, зго ле ме ни ка мат ни (или дру ги па зарни) ста п ки за пов рат на вложу ва њата; зас та ре ност или фи зич ко ош те ту вање; пла но ви за пре ки ну ва ње или прес трук ту и ра ње на опе ра ци и те на кои при па ѓа сред ството; опад нат економ ски ефект од сред ството. Оште ту ва ње то по стои до кол ку се гаш на та вредност на сред ство то е по ви со ка од на до мест ли ви от из нос, по ра ди што се ја ву ва за гу ба по ра ди ош те тува ње што се приз на ва ка ко рас ход во би лан сот на ус пех, до де ка во би лан сот на сос тој ба се ис ка жу ва ка ко ко рек ци ја на се гаш на та смет ко вод стве на вредност (ис прав ка на вред носта) во рам ки те на со одвет но то сред ство. 58 REPREZENT APRIL 4/2016

Банки На до мест ли ви от из нос е она што бан ка та тре ба да го ут врди до кол ку по стои за гу ба по ра ди ош те ту вање, а тој е де фи ни ран ка ко по ви со ки от из нос од упот ребна та вред ност (се гаш на вред ност на оче ку ва ни ид ни па рич ни те кови) и об јек тив на та (па зар ната) вред ност на ма ле на за тро шо ци те на про дажба. За гу ба та по ра ди ош те ту ва ње мо же да се ели мини ра во след ни от пе ри од до кол ку ис чез нат фак то ри те кои во прет ход ни от пе ри од ука жу вале на по стое ње за гу ба по ра ди ош те ту вање, а што во ди кон зго ле му вање на на до мест ли ви от из нос и на смет ко вод стве на та вред ност на сред ства та (но не по ве ќе од из но сот на смет ко вод стве на та вред ност на ма ле на за амор ти зација). За гу ба та по ра ди ош те ту ва ње не ма да се елими ни ра до кол ку зго ле му ва ње то на на до мест ли ви от из нос се дол жи на но ви фак то ри или на на ма лу ва ње на дис кон тот упот ре бен при про цен ка на се гаш на та вред ност. Ану ли ра ње то на за гу ба та (на ма лу ва ње то на исправ ка та на вред ност) во ди кон на ма лу ва ње на трошо кот за амор ти за ци ја во ид ни от пре ос та нат ко ри сен век на упот ре ба на сред ство то (ова не се од не су ва на за гу ба по ра ди ош те ту ва ње за гуд вил). Бан ка та тре ба да ја обе ло де ни за гу ба та по ра ди ош те ту ва ње (ис прав ка та на вред носта), ану ли ра њето на ис та та и нас та ни те кои до ве ле до тоа, ка ко и да об ја ви ко ја е ос но ва та на на до мест ли ви от из нос (об јек тив на та вред ност на ма ле на за тро шо ци те на про даж ба или упот реб на та вред ност). ШТО ВКЛУ ЧУ ВА АТ ФИ НАН СИС КИ ТЕ ИЗ ВЕШ ТАИ Фи нан сис ки те из веш таи оп фа ќа ат из гот ву ва ње на: Би ланс на сос тој ба (Из веш тај за фи нан сис ка сос тојба), Би ланс на ус пех, Из веш тај за се оп фат на до бив ка (ги при ка жу ва до бив ката/за гу ба та од би лан сот на ус пех и си те дру ги до бивки/за гу би што не се при ка жа ни во би лан сот на ус пех, а се од не су ва ат на пе ри о дот за про ме тот на смет ки те за ре ва ло ри за цис ки ре зер ви во тој пе риод), Из веш тај за про ме ни те на ка пи та лот и ре зервите, Из веш тај за па ри чен тек, и Бе леш ки кон фи нан сис ки те из веш таи. Фи нан сис ки те из веш таи се по пол ну ва ат сог лас но Од лу ка та за ви до ви те и сод ржи на та на фи нан сис ки те из веш таи на бан ките. За бе лешка: Во би лан сот на сос тој ба до пол нител но ќе се при ка жат по да то ци со сос тој ба на 1 Јану а ри прет ход на та го дина, до кол ку бан ка та при ме ни рет ро ак тив на смет ко вод стве на по ли ти ка (врши ретро ак тив на ко рек ци ја на греш ки те или рет ро ак тив на прек ла си фи ка ци ја на став ки те од фи нан сис ки те из веш таи). ОП ШТИ ПРИНЦИ ПИ ПРИ ИЗ ГОТ ВУ ВА ЊЕ НА ФИ НАН СИС КИ ТЕ ИЗ ВЕШ ТАИ Пра вил но то из гот ву ва ње на фи нан сис ки те извеш таи се ба зи ра на до след на при ме на на сле дни ве принципи: 1. Ефек ти те од тран сак ци и те и нас та ни те се при- з на ва ат во мо мен тот на нас та ну ва ње то (а не во мо мен тот на при ем или нап ла та на па рични те сред ства), а се еви ден ти ра ат во смет ковод стве на та еви денци ја и се при ка жу ва ат во фи нан сис ки те из веш таи во пе ри о дот за кој се од не су ваат; 2. Раз бир ли вост - ин фор ма ци и те во фи нан сис ките из веш таи да би дат да де ни во фор ма ко ја е лес но раз бир ли ва за ко рис ни ци те на ис тите; 3. Ре ле ван тност - да де ни те ин фор ма ции да им овоз мо жу ва ат на ко рис ни ците, врз ос но ва на нив да мо жат да до не сат пра вил ни од лу ки за во ид нина; 4. Ве ро дос тој ност - вер но при ка жу ва ње на трансак ци и те со ак цент на суш ти на та (а не на правна та форма), да не се пре це ну ва ат (сред ства та и при хо дите) или пот це ну ва ат (об врските и тро шо ците) и да би дат пот пол ни и не ут рал ни (неп рис трасни); 5. По да то ци те и ин фор ма ци и те да е мож но да се спо ре ду ва ат со оние од ми на ти те пе ри о ди ка ко и со оние од дру ги те банки. REPREZENT APRIL 4/2016 59