UDK 061.22(497.11):91 ORIGINALAN NAU^NI RAD Jovan Ili}, Sava Stankovi} GEOGRAFSKI CENTAR Geografski centri Republike Srbije, centralne Srbije, Autonomne Pokrajine Vojvodine i Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije SA@ETAK: Geografski centar date teritorijalne jedinice je lokaciona ta~ka koja je, teorijski gledano, u proseku najbli`a ostalim ta~kama posmatrane teritorijalne jedinice. Postoji vi{e metoda za odre ivawe geografskog centra. To su: 1. metod krajwih grani~nih ta~aka posmatrane teritorijalne jedinice, 2. metod te`i{ta, 3. metod izofrontira, 4. metod translacije, 5. kombinovani izofrontirsko-translacioni metod, 6. metod mre`e ta~aka, i 7. integralni metod odre ivawa te`i{ta. U ovom radu, za odre ivawe geografskog centra primewen je integralni metod odre ivawa te`i{ta primenom kompjuterskog programa Ark vju (ArcView), koji obezbe uje dobre rezultate. Geografski centar je interesantna i va`na lokacija, koju bi trebalo obele`iti na odgovaraju}i na~in. Bilo bi, na primer, korisno da se na lokaciji geografskog centra postavi osnovni geografski orijentir (OGO). To je objekat na kome bi bilo nazna~eno: naziv lokacije, wen geografski polo`aj (severna geografska {irina i isto~na geografska du`ina stepenima, minutima i sekundama), nadmorska visina (u metrima) i podaci o najkra}im rastojawima (pravolinijskim ili po velikom krugu) rastojawima od date lokacije do odgovaraju}ih va`nih odredi{ta u Republici Sriji i ostalom delu sveta (u kilometrima-miqama). Geografski centar Republike Srbije nalazi se u ataru naseqa Dra~a, op- {tina Kragujevac. Centar se nalazi zapadno od Kragujevca, oko 8 km od centra grada (pravolinijsko rastojawe). Geografski centar centralne Srbije nalazi se u ataru naseqa Kaludra, op{tina Rekovac. Centar se nalazi oko 10 km ju`no od Rekovca. Geografski centar Autonomne Pokrajine Vojvodine: naseqe @abaq, op{tina @abaq. Centar se nalazi oko 12 km severnoisto~no od centra Novog Sada. Geografski centar Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije naseqe Komorane, op{tina Glogovac. Centar se nalazi oko 5 km ju`no od Glogovca, odnosno oko 24 km jugozapadno od centra Pri{tine. KQU^NE RE^I: Geografski centar. Geografski centri Republike Srbije, centralne Srbije, Autonomne Pokrajine Vojvodine i Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije.
110 UVOD Problematikom geografskog centra i osnovnim vidovima centraliteta bavi se centrografija. To je posebna geografska disciplina, koju je prvi po~eo da prou~ava i primewuje ameri~ki geograf X. E. Hilgard (J. E. Hilgard) 70-ih godina 19. veka (1). Studije centrografije dosegle su vrlo visok stepen razvoja i primene 20-ih i 30-ih godina XX veka, kada se u pojedinim zemqama (SAD, SSSR, Italije i dr.) vr{ena obimna takmi~ewa u iznala`ewu razli~itih centara (geografskih, demografskih, ekonomskih, politi~ko-administrativnih i drugih). Posle Drugog svetskog rata, ta~nije posle 1950. godine, u centrografiji su se po~ele primewivati raznovrsne matemati~ko-kartografske metode rada. Me utim, u novije vreme, u ovoj kao i drugim disciplinama uveliko se primewuje odgovaraju}a kompjuterska tehnologija i adekvatne metode rada. To je omogu}ilo da se br`e i obimnije obrade potrebni podaci, ukqu~uju}i i podatke o centrima nazna~enim u naslovu ovog rada. Danas u svetu postoji veliki broj geografskih centara odre enih za pojedine kontinente, regione dr`ave, oblasti, gradove i dr. Tako se centar Severne Amerike nalazi u SAD u Ragbiju, Severna Dakota (odre en 1996. godine), Azije u oblasti Ksingjang (1990), Australije Lambertov gravitacioni centar (1988). Za Evropu je, u razli~itim periodima od 19. veka do danas i razli~itim metodama, odre eno desetak geografskih centara, koji se nalaze u Poqskoj, Slova~koj, Ukrajini, Nema~koj, Estoniji, Belorusiji. Kao centar gravitacije geometrijske figure Evrope, najpreciznije je odre en geografski centar Evrope, oko 25 km severno od glavnog grada Litvanije (1989). Francuski Nacionalni geografski institut (IGN) odredio je centar Evropske unije, koji se nakon posledweg pro{irewa od 1. januara 2007. godine (27 ~lanica) nalazi u Nema~koj, na periferiji gradi}a Gelnhausena u pokrajini Hesen, oko 40 km isto~no od Frankfurta na Majni. Svaki od ovih centara obele`en je posebnim monumentom. DEFINICIJA GEOGRAFSKOG CENTRA (GC) I OSNOVNE METODE ZA ODRE\IVAWE WEGOVOG GEOGRAFSKOG POLO@AJA Kratka, ali uveliko prihva}ena definicija geografskog centra date teritorijalne jedinice (dr`ave, regiona, oblasti, sreza, op{tine i dr.) glasi: to je ta~ka (lokacija), koja je u proseku, najbli`a ostalim ta~kama posmatrane teritorijalne jedinice. To je u stvari wena te`i{na ta- ~ka (2). Postoji vi{e metoda za odre ivawe geografskog centra date teritorije. Mi smo u ovom radu prikazali i ukratko obradili sedam metoda, i to: 1. metod krajwih grani~nih ta~aka posmatrane teritorijalne jedinice, 2. metod te`i{ta, 3. metod izofrontira, 4. metod translacije, 5. kombi-
novani izofrontirsko-translacioni metod, 6. metod mre`e ta~aka i 7. integralni metod odre ivawa te`i{ta. Sledi prikaz navedenih metoda. Metod krajwih grani~nih ta~aka posmatrane teritorijalne jedinice Primenom ovog metoda imaju se u vidu grani~ne ta~ke odbrane prema glavnim stranama sveta. Postupak: saberu se iznosi geografske {irine za najseverniju i najju`niju grani~nu ta~ku posmatrane teritorijalne jedinice, zatim se zbir podeli na dva. Potom se saberu iznosi geografske du`ine za najzapadniju i najisto~niju grani~nu ta~ku, i taj se zbir podeli na dva. Evo i matemati~kih formula: ϕ n + ϕ s λ c + λ ϕ c c = --------------- λ c = --------------- 2 2 Dobijeni broj~ani podaci su geografske koordinate tra`enog geografskog centra. Po prvoj formuli (ϕ c ) dobija se podatak za geografsku {irinu, po drugoj formuli (λ c ) podatak za geografsku du`inu. 111 Red. br. 1 2 3 4 Tabela 1. Krajwe grani~ne ta~ke Republike Srbije Ta~ka Severna Ju`na Zapadna Isto~na Mesto-op{tina Kelebija-Subotica Restelica-Draga{ Bezdan-Sombor Senokos-Pirot ϕ 46º11 25 41º51 08 45º54 30 43º11 27 λ 19º40 00 20º37 33 18º49 16 23º00 47 Slika 1. Odre ivawe geografskog centra (GC) metodom krajwih grani~nih ta~aka
112 Ovaj metod utvr ivawa geografskog centra dobar je za teritorijalne jedinice ~iji je oblik blizak pravilnom geometrijskom obliku, kakav je, na primer, imala Socijalisti~ka Federativna Republika Jugoslavija. Dr Qubinko Sretenovi}, asistent Geografskog instituta Prirodno-matemati~kog fakulteta (Beograd), koriste}i ovaj metod, utvrdio je da se geografski centar SFR Jugoslavije nalazio 8 km severozapadno od Ilixe, u selu Rakovici, u zaseoku Ko{eq (3). Ovaj metod je jednostavan, ali je prakti~no neprimenqiv, odnosno daje lo{e rezultate, u slu~aju kada teritorija posmatrane teritorijalne jedinice ima izdu`en i zakrivqen (savijen) teritorijalno-grani~ni izgled (oblik). U ovakvim slu~ajevima geografski centar se nalazi van teritorije date teritorijalne jedinice. Dobar primer za to su Hrvatska i Somalija, ~iji bi se geografski centri, utvr eni ovom metodom, nalazili van wihovih teritorija, u severozapadnoj Bosni, odnosno u jugoisto~noj Etiopiji. Metod te`i{ta Metod te`i{ta sastoji se u tome da se, odgovaraju}im matemati~kokartografskim postupkom, na geografskoj karti date teritorijalne jedinice, prikladne razmere, odrede geografske koordinate wenog geografskog centra kao wene te`i{ne ta~ke. Ako bismo tu kartu, na kojoj se nalazi teritorija ~iji geografski centar odre ujemo, zalepili na ~vrsti karton i obrezali po granici date teritorijalne jedinice, tada bi te`i- {te bilo ona ta~ka na kojoj je obrezani karton (po konturama teritorijalne jedinice), postavqen na ekser ili ~iodu bio horizontalan, odnosno u stawu ravnote`e. U vezi sa ovim metodom, napomiwemo da je Nikola E. Rado{evi}, koriste}i ga, 1955. godine, odredio geografski centar tada{we SFR Jugoslavije. Centar se nalazio 1 km severno od sela `eravice, odnosno 10 km jugoisto~no od Kladwa i oko 42 km severoisto~no od Sarajeva. Koordinate su mu bile ϕ c + 44º 09,4 SG[ λ c + 18º 46,7 IGD (4). Metod izofrontira Izofrontira je linija koja povezuje ta~ke podjednako udaqene od granice date teritorijalne jedinice. One su me u sobom paralelne i jednako razmaknute na odgovaraju}oj karti, na primer, na svakih 5 mm. Ovim postupkom se povr{ina su`ava sve dok se ne do e do najkra}e izofrontire. Ona uokviruje malu teritoriju u ~ijem sredi{tu je lociran geografski centar. Primenom metode izofrontira, mo`emo dobiti vi{e zna~ajnih informacija o komponentama i elementima sadr`aja geoprostora. Na izofrontirnoj karti brzo i lako uo~avamo koliko je neki objekt, naseqe i
dr. udaqen od granice ili od geografskog centra. Zapravo, dolazimo do informacije koji se geografski sadr`aji nalaze na istom rastojawu od granice ili od geografskog centra. Zatim, mo`emo planimetrisati povr- {inu koju ome uje data izofrontira, kako u odnosu na granicu, tako i u odnosu na izofrontirni geografski centar. Ako izofrontire shvatimo u smislu izohipsi, onda dobijamo izofrontirni reqef, kao centarlitetni reqef sa izofrontirnim geografskim centrom koji nazivamo centralitetni vrh. Ovaj metod pokazuje odre ene nedostatke kod odre ivawa geografskog centra teritorija sa izra`enim nepravilnim oblicima (udubqewima ili ispup~ewima granice). Tada ta udubqewa ili ispup~ewa, ma koliko povr{inski bila velika, gotovo da ne uti~u na polo`aj geografskog centra (npr. ju`ni Banat u odnosu na centar AP Vojvodina). Tako e, treba napomenuti da se ovaj metod ne primewuje za dr`ave koje se sastoje od vi{e ostrva ili za dr`ave koje se teritorijalno sastoje od kontinentalnog (glavnog) i ostrvskog dela (Gr~ka, Hrvatska i dr.). Slika 2. Odre ivawe geografskih centara metodom izofrontira 113 Geografski centri teritorijalnih jedinica odre eni metodom izofrontira su: Republika Srbija naseqe Nadrqe, op{tina Rekovac, centralna Srbija Dowa Sabanta, op{tina Kragujevac, AP Vojvodina Radi~evi}, op{tina Be~ej i AP Kosovo i Metohija Ki{na Reka, op{tina Glogovac.
114 Metod translacije Metod translacije (pomerawa) sastoji se u tome da se merewe vr{i na dovoqno detaqnoj geografskoj karti. Povr{ina date teritorijalne jedinice (TJ) najpre podeli na dva dela, tj. utvrdi se iznos polovine povr- {ine posmatrane TJ. Merewe se obavqa tako {to se sa krajwe severne ili krajwe ju`ne ta~ke na karti ravnalo (providni lewir, odgovaraju}a traka i sl.) povla~i (pomera) prema jugu ili severu do linije koja deli povr{inu TJ na dva dela, ~ije su povr{ine dobijene planimetrisawem jednake. Tako se dobija prva deobna linija, koja se povla~i na karti. Da bi se dobila druga deobna linija, postupak se ponavqa sa krajwe zapadne ili krajwe isto~ne ta~ke, s tim {to se ravnalo pomera u pravcu istoka ili zapada do namirewa 50% povr{ine TJ. Tako se povla~i druga deobna linija. U seci{tu prve i druge deobne linije, dobija se lokacija geografskog centra utvr ena metodom translacije. Slika 3. Odre ivawe geografskog centra metodom translacije Kombinovani metod Kombinovani izofrontirsko-translacioni metod je podesan za nala- `ewe geografskog centra i centralne oblasti tretirane teritorije ~ija povr{ina ima konveksno-konkavni oblik, odnosno za teritorijalne jedinice kod kojih te`i{ni geografski centar pada van wihovih granica. Na karti se iscrtaju izofrontire i sredi{wica du`i prostirawa teritorije kao medijalna izofrontira, koja uzdu`no polovi tu teritoriju. Zatim se upravno na medijalu translatorno pomera du` do podele teritorije popre~no na dve polovine, ~ime se dobija translatorna medijala. Seci{te ovih dveju medijala je lokacija geografskog centra (5).
115 Slika 4. Odre ivawe geografskog centra kombinovanim izofrontirsko-translacionim metodom Metod mre`e ta~aka Po svom karakteru, metod mre`e ta~aka se mo`e smatrati modifikacijom metoda krajwih grani~nih ta~aka. Da bi se smawio uticaj nepravilnosti oblika teritorije, tj. zakrivqenosti (izlomqenosti) granice izme u tih grani~nih ta~aka, umesto pojedina~nih ta~aka s ekstremnim vrednostima geografske {irine i du`ine, uzima se ve}i broj ta~aka na tetivama s istom geografskom du`inom, odnosno geografskom {irinom. Tako se formira mre`a profila. [to je mre`a gu{}a, odnosno rastojawe izme u profila ( korak mre`e ) mawe, preciznije }e se odrediti geografski centar metodom mre`e ta~aka. Za svaki profil se odre uje vrednost wegove sredi{ne ta~ke, sabirawem iznosa geografske {irine za najseverniju i najju`niju grani~nu ta~ku profila, a zatim se taj zbir podeli na dva. Geografska {irina geografskog centra teritorijalne jedinice dobi}e se kao sredwa vrednost zbira svih sredwih vrednosti geografskih {irina profila. Za dobijawe geografske du`ine geografskog centra potrebno je ponoviti isti postupak s profilima u kojima se spajaju ta~ke na granici s istom geografskom {irinom. Geografska {irina i geografska du`ina geografskog centra dobijaju se prema slede}im formulama: Σ(ϕ n(1,i) + ϕ s(1,i) ) Σ(λ w(1,i) + λ e(1,i) ) ϕ c = -------------------------- λ c = --------------------------- i i Metodom mre`e ta~aka, autori ovog rada su 2004. godine odredili geografski centar tada{we dr`avne zajednice Srbija i Crna Gora, na lokaciji Gavranov kr{, u podno`ju planine ^emerno, u ataru sela Tolo{nica (op{tina Kraqevo). Koordinate ovog geografskog centra su: ϕ c = 43º 37 26 SG[ λ c = 20º 22 30 IGD (6)
116 Integralni metod odre ivawa te`i{ta Integralni metod je kombinovani metod dva prethodno obra ena metoda, metoda te`i{ta i metoda mre`e ta~aka veoma velike gustine, kojima se formiraju elementarne povr{ine. Wime se matemati~kim putem, integralnim ra~unom, odre uje geografski centar teritorijalne jedinice kao centra rasporeda masa, koje se u dvodimenzionalnom koordinatnom sistemu (2D) svodi na odre ivawe te`i{ta te teritorije. Te`i{te odre eno ovom metodom ima koordinate koje su sredwe vrednosti kordinata te- `i{ta elementarnih povr{ina. Koordinate geografskog centra odre ene teritorijalne jedinice dobijaju se matemati~kim postupkom po slede}im formulama: ϕ N df λ N df (F) (F) ϕ c = ----------------- λ c = ------------------ N df N df (F) (F) gde su: ϕ c i λ c geografske koordinate geografskog centra (te`i{ta); ϕ i λ geografske koordinate centara elementarnih povr{ina; N gustina elementarnih povr{ina; df elementarna povr{ina koja se sra~unava po formuli df=r 2 cos ϕ d ϕ d λ. Slika 5. Princip odre ivawa geografskog centra integralnim metodom odre ivawa te`i{ta Da bi se stekao uvid u koli~inu podataka koja se ovom metodom obra- uje, nave{e}emo da se, u konkretnom slu~aju, na digitalnoj topografskoj karti razmere 1:300.000 Vojnogeografskog instituta, koja je kori{}ena za odre ivawe geografskih centra teritorijalnih jedinica Srbije, koordinate ta~aka kompjuterski mogu o~itati na 1 cm. Tako se od ta~aka na grani~noj liniji (du`ina 2.358,3 km, do te`i{ta, mo`e povu}i oko 235,830.000 te`i{nih linija. Bez kori{}ewa ra~unarskih tehnologija, gotovo da je nemogu}e obraditi toliki broj podataka s odgovaraju}om ta~no{}u.
Kori{}ewe odgovaraju}e kompjuterske tehnologije i adekvatnih metoda rada omogu}ilo je da se br`e obrade potrebni obimni podaci, ukqu- ~uju}i i podatke za odre ivawe geografskog centra Republike Srbije, centralne Srbije, Autonomne Pokrajine Vojvodine i Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije. Kao najprecizniji, primewen je integralni metod odre ivawa te`i{ta, koji je sadr`an u programskom paketu ArcView 3.3. firme ESRI. 117 GEOGRAFSKI CENTRI TERITORIJALNIH JEDINICA U REPUBLICI SRBIJI Geografski centar Republike Srbije nalazi se u ataru naseqa Dra- ~a, op{tina Kragujevac, Centar se nalazi zapadno od Kragujevca, oko 8 km od centra grada (pravolinijsko rastojawe). Geografski centar centralne Srbije nalazi se u ataru naseqa Kaludra, op{tina Rekovac. Centar se nalazi oko 10 km ju`no od Rekovca. Geografski centar Autonomne Pokrajine Vojvodine naseqe @abaq, op{tina @abaq. Centar se nalazi oko 12 km severoisto~no od centra Novog Sada. Geografski centar Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije naseqe Komorane, op{tina Glogovac. Centar se nalazi oko 5 km ju`no od Glogovca, odnosno oko 24 km jugozapadno od centra Pri{tine. Teritorija Republika Srbija Centralna Srbija AP Vojvodina AP Kosovo i Metohija Tabela 2. Geografski centri u Republici Srbiji odre eni integralnom metodom te`i{ta (programom ArcView 3.3) GEOGRAFSKI Mesto Dra~a Kaludra @abaq Komorane CENTAR Op{tina Kragujevac Rekovac @abaq Glogovac Geografske Koordinate ϕ = 44º 01 13 λ = 20º 49 27 ϕ = 43º 45 59 λ = 21º 05 18 ϕ = 45º 24 05 λ = 20º 04 53 ϕ = 42º 34 50 λ = 20º 53 49
118 Slika 6. Nazivi i orijentacione lokacije geografskih centara Republike Srbije, centralne Srbije, AP Vojvodine i AP Kosova i Metohije Geografski centar Republike Srbije nalazi se u ataru sela Dra~a (izme u s. Dr~a i s. Divostin), K. o. Dra~a, katastarska parcela 1944-2, wiva 2. klase povr{ine 94,07 ari, vlasnik \ur~i} Milo{ iz Dra~e. Nadmorska visina 305 m. Slika 7. [ire podru~je geografskog centra Republike Srbije, na snimku Google-a
Slika 8. U`e podru~je geografskog centra Republike Srbije, na snimku Google-a 119 Geografski centar je interesantna i va`na lokacija, koju bi trebalo obele`iti na odgovaraju}i na~in. Bilo bi, na primer, korisno da se na lokaciji geografskog centra postavi osnovni geografski orijentir (OGO) (7). To je objekat na kome bi bilo nazna~eno: naziv lokacije, wen geografski polo`aj (geografska {irina i geografska du`ina), nadmorska visina i podaci o najkra}im (pravolinijskim) rastojawima od date lokacije do odgovaraju}ih va`nih odredi{ta u Republici Srbiji i ostalom delu sveta (u kilometrima/miqama) mereno Microsoft-ovim interaktivnim atlasom Encarta 2006. Centar Dra~a ϕ = 44º 01 13 λ = 20º 49 27 Tabela 3. Rastojawa geografskih centara do krajwih grani~nih ta~aka teritorijalnih jedinica (8) Ekstremna Sever Jug Zapad Istok Republika ta~ka Kelebija Subotica Restelica Draga{ Bezdan Sombor Senokos Pirot Srbija ϕ 46º 11 25 41º 51 08 45º 54 30 43º 11 47 λ 19º 40 00 20º 37 33 18º 49 16 23º 00 47 Rastojawe (u km) 257.8 242.3 262.6 199.3
120 Centar Kaludra ϕ = 43º 45 59 λ = 21º 05 18 Ekstremna Sever Jug Zapad Istok Centralna ta~ka Dunavac Palilula Miratovac Pre{evo M. Zvornik M. Zvornik Senokos Pirot Srbija ϕ 45º 05 49 42º 13 51 44º 22 29 43º 11 27 λ 20º 22 50 21º 42 20 19º 06 27 23º 11 47 Rastojawe (u km) 158.2 177.8 172.5 168.3 Centar @abaq ϕ = 45º 24 05 λ = 20º 04 53 Autono Ekstremna Sever Jug Zapad Istok mna Pokrajina ta~ka Kelebija Subotica Kupinovo Pe}inci Bezdan Sombor Kalu erovo Bela Crkva Vojvodina ϕ 46º 11 25 44º 37 46 45º 54 30 44º 53 23 λ 19º 40 00 19º 57 39 18º 49 16 21º 33 59 Rastojawe (u km) 93.4 86.3 113.2 129.9 Centar Komorane ϕ = 42º 34 50 λ = 20º 53 49 Autonomna Ekstremna Sever Jug Zapad Istok Pokrajina ta~ka Guvni{te Leposavi} Restelisa Draga{ Axovi}i Pe} Desivojce K. Kamenica Kosovo i ϕ 43º 16 10 41º 51 08 42º 42 40 42º 39 12 Metohija λ 20º 49 32 20º 37 33 20º 01 16 21º 47 41 Rastojawe (u km) 76.7 83.9 73.3 74.1 ZAKQU^AK Ovaj rad, osim uvoda, ~ine tri odeqka: 1) definisawe geografskog centra, 2) osnovne metode za odre ivawe geografskog centra i 3) nazivi geografskih centara Republike Srbije, centralne Srbije, Autonomne Pokrajine Vojvodine i Autonomne Pokrajine Kosova i Metohije, wihove geografske koordinate i iznosi najkra}ih rastojawa (u km) do ekstremnih grani~nih ta~aka navedenih teritorijalnih jedinica. Mi{qewa smo da su lokacije geografskih centara va`na i interesantna odredi{ta, zbog ~ega
121 bi ih trebalo obele`iti na odgovaraju}i na~in. Smatramo da bi tako obele`ene lokacije bile interesantne za turiste, a~ke ekskurzije i druga lica. LITERARTURA Rado{evi}, Nikola E. (1977). Geografski centar Jugoslavije, Geografski pregled XXI, str. 114, Sarajevo: Geografsko dru{tvo BiH. Sretenovi}, Qubinko, I l i }, Jovan (1991). Zna~aj i na~ini odre ivawa centralnih ta~aka i oblasti tretiranih teritorija, Geografski godi{wak Srpskog geografskog dru{tva, podru`nica Kragujevac, br. 27, str. 58, Kragujevac Sretenovi}, Qubinko (1957). Odre ivawe projekcije za sredwerazmernu kartu Jugoslavije, Zbornik radova Geografskog instituta Prirodnomatemati~kog fakulteta, sveska 4, Beograd Rado{evi}, Nikola E., navedeno delo, str. 62. (5) Dnevni list Politika, 3. avgust 2004, Beograd I l i }, Jovan, S t a nkovi}, Sava (2007). Osnovni geografski orijentir bitne karakteristike, zna~aj i primena Prvi kongres srpskih geografa Zbornik radova, str. 1119-1126, Beograd Slu`ba za granice Ministarstva spoqnih poslova Republike Srbije, (2007). Beograd GEOGRAPHICAL CENTERS GEOGRAPHICAL CENTERS OF: THE REPUBLIC OF SERBIA, CENTRAL SERBIA, THE AUTONOMUS PROVINCE OF VOJVODINA AND THE AUTONOMUS PROVINCE OF KOSOVO AND METOHIA by Jovan Ili}, Sava Stankovi} Summary The geographical center of one territorial unit is the location point which in theoretical sense is nearest to other points of that territorial unit. There are several methods for determining the geographical center. Those are: 1) method of geographical coordinates of extreme border pont, 2) the method of brunt determinate 3) the method of isofrontiers, 4) the isofrontier-translations method (composite), 5) the method od grid, 6) the integral method of brunt determinate. The integral method of brunt determinate by computer program ArcView a method which provides very precise results was applied. The gheographical center is an interesting and important place, which should be marked in an adequate manner. It would be, for example, useful to put the basic geographic orientation sign at a location. It is an object where the name of destination, its latitude (numerical value in degrees, minutes and seconds), longitude and altitude (in meters) and the data about straight liner distance to the destination in the Republic
122 of Serbia (cities, mountains, monasteries, etc.) and the other parts of the world (cities, mountains, and points of the main elements of the Earth the Equator, the North Pole, the zero meridian and data zone border line) (in kilometers/miles) would be indicated. Geographical centers in Serbia are as follows: The geographical center of the Republic of Serbia is situated in Dra~a settlement, Kragujevac municipality. The center is located to the west of Kragujevac, about 8 km from the center of the city (rectilinear). The geographical center of Central Serbia is situated in Kaludra settlement, Rekovac municipality. The center is located about 10 km to the south of Rekovac. The geographical center of the Autonomus Province of Voivodina is situated in @abalj settlement, @abalj municipality. The center is located about 12 km to the northeast of Novi Sad. The geographical center of the Autonomus Province of Kosovo and Metohia is situated in Komorane settlement, Glogovac municipality. The center is located about 24 km to the southwest of Pri{tina.