وزارة التعلين العا لي جامعة أم القر كلية الدعوة وأصول الدين قسم الكتاب والسنة آراء اإلمام ابن قتيبت يف التفسري من سرة احلج إل نهايت سرة الناس ا مجا ودراست رسالة مقدمة لنيل درجة الدكتوراة يف قسم الكتاب والسنة إصدادالطالب صبدالماجدبنمحمدوليبنمحمدصليإبراهوم الرقمالجامعي: 42570023 إشراف:األستاذالدكتور أمونبنمحمدصطوةباشا األستاذبقسمالكتابوالسنة العام اجلاهعي: 1429 1430 ه
ملخص رسالة الدكتوراة خ نم هلل ول ي, وخڀ ش وخڀ ڂ ځ ڄه و ز ي, وز : ٴه خ ڄځ ه دڀ ڀځ ټع خش, وخڀ ز خن: ألال اإليبو اث لز جخ يف انزفعري ي أول ظزح احلح إل هنب خ انمسآ انكسمي مجؼب ودزاظخ. وڀٹ ظٽن خڀسمػ ڄه ڄٹ ڄص وٸ م ن وود نص. ادلمديخ: ٴ هد ز دن ؤ ٨ ن ص خ ن ٠ وؤ سدذ خوع د ي وخ ن ٥ ص وڄهؿ ټعدزع. انمع األول: وخ عمٿ ځ ٴ ځ ن: خ وپ: ه خ ڄدڂ خزه ٸع سص وٴ ي خ ص ڀ لخپ خڀ د ص وخ عمد ص وخڀ ځم ص ب ظځٻ خ نٹسص خڀ ڄ ص خڀ د ٴ هد خ ڄدڂ خزه ٸع سص ن خهلل. وخڀٵ ٿ خڀؽد ب: خ عمٿ ځ ي خ ص ه ل دش خ ڄدڂ خزه ٸع سص خڀ ص وخڀ ځم ص, ظ ٥ ٸط ٴ هد ڀ ٥ ځس ڀځ ځڃ, و و, وظ ڄ ي, وآؼد ي وڄٽدوع خڀ ځم ص, و ن ڀٻ. وانمع انثبين: ځر خڀ دڀص ي خ ص ؤٸخپ خ ڄدڂ زه ٸع سص ب خڀعٵ ن, ٴإ ٠ خود ڀځم إڀص, ب ؤ ټ خ ص ټدڄځص ؤو ڄ ٠ خڀ د ڄهد, وز د ؤ ټ و ټ ڂ خزه ٸع سص ن خهلل, ب ؤٸڂ ز خ ص خ ن إڀص ز ټ خ نخٴٹ ن زه ٸع سص ب خ ندڀٵ ن, و ټ ؤيڀص ټٿ ٸپ بن و, ب ټ خڀٹپ خڀ خك ب ز دن خ ن ن ځ ٠ ء خڀ خ ص خڀ نط ڀ يڀص, ل ر ؤٸي خ يڀص وؤو خ ع پ ڄهد. وٸ ؤزدن خڀسمػ ه ٤ پ زد خزه ٸع سص ن خهلل ب ٴه خڀعٵ ن وظسم ي و ص خ ٤ ٴ, وظس ن ڄه و پ خڀسمػ ٵدء ٹ ظ, وخظسد ن عٹ ؤ ٿ خڀ ص وخ نمد ص, و د ع زدڀځٱص خڀ ز ص وظ ١ ځ ٴ هد, و ٨ ه ؤؼ ڀٻ ب ظٵ ني ڀځٹ آن خڀٽ ب. واخلبمتخ ټ ض ب د ؤز خڀعدجؿ خڀ ظ ځط بڀ هد ڄه و پ خڀسمػ, و ٹسعهد زٵهد ٴ ص ټد ٵص ه ڄ ١ دڄ ن خڀ دڀص. واحلمد هلل أوال وآخرا وظاهرا وباطنا الباحث: عبد املاجد بن حممد ولي إبراهيم 2
Summary of Doctorate Research Praise be to God alone, and prayer and peace be upon the Prophet. This is the summary of my doctorate research which entitled by "Sayings Of Al-Imam Ibn Qotaiba In Explanation From The Beginning of Surat Al-Hajj Up To The End Of The Holy Quran", collecting and studying. The research contains an introduction, two sections and the conclusion. Introduction: Includes the statement of the importance of the subject, the reasons why it is selected, the plan, and the methodology of writing. First Section: Consists of two chapters: The first one about the era of Al- Imam Ibn Qotaiba; in it the study of political, sociable and scientific statement in that era which he lived during. The second consists of the study of the life of Al-Iman Ibn Qotiaba in which I showed his interest to study and his teachers and students beside his effects and his scientific position and other things. Second Section: It is the main body of the research; the study of his sayings in explanation. I put a title for the issue, then mention the complete verse "Ayah" and the position of witness, then mention Ibn Qotaiba speech, then study the issue by mentioning the agrees and disagrees beside the evidence of each speech if found, then show the most probable speech to explain the meaning according to the study by the strongest evidence and the position of witnesses from it. The research shows the long hand of Ibn Qotaiba (God bless his soul) in his technique of explanation and his wide knowledge. From the research showed that his strong believe and his followers to Sunnah, his care of the Arabic Language and its Grammar, and the effects of that in his explanation to the Holy Quran. The Conclusion: I mentioned the most important results I found during the research; and followed by technical indexes showing the contents of the research. Praise be to God. Researcher Abdul-Majed Bin Mohammed Wali Ibrahim 3
المػدمظ 5
المػدمظ بن خ نم هلل ٥ نم ي وو ع وو عٱٵ ي, وو زدهلل ڄه و ؤوٵ د و حدض ؤ مدڀد, ڄه ه ي خهلل ٴ ڄ ١ ٿ ڀ, وڄه ١ ځٿ ٴ دي ڀ, وؤ ه ؤن بڀ ب خهلل ول ي ٻ ڀ, وؤ ه ؤن ١ نم خ س ي و ڀ ځ خهلل ځ و ځڃ و ځ آڀ و مس وڄه د ځ ع ب ب ڂ خڀ ه. آپ م خن: 102[. ] ش ] ش خڀ دء: 1[. ] ش خ ل خذ : -70.]71 ؤڄد ز : ٴةن خهلل ظ د ب وځٷ خ نځٷ ڀ س ول ي, وڀ س ند, وؤٸدڂ خڀ جٿ ځ ڀٻ زة دپ خڀ ٿ وبو خپ خڀٽعر, وټدن آو خڀٽعر: خڀٹ آن خڀ ٩ ڃ خڀٽ ب خجمل, ؤو ڀ خهلل ظ د ب ز دڀ م ٷ ڄ ٸ د ڀ م د ز ه ڄ ه خڀ ٽ ع دذ و ڄ ه م د 6
ځ ] ش خ ندج ش: 48[, وؤو ڀ و ځ خهلل وٿ و خ ڄس د, و ټ خ ڀ ٽ ٿ ء ظ س دو د ] ش خڀمٿ لٽ مد, و ي وز ي ڀځم ځم ن,,]89 : و ټ ي و نص ڀځماڄ ن, و ي وڄ ٩ ص ڀځمعٹ ن, وز دود و ٵدء ند ب خڀ و, )1( وڄسد ټد. وبن ؤٴ ١ ٿ ڄد عٱٿ ز خڀسدلؽن, و ع دزٷ ٴ خ نع دزٹن ڄ خ ص ټعدذ خهلل, وب خ ټدن ټٿ ځڃ ٲ مبو ٠ ٴةن خڀعٵ ن ؤٴ ١ ٿ ځڃ, ب خڀ ځڃ )2( خ ند زٽعدذ خهلل «وڀځماڄ ن ود ص خڀ ع ڄ خ ن ي وخڀ ٵدء ڀځد دڄص ] ش و : 57[, و خڀٽعدذ خ ندڄ پ خڀ ه وٴ و, و د ؤو خ عسد ٤ د, ٹ ش و ص وو ٩ دڂ ل دش.. ؤوي خهلل ٴ ڄه ټ خ ن ٴص وؤ پ خڀ پ وڄد ؿ خ ن ن ڄد خ و دو ص, و ٵعك ؤڄدڄهد آٴدٸد لسص ب مد ش خڀٽن, وخڀع د ٲ وخڀع دڄٿ ب ٨ ٿ ي ع ٸ آ ب ودڀ «ل ٩ ند ب ن ٧ ز )3(» ٴدڀٹ آن خڀٽ ب ٸ - ؤو زٹ ر ڄ - ني ڄه خڀٽعر ٸ ند ول ؽد, زٿ وخ عٹسد : لٵ ٩ د ڀځٵ ٩, وڄ خ ص ڀ, و فر ب ڀٻ ٴه ټ ڂ خهلل خ نٷ, ول ؽ خڀ ٶ, خڀ ظٽٵٿ نٵ ٩, زٹڀ خ نف : 9[, ظځٹدي خڀ پ ] ش ول د ڄه ز ٴسځٱ, وز, ټمد ٸدپ سمدو : ] ش خڀ ٽسض : 18[, وٸدپ ٿ و : ] ش خڀمٿ : 44[ )1( ي خ دض ب خڀعٵ ن خ ن ٠, ي. خ زه خ خ ن, )5( زع ٲ. )2( ظٵ ن ش خڀ وڂ, ي. ١ نمي ز ب ٴيش, )3( زع ٲ. )3( ي خ دض ب خڀعٵ ن خ ن ٠, ي. خ زه خ خ ن, )5( زع ٲ. 7
)1(», وٸ ؤو خڀ مدزص ٠ خن خهلل ځ هڃ خڀٹ آن خڀٽ ب وڄ دو ه پ خهلل وٸ ټدوخ ؤ ځڃ خڀد زٽعدذ خهلل, و ه خڀ مدزص ؤو خڀعدز ن خڀعٵ ن, و ه خڀعدز ن ؤو ؤظسد هڃ, و ٽ خ خ عم خ عمدڂ زط ځڃ خڀٹ آن خڀٽ ب وظٵ ني, ل ؤ ٠ مط خ نٽعسص خڀعٵ ن ص ڄه ؤو خ نٽعسدض, وؤټؽ د بوعدد وؤ مٹهد. ٴٽ خ, أمه خ ادلضع وأظجبة اخز بز : نٵ ځ ٤ دڀر ځڃ ٴ ١ ه د ب ؤ ٨ ن ص ن ؤٸخپ خڀ ځمدء, ول ؤ خجهڃ ب ظٵ ن ټعدذ خهلل, وظ يخي ؤ ٨ ن ص خ خ ڄ ب خ ټدن خڀ د ب ٣ نه ڀ د ص زدڀٱص زٽعدذ خهلل ظ د ب, ڄ ځ ټ س ب خ خڀٵه, ب ظ يخي خ ٨ ن ص ب خ ټدن ټ ڂ خٺ خڀ د ب ڄٵ ٸد ب ز ٥ ن ټعس, ڄد ٩ ن ٿ ب خڀ پ ب ب ټ ڄ ب خ ص وڄ ٴص ؤ ٴ هد و ظ و زص. و ي خ ڄ دج د ب خ ڄدڂ خزه ٸع سص, ٴه د ب هس ؤ ڀ ب ٴه وخل, زٿ ب ٴن ڄع يش, و ځڂ ڄعسد ص, ڄ د ع زد ځ ن خ ځ ن, وخڀل ن خڀ ٵ ن و ٿڂ ټعدذ خهلل و ٿ و ص خڀ ځ خهلل ځ و ؤيپ ځ خ ڄه ظ ٵ ب ڄ ٽٿ خڀٹ آن و سص و ٽ خ ب خڀ ص خ ن ٥ ه ش, ٴځ ٴ هد ش ڄ ٵدض, ٴه ڄه خ تڄص خڀ ه عمٹن ي خ ص ؤٸدو ځهڃ, وخ ع خؾ ڄد ظ ١ مع ڄه ځڃ, ٹپ ه خ ڂ خزه ظ م ص ن خهلل ظ د ب: "وخزه ٸع سص ڄه خ نع س ن ب ب ؤ ن وب مدٶ وخ نع ه ن خ ر خڀ ص خ ن ه ش, وڀ ب ڀٻ ڄ ٵدض ڄع يش. خ ن غ(: )1( ٸدپ ٴ دلر ټعدذ )خڀعم ػ ندٸر ؤ ٿ و ؤل ؤ ڂ خ جمص وخڀ ځمدء وخڀٵ ١ ء, ؤي ڃ ظ ٵد, وؤل هڃ ظ ٵد, ڀ دء ؼ ندجص ڄ ٳ, وټدن ن ٿ ب ب ڄ ر ؤ ن وب مدٶ, وټدن ڄ د خ ز خ ڃ خ ن يب و ١ نم زه و خ ن و, وټدن ؤ ٿ خ نٱ ذ ٩ مو, ؤ سدذ خوع ٲ خ بٴ ه, ي. ١ نم زه س خڀ نه خڀ د, )5( زع ٲ. 8
و ٹڀن: ڄه خ عفد خڀٸ ص ب خزه ٸع سص عهڃ زدڀ نيٸص, و ٹڀن: ٴ ء ڄه ظ ٵ, ٴ و ن ٴ, ٸځط: و ٹدپ: ټٿ ز ط ڀ ٿ خڀ ص ڄؽٿ خ ندل ٧ )1( ڀځم ع ڀص, ٴةو و ٥ ر خڀ ص ټمد ؤن خ ندل ٧ و ٥ ر خ ن ع ڀص". وټ ڄ ن خهلل ظ د ب ڄعٵ ٶ ب ز ٥ ن ټعس, ٴمه خ ن ځڂ ؤن خزه ٸع سص ن خهلل ظ د ب ب ٳ ب خڀعٵ ن ب ب ن ټ ڄ ب خڀعٵ ن وظ ظ س. و ب خ خڀ مٿ خ نسد ٺ وزد و ځڃ خڀعٵ ن. ڄ ٵد ڄ عٹ, ٴه ي بن دء خهلل ظ د ب خ ڄ ڄع ١ دٴ ش ظاټ خ ندص بؼ خء ڀځمٽعسص خ ڄ ص, و ب ي خ ص ؤٸخپ خڀ ځمدء وٸٲ ځ خ نه خڀ ز ڀي, وخ ن ٹص خڀ ټس د ب س ٿ ظإو ٿ خڀٹ آن خڀٽ ب, خ ڄ خڀ نٵ خ نمڃ و ن و د ب ب و ڄص ټعدذ خهلل ظ د ب, و ١ ندوڀص خ ٸع خء زد ٲ خڀٽ خڂ وخ ن ڄ هڃ ب خ خ ن ١ مد. ټمد ؤن ب ي خ ص ؤٸخپ خڀ ځمدء وٴم ڄ خ سهڃ ب ٤ ځ خڀٹخ خڀ ٴ وخ هبد ټعدذ خهلل ظ د ب, وخ نهؿ خڀ د وخ ځ ب ظإو پ خڀٽعدذ خڀ, وټ ٵ ص ظ دڄځهڃ ڄ خ ٸدو ٿ خڀ ٸ ځط ب خڀعٵ ن. و ن ي خ ص ؤٸخپ خ ڄدڂ خزه ٸع سص ب خڀعٵ ن ب ع ند ؤل ڄه ٸسٿ, ب ؤو ه ٤ ٷ خ خڀٹ ڃ خ نٸ ندڄ ص ؤڂ خڀٹ ي / ٸدڂ خ ن خڀٵد ٠ ٿ ٸ ڃ خڀٽعدذ وخڀ ص زٽځ ص خڀ ش وؤ پ خڀ ه ي خ ص ؤٸخپ خزه ٸع سص ڄه ؤوپ خڀٹ آن ب ب هند ص ش خ وس دء وظٵ ١ ٿ زٽ ڄ ځ ٴٹ ڄط دڀ ي ز خن انزفعري ي ظزح احلح إل هنب خ ٴ هد ځ نذ خڀ و زدڀس ء ب ڄ و ظزح ان بض - وڄه خهلل ظ د ب... )ألال اإليبو اث لز جخ يف مجؼب ودزاظخ( وخڀ إظدوپ خ ن دجٿ خ نع ځٹص زدڀعٵ ن ٴٹ ٣ ڄه ؤٸخپ خ ڄدڂ خزه ٸع سص ن خهلل ظ د ب. )1( ي خ دض ب خڀعٵ ن خ ن ٠, ي. خ زه خ خ ن, )5( زع ٲ. 9
خطظالبحث عٽن خڀسمػ ڄه ڄٹ ڄص وٸ م ن وود نص وٴهد ادلمديخ: وٴ هد ز دن ؤ ٨ ن ص خ ن ٠ وؤ سدذ خوع د ي وخ ن ٥ ص وڄهؿ ټعدزع انمع األول: ػظس اإليبو اث لز جخ وز بر وف فظال : خڀٵ ٿ خ وپ: خزه ٸع سص زة ٩ ند, وڄ ي ظإؼ ي ز. خ نسمػ خ وپ: خ ندڀص خڀ د ص. خ نسمػ خڀؽد ب: خ ندڀص خ عمد ص. خ نسمػ خڀؽدڀػ: خ ندڀص خڀ ځم ص. وٴ ڄسدلػ: خڀٵ ٿ خڀؽد ب: خ نسمػ خ وپ: خ نسمػ خڀؽد ب: خ نسمػ خڀؽدڀػ: ل دش خزه ٸع سص خڀ ص وخڀ ځم ص زدوع د. خ ن وو ر ي. ڄڀ ي وو إظ. خ نسمػ خڀ خز : و. ٤ ځس ڀځ ځڃ و ل ظ ٴ. وٴ ڄسدلػ: 10
خ نسمػ خ ندڄ : ظ ڄ ي. خ نسمػ خڀ دي : ڄٽدوع خڀ ځم ص وؼدء خڀ ځمدء ځ. خ نسمػ خڀ دز : آؼد ي خڀ ځم ص وڄاڀٵدظ. خ نسمػ خڀؽدڄه: ٹ ظ. خ نسمػ خڀعد : وٴدظ. انمع انثبين: دزاظخ ألال اإليبو اث لز جخ زمح اهلل يف انزفعري ي أول ظزح احلح إل هنب خ انمسآ انكسمي و ٤ ٹ ب ي خ ص خ ن دجٿ ځ خڀم خ ب: - ظ ظ ر خ دض ڄخ ٠ خڀ خ ص ل ر و وي د ب. خ ن مٳ - ؤ ٠ خود ٢ نع خ ڀٽٿ ڄ إڀص پ ځ. ڄ ١ مهند - ؤ ټ و خ ص خڀٹ آو ص خڀ ٴ د خزه ٸع سص ټدڄ, و ند ؤټعٵ ب ز خ ل دن ن ٠ خڀ د. ڄهد ټ و سد ش خزه ٸع سص ب. خ ن إڀص ټ خ نخٴٹ ن ڀ, ڄ ظس ن ل ر. خڀٴدش - - - ټ خ ندڀٵ ن ڀ, ڄ ظس ن. ټ ڀٻ 11
, خڀ خ ص وخڀع ٹ ر ب هند ص خ ن إڀص ز خ ص لفؿ ټٿ ٸپ بن و - - ڄ ع نخ زإٸخپ ؤ ٿ خڀ ځڃ, ڄ ز دن خڀ خك ل ر ٸخ خڀع ك و ٠ خز ٥ خ ن ع ش خڀ ځمدء. -8 ؤو يخج ش خ ٤ ځ ؤٸخپ خ نٵ ه, ٴ ند ؤ ٤ ځ ب خ ن إڀص خڀخل ش ځ ڄد ٹد ذ ؼ ؼ ن ظٵ نخ. - ځط و خ دض نخ خ ص ڄسد ش ظه ٴ ٵد ڀځمخ. ڄص ند ڄه خ ن ٥ إ و ٹځط خ دض ن ٣ خ ن مٳ وخ نم هلل, ه ٤ ٷ - ز ودڄؿ ڄ مٳ خ ن ص خڀس ص, ڄه بوعدؾ ٠ نم خ نځٻ ٴه ڀ ٥ سد ص خ ن مٳ خڀ ٳ. - ظ ي ب ؤؼدء خڀٽ ڂ ټځمص ؤو ڄٹ ٥ ٱ ن ڄه آ ص, ٴ ٽعٵ زٽعدزع زدڀ ڃ خ ڄ ج يون ڃ خ ن كٲ و ٠ ز ن ٸ ن ڄٽ ه ))...((, و ٽن ڄه خ ص ١ ن خڀ خ ص, ؤو ٽن سٷ ٸ سد ټ خ ص ټدڄځص. ڄ وش -خڀع ڄط خڀع ظ ر خڀ ڄين ڀځٴ دض ب ټ خڀ ځمدء ؤو وٴ دهتڃ ب ځر خڀ دڀص و خڄ هد, و ب ؤودڀٳ ڀٻ ب ڄ ٹع ١ خ نٹدڂ, ټإن ٽن خڀ خ نٹپ نعإو و ٥ ني. - ٸ ؤلعدؾ ؤل دود ب ب بيودپ ز ټ ڄ ؤؼدء و ڄٹپ زځٵ ٩ ل خڀ ځمدء ١ دق دڄ و ٥ ني, ٴإڄ ي ز ٠ ڄ ع ٠ د و ١ ن خ ز ن ڄ ٹٴع ن ]...[, وب خ ل ٴط حد ڄه خڀ خ نٹپ و ٠ ط ڄٽدو وٹ ٥ د ٽ خ. 12
- خ لدڀص ب ب ٵمص خڀ خ نٹپ, ٴةن خ لدڀص ظٽن ڀځ ٵمص خڀ ٴ هد ز خ ع, وبن ټدن خ خڀ ڄه ٵمدض. ش - ٠ س ٥ ط زدڀ ٽٿ ڄد نعدؾ ب ب ٠ س ٣ ٣ ند ظ ٽ ٿ ٸ خء ظ و ځعس. و ٥ ٹ - و ٠ ط ب هند ص ټٿ ڄ ٠ ٽ ڄه ؤ ٽدپ خڀ و ٴص خ ڄ ص, ڀځ ڀص ځ هند ص خڀٽ ڂ ب ڀٻ. خ ن ٠ - ظؼ ٷ خ نديشخڀ ځم ص ځ خڀم خ ب : ؤ- ذ- و خ دض خڀٹ آو ص. و خڀٹ خءخض خڀٹ آو ص ب ب ڄ دي د خ ځ ص, ڄ ز دن خ نعخظ ڄهد. وخڀ د - ن ؿ خ لدي ػ خڀس ص. ي- - ظؼ ٷ خ ٸخپ خ نٹڀص ه. خڀ ځمدء و- ق - ل- و خ ز دض خڀ ص ب ب ٸدجځ هد, وظؼ ٹهد ڄه. ڄ دي د ر خ ڀٵد ٦ وخ ن ٥ ځمدض. خڀع ٳ زد ڂ. خڀع ٳ زدڀٵ ٶ وخ ن خ ر وخ ڄدټه. وخڀسځ خن اخلبمتخ: وٴ هد ز دن ؤ ڃ خڀعدجؿ خڀ ظ ځط بڀ هد. خڀ خ ص انفهبزض: 13
ٴهد ڄع ص ٴ ص ټد ٵص ه ڄ ١ دڄ ن. خڀسمػ وز... ؤ ٽ خهلل ٿ وؤ ن ي, ٴٹ خلعدؾ خ خڀ مٿ ڀٽ عڃ ب ب دٴ ص, وظٴ ٷ وظ, وظ ن, وټٿ ڀٻ ٸ ڄه خهلل ظسد ٺوظ د ب ز, ٴځ ول ي - ٻ ڀ - خ نم ټځ وخڀؽدء ټځ, ؤن وځٹين و ٸين, و زد ب ز م خڀ ٩ مص, وآ ج خ ن مص, وڀ خ نم ؤن خ ب وڄه ځ زد وع دذ ب ب خ خڀ ه, ب ڀ خ نم ؤن وٴٹين و خ ب ټن ٣ نه ن ب ځڂ ع ز سر, ب ڀ خ نم ځ خڀع ن وخڀع, وظ ڀ ٿ خڀ زدض, ولٵ ٧ خڀٸط, ٴځ ټٿ ڀٻ ند ب ء, ٴځ زد خ نم ځ ڀٻ ټځ, ڀ خ نم ټمد سٱ ن پ وه و ٩ ڃ ځ ٥ دو, ڀ خ نم ن خ خ ب و م و ٽدٴث ڄ ي, ٸدپ ظ د ب خڀمٿ: ٥٣[, وٸدپ ظ د ب ڄ ڃ ڃ ڃچ ] ش : چي ي ی ی ی یچ ] ش : چڤ ڦ ڦ ڦ ڦ ڄڄ ڄ ٧[. بز خ ڃ: وخڀ ٽ وخ ڄعدن ب ب خڀخڀ ه خڀٽ ن ن, پ خپ ه ؤ دود ب و د ب ظ ځ م وز ه ٨ ند ب ڀٻ زدڀ دء خ ندڀ, ٴ نهمد خهلل نص وخ ص, و خ ٨ ند ين ؤل ه خ ن خء وؤوٴ ي, و ٴ ي عهمد ب ځ ن, ٢٤[. خ خء: چ ۆ ۈ ۈ ۇٴ ۋچ ] ش وټ خ خڀ ٽ ڀٽٿ ڄه خڀ وص وخ و ي ځ ش ڄ خ دخ و ٱدپ وخڀعد پ ه ټؽ ن ڄه خ نٹٶ, زٿ وخ ن د ش ټځمد ي ط. خ ندص وڀ وخن و ځ ؤ هڃ ؤو خ ټ ؤيب د ٴٹ ټدن ب ڂ ٸدڂ خڀخڀ زدڀ سص ب ؤٸ ڂ ٽ وي دج, وڀسٹ ص خ ٿ وخ ٸدءخڀ ه خو ٱځط هڃ ڄ ش ڄه خڀ ڄه. وخڀ ٽ لسدذ وڄ د ه ټدوط ڄهڃ خ ن ش وخڀ اخپ وخ نعدز ص. وخ ن د ش 14
وخڀ ٽ ب خڀ ٽ ندڄ ص ؤڂ خڀٹ ي, ٣ نؽځص ب ټځ ص خڀ ش وؤ پ خڀ ه, وؤو م د خڀٵد ٠ ٿ, ووټ ءي, وڂ خ ه خ ٴد ٠ ٿ خڀ ه نځط هڃ ځڃ خڀ خ ن ٥ ه ب ٸ ڃ خڀٽعدذ وخڀ ص, ٴف ي خهلل ظ د ب خ نم و ن خ ن خء و ٿ ڀٻ ب ڄخ ه ل دهتڃ. وخڀ ٽ خڀ ٩ ڃ ڀٵ ١ ځص : خ عد خڀ ټع : ؤڄ ن زه ١ نم ٥ ص زد د, خ عد زٹ ڃ خڀٽعدذ وخڀ ص خڀ وخٴٷ ڄ ٽ خ ؤن ع ب خ خٲ ځ دڀ, و د ص خ خ ن ٠, ؤ ٽ ي ٽ خ, ٴځٹ ټط ؤ ٠ ڄ زدڀٹځ ٿ, ن ؤني ڀسځ, وټ ب ؤ ځ, و ٤ ر ڄ و, ؤب ب ؤن ٥ ٴ ٴ, ٴځ ٥ د ند ٸ ؤ ٴإ ٤ ن, و ځ ٷ ٴدزځٯ, وڀ ٥ د ند م ڄ خ نمص, وٸ ي خڀ نص, ب خ آ ٨ ند ظٵع خن, وټڃ ؤ ٥ د ب ڄه ن ص ٴٽ ي, و ن ن وٸع, وٸ ڄين ځ ؤ ڄهدڄ, وټڃ ؤظ ر وٵ, وؤ ٠ ن و ٩ ي, و ٹ ؤ و ذ, نص يب و ٵٹص ځ, ٴځ ڄ ڄٴ خڀعٹ, وؤزځٯ خڀ ٽ وخڀؽدء, ذ خ ٵ ڀ وخلٵ ٩, وزد ٺ ڀ ب ځم وؤ ځ وڄدڀ, وخ ي و ن ڂ ن ز سديٺ خڀ د ن ن. خ وڀم د ټدن مٿ خڀس ٠ ص ڀځهپپ وخڀعٹ ن, وٵ خي خ ن ب سمدو زدڀٽمدپ خ ن ٥ ځٷ وڄ عٹ ه خڀع ز ن, ټدن خ خ ن ٠ ن ؾ ه خ خ ٿ ندپ, وٸ ؤ يض ځ ڃ خهلل نم ٿ بي خ خڀع ٸ ٷ ڄد خ ع ٥ ط, وخڀعمم ڄد ٸ ض, وخڀ ځڃ ؤڄدوص ڄه نمځهد ٴٹ و ن ڃ ز ه خ, ٴةن ټهض ٸ ؤ سط ٴسعٴ ٷ خهلل ول ي ؤ سط, وهلل خ نص وخڀٵ ١ ٿ ڄه ٸسٿ وڄه ز..., وبن ټدن هم ٸ ٤ د, ٴٽڃ ڄه ٴ لدڂ وڄد و ي, وؤڄ ٿ وڄد زځٯ, وڀٽه ٸ ٵ ب خعهدي, وؤ عٱٵ خهلل ظ د ب ؤن ؤٸپ ب خڀٹ آن ز ؤ, ؤو ؤ ټه ب ب ڄد ظٹد ڄه ٴهم, و لڃ خهلل خڀ ځمدء خڀ د زٹ ن وخ جمص خ نٵ ه, ٲ خڀٵ ١ ٿ ټٿ خڀٵ ١ ٿ ڀځمعٹ ڂ, و ځد خهلل ظ د ب ٣ نه نڃ ل ڄعهڃ, 15
و ٲ ٴ ١ ځهڃ و دزٹعهڃ, وټٿ ب او ڄه ٸڀ و ي ب ١ نم ځ خهلل ځ و ځڃ, وخڀٽمدپ هلل ول ي. و ؤٸپ ب ټمد ٸدپ : خ وپ ؤو ؤ هد خجملعد و ٩ م زسدز و ٨ ه ز و نخ و دڄك و ف و ځ ڃ ل ي خ ن ن ب دزص وبن ټدن و ٶ ٴدي ټ زٵ ١ ځص ديي ځ ٺخ خڀ ٶ ؤ ن زد ١ دء وخ ن ن وبن ټدن ځه وخ و ي خعهدي خڂ زد ٴإڄم )1( ڄه خ ن ځڃ وڀ ځم ڄه دي ڄ ٹ ي ؤ إپ و ب خ نعدڂ سمدو وظ د ب ؤن نع ر ب خ خڀ مٿ ي, وؤن نٹٷ و س ٿ خڀٹ آن خڀ ٩ ڃ خڀ ه ڃ ؤ ځ وود ع, وؤن ٩ ن ځ ڄه خڀؽ غ خڀ ظٵ خزه آيڂ ز ڄظ, وخ إڀ سمدو و خڀٹ ر خجمل ر ؤن ٩ نم د ڄ ڄه ؤلسسد ب ڄ عٹ نع, وؤن ٱٵ ڄدڄد خزه ٸع سص, بو و ب ڀٻ وخڀٹدي ځ, چ پ پ پ پ ڀ ڀ ڀ ڀ ٺ ٺ ٺ ٺ ٿ ٿ ٿ ٿ ٹ خ ن : ] ش ٹچ ؤ ن ن, وآو ي خود ؤن خ نم هلل ذ. خڀ د ن ن ١٠[, و ځ خهلل و ځڃ ځ وس د ١ نم و ځ آڀ و مدزع )1( ٸد ند خ ڄدڂ خڀ د ٤ ب ڄٹ ڄص ڄ خڀ د ٤ س ص)ل خ ڄد ب وو خڀعهد ب ) )7(. 16
فؼرسالموضورفت الموضوع ب خءش... ادلمديخ... انمع األول: خڀٵ ٿ خ وپ: خ نسمػ خ وپ: خ نسمػ خڀؽد ب: خ نسمػ خڀؽدڀػ: خڀٵ ٿ خڀؽد ب: خ نسمػ خ وپ: خ نسمػ خڀؽد ب: خ نسمػ خڀؽدڀػ: خ نسمػ خڀ خز : خ نسمػ خ ندڄ : خ نسمػ خڀ دي : خ نسمػ خڀ دز : خ نسمػ خڀؽدڄه: خ نسمػ خڀعد : ػظس اإليبو اث لز جخ وز بر... خزه ٸع سص زة ٩ ند, وڄ ي ظإؼ ي ز... خ ندڀص خڀ د ص... خ ندڀص خ عمد ص... خ ندڀص خڀ ځم ص... ل دش خزه ٸع سص خڀ ص وخڀ ځم ص زدوع د الصغحة 0 1 13 14 15 23 28 35 36 39 42 45 47 50 61 69 71... خ ن وو س... ڄڀ ي وو إظ... ٤ ځس ڀځ ځڃ و ل ظ ٴ... و... ظ ڄ ي... ڄٽدوع خڀ ځم ص وؼدء خڀ ځمدء ځ... آؼد ي خپ ځم ص وڄاڀٵدظ... ٹ ظ... وٴدظ... 895
انمع انثبين: الموضوع دزاظخ ألال اإليبو اث لز جخ يف انزفعري ي أول ظزح احلح إل هنب خ انمسآ انكسمي الصغحة 73 74 78 83 86 90 94 96 98 102 105 109 113 116 119 121 125 128 131 138 1 2 3 4 خ ن خي زدڀ پ ب )) ٢ نځٹص و ))ظ ٿ ټٿ ڄ ٠ ص((... ن ٢ نځٹص((... ))و ظ ي خ دڄ ش((... ڄ خڀ ١ م ن ب )) ي((... 5 6 7 8 ))و ڄه ي ٴ زة ندي((... )) ٤ خجٷ((... ))ٴف ځد ڃ ؽدء((... ))ظع خ((... 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 )) خض ٸ خ وڄ ن((... ڄه خ ن خي ز)) دؤ هد خڀ ٿ((... ))ظځٹو ((... ))ڄد ټ ((... ))ؤن اظخ((... خ ن خي ذ ))خ ن ٽدش((... ))ټټر ي ((... ))ٺ خذ زٹ ص((... خ ن خي ز))خڀٹخ ڄه خڀ دء((... )) ن خ ند ظٱ ٩ د و ٴ نخ ((... ))ز خ((... 896
20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 الموضوع ڄ ب )) ٴد ((... ))ڄهف خ ((... ))ؤ ؤ ط ڄه خ ن ب ن خي((... ))ؤدؾ((... ))ٴف ځ و سد و ه خ ((... )) ځٷ ؤؼدڄد((... )) ب ن وخ ځ هد مد و م دود ((... الصغحة 142 147 150 153 156 159 161 169 172 175 181 185 188 190 192 195 198 201 205 208 211 (( ڄص((... ))ټسٽسخ((... ))وځٷ خ وڀ ن((... )) ٤ ځ هد ١ ڃ((... ))ٴد ن((... ))ڄه خڀٹدڀ ن((... ))خ ن س ځ ص((... ))ټ ٵد ((... ))ز هدذ ٸس ((... ))و ب ٹر((... ))ٴهڃ ن((... )) ؾ خ نرء((... )) ٵ ط((... ڄد خڀ ق... 897
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 الموضوع ڂ ن ))ل آجٷ خض هبفص((... ))زٿ خي خ ٺ ځمهڃ ب خ و ش((... ))و ب خ و ٸ خڀٹپ ځ ه ڃ((... ))و ظ ي خ نسدپ ن سهد دڄ ش((... ))ٴ ټ ي((... ))ظ ويخن((... ))ٴ م ط ځ ه ڃ خ وسدء((... ))ڄ ٵدظ م ((... الصغحة 214 216 224 227 232 236 238 242 246 249 252 259 261 263 265 270 273 276 279 290 292 )) ظٵ ق((... ))خڀ ٥ ٴدن((... ))وڀ ټ خهلل ؤټ ((... )) نمٿ ٸهد((... )) ن ون((... خ ب خي زدڀ نص و خ ن خي زدڀ حص... خ ن ١ ٵن... )) إض هبد خهلل((... ))ڄؾ ټدڀ ٩ ځٿ((... ))خڀٱ و ((... )) و ن ځ هه ڄه ز سهه((... ))ٸ خ ((... ))ؤ ج خ ٠ ځځد ب خ ((... 898
62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 الموضوع ))خ خ ن ((... )) د سدپ ؤو يب((... ))وٸ ب خڀ ي((... ))وٸ و خ دض((... ))وٸ ود ب د خڀ ن((... )) س ((... )) ي((... ڂ ن )) خز ر((... ))ٴإ د ڃ(... ))ٴ ود((... ))ټدڀ ن خڀٹ ب((... ))و نڃ ڄد ن((... ))وخڄعد وخ((... )) ٿ ڀٽڃ ڄه خڀ ف خ و ١ ود خ ((... ))يل خ ((... )) هدذ ؼدٸر((... )) ع ون((... ))و ((... )) ځد د ٴعص((... )) زد ڄه ن ڃ((... ))و ظځ ڀځفس ن((... الصغحة 296 300 305 308 311 314 316 319 322 327 330 334 338 341 345 348 351 354 357 361 364 899
83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 الموضوع ))و ڄ ځ ڃ((... ))ٴس ودي زدڀ خء((... )) و خ وظدي((... ))خڀ دٴدض((... ))وآو ڄه ٽځ ؤ وخؾ((... ))ٴ ځ ٽ دز ((... ))ڄع دټ ن((... ))ڄٹدڀ ((... ))خڀ ٥ پ((... ))خ ٴص((... ))ڄه ؤټمدڄهد((... )) ئټڃ ٴ ((... ))ڄٹ و ن((... )) ٩ ه ون((... ))آ ٵود((... ))وبو ڀ ځڃ ڀځ د ص((... ))ڄسځ ن((... ))و وي ٴد عځي((... )) ځ ص((... ))دؼ ص((... الصغحة 366 369 372 376 379 381 383 387 390 392 395 398 403 406 409 412 416 419 421 424 99 10 0 10 1 10 900
2 10 3 10 4 10 5 10 6 10 7 10 8 10 9 11 0 11 1 11 2 11 3 11 4 11 5 الموضوع ))ؤؼد ش ڄه ځڃ((... )) د ٠ د ((... ))ل ظ ١ خ ن ذ ؤو خ د((... )) ٴهد نڃ((... ))آ ه((... ))و ڀه ع ټ ڃ((... ))و ټٳ ؤ خڀد ٽڃ((... ))ڀ ظ ځخ((... ))ٴأ ي((... ))ڀ ع ڃ((... ))و ظدز وخ زد ڀٹدذ((... ))ڄ ؿ((... ))زد ٹدض((... الصغحة 427 430 432 440 443 446 450 454 457 460 463 467 471 901
11 6 11 7 11 8 11 9 12 0 12 1 12 2 12 3 12 4 12 5 12 6 12 7 12 8 12 9 الموضوع ))ٸ ((... ))ٴ خٮ ب ب ؤ ځ ((... )) وزد ((... )) ن((... ))و ظإؼ ڃ((... )) ر خ نن((... )) خڀٹي((... ))ٸدذ ٸ ن((... ))ؤټ ي ((... ))و ؤن ٲ ي((... خ ن خي ز))خڀ ي ((... ))ڄهم ((... ))ټ خذ ؤ ((... ))ڄ ع ٥ ((... الصغحة 473 476 478 482 486 490 493 497 500 503 506 509 512 515 902
13 0 13 1 13 2 13 3 13 4 13 5 13 6 13 7 13 8 13 9 14 0 14 1 14 2 14 3 الموضوع )) و خڀ ٳ((... ))ٴسإ آ ء زٽمد ظٽ زدن((... ))ڄه ڄد ؾ((... ))خ ن أض((... ))و يش ټدڀ دن((... )) ن ڃ آن((... ))و ١ دوعدن((... )) سٹ ق دن((... ))و ز ط خ نسدپ ز د ((... )) ځ ڄ ٠ وص((... )) زد ((... )) ذ خ ن ڃ((... ))ظ ٵ ٽ هن((... ))ڀ م ٱ ڄن((... الصغحة 519 522 525 530 533 538 541 543 546 552 555 562 566 570 903
14 4 14 5 14 6 14 7 14 8 14 9 15 0 15 1 15 2 15 3 15 4 15 5 15 6 15 7 الموضوع ))ڀځم ٹ ه((... )) ن ڄ ن((... ))ؤ ب إن ((... ))ب خزعٱدء ٠ خن خهلل((... )) يون ند ٸدڀخ((... ))ؤوٵعڃ((... : ظځٹن وظ ون زد نيش... )) ٨ د ه((... )) نمٿ ؤ ٵد خ ((... ))خ ن وخ ؤ ندهنڃ ص((... ))ٴعص((... ))ڄه و ټڃ((... ))ٸخ ؤوٵ ٽڃ و ؤ ځ ٽڃ ود خ ((... ))ظزص و لد ((... الصغحة 574 581 585 588 592 598 601 604 608 612 616 621 624 629 904
15 8 15 9 16 0 16 1 16 2 16 3 16 4 16 5 16 6 16 7 16 8 16 9 17 0 17 1 الموضوع ))ظٵدوض((... ))ڄدټسهد((... )) م ځ خ ن ٤ ڂ((... ))ټدڀ ب((... ))ڀ ڀٹوٻ((... )) ځ ن(( الصغحة 638 642 645 650 654 658 662 666 669 673 676 682 687 690... ))خ ن د ؾ((... ))ي د خ ((... ))ٴ خيو ڃ ٹد ((... ))خڀٹد ٥ ن((... ))و ؤن خ ن د هلل((... ))و ظسعٿ بڀ ظسع ((... ))ؤو خ وز ((... ))و ؼ دزٻ ٴ ٥ ه ((... 905
906 )سفنلاةرودظوفؼنلإقحلاةرودنم(رودغتلايفظبوتقنبامفملإالاوقأ عوضوملا ةحغصلا 17 2 ن ڄ...)) ودز و(( 697 17 3 ن ڄ...))ش ٸدٴ(( 702 17 4 ن ڄ ))ؾد ڄؤ((... 706 17 5 ن ڄ...)) خن ٥ع ڄ(( 711 17 6 ن ڄ...))ط ع ٸ ؤ(( 715 17 7 ن ڄ...)) دظدٵټ(( 719 17 8 ن ڄ...))ضخ ن خ(( 723 17 9 ن ڄ...))خ دٵڄ(( 727 18 0 ن ڄ...))دٸ ضد دڀخو(( 731 18 1 ن ڄ ))ش ٴدن خ ب ((... 737 18 2 ن ڄ...)) ٱ نإ (( 740 18 3 ن ڄ...))ط٥ ټ(( 743 18 4 ن ڄ... ))ض ؽ ز(( 747 18 5 ن ڄ... ))ن ٵٵ٥ن خ(( 750
18 6 18 7 18 8 18 9 19 0 19 1 19 2 19 3 19 4 19 5 19 6 19 7 19 8 19 الموضوع ))وڄ خ ڄه ظ ڃ((... ))خڀ ٵٷ((... ))خڀ ٥ د ٶ((... خڀ ١ وخڀٱ ځ ن... )) ب ټ س ((... ))ي د د((... الصغحة 754 758 764 768 772 776 780 784 788 792 795 800 803 807 )) ف ((...... ))و ٠ د ٻ و ٺ(( ))ؤ ٵٿ دٴځ ن((... ))خڀ زدو ص((... ))خڀٹ ((... ))ټ ٳ ڂؤټپ((... )) ندڀص خ ن ٥ ر ((... ))خڀ م ((... 907
الموضوع 9 اخلبمتخ... انف ازض... ٴه خ دض خڀٹ آو ص... ٴه خ لدي ػ... ٴه خ د... ٴه خ ڂ... ٴه خ ڄدټه وخڀسځ خن... ٴه خ ن دي وخ ن خ... ٴه خ ن ٠ دض الصغحة 816 821 822 851 853 854 859 861 881... 908