Projekti: Bashkëpunimi ndërkufitar greko shqiptar për shfrytëzimin e biomasës

Programi i Bashkimit Europian për bashkëpunimin ndërkufitar IPA Greqi Shqipëri, 2007-2013. Projekti: Bashkëpunimi ndërkufitar greko shqiptar për shfrytëzimin e biomasës Analiza SWOT për një kompani tipike për djegien e biomasës në Prefekturën e Korçës dhe Rajonit të Maqedonisë Perëndimore Ky projekt financohet nga Bashkimi Europian 1 Ky projekt zbatohet nga Prefektura Korçë

Ky dokument është përgatitur dhe publikuar me mbështetjen financiare të Bashkimit Europian. Përmbajtja e këtij dokumenti është përgjegjësi vetëm e Prefektit të Qarkut Korçë, punuar nga ekspertët Prof. As. Robert Damo dhe Prof. As Frederik Çuçllari dhe në asnjë lloj rrethane nuk reflekton pozicionin dhe pikëpamjet e Bashkimit Europian. 2

Pasqyra Përmbledhje... 4 Profili i kompanisë Mantmouazel SH.A... 5 Proçesi i prodhimit të energjisë... 6 Përcaktimi SWOT.... 9 Analiza SWOT e Mantmouazel S.A... 10 Forcat... 10 Reduktimi i ndotjes mjedisore... 10 Prezenca e sasive të mëdha të lëndës së parë... 11 Kontrata afatgjate për shitjen e energjisë... 12 Mungesa e mbetjeve nga prodhimi... 12 Dobësitë... 12 Mungesa e eksperiencës... 12 Mundësitë... 12 Legjislacioni favorizues për RES në Greqi i cili buron nga legjislacioni i BE... 12 Dekurajimi i FV-ve... 19 Përmirësimi i teknologjisë së prodhimit të biogazit... 20 Kërcënimet... 22 Limitimet retrospektive në FiT... 22 Retrospektivë në taksat mbi të ardhurat... 22 Investimet në sektorin e djegies së biomasës... 22 Shqipëria... 23 Direktivat e investimeve... 23 FiT (Ligji RES)... 24 Greqia... 26 Liçensimi... 26 Dërgesat me prioritet... 27 Tarrifat FiT... 28 Taksat dhe subvencionet (incentivat e ligjit të investimeve)... 29 Konkluzione... 32 Referenca... 34 3

Përmbledhje Objekt i këtij studimi janë kompanitë e djegies së biomasës të cilat gjenerojnë energji për shitje përtej përmbushjes së nevojave të tyre. Aktualisht janë vetëm dy njësi operative të prodhimit të biomasës (CPH) të cilat ushtrojnë aktivitetin e tyre në rajonin e Maqedonisë Perëndimore, Matesion Co. në Kozan (120 KWel) dhe Mantmouazel S.A. në Kostur (240 KWel), të cilat prodhojnë biogas nga mbetje të ndryshme organike. Ne zgjodhëm të sjellim analizën SWOT për Mantmouazel SH.A, si një kompani tipike të prodhimit të biomasës në rajon, ndërkohë që kompania tjetër është e përfshirë në nje spektër më të gjerë aktivitetesh të cilat lidhen me inxhinierinë dhe konsulencën. Studimi kërkimor i partnerëve grekë të projektit GABE siguroi disa të dhëna mbi Matesion Co, një fabrikë biogazi që ndodhet në Kozan. Ne arritëm të kontaktojmë kompaninë dhe të mbledhim të dhëna të përshtatshme për të. Arritëm të realizojmë një vizitë në centralin e Mantmouazel SH.A, të ndodhur në Kostur në rajonin e Maqedonisë Perëndimore. Faktori kryesor i promovimit të zhvillimit të tregut të djegies së biomasës në dy rajonet kufitare është kuadri i favorshëm ligjor (në të dyja vendet), që vjen si rezultat i direktivave te EU 2009/29/EC, me synim reduktimin e emetimit të CO2 dhe rritjen e pjesës dhe eficencës së energjisë të rinovueshme. Skemat e reja incentive ligjore që aktualisht janë në fuqi në Greqi, do luajnë një rol të rëndësishëm në 4

krijimin e centraleve të djegies të biomasës duke krijuar një klimë të favorshme biznesi në vend. Profili i kompanisë Mantmouazel SH.A MANTMOUAZEL SH.A është një kompani private greke me një spektër të gjerë aktiviteti në fushën e mbledhjes dhe përpunimit të lëkurës së kafshëve. Kompania është e angazhuar në të dy aktivitetet, mbledhje dhe përpunim lëkure. Së fundmi kompania ka bërë funksionale një fabrikë të prodhimit të biogazit për prodhim energjie dhe plehu kimik. Kjo fabrikë ndodhet në Kostur dhe ka një kapacitet prodhimi prej 240 KWel. Veprimtaria e saj bazohet në prodhimin e biogazit nëpërmjet procesit të tretjes anaerobe duke përdorur mbetjet e kafshëve dhe lloje të ndryshme të mbetjeve bujqësore. Tretja anaerobe është një proces mikrobiologjik i dekompozimit të mbetjeve oraganike në mungesë të oksigjenit, që është e zakonshme për mjedisin natyror. Aplikohet nën kushte të kontrolluara për të prodhuar biogaz në cisterna hermetike që njihen me emrin cisternat e tretjes. Një gamë e madhe mikroorganizmash përfshihen në procesin e tretjes anaerobe të mbetjeve organike, që ka dy produkte kryesore finale: biogazin dhe plehun kimik. Biogazi është gaz i djegshëm me përmbajtje metani, dioksid karboni dhe sasi të vogla gazrash dhe elementesh të tjerë në sasi shumë të vogla. Mund të përdoret direkt pas prodhimit për gjenerim energjie dhe ngrohje, ose pas pasurimit mund te futet për përdorim në rrjetin e gazit natyror apo të përdoret për 5

automjetet. Plehu kimik është substrakt i tretur, i pasur me vlera ushqimore që përdoret si pleh për bimët. Ka një numër avantazhesh në krahasim me plehun organik që përdoret për fertilizimin e fushave, arsye për të cilën përdorimi i tij në bujqësi është duke u rritur. Adresa: Dromos Argos Orestikoi Chiliodentro Agroktita 2014 Tel: +30 694 55 23 838 Proçesi i prodhimit të energjisë Për sa i takon mënyrës të operimit të fabrikës, mbetjet e bagëtive merren nga fermat dhe transportohen në fabrikë ku bashkohen me mbetje bujqësore në depozita matëse. Një sistem pompash e çon përzierjen në çisternat e tretjes për të filluar procesi i tretjes anaerobike ne një temperaturë prej 30-40 C, nën kushte të kontrolluara higjienike. Gjatë kohës së qëndrimit në këto cisterna, bakteret e vecanta methanogjenike prodhojnë biogaz që mbahet brenda. Pastaj filtrohet në filtra karboni dhe i hiqet uji duke sjellë djegien e brendshme për prodhim energjie. Pas 80 ditësh, mbetjet bëhen inerte të pasterizuara dhe të tretura që kategorizohen si një pleh kimik i një cilësie të jashtëzakonshme. Fabrika ndodhet në një parcelë të rrethuar në afërsi të Kosturit për të pasur më afër furnizuesit me stok lënde të parë. Fuqia e fabrikës llogaritet në 240 kw, të cilat injektohen në rrjetin kombëtar sipas një kontrate 20 vjeçare. Fabrika përfshin një ndërtesë industriale me 6

hapësira për zyra dhe prodhimin, cisternat përzierëse të materialeve të ngurta, kulla, cisterna me ngrohje për homogjenizimin e materialeve të ngurta, cisterna me nxehje për tretjen, cisterna për plehun e lëngshëm dhe dhoma me sisteme të filtrimit të gazit me një gjenerator për energji. Procesi i prodhimit të energjisë duke përdorur biogaz të prodhuar nga mbetjet e kafshëve dhe mbetjet bujqësore është paraqitur në skemën që tregohet më poshtë: Pjesët më të rëndësishme të fabrikës tregohen në figurat më poshtë sipas hapave që ndiqen në procesin e prodhimit të energjisë. 7

Çisternë homogjenizimi, cisternë përzierje Gjenerator 8

Përcaktimi SWOT. Analiza SWOT është një kornizë shumë e përdorshme në botën e biznesit, e cila shërben për analizimin e faktorëve që influencojnë pozicionin konkurrues të kompanisë në treg me shikimin nga e ardhmja. Megjithatë, korniza e analizës SWOT, mund të aplikohet në mënyrë të dobishme edhe jashtë sferës të biznesit. Një kontroll i shpejtë në internet do nxjerrë analizën SWOT të dobishme për projekte të zhvillimit urban, planifikim karriere, krijim websitesh, programe sportive për rininë dhe vlerësimin e qendrave studimore akademike duke bërë të qartë dhe të dukshme që mund të aplikohet me sukses në dobi të cdo përpjekje të organizuar të njerëzve për përmbushjen e një misioni. Në përgjithësi, analiza SWOT shërben për të zbuluar lidhjen optimale midis fuqive të brendshme dhe dobësive të një subjekti të caktuar dhe trendit të jashtëm (mundësite dhe kërcënimet) me të cilat duhet të përballet biznesi në treg. Një pikë e fortë shikohet si burim, si një qasje unike ose kapacitet që lejon subjektin të arrijë qëllimet e përcaktuara. Një dobësi është limit, e metë apo defekt në biznes, që pengon progresin drejt qëllimeve të përcaktuara. Një mundësi ka të bëjë me (lidhet) forca të brendshme apo të jashtme në ambientin e biznesit, si ajo e rritjes të kërkesës për atë produkt që biznesi siguron ose që i lejon biznesit të sigurojë atë në mënyrë më eficente. 9

Një kërcënim mund të jetë çdo situatë e pafavorshme në mjedisin ku operon biznesi që pengon strategjinë e tij duke qenë një barrierë ose detyrim që limiton arritjen e qëllimeve. Ajo që rezultuar të jetë efektive, bazuar në të dhënat e analizës SWOT, është një strategji që përfiton nga avantazhet e oportuniteteve, duke shfrytëzuar pikat e forta të biznesit dhe duke adresuar në mënyrë proaktive kërcënimet nëpërmjet korrigjimit ose kompensimit të dobësive. (Rizzo and Jounghyun Kim 2005) Bazuar në analizën SWOT kompanitë duhet të jenë të afta të rivlerësojnë misionin, vizionin dhe objektivat e tyre strategjike. Analiza SWOT e Mantmouazel S.A Më poshtë ju prezantohet analiza SWOT e kompanisë Mantmouazel S.A. Ajo analizon faktorët të cilët kanë ndikuar në pozicionin konkurrures të kompanisë në treg më një këndvështrim i cili ka synuar të ardhmen. Forcat Reduktimi i ndotjes mjedisore Të dyja, mbetjet e gjallesave dhe ato agro-industriale në qoftë se nuk menaxhohen siç duhet mund të shkaktojnë ndotje mjedisore. Njësitë e biogazit ua kursejnë prodhuesve kostot për këto mbetje, pasi për menaxhimin e tyre nevojiten investime. Për më tepër, duke krijuar kërkesë për mbetje, zhvillohet një treg për këtë lloj biomase, i cili i lejon prodhuesit të rritin të ardhurat e tyre duke shitur mbetje. Ajo çfarë 10

është e rëndësishme është se trajtimi i tyre në fabrikat e biogazit prezanton një alternativë efektive për reduktimin e efektit serë. (Monlau et al. 2015). Prezenca e sasive të mëdha të lëndës së parë Mbetjet shtazore dhe potencialet energjike për Prefekturën e Kosturit në Rajonin e Maqedonisë Perëndimore janë thelbësore, fakt i cili ilustrohet në tabelën më poshtë. Tabela 1. Mbetjet shtazore dhe potencialet energjike për Prefekturën e Kosturit Pref Llojet Nr i Tota Tons m 3 biogas Potenciali Fuqia e ektur e kafshë l VS në në vit energjisë instaluar a kafshë ve të soli vit elektrike ve përdor de( ura TS) % Kost ur Bagëti 2,307 14.3 3.272 1,096,327 23,680 3.20 Dele 80,44 34.5 19.315 2,897,359 62,582 dhe Dhi 2 Derr 20 11.4 3.45 2,792 60.32 Burimi: Projekti BIO-EN-AREA. Rajoni i Maqedonisë Perëndimore PLANI I BIOENERGJISË 11

Kontrata afatgjate për shitjen e energjisë Kompania ka nënshkruar një kontratë 20 vjeçare me firmën kryesore për të shitur energji. Mungesa e mbetjeve nga prodhimi Produktet finale nga instalimet e biogazit janë energjia dhe plehu, i cili ju shitet fermerëve. Plehu prodhohet pas 80 ditëve, gjatë të cilave lënda e parë qëndron në aparatët tretëse. Dobësitë Mungesa e eksperiencës Kompania Mantmouazel SA është një nga dy kompanitë e angazhuara në djegien e biomasës në rajonin ndërkufitar. Kjo kompani është futur në biznesin e djegies së biomasës prej vetëm disa muajsh. Mundësitë Legjislacioni favorizues për RES në Greqi i cili buron nga legjislacioni i BE Legjislacioni i BE Dy objektivat kryesore në rregulloren e enrgjisë të BE janë rritja e sigurisë për energjinë dhe reduktimi i shkarkesave të gazit. Direktiva e Energjise së Rinovueshme (Direktiva 2009/28/EC) është instrumenti kryesor për të arritur këto objektiva. 12

Adaptimi i një direktive të re për të promovuar përdorimin e energjisë nga burimet e rinovueshme, e cila erdhi në fuqi në Qershor 2009-të, pritet të jetë forca kryesore orientuese në zhvillimin e industrisë së energjisë nga biomasa. Targetet kombëtare të detyrueshme dhe trajektorja treguese Arritja kryesore e Direktivës së Energjisë së Rinovueshme është të caktojë një set targetesh të detyrueshme kombetare për aksionerët e enrgjisë nga RES, si një përqindje të konsumit total të energjisë si dhe të caktojë një përqindje të caktuar për transportin e RES (10% të energjisë totale të transportuar) për çdo shtet anëtar të BE. Këto targete kombëtare të detyrueshme janë të pandryshueshme me (20%) të konsumit final të energjisë deri në vitin 2020. Duke qënë se targetet përcaktohen duke respektuar konsumin e energjsë, shtetet anëtare mund ti arrijnë ato duke promovuar dhe inkurajuar efiçencën e energjisë dhe kursimin e saj. Detyrimet kryesore të shteteve anëtare. Përvec detyrimeve të tyre kryesore, shtetet anëtare për të siguruar që deri në vitin 2020 konsumi i energjisë të jetë të paktën targeti i tyre i përgjithshëm, duhet të prezantojnë masa efektive për të siguruar që pjesa e tyre e RES të jetë e barabartë ose ta tejkalojë trajektoren e përcaktuar. Për të arritur targetet e tyre, çdo shtet anëtar ka direktiva për të përdorur skema mbështetëse ose matje të siguruara nga RE (p.sh projekte midis shteteve anëtare, projekte midis shteteve anëtare dhe midis shteteve të tjera, etj ) 13

Çdo shtet anëtar ka adaptuar një Plan Aksioni Kombëtar për RE dhe ka caktuar targete për aksionet e RE në transport, energji dhe ngrohje ose ftohje për vitin 2020. Ky plan do të vlerësohet nga Komisioni Europian i cili do të rishikojë me imtësi masat e adoptuara. Direktiva e RE nuk jep garanci për gabime në rastin kur një shtet anëtar del nga trajektorja ose nga targeti i detyrueshëm për vitin 2020. Direktiva e RE përmban gjithashtu masa specifike, të cilat lidhen me informacionin dhe trajnimin, eliminimin e barrierave administrative në zhvillimin e RE, garancive të origjinës dhe aksesit në rrjetin e energjisë për RE. Shtetet anëtare duhet të bien dakort për transfertat statistikore të një sasie të caktuar të RE nga një shtet në tjetrin. Dy ose më shumë shtete anëtare mund të bashkëpunojnë në çdo lloj projekti që lidhet me energjinë, ngrohjen ose ftohjen nga RE. Shtetet anëtare gjithashtu mund të bashkëpunojnë me një ose më shumë shtete të tjera, në të gjitha llojet e projekteve që lidhen me prodhimin e energjisë nga RE. Shtetet anëtare janë të detyruara të sigurojnë që rregullat e tyre kombëtare, për sa i takon procedurave të autorizimit, certifikimit dhe liçensimit, që aplikohen në çentralet e energjisë për prodhimin e energjisë, ngrohjes ose ftohjes nga RE, të jenë të vlefshme dhe të nevojshme. Referuar këtij detyrimi, direktiva e RE formulon një sërë pritshmërish për sa i takon autorizimit dhe proceseve administrative të shteteve anëtare. Shtetet anëtare janë gjithashtu të detyruara të sigurojnë një garanci origjine për t ju përgjigjur kërkesave të prodhuesve të energjisë 14

nga RE. Garancitë e origjinës vendosen me qëllim që t i provojnë konsumatorit që një aksion ose sasi energjie është prodhuar nga burime të rinovueshme. Targetet (objektivat) e energjisë së rinovueshme për vitin 2030 Në Janar të vitit 2014-të, KE publikoi propozimin e tij për një paketë energjie për vitin 2030. Kjo paketë siguron për arritjen deri në 40% të targetit për reduktimin e rrjedhjes së gazit, krahasuar me rrjedhjen e vitit 1990. Sidoqoftë, kjo paketë nuk parashikonte asnjë target për përshpejtimin e prodhimit të energjisë së rinovueshme. Këto propozime nga KE u miratuan nga Këshilli i Europës në 23 Tetor 2014. (WOLF THEISS, 2015). Legjislacioni në Greqi Greqia, si të gjitha vendet e BE, ka rënë dakord të rritë aksionet e RES në konsumin e saj final në 20% deri në 2020-n (Direktiva2009/28/EC). Kjo vlerë për Greqinë është 2% më shumë se niveli i detyruar prej 18% i caktuar nga direktiva. Për të arritur këtë target, nevojiten investime shtesë në sektor si dhe incentiva të reja financiare. Më specifikisht, ligji 3851/2010 përcakton një kornizë për zhvillimin e energjisë së rinovueshme. Qeveria përpiqet të sigurojë që targete europiane të viti 2020 të arrihen. Zhvillimi i burimeve të energjisë së rinovueshme në sektorin e energjisë është i një rëndësie 15

jetësore për të arritur objektivat kombëtare dhe europiane (Halkos et al. 2014) Targeti prej 20% do të arrihet nëpërmjet kombinimit të matjeve të efiçencës së energjisë dhe teknologjive për prodhimin e saj, aparaturat për nxehtësi dhe transport. Referuar planit Kombëtar të Energjisë së Rinovueshme për Greqinë (NREAP, 2010), janë zgjedhur targete specifike për çdo teknologji RES. Plani Kombëtar për Energjinë e Rinovueshme për vitin 2020 u adoptua në Tetor 2010. Ky plan mat sasinë e energjisë nga burime të rinovueshme, në mënyrë që të arrijë kapacitetin e kërkuar prej 10.000 MW deri në vitin 2020, të cilit duhet ti shtohet kapacitet shtesë: 7.500 MW nga energjia e erës, 2.200 MW nga ngrohja djellore dhe 250 nga ngrohja termale, 150 MV të nga uji dhe 350 MW nga biomasa. (http://www.nortonrosefulbright.com/knowledge/publications/66 189/european-renewable-energy-incentive-guide-greece) Tabela 2 Çmimi i energjisë nga RES (Greqi) Cmimi e energjisw Lloji i gjenerimit të energjisë Sistem I ndwrlidhur Sistem jo-ndwrlidhur Energji e shfrytëzuar me instalim më të madh se 50 KW 87.85 99.45 16

Energji nga era e përdorur për instalime më të vogla se 50 KW 250 250 Fotovoltazh 10 KW në banesa dhe biznese të vogla 550 550 Energji hidrike e përdorur për njësitë me kapacitet 15 KW 87.85 87.85 Energji diellore e përdorur nga centralet termike 264.85 264.85 Energji diellore e përdorur nga centralet termike me sisteme magazinimi 284.85 284.85 Energji gjeotermike e lartë (L. 3175/2003) 150 150 Energji gjeotermike e ulët (L. 3175/2003) 99.45 99.45 Biomasa e përdorur nga stacionet< 1 MW 200 200 Biomasa e përfituar nga bimët > 1 MW dhe < 5 175 175 Biomasa e përdorur nga stacionet > 5 MW 150 150 Korniza Ligjore Referuar ligjit 3851/2010, në përshpejtimin për zhvillimin e RES dhe për tu përballur me ndryshimet klimaterike si dhe juridiksionit të Ministrisë së Mjedisit, qeveria greke siguroi një rritje të objektivit kombëtar për pjesëmarrësit e RES në konsumin e energjisë prej 20%. Në vitin 2010 Akti 3851/2010 adoptoi Legjislacionin europian për energjinë nga RES. I njohur si regulli i 20-20-20, objektivat e reja kombëtare për tu arrituar ishin: 17

1. 20% e energjisë së konsumuar duhet të gjenerohej nga RES deri në vitin 2020 2. Një minimum prej 40% i energjisë së arkëtuar duhet të kontribuohej nga RES 3. Një minimum prej 20% i konsumit të energjisë për ngrohje dhe ftohje duhet të prodhohej nga RES 4. Një minimum prej 10% i konsumit të energjisë për transport duhet të prodhohej nga RES. Objektiva tjetër e rëndësishme e Ligjit 3851/2010 ishte të thjeshtonte proçedurat e liçensimit dhe të shkurtonte kohën e liçensimit (Giannini et al. 2014). Përshtatja e tarifave Mbështetja kryesore për energjinë nga burime të rinovueshme në Greqi mbetet regjimi i njohur si Feed in Tariff (TiF), i cili ndan tarifat në varësi të teknologjisë së përdorur dhe madhësisë së projektit, duke pasur parasysh bashkë-përfitimet dhe kostot për zhvillimin e projektit. TiF për të gjitha teknologjitë supozon që të fotovoltazhet (FV) të jenë të përshtatura bazuar në nenin e L.3851/2010 dhe ndyshohen çdo vit në bazë të indeksit vjetor për konsumatorin me 25%, sikurse imponohet së fundmi nga L.4203/2013, për të përmirësuar rregullat e mëparshme prej 50%. (Progres Raporti i II në Promovimin dhe Përdorimin e Energjisë nga RE në Greqi 2014). 18

Tabela 3 Ecuria e FiT (në /MWh) Burimi: Giannini et al. (2014) Dekurajimi i FV-ve Skema FiT është zgjedhur nga qeveria greke për të motivuar investimet në FV-ve. Shpejtësia dhe rritmi i hyrjes së FV në energjinë mikse, si është përshkruar më sipër, ka shkaktuar një kërkesë të lartë për likuiditet të kompesimeve nga prodhuesit e FV. Vonesat në likuiditet dhe vonesat në pagesë kanë krijuar një defiçit të konsiderueshëm në llogaritë speciale të programit RES. Për të zgjidhur problemin e likuiditetit, legjislacioni grek duket të rishikojë strategjinë RES dhe të ndërmarrë hapa për të eliminuar defiçitin. Kjo mund të arrihet duke marre masa të cilat mund të sigurojnë rregulla racionale ne skemën Fit. Masat e adoptuara në këtë fazë ndahen në grupet e mëposhtme: 19

1. Grupi i parë synon të eliminojë procedurat e liçensimit të FV të stimuluara nga MD, F1/2300/16932/09-08-2012, duke pasur parasysh që objektivi i vendosur për vitin 2020 u arrit në 2012-n. 2. Grupi i dytë synon të ulë FiT në MD F1/2262/31.1.2012 dhe MD F1/16933/09-08-2012. 3. Grupi i tretë synon të kalonjë një pjesë të kostos të RES tek konsumatori, duke rritur kështu Tarifën Speciale të Fabrikave të Gazit. Edhe pse matjet e mësipërme kanë si qëllim të ulin defiçitin e kompesimit të prodhuesve të FV, impakti i tyre ka qënë shumë i vogël. Për këtë arsye, është ndërmarrë një iniciativë e re ligjore. Akti 4254/2014 përcakton një rritje të re të FiT. Megjithatë, një numër i vogël hidroçentralesh janë shënjestruar 5.4% hidroçentrale, 5.6% mullinj me erë dhe 29.9% çentrale FV (Giannini et al. 2015). Përmirësimi i teknologjisë së prodhimit të biogazit Një një çentral të tretjes anaerobike, mbetjet agrikulturore transformohen në biogaz dhe mbetje. Mbetjet janë në sasi të mëdha. Përgjithësisht, biogazi konvertohet në nxehtësi, e cila humbet dhe në energji e cila i shitet konsumatorit Monlau et al. (2015). Në një studim të fundit është realizuar kombinimi i tretjes anaerobike me procesin e pirolizës me qëllim rimëkëmbjen e sektorit të energjisë nga mbetjet agrikulturore dhe qëndrueshmërinë e çentraleve të tretjes anaerobike. 20

Sikurse është përmendur edhe më parë, në një sistem CHP prodhohet energji me tepricë. Ajo mund të përdoret për të rritur përbërjen e lagështisë në tretjet e ngurta të procesit të pirolizës. Piroliza është një proces termo-kimik, i cili në mungesë të oksigjenit, konverton lëndët organike përmes tre fazave: gaz pirolize, karburant bio dhe djegie bio. Për shkak të përbërjes të saj të lartë kalorifike, gazi i pirolizës mund të përbëjë një burim tërheqës energjie, i cili më pas mund të konvertohet në nxehtësi dhe energji duke përdorur motorrët e brendshëm të djegies. Karburanti bio i prodhuar përbën interes pasi mund të zëvendësojë naftën e motorrëve të djegies për prodhim energjie. Proçesi i kombinuar i AD (tretja anaerobike) dhe pirolizës, tregohen në mënyrë skematike në figurën më poshtë. Figura 3: Përfitimi i energjisë së qëndrueshme nga mbetjet agrikulturore duke kombinuar AD dhe pirolizën Burimi: Monlau et al. (2015) 21

Rezultatet tregojnë se: Sasia e nxehtësisë së prodhuar gjatë tretjes anaerobike është e mjaftueshme për të mbuluar kërkesat për energji për tharrjen e mbetjeve të ngurta. Simbioza e tretjes anaerobike me pirolizën mund të rezultojë në një rritje të përfitimit të energjisë 42%, krahasuar me sasinë e përfituar vetëm nga procesi anaerobik. Sistemi hibrid i operimit në simbiozë mund të rritë prodhimin e energjisë me 42%, krahasuar me tretjen anaerobike. Kërcënimet Limitimet retrospektive në FiT Këto limitime janë prezantuar me qëllim për të ndaluar defiçitin e buxhetit, i cili e kaloi shifrën 300 milion euro në Shkurt 2013 (Bedford et al., 2014). Retrospektivë në taksat mbi të ardhurat Ministria greke e Mjedisit, Energjisë dhe Ndryshimeve Klimaterike ka prezantuar së fundmi një retrospektivë taksash në sistemin e përdorimit të energjisë nga burime të rinovueshme. Investimet në sektorin e djegies së biomasës Individët ose kompanitë që kanë dëshirë të hyjnë në sektorin e djegies së biomasës në Prefekturën e Korçës dhe në Rajonin e 22

Maqedonisë Perëndimore mund të përfitojnë nga skema e të dy vendeve. Shqipëria Direktivat e investimeve - Përjashtohen nga TVSH-ja makineritë dhe pajisjet - Punëdhënësi përjashtohet nga pagesa e kontributeve shoqërore për një vit për të gjithë punëtorët e rinj - Shteti mbulon pagat e 4 muajve për punëtorët e rinj - Direktiva të ndryshme për financimin e trajnimeve - Lehtësim i proçedurave doganore - Rimbursim i menjëhershëm i TVSH-së në rastet kur rreziku për eksport është zero Brenda 30 ditës nëse taksapaguesi është eksportues Brenda 60 ditës në raste të taksapaguesve të tjerë - TVSH e karburantit kreditohet menjëherë pa qënë nevoja për dorëzim të dokumentave për të vërtetuar regjistrimin ne Zyrën Tatimore, proçedurë e cila kushtonte kohë dhe para. - Lehtësim dhe përmirësim të procedurave të regjistrimit, nëpërmjet aplikacioneve on-line në portalin e Shqipërisë. - Qera simbolike 1 euro për pronat shtëtrore, për investime që kapin vlerën mbi 10 milion euro në sektorin e industrisë (http://www.punetejashtme.gov.al/files/userfiles/albania_potential.pdf). 23

FiT (Ligji RES) Shqipëria është anëtare e Komunitetit të Energjisë, tek i cili duhet të prezantojë Aksion-Planin Kombëtar të Energjisë së Rinovueshme. Ky plan parashtron skenarët dhe politikat (rregullat) që shteti parashikon të ndjekë në mënyrë që të arrijë targetet për burimet e energjisë së rinovueshme deri në vitin 2020 (IRENA 2013). Shqipëria ka firmosur Traktatin e Komitetit të Energjisë të vitit 2005-ë, i cili hyri në fuqi në Korrik 2006. Një nga aktivitetet kryesore të Komitetit të energjisë është implementimi i acquis communautaire nga palet pjesmarrëse për të rinovueshmet. Gjithsesi, Direktiva e Energjisë së Rinovueshme e 2009-s parashikon në mënyrë specifike që matjet e shteteve anëtare të jenë të aplikueshme per Palët Kontraktuese te komitetit të energjisë, nëse këto shtete lidhen më Direktivën e Energjisë së Rinovueshme (Wolf Theiss 2015). Nën Traktatin e Komitetit të Energjisë, Shqipëria zbaton Direktivën e BE për Energjinë e Rinovueshme ( RES Directive, 2009/28/EC) dhe ka adaptuar një target detyrues prej 38% deri në vitin 2020. FiT është aktualisht e përdorshme për energjinë nga çentralet gjeneruese të energjisë nga burime të rinovueshme me një kapacitet të instaluar prej 15 MW. Sistemet që e kalojnë kapacitetin e tyre me 100 MW, duhet të plotësojnë 25 të prodhimit të tyre me energji RES (WOLF THEISS 2015). 24

Gjeneratorët e rinj të energjisë RES që kanë prioritete duhet të kenë kapacitet të instaluar deri në 25 MW, prodhuesit e energjisë hidro kapacitet deri në 10MW dhe ato të sistemeve bashkë-gjeneruese kapacitet deri në 100 MW. Ligji 138/2013 për Burimet e Energjisë së Rinovueshme cakton një formulë të re të llogaritjes së FiT. Sidiqoftë, ligji ka nevojë të rishikohet në akte të tjera nën-ligjore, në mënyrë që të zbatohet efektivisht. Aktet e nevojshme nën-ligjore duhet të vendosen nga Këshilli i Ministrave nën propozimet e ERE. Direktivat e ligjit nuk sigurojnë asnjë kriter sa i takon kapitalit të investimit në projektet për energjinë e rinovueshme, megjithëse i ve ato në dispozicion të të interesuarve pa diskriminim. Nga ana tjetër, së fundmi legjislacioni i adaptuar i cili hyri në fuqi në Janar 2015, synon të lehtësojë investimet e reja, duke përfshirë ndërtimin e një gjeneratori për energjinë RES në hidroçentrale (WOLF THEISS 2015). Zgjerimi i RES dhe skenarët finalë të kërkesës për energji Shqipëria ka një target prej 38% energji nga RES deri në vitin 2020, nga 31.2% që ishte në vitin 2009-të. E gjithë energjia e Shqipërisë, pothuajse gjenerohet nga hidroçentralet. Teknologji të tjera të prodhimit të energjisë, si era ose biomasa, nuk janë aspak të përdorshme, megjithëse kanë potencial të lartë dhe janë të aksesueshme. Shqipëria parashikon të rritë ngrohjen e rinovueshme, e cila aktualisht sigurohet nga një sasi e pamjaftueshme dru zjarri. 25

Centrale (Fabrika) për bashkëpunim Shqipëria parashikon të arrijë targetin e vitit 2020 duke zgjeruar kapacitetet hidro-energjike. Përdorimi i mekanizmave të bashkëpunimit këshillohet për teknologji të tjera, veçanërisht thithja e investimeve të huaja deri në 1.400 MW nga përdorimi i erës. Në total, drafti i aksionplanit supozon një potencial prej 3.000 MW për përfitimin e projekteve. Greqia Veç proçedurave të liçensimit, në Greqi energjia e rinovueshme ka prioritete për dërgesë në një rrjet elektronik të dokumentacionit përkatës. Kjo proçedurë realizohet nëpërmjet një marrëveshjeje për blerjen e energjisë dhe shtesave në çmim, marrëveshje e cila është përcaktuar nëpërmjet FiT duke marrë parasysh vlerësimet dhe mendimet e konsumatorit përfundimtar. Ky mekanizëm mbështetet 40% nga fondet publike dhe nga projektet për energjinë e rinovueshme. Liçensimi Qershori i vitit 2010-të solli lehtësimin e Ligjit të ri për RES, i cili modernizoi procedurat e liçensimit për projektet e RES, në mënyrë që të minimizonte materializimin. Ligji përjashtoi një numur të madh projektesh nga nevoja që ato kishin për tu pajisur me liçensë dhe aprovim mjedisor. Këto elemente reduktuan kornizat e detyruesme dhe ofruan incentiva për projekte, duke lejuar instalimet RES të kenë një produktivitet më të lartë. Nenet e ligjit të ri RES synojnë të thjeshtojnë proçedurat e liçensimit, të racionalizojnë skemën e FiT, të rrëzojnë 26

barierat në nivel lokal dhe të avancojnë pikat kyçe të projekteve për prodhimin e energjisë së rinovueshme në mënyrë që të arrihen targetet e vendosura. Dërgesat me prioritet Në Greqi, projektet për energjinë e rinovueshme orientohen nga prioritetet për rrjetin e sigurisë dhe limitimet teknologjike. Kjo do të thotë që sistemi që operon është ligjërisht i detyruar të marrë/prodhojë energji të rinovueshme me çmimet e caktuara (euro/mwh) Paketa e prioriteteve jepet në bazë të sistemit operator bazuar gjithashtu edhe në kodin e rrjetit me standartin PPA për 20 vjet. Përfitimi i anëtarësimit në rrjetin e standarizuar PPA është i detyrueshme për të gjitha projektet për energjinë e rinovueshme. FiT-et e disponueshme për projektet për energjinë e rinovueshme ndahen në dy kategori: një FiT për instalime solare FV (përcaktuar nga artikulli 27 A nga Ligji 3734/2009) dhe një FiT i ndarë për të gjitha projektet e tjera të energjisë së rinovueshme (përcaktuar nga artikulli 13 në ligjin për RES). FiT për instalimet solare FV: Prej Shkurtit 2012 Korrik 2012 FiT i aplikuar për projektet e fotovoltazheve diellore, në sistemet e ndërlidhura me më shumë se 100 kw kapacitet të instaluar, u reduktuan në 298.08 euro/mwh dhe 328.60 euro/mwh. Projektet jashtë sistemit (në ishujt grekë) janë të ligjshme për një tarifë prej 328.60 euro/mwh pavarësisht kapacitetit të instaluar. 27

FiT për instalimet diellore FV përmbante gjithashtu një mekanizëm reduktimi për të rregulluar çmimet e refences deri në fund të 2014-s, në mënyrë që të siguronte ndërlidhjen në gjithë tregun e energjisë. FiT diellore FV rregullohen në baze vjetore me 25% nga indeksi i çmimit të një viti më parë. FiT për FV RES jo-diellore: FiT i aplikuar për FV RES jodiellore varion nga lloji i kapacitetit të instaluar i gjeneratorit dhe nga vendndodhja e projektit. Këto FiT-e rishikohen në bazë vjetore nga një vendim i Ministrisë së Mjdisit, Energjisë dhe Ndryshimeve Klimaterike ndjekur nga një vendim i Entit Rregullator të Energjisë. Edhe prodhuesit e energjisë nga mullinjtë me erë përfitojnë kompesim nga rrjeti operator në fund të çdo viti kalendarik për rreth 30% të çdo shpenzimi për arsyje qëndrueshmërie dhe sigurie. Kjo shifër mund të rritet çdo vit deri në 100%, që do të thotë arritje të kompensimit total që aplikohet nga FiT. Tarrifat FiT Instrumentat kryesore mbështetëse në Greqi për energjinë nga burime të rinovueshme, janë rregullat e FiT, të cilat ndryshojnë tarifat në varësi të teknologjisë dhe madhësisë së projektit, duke pasur parasysh përfitimet dhe kostot e projektit. FiT-et për të gjitha teknologjitë, përfshi edhe FV, vazhdojnë të rregullohen nga nenet e ligjit 3851/2010 dhe ndryshojnë çdo vit me rritje prej 25% referuar 28

indeksit të konsumatorit, sikurse ështe parashikuar nga ligji 4203/2013, duke tejkaluar kështu 50% të një viti më parë. Një tjetër mënyrë për të promovuar gjenerimin e energjisë nëpërmjet RES në Greqi ështe përmes garancive të FiT. FiT siguron prodhuesit e energjisë nga RES me një garanci për çmimin e shitjes për energjinë që ata kanë prodhuar, së bashku me një garanci për blerësit e prodhimit të tyre. Çmimi i shitjes mund të alternohet nëse prodhuesit e energjisë RES ndodhen në një ishull grek ose jo, nga lloji i teknologjisë të përdorur dhe nga koha kur është themeluar hidroçentrali. Prej Korrikut 2012-të, për një periudhë 2 vjeçare, një tarifë speciale solidariteti, nga 10-42%, u përdor për të gjithë prodhuesit e RES, në varësi të themelimit të çentralit dhe teknologjisë së përdorur. Hidroçentralet RES kanë përfituar nga shpërndarja me prioritet e rrjetit. Sidoqoftë, FiT është i limituar në kohë dhe jep garanci për aq kohë sa zgjat Marreveshja për Shitjen e Energjisë (PPA). Këto marrëveshje kanë një kohëzgjatje 20 vjeçare dhe mund të shtyhen me mirëkuptim midis palëve (Raporti II i Progresit në Promovimin dhe Përdorimin e energjisë nga Burimet e Rinovueshme në Greqi, 2014). Taksat dhe subvencionet (incentivat e ligjit të investimeve) Të gjitha teknologjitë RES, përveç teknologjive fotovoltazh, mund të aplikojnë për subvencion të investimit sipas ligjit të investimeve miratuar në vitin 2013-të. Sidoqoftë, propozimi i ri për ligjin e investimeve (L.4146/2013) ndjekur nga amendamenti i prezantuar nëpërmjet artikullit 68 të ligjit 4155/2013, kanalizoi 29

subvencionet vetëm tek investimet hidro, hidro-pompat, investimet hibride dhe fabrikat e biomasës dhe biogazit, të realizuara pas datës 1 Janar 2014-të. Gjithsesi, të gjitha teknologjitë RES janë të ligjshme për direktivat e taksave. Ligji i përmendur më lart siguron direktiva në formën e lehtësimit taksor, subvencioneve, subvencionet me qera dhe kredi të buta për investimet e kualifikuara në të gjithë sektorët ekonomikë me disa përjashtime. Përqindja e ndihmës për çdo investim projekti varet nga madhësia e sipërmarrjes dhe rajoni në të cilin implementohet. Njësitë sipërmarrëse klasifikohen në tre kategori bazuar në madhësinë e tyre sipas rregullave të klasifikimit të BE. Përqindjet e ndihmës për Rajonin e Maqedonisë Perëndimore tregohen në tabelën më poshtë. Tabela 4. Harta e ndihmës rajonale dhe përqindjet e ndihmës për Rajonin e Maqedonisë Perëndimore Rajoni Nën/Prefektura Zona % e ndihmës Maqedoni a Perëndim ore Sipërmarrës i madh Sipërmarrës i mesëm Sipërmarrës i vogël Grevena C 30% 40% 50% Kozan B 30% 35% 40% Follorina C 30% 40% 50% Kosturi C 30% 40% 50% E gjithë skema e aplikimit dhe vlerësimit të procesit nuk i kalon gjashtë muaj. Llojet e ndihmës 30

a. Lehtësimi i taksave përfshin përjashtimin e pagesës të taksave të të ardhurave mbi përfitimet parataksore, e cila rezulton në të gjitha aktivitete e ndërmarrjes. b. Subvencionet pagesa falas nga shteti e një shume parash për të mbuluar një pjesë të shpenzimeve të investimit. c. Subvencionet me qera përfshijnë pagesat nga shteti të një pjese të investimit të paguar nën një marrëveshje qeraje, e cila ekzekutohet për tu pajisur me makineri ose pajisje të tjera. d. Kreditë e buta nga Fondi Kombëtar për Sipërmarrje dhe Zhvillim (ETEAN). Sasia që do të mbulohet nga një kredi banke mund të financohet nga një kredi e butë nga institucionet që bashkëpunojnë me sipërmarrësit ETEAN. ETEAN është fondi që suporton sipërmarrjet e rëja, sidomos sipërmarrjet e vogla, mesatare dhe ato innovative. Ai është i dizenjuar të përmirësojë financat e sipërmarrjes në mënyrë që ato të zhvillohen, të ndihmojë në krijimin e sipërmarrjeve të reja, të aktivizojë dhe nxitë produktivitetin dhe të lehtësojë hyrjen e një produkti ose shërbimi të ri në treg. 31

Konkluzione Sektori i djegies së biomasës në rajonet ndërkufitarë të Prefekturës së Korçës dhë Maqedonisë Perëndimore është në zhvillim me vetëm dy çentrale biogazi, të cilat ndodhen në Rajonin e Maqedonisë Perëndimore. Faktori më i rëndësishëm pozitiv për zhvillimin e një sektori djegie për biomasën në rajonet ndërkufitare është korniza ligjore në të dy vendet, veçanërisht: Ligji për Burime t e Rinovueshme të Energjisë i cili u aprovua në vitin 2013-të në Shqipëri dhe Ligji 3851/2010 në Greqi. Direktivat ligjore të investimeve: Ligji 8987 i datës 24 Dhjetor 2002 Mbi Direktivat për ndërtimin e kapaciteteve të reja energjitike në Shqipëri, Ligji 92/2014 mbi Vlerën e Shtuar Taksore në Republikën e Shqipërisë, i cili hyri në fuqi në 1 Janar 2015-të, përjashton pagesën e çdo vlere të shtuar taksore për importin e pajisjeve dhe makinerive. Direktiva është e aplikueshme për projektet e reja me një vlerë investimi prej 360.000 Euro. Iniciativat e mëvonshme ligjore në të dy vëndet, megjithëse nuk janë dizenjuar në mënyrë specifike për stimulimin e projekteve për energjinë, kanë ofruar direktiva të rëndësishme për investimet, për të gjithë ata që dëshirojnë të investojnë në industrinë e djegies së biomasës. FiT-i i aplikuar në të dy vendet është një instrument bazë, i cili i kryen investimet për djegien e biomasës terheqëse, pasi 32

sistemi FiT garanton blerësin për energjinë e prodhuar dhe për çmimin e shitjes. Sidoqoftë, rënia e FiT jo vetëm për projektet e reja RES por edhe për ato ekzistuese, e cila u shoqërua me rritje të taksave mbi të ardhurat, mund të ngadalësojë zhvillimin e sektorit të djegies së biomasës, sidomos në Greqi, ku këto masa janë duke u zbatuar aktualisht. 33

Referenca Halkos, G., Kevork, I., Galani, G. and Tzeremes, P. (2014). An analysis of long-term scenarios for the transition to reneëable energy in Greece. MPRA Paper No. 59975, posted 18. November 2014 07:17 UTC. Online at http://mpra.ub.uni-muenchen.de/59975/ A SURVEY OF CURRENT ISSUES IN THE EUROPEAN ENERGY SECTOR. THE EUROPEAN ENERGY HANDBOOK 2015. SECTOR SURVEY NINTH EDITION Giannini, E., Moropoulou, A., Maroulis, Z. and Siouti, G. (2015). Penetration of Photovoltaics in Greece, Energies 2015, 8, 6497-6508. Bedford, H., Birchall, S., Bleicher, D., Wallis, I. and Causse, E. (2014). D 2.1b Summary of Policies and incentives relevant to retrofit in the EU-27. Project Title: Development of Systemic Packages for Deep Energy Renovation of Residential and Tertiary Buildings including Envelope and Systems (inspire) Monlau, F., Sambusiti, C., Antoniou, N., Barakat, A. and Zabaniotou, A. (2015). A new concept for enhancing energy recovery from agricultural residues by coupling anaerobic digestion and pyrolysis process. Applied Energy 148 (2015) 32 38 34

Second Progress Report on the Promotion and Use of Energy from Renewable Sources in Greece 2014 http://www.punetejashtme.gov.al/files/userfiles/albania_potential.pdf IRENA (2013) Executive Strategy Workshop on Renewable Energy in South East Europe. Background Paper Topic A Renewable Energy Action Plans and Regulations to Harmonise with EU Directives Revised Draft 20131201 Wolf Theiss Guide to: Generating Electricity from Renewable Sources in Central, Eastern & Southeastern Europe 2015 Edition BIO-EN-AREA project. Region of Western Macedonia BIOENERGY ACTION PLAN 35