STUDIJSKI PROGRAM POSLOVNA INFORMATIKA "INŽENJERING INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA"

SADRŽAJ 1) OSNOVNI PODACI... 1 a) Naziv studijskog programa... 1 b) Skračeni naziv... 1 c) Vrsta (tip) studija... 1 d) Institucije koje izvode/admin. program... 2 e) Jezici izvođenja nastave... 2 2) Stručni, akademski, odn. naučni naziv zanimanja... 2 3) OPIS PROGRAMA... 3 f) Obrazovni i profesionalni ciljevi stud. programa... 3 g) Kompetencije/obrazovni ishodi stud. programa... 4 h) Savladane vještine... 9 i) Sadržaj programa... 10 4) Osnovne studijske/matične oblasti... 11 5) USLOVI ZA UPIS... 12 6) Lista predmeta sa okvirnim sadržajem, matičnošću i metrikom... 13 7) METODIKA IZVOĐENJA PREDMETA... 14 8) PROHODNOST kriterijumi i uslovi prenosa ECTS bodova... 19 9) PREDUSLOVI za upis predmeta... 19 10) Način izbora predmeta iz drugih studijskih programa... 20 11) Kriterijumi i način osiguranja kvaliteta... 23 12) Uslovi za prelazak sa drugih studijskih programa... 24 13) Obaveze studenata, dinamiku studiranja... 25 14) EVALUACIJA ZNANJA STUDENATA... 28 15) PRILOG 1.... 33 TROGODIŠNJI NASTAVNI PLAN (6-to semestralni)... 34 ČETVEROGODIŠNJI NASTAVNI PLAN (8-mo semestralni)... 37 16) PRILOG 2.... 38 Mundologija... 39 Filosofija života: opšta i specijalna metodologija... 43 Statističke metode u menadžmentu... 48 Viša matematika (opšti kurs)... 52 Strani jezik... 55 Diskretne matematičke strukture... 61 Makroekonomija... 66 Mikroekonomija... 70 Preduzetništvo i preduzetnička ekonomija... 73 Komunikologija (sa teorijom informacija)... 77 Strani jezik - drugi... 80 Osnove teorije sistema i upravljanja... 84 Projektovanje informacionih sistema... 88 Teorija odlučivanja i kvantitativne metode... 91 Arhitektura računarskih sistema i mreža... 94 Sistemski softver (operativni sistemi)... 99 Principi programiranja... 105 Tehnološki menadžment... 110 Upravljačko računovodstvo... 114 Poslovne aplikacije... 117 Baze podataka... 121

Viši programski jezici i RAD alati programiranje u VB... 125 NET management - administracija i menadžment računarskih mreža... 129 WEB programiranje i design... 136 Digitalna ekonomija (E-business, E-commerce, E-banking)... 141 Internet marketing... 144 MbIS - Management poslovnih informacionih sistema... 147 RDBMS (SQL admin. & CASE alati)... 151 Zaštita računarskih i poslovnih sistema... 155 Ekspertni sistemi... 158 Nauka o organizaciji... 162 Business Intelligence (Data Warehousing, Data Mining, OLAP)... 167 Osnove softverskog inženjeringa... 170

Banja Luka: Bosna i Hercegovina/RS, Pere Krece 13, Pošt. fah 51 Banja Luka 78102; Studentska služba: Tel: +387 (0) 51 430 890; 430 892; 430 893; 430 894; Fax: 430 891; WEB mail: info@apeiron-uni.eu; Rektorat: Tel: +387 (0) 51 430 920; Fax; 430 921; Vijeće za postdiplomske i doktorske studije: +387 (0) 51 430 978; E-mail: rektorat@apeiron-uni.eu; Management Panevropskog univerziteta Upravni odbor & Direktor +387 (0) 51 430 940; fax 430 921; management@apeiron-uni.eu; Biblioteka: +387 (0) 51 430 941; Travnik: Školska 23 Travnik 72270; Studentska služba: Školska 23, Tel: +387 (0) 30 519 750; 519 755; Fax: +387 (0) 30 519 759; E-mail: travnik@apeiron-uni.eu; OSNOVNI PODACI: Naziv studijskog programa 01.07.310. Inženjering informacionih tehnologija Skračeni naziv engleski naziv Information Technology Engineering FIT-CIT-IT Panevropski univerzitet "APEIRON" obavlja prema tipu studija: studije prvog ciklusa koje mogu biti o osnovne i o sub-specijalističke, studije drugog ciklusa koji mogu biti o magistarske i o specijalističke, doktorske studije trećeg ciklusa, programe cjeloživotnog učenja i programe stalnog stručnog osposobljavanja i usavršavanja. Univerzitet obavlja prema vrsti studija: Vrsta (tip) studija redovne studije, proširene redovne studije i redovne-mentorske studije, a prema načinu izvođenja studija: obrazovanje u sjedištu, obrazovanje van sjedišta i studije "učenja na daljinu" (distant learning) odn. virtuelne studije, kao i dozvoljene kombinacije ovih načina studiranja. Studije "učenja na daljinu" obavljaju se u različitim naučnim oblastima koje su kompatibilne sa prirodom te vrste studija studija, Prošireni redovni studij je redovan studij sa obnovljenom zadnjom godinom studija u kojoj student pohađa samo jedan semestar zbog ispunjavanja zaostalih ispitnih obaveza iz prethodnog školovanja ili zaostalih obaveza iz diferencijalnog programa. Programe učenja na daljinu i programi cjeloživotnog učenja mogu se organizovati i van okvira studijskih programa za koje je Panevropski

Institucije koje izvode/admin. program univerzitet dobio dozvolu za rad. Kandidati u sistemu cjeloživotnog učenja ili stručnog usavršavanja nemaju status studenta. Cjeloživotno učenje i stalno stručno osposobljavanje i usavršavanje će se sprovoditi u okviru organizacionih jedinica za ostvarivanje obrazovne i naučno-istraživačke djelatnosti ili u okvirima specijalizovanih strukovnih akademija. Studijskim programom koji organizuje i izvodi dvije ili više visokoškolskih ustanova koje imaju dozvolu za rad, stiče se zajednička diploma (tzv. joint degree). Panevropski univerzitet "APEIRON" Banja Luka ustanova koja je nosioc (registrovala) program Fakultet informacionih tehnologija Banja Luka organizaciona jedinica koja izvodi program Jezici izvođenja nastave Jezici naroda BiH Stručni, akademski, odn. naučni naziv zanimanja: Šifra Naziv zanimanja Engleski naziv I Isprave koje imaju status diplome a/ Bachelor stepen prvog ciklusa u trajanju od 3 godine (6 semestara) 180 ECTS Diplomirani inženjer informacionih 2131216 Bachelor of Information Technologies (B.IT) tehnologija b/ Studije prvog ciklusa subspecijalističkog stepena u trajanju od 4 godine (8 semestara) 240 ECTS Diplomirani inženjer informacionih Bachelor of Information Technologies 2131217 tehnologija specijalista računarskih nauka specialist of Computer Science (B.IT - spec CS) c/ Magistarske (master) studije drugog ciklusa u trajanju od ukupno 5 godina (10 semestara) 300 ECTS (sa odbranom magistarskog rada) Magistar informacionih tehnologija (ili 2131218 Master of Information Technologies (or računarskih nauka) - u odabranoj oblasti 2131228 Computer Science) in the field of (M.IT) matičnosti studijskog programa d/ Doktorske studije trećeg ciklusa u trajanju od 3 godine (6 semestara) -180 ECTS (prethodno završene magistarske studije i odbranjen doktorski rad) Doktor računarskih nauka u odabranoj 2131219 PhD of Computer Science in the field of oblasti matičnosti studijskog programa Počasni doktor nauka u oblasti matičnosti 2131220 PhD Honoris Causa in Information Technologies studijskog programa (Doctor honoris causa) e/ Zajednička diploma o završenim školovanju određenog stepena (sa registrovanom stranom ustanovom) 213121 6-9 Zajednička diploma informacionih tehnologija (ili računarskih nauka) stepena... II Isprave koje nemaju status diplome Joint Degree of Information Technologies (or Computer Science) (bacheolor, master, PhD) a/ Certifikat (svjedočanstvo) o završenim četvero-semestralnom školovanju 120 ECTS 2131045 Menadžer poslovne informatike u parcijalnom dodiplomskom školovanju b/ Specijalističke studije drugog ciklusa u trajanju do godine dana Associate degree of Information Technologies 2131227 Specijalista informacionih tehnologija (ili računarskih nauka) u odabranoj oblasti matičnosti studijskog programa Specialist in filed of... c/ Uvjerenje/svjedočanstvo/certifikat o završenom programu cjeloživotnog obrazovanja / stručnog obrazovanja i usavršavanja / strukovne akademije 2

2131225 Uvjerenje/svjedočanstvo/certifikat o završenom programu... u oblasti informacionih tehnologija (ili računarstva) OPIS PROGRAMA: Certificate / credentials on finalized program in Information Technologies (or Computer Science) Obrazovni i profesionalni ciljevi stud. programa Savremeni svijet ulazi u informatičku civilizaciju u kojoj su najznačajniji resursi informacije i sredstva za akviziciju, prenos, obradu i disemenaciju informacija. Mediji postaju faktički informatički servisi a Internet postaje univerzalni multimedijalni mega-medij razmjene i plasiranja informacija u interaktivnom obliku. Gutembergova galaksija štampane riječi, prerasta u digitalni makrokosmos informacionog highway-a, a sposobnost snalaženja u novoj "civilizaciji treptaja" postaje ključni element kompetitivnosti pojedinaca i cijelih društvenih zajednica. Bitno redefinisan pojam informacije i mogućnosti pronalaženja i adekvatnog korištenja odgovarajuće informacije utiče i na obrazovne potrebe svakog pojedinca a time i redefiniše sve aspekte pedagoškog rada: metodiku, didaktiku, obrazovnu tehnologiju, obrazovni sistem. Znanje i informacije predstavljaju najznačajniji resurs savremenog razvijenog zapadnog društva čiji su strateški ciljevi zamjena klasične proizvodne ekonomije sa ekonomijom usluga u kojoj intelektualne usluge imaju ključnu ulogu. Studijski program "Inženjering informacionih tehnologija" dizajniran je u skladu sa zahtjevima integracije visokog školstva u jedinstveni evropski prostor obrazovanja - posebno u oblasti primjene informacionih i telekominikacionih tehnologija. Proces iniciran Bolonjskom deklaracijom oslanja se, u oblasti ICT, na saradnju fakulteta u okviru Evropske mreže u visokom obrazovanju. Stoga je misija Fakulteta informacionih tehnologija: Osnivanje kompetentne visoko-školske institucije bazirane na nastavnim planovima i programima savremenih računarskih, mrežnih i komunikacionih tehnologija, čiji je osnovni cilj da se ponude duboka i operativna znanja iz naučnih područja računarskih nauka, informacionih tehnologija, informacionih sistema, računarskog inženjeringa, i nastavničke informatike kao i sposobnosti u praktičnim primjenama savremenog menadžmenta. Postizanje obrazovnog procesa u skladu sa najvišim standardima, koji postoje u Evropskoj Uniji, omogućavajući nastavak studija u nekoj od zemalja EU, Implementiranje savremenog didaktičkog pristupa kroz diajalogsistem i mentorski podržan proces studiranja, koji kombinuje osnovne studije sa praktičnim angažovanjem studenata na terenu i studentskim istraživačkim radovima. Takva diploma može da bude nostrifikovana u bilo koje vrijeme od strane kvalifikovane evropske institucije. Angažovanje nastavnog osoblja sa naučnim dignitetom i kompetencijama, koje je sposobno da preuzme rizik i odgovornost za revitalizaciju ekonomije i društvenu tranziciju BiH, te da aktivnom participacijom u prenošenju znanja i savremenim metodama nastavnog procesa doprinesu kreiranju humanog i socijalnog kapitala koji će predstavljati viziju budućnosti ove zemlje i njenih konstitutivnih naroda. Studenti se takođe upoznavaju i sa skupom osnovnih instrumenata za podršku poslovnom procesu, organizacionim i komunikacionim vještinama, zajedno sa 3

sposobnošću da analiziraju i struktuiraju probleme poslovne organizacije. Da bi postigli ove obrazovne ciljeve u studiju prvog ciklusa studenti treba da iskuse različite tipove nastavnih metoda kao što su tradicionalna predavanja i vježbe, seminari, istraživački seminari, projektni zadaci, pedagoške radionice, problemski orjentisane radionice, laboratorijska nastava, demonstracioni časovi, studentska praksa i praktičan rad, radno orjentisane vježbe, izrada modela, rad na terenu, istraživački rad i rješavanje relativno jednostavnijih praktičnih funkcionalnih problema preduzeća u okruženju. Povezano sa tim studenti treba da prođu i različite metode procjene znanja kojima se dokumentuju postignuti obrazovni ishodi. To znači da obrazovni ishodi predmeta treba da budu postignuti odgovarajučim nastavnim i ispitnim metodama, gdje studenti prezentuju ne samo nivo svoga osnovnog znanja, već i svoju sposobnost da koriste instrumente za podršku poslovnom procesu, da organizuju svoj rad, da komuniciraju u kontekstu svoga rada i da argumentuju rezultate. To znači da obrazovna ustanova treba da koristi mnoštvo različitih metoda procjene znanja i postignuća studenata, već tokom studija prvog ciklusa, a naročito da procjenjuju metode kojima se unapređuju organizacione, komunikacione i sistemske kompetencije studenata. Nakon studija prvog ciklusa, studenti bi trebali da imaju mogućnost zaposlenja, mobilnosti u daljim studijima, ili mogućnost kasnijeg uključivanja u sistem "učenje za život". Nastava drugog ciklusa se bazira na jezgrenim znanjima prvog ciklusa. Prema nastavnom usmjerenju može da bude vertikalna, horizontalna ili interdisciplinarna što zavisi od znanja koja su stečena tokom studija prvog ciklusa. U drugom ciklusu, kao i u prvom, koriste se različiti nastavni i ispitni metodi kojima se stimuliše ne samo preuzimanje znanja u predmetnim oblastima, već takođe i priprema studenta da pronalaze relevantne instrumente za rješavanje problema, kao i njihovu sposobnost da se organizuju i komuniciraju i konačno da budu u stanju da prezentuju rješenje problema u širem poslovnom kontekstu. Kompetencije/obrazovni ishodi stud. programa Diplomirani studenti inženjeringa informacionih tehnologija će uglavnom biti involvirani u informatičkim aspektima poslovnih organizacija u kojima rade, u planiranju i menadžmentu informacionih resursa, projektovanju informacionih sistema njegovoj zaštiti i održavanju. Istovremenom, zahvaljujući značajnom poslovnom programu uključenom u kurikulum studija informacionih tehnologija, studenti če biti osposobljeni i da preuzmu standardne menadžerske i ekonomske funkcije organizacija za koje rade. To vodi prema fokusiranju ka sljedečim generičkim sposobnostima koje su neophodne u različitim tipovima organizacija i različitim oblastima kako bi diplomirani studenti bili pripremljeni za stalne i ubrzane promjene poslovnog okruženja. Generičke sposobnosti studenta pretpostavljaju: a/ Sposobnost analize (koja pretpostavlja sposobnosti): Identifikacije poslovnog okruženja u kojem se odvija rješavanje problema; Definisanje pretpostavki i ciljeva za rješavanje problema; Utvrđivanje resursa i kompetencija koji su neophodni da bi se riješio problem; b/ Sposobnost izbora; Sposobnost donošenja odluka; Svijest o stepenu neizvjesnosti i rizicima koji su vezani za donošenje odluke; Uviđanje implikacija i konsekveci koje donosi izbor; 4

Sposobnost argumentovanja i odbrane odluke. c/ Sposobnost implementacije pretpostavlja: Planiranje i organizaciju za izvršenje poslova / zadataka Odgovarajuće podešavanje parametara Izbor opcije i donošenje odluke Argumentovanje i sprovođenje odluke Razumjevanje i svjesnost Vještine rukovođenja Rezime predmetno-stručnih i generičkih kompetencija Ključne predmetno-stručne kompetencije Studenti treba da budu sposobni da: Da pokažu poznavanje osnova i istorije svoje glavne studijske oblasti/discipline; Da pokažu (izraze) stečeno osnovno znanje na koherentan način; Da u taj kontekst uključe nove stručne infrormacije i interpretacije; Da pokažu razumjevanje ukupne strukture studijske oblasti i povezanost sa naučnim disciplinama; Da pokažu da razumiju i da mogu primjeniti metode kritičke analize i teorijskog razvoja u svojoj studijskoj oblasti; Da ispravno primjenjuju odgovarajuće disciplinarne metode i tehnike; Da pokažu razumjevanje metoda istraživanja u odgovarajućoj oblasti; Da pokažu da razumiju eksperimentalna testiranja i posmatranja na kojima su bazirane naučne teorije. PRVI CIKLUS Ključne generičke kompetencije bazično znanje profesije bazično znanje studijske oblasti sposobnost donošenja odluka vještine komunikacije sposobnost rada u interdisciplinarnim timovima; kapacitet da primenjuju znanje u praksi, kreativnost sposobnost upravljanja informacijama (sposobnost pronalaženja i analize informacija iz različitih izvora) osnovne kompjuterske veštine sposobnost adaptacije novim uslovima kapacitet da urade usmenu i pisanu prezentaciju na maternjem jeziku istraživačke sposobnosti kapacitet da uči sposobnost samostalnog rada DRUGI CIKLUS Ključne predmetno-stručne Ključne generičke kompetencije kompetencije Studenti treba: Da imaju dobra znanja o sposobnost analize i sinteze 5

specijalizaciji unutar discipline ali na višem nivou. To znači da student treba da poznaje najnovije teorije, interpretacije, metode i tehnike; Da budu sposobni da kritički prate i interpretiraju najnoviji razvoj u teoriji i praksi; Da imaju dovoljno kompetencija u okviru tehnika nezavisnih istraživanja i da budu sposobini da interpretiraju rezultate na višem nivou; Da budu sposobni da urade originalni doprinos unutar kanona same discipline u formi završne teze; Da pokažu kreativnost i originalnost u rješavanju sposobnost rješevanje problema sposobnost samokritike znanje drugog jezika etička opredjeljenost Ključne predmetno-stručne kompetencije Studenti treba: Da demonstriraju sposobnost da izvedu nezavisno, originalno i u konačnici objavljivo istraživanje u jednoj ili više naučnih područja koja se odnose bilo na fundamentalna ili na primjenjena saznanja; TREČI CIKLUS Ključne generičke kompetencije Ekspertne vještine u specifičnim naučnim područjima Istraživačke sposobnosti Creativnost Uvažavanje razlika i multikulturalizma Sposobnosti kritike i samokritike Generički deskriptori studija prvog i drugog ciklusa prema definisanim obrazovnim ishodima koji su usvojeni na Bergenskoj konferenciji (19-20 May 2005): Kvalifikacije koje obilježavaju završetak prvog ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano znanje i razumjevanje studijske oblasti, stečeno produžetkom opšteg srednjoškolskog obrazovanja, i koje je podržano naprednim nastavnim sredstvima, na nivou koji uključuje i određene aspekte poznavanja savremenih dostignuča u toj studijskoj oblasti; može da primjeni znanje i razumjevanje studijske oblasti na način koji pokazuje profesionalni pristup u radu i struci, i ima kompetencije koje demonstrira kroz promišljanje i iznošenje argumenata i rješavanje problema u svojoj studijskoj oblasti; ima sposobnost da prikupi i interpretira relevantne podatke (obično u svojoj stručnoj oblasti) kako bi formirao stručno mišljenje koje uključuje i implikacije koje ti stavovi mogu da imaju na relevantne društvene, naučne ili etičke teme; 6

može da prenosi informacije, ideje, probleme i rješenja, bilo stručnoj bilo laičkoj publici; razvio je sposobnost učenja koja je neophodna da bi, sa visokim nivoom samostalnosti, mogao da nastavi naredni nivo studija. Kvalifikacije koje obilježavaju završetak drugog ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano znanje i razumjevanje koji su izgrađeni na, i proširuju i/ili povećavaju, znanja koja su uobičajeno povezana sa prvim ciklusom, i koja obezbjeđuju osnovu i mogućnost za originalnost u razvoju i/ili primjeni ideja, često u istraživačkim kontekstima; može da primjeni znanje, razumijevanje i sposobnosti rješavanja problema u novom, nepoznatom okruženju u okviru šireg (ili multidisciplinarnog) konteksta vezanog za njegovu studijsku oblast; ima sposobnost uvezivanja znanja i rukovanja sa kompleksnim situacijama, te da formuliše sudove na osnovu nedovoljnih ili ograničenih informacija, uvažavajuči pritom društvenu i etičku odgovornost koja je vezana za primjenu tih znanja i sudova; može da jasno i nedvosmisleno prenese zaključke, saznanja i obrazloženje teze koju podupire, stručnoj ili laičkoj publici; posjeduje sposobnost učenja koja mu dozvoljava da nastavi studij na način koji može da bude široko samo-organizovan i autonoman. Kvalifikacije koje obilježavaju završetak trečeg ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano sistematsko razumjevanje studijske oblasti i ekspertnog nivoa istraživačkih vještina i metoda u toj naučnoj oblasti; posjeduje pokazanu sposobnost da zamisli, projektuje, implementira i prilagodi ključni istraživački proces sa potrebnim akademskim integritetom; napravio je doprinos kroz originalno istraživanje koje proširuje granice znanja i izradom bitnog pisanog djela, koje zaslužuje nacionalno ili međunarodno recenzirano objavljivanje; sposoban je za kritičku analizu, procjenu i sintezu novih i kompleksnih ideja; može da komunicira u vezi činjenica iz svoga područja i stručnosti na nivou šire naučne zajednice ili društva u cjelini; očekuje se da je u stanju, da u društvu baziranom na znanju, promoviše u akademskom i profesionalnom kontekstu, tehnološka, društvena i kulturna unapređenja. Deskriptori studija prvog ciklusa IT inženjeringa: Studenti bi trebali da su u stanju: 1. Da koriste i procjenjuju alate za analizu informacionog sistema kompanje i interakcije sa njenim poslovnim okruženjem; 2. Da rade u specifičnim oblastima razvoja, implementacije i održavanja informacionih resursa kompanije i da do određenog novoa specijaliziraju tu oblast; 3. Da naprave vezu sa ostalim funkcijama u preduzeću 4. Da poseduju samosvijest 5. Da argumentuju principe koje koriste u pronalaženju rješenja za probleme uglavnom na operativnom i taktičkom nivou; 7

6. Da odbrane predloženo rješenje; 7. Da su pripremljeni za donošenje odluka uglavnom na operativnom i taktičkom nivou. Deskriptori studija drugog ciklusa IT Inženjeringa: Studenti bi trebali da posjeduju: 1. Kompetencije prvog ciklusa 2. Vještine koje im omogućavaju da učestvuju u donošenju strategijskih odluka; 3. Sposobnosti za vođeno istraživanje; 4. Sposobnost samostalnog i nezavisnog rada 5. Vještinu holističkog (sinergijskog) prosuđivanja i sposobnost kritične procjene strategijskih odluka; 6. Vještinu da se sprovedu neophodne promjene; 7. Međunarodnu mobulnost i razumjevanje različitih kultura. Program IT Inženjeringa zasniva se na sledećim opštim principima koji utiču na obrazovne ishode: Informatika je oblast koja se proteže znatno preko granica računarske tehnike. Pojedinačne discipline koje pokrivaju sa računarske nauke ne mogu da pokriju puni opseg predmeta koji čine informatički kurikulum; Kompjuterske nauke svoje osnove baziraju na širokom mnoštvu različitih disciplina. Od studenata se zahtjeva da prihvate koncepte iz mnogih različitih naučnih disciplina i da nauče da integrišu teoriju i praksu; Brza promjena računarskih nauka zahtjeva stalan uvid u promjene u kurikulumu; Razvoj nastavnih programa uvažava primjenu ICT u pedagoškoj praksi i promjene u samoj pedagoškoj tehnologiji kao i znaćaj cjeloživotnog učenja; Pored fundamentalnih znanja svi studenti stiču i određene ključne vještine; Znanja su bazirana na međunarodnim iskustvima; Edukacija uključuje profesionalnu praksu kao integralnu komponentu dodiplomskih studija; SPECIFIČNE KOMPETENCIJE programa proizilaze iz nastavnih modula studijskog jezgra u oblasti poslovne informatike, informacionih tehnologija, ekonomije i menadžmenta što podrazumjeva poznavanje tehnološkog okruženja kako bi studenti mogli da efikasno koriste respektivne informatičke resurse i druge ekonomske instrumente razumjevajući pri tom parametre makro/mikro ekonomskog okruženja i identifikujući uticaje ovih elemenata na poslovnu organizaciju i poslovne funkcije. To podrazumjeva sposobnost identifikovanja bitnih karakteristika i funkcionalnih područja primjene informacionih tehnologija u praksi poslovnih organizacija i ustanova kako bi bili sposobni da definišu promjene u poslovnoj organizaciji i da se izbore sa promjenama u poslovnom okruženju. Studenti su obučeni da razumjevaju detalje poslovnih funkcija, tipove poslova i poslovnih operacija, specifičnosti različitih tipova i veličina preduzeća, geografskih regija, poslovnih sektora i da povežu ove faktore sa osnovnim znanjima. Kompetencije analize, sinteze i kritičnog promišljanja u 8

poslovnim i menadžerskim oblastima omogućavaju uspješno upravljanje kompanijama (alati i koncepti), planiranje, kontrolu i reviziju poslovne organizacije i izradu konsultantskih planova. Studenti takođe preuzimaju osnovne kompetencije u sporednim područjima koja su indirektno vezana za poslovni proces kao što su: mikro i makro ekonomije, marketing-menadžment istraživanja, preduzetništvo, poslovni ugovori, tehnologija i inženjering razumjevanje tehnološke pozadine poslovnih procesa i veza sa istraživanjem tržišta, tehnološka predviđanja, socijalna i marketing psihologija, matematički i statistički metodi i alati. U oblasti poslovne logistike studenti preuzimaju kompetencije vezane za upravljačko računovodstvo, menadžment hartija od vrijednosti, različite instrumente plačanja, poslovanje u berzama, špediciju i distribuciju. Nastavni program studija informatike karakteriše primjena i izučavanje naprednih i savremenih informacionih tehnologija koje predstavljaju vrh tehnološkog domena i čije savladavanje upotpunjuje kompetencije i vještine koje posjeduju diplomirani studenti na ovom studijskom programu: Savladane vještine: Interoperabilnost; Objekt-orjentisano programiranje; Korištenje sofisticiranih i intuitivnih API - aplikacionih programskih modula (Application Program Interface) za naprednu komunikaciju korisnika sa kompjuterskim sistemom; Relacione baze podataka (RDBMS) Kompleksno uvezani "embedded" sistemi; World Wide Web i njegove primjene; Internet orjentisane i hardverski transparentne mrežne (networking) tehnologije; Grafika i multimedija; Interaktivan karakter računarskih tehnologija (Human-computer Interaction); Softverska sigurnost; Tehnologije zaštite, enkripcije i bezbjednosti softvera; Različiti aplikacioni domeni i distribuirane obrade; Obrazovni ishodi bi trebali studentima da daju vještine da formulišu: Pitanja koja se odnose na pozadinu problema; Istraživačka pitanja; Metodologiju rješavanja problema Analizu problema Zaključke vezane za elaboriranje problema Preporuke vezane za rješavanje problema Izvore za dalju elaboraciju problema Orkestriranje i harmoniziranje timova koji rješavaju problem Prezentaciju problema i komunikaciju u vezi sa problemom Na osnovu obrazovnog profila menadžera informacionih tehnologija, specijaliste računarskih nauka i profesora informatike u domenu diplomskog i postdiplomskog studija Univerzitet je kreirao veliki broj operativnih i primjenjenih usmjerenja/specijalizacija, koje kvalifikuju studente za stručne i upravljačke poslove u malim porodičnim preduzećima, srednjim kompanijama i velikim poslovnim sistemima, bankama, specijaliziranim marketing agencijama, investicionim fondovima, konzultantskim agencijama, te firmama 9

koje se bave informacionim tehnologijama (softverski, hardverski, mrežni i WEB inženjering, Internet service-providing i marketing). Diplomirani studenti i diplomirani studenti-specijalisti Fakulteta informacionih tehnologija su osposobljeni za prestižna zanimanja kao što su: menadžeri revitalizacije i reinžinjeringa preduzeća u krizi, menadžeri poslovnih informacionih sistema i informacionih sistema javne uprave, menadžeri poslovnih finansija i investicioni menadžeri, savjetnici za tržišno poslovanje, poreze i berzansko poslovanje, menadžeri odnosa s javnošću, komunikologe, sistem-analitičare i projektante informacionih sistema, softver-divelopere i WEB dizajnere, menadžere za održavanje informacionih sistema i računarskih mreža, eksperte menadžmenta proizvodnih IS, menadžere kontrole kvaliteta, stručne saradnike na istraživanju i planiranju, te savjetnike za kontrolu i reviziju tržišnog poslovanja. U okviru studija stvoreni su temelji za doživotnu profesionalnu mobilnost i permanentni stručni razvoj. Sadržaj programa: Nastavni plan osnovnog diplomskog trogodišnjeg studija sastoji se od 36 predmeta od kojih 27 predmeta čini obavezni a 9 predmeta čini izborni program. U okviru obaveznog programa 7 predmeta predstavljaju zajedničke osnove sa ostalim studijskim grupama (od kojih su dva predmeta strani jezici), 13 predmeta čine "jezgreni" studijski program, 5 predmeta čine kolaterarni program preuzet iz drugih studijskih grupa, a 2 predmeta su specijalistička u matičnoj oblasti. Predmeti zajedničkih osnova (7 predmeta) i predmeti studijskog jezgra (13 predmeta) čine matično (strukovno i kvalifikaciono) jezgro studijske grupe (ukupno 20 predmeta). Nastavni plan diplomskog četverogodišnjeg specijalističkog studija se sastoji od 48 predmeta od kojih 35 predmeta čini obavezni, a 13 predmeta čini izborni program. U okviru obaveznog programa 7 predmeta predstavljaju zajedničke osnove sa ostalim studijskim grupama, 14 predmeta čine "jezgreni" studijski program, 6 predmeta čine kolaterarni program preuzet iz drugih studijskih grupa, 2 predmeta spadaju u grupu opštestručnih predmeta, a 6 predmeta su specijalistički u matičnoj oblasti. Profili stepena I ciklusa "IT inženjeringa": Da bi se realizovali ciljevi ovog studijskog programa pretpostavlja se sljedeća taksonomija poslovnih studija: 1. Predmeti studijskog jezgra 1.1. Informacione tehnologije; o CS-Računarske nauke o IT-Informacione i mrežne tehnologije o IS-Informacioni sistemi o CE-Kompjuterski inženjering o DB-Menadžment informacijama o CG- Računarska grafika 1.2. Poslovne i menadžerske discipline; 1.3. Pomočne funkcije kao što su 1.3.1. Metodologija i organizacija; 1.3.2. Menadžment ljudskih resursa; 1.3.3. Finansije i računovodstvo; 1.3.4. Strateško upravljanje 2. Predmeti koji produbljuju znanje (sa mogućim orjentacijama na) 10

vertikalno produbljivanje horizontalno produbljivanje interdisciplinarno produbljivanje 3. Predmeti opštih sposobnosti (vještina) nezavisni od matičnosti studija insturumentalne kompetencije (lične) a. Ekonomika (mikro i makro) b. Kvantitativne metode (matematika, statistika i dr.); c. Teorija odlučivanja d. Ekspertni sistemi Interpersonalne kompetencije a. Jezici (kao zasebni predmeti ili integrisani u ostalim predmetima); b. Komunikacione vještine/sposobnost prezentacije/timski rad Sistemske kompetencije (vještine koje se prenose) a. studentski radovi (seminarski, pristupni, diplomski), praksa, klinika itd.) b. pedagoške radionice Studijsko jezgro znači uvid u osnovne teorije i funkcije neophodne da bi student radio kao diplomirani ekonomista/menadžer u određenoj organizaciji. Produbljivanje znanja znači proširenje i/ili produbljivanje uvida u teorije i funkcije poslovne organizacije. Sistemske kompetencije se odnose na vještine koje omogućavaju diplomiranim studentima da uspješno obave radne zadatke, te da su u stanju da sagledaju cjelinu organizacije odn. da vide posljedice uticaja pojedinih funkcija organizacije prema cjelini i prema njenom poslovnom okruženju. Magistarske studije II ciklusa fokusiraju se na predmete koji produbljuju znanje sa mogućim orjentacijama, bilo u vertikalnom pravcu, gdje studenti ulaze u dubinu predmetnog područja studija prvog ciklusa, ili u horizontalnom pravcu, što znači da studenti dodaju nova predmetna područja poslovne ekonomije svom studiju drugog ciklusa, ili idu na diversifikaciju odn. interdisciplinarni studij, što znači uključivanje predmeta i oblasti koje nisu direktno povezani sa poslovnom orjentacijom kao npr. marketing psihologija ili poslovni inženjering. Magistarski program sadržava ključnu komponentu teze koja uobičajeno uključuje jednu ili više poslovnih područja određene konkretne poslovne oblasti. NAPOMENA: Plan studija i programski sadržaji pojedinačnih naučnih disciplina koje čine jegro kompjuterskih nauka razrađeni su prema standardima i programima "Computing Curricula 2001 Computer Science", međunarodno priznate profesionalne organizacije "IEEE - Computer Society of the Institute for Electrical and Electronic Engineers" u saradnji sa asocijacijom "ACM - Association for Computing Machinery, koje je izradio zajednički tim "The Joint Task Force on Computing Curricula", kao svjetski standard akreditacije ovih programa. Osnovne studijske/matične oblasti: Šifra Naziv naučne oblasti Engleski naziv 2.09.01. Kompjuterski inženjering (arhitektura i organizacija računarskih sistema) 2.09.02. IS-Informacioni sistemi Is - Information Systems Computer Engineering (Computer Architecture and Organization) 11

2.09.02.007. Sistem-analiza i logički dizajn Analysis and Logical Design 2.09.02.009. Projektovanje informacionih sistema Information Systems Design 2.09.02.011. Implementacija informacionih sistema poslovnih, bankarskih, javne uprave, obrazovnih Systems Implementation and Testing Strategies 2.09.03. Baze podataka (menadžment informacija) Databases (Information Management) 2.09.03.025. Business Inteligence (Data Warehousing, Data Mining, OLAP) i ekspertni sistemi Business Inteligence (Data Warehousing, Data Mining, Olap) & Expert Systems 2.09.06. Softverski inženjering (programski jezici) Software Engineering (Programming Languages) 2.09.07. CAD tehnologije CAD Technologies 2.09.08. Računarske komunikacije Computer Communications 2.09.08.001. NET management - administracija i menadžment računarskih mreža Net-Centric Computing Administration and Management of Computer Networks 2.09.08.007. WEB programiranje i design WEB Programming and Design 2.09.08.013. E-poslovanje i Internet marketing E-Business 2.09.09. Računarska grafika Computer Graphics 2.09.10. IT- Informacione tehnologije IT - Information Technologies 2.09.11.001. Osnove teorije sistema i upravljanja General Systems Theory 2.09.11.002. Teorija odlučivanja i kvantitativne metode Decision Theory & Quantitative Methods 2.09.11.005. Teorija informacija Information Theory 2.09.11.007. Projektni Menadžment Project Management 2.09.11.011. Kriptografija Cryptography 2.09.11.013. Diskretne matematičke strukture Discrete Structures (Ds) 2.09.11.015. Numerički metodi i operaciona istraživanja Computational Science and Numerical Methods (CN) 2.09.11.021. Nauka o organizaciji Organization Science USLOVI ZA UPIS U prvu godinu osnovnih studija može se upisati lice koje ima završeno četverogodišnje srednje obrazovanje u entitetima BiH i disktriktu Brčko ili ekvivalentno obrazovanje u inostranstvu, pod uslovom da je uplatilo upisninu odn. školarinu prema Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, koja donosi Upravni odbor Univerziteta. Kandidat prilikom upisa zaključuje Ugovor o studiranju kojim obje ugovorne strane, Panevropski univerzitet "APEIRON" i student koji se upisuje, preuzimaju obaveze i stiču određena prava u procesu studiranja. U zavisnosti od vrste srednje škole, te nastavnog plana i programa koji je realizovan u srednjoj školi, koju je završio kandidat za upis na Panevropskom univerzitetu "APEIRON", upisani kandidati mogu imati različit raspored obaveznih predmeta u prvom i drugom semestru. Odluku o rasporedu obaveznih predmeta u zavisnosti od prethodnog obrazovanja donosi Rektor Univerziteta ili dekan Fakulteta na prijedlog Senata Univerziteta ili Naučno-nastavnog vijeća. Učenici koji su srednju školu završili u inostranstvu moraju da prethodno izvrše nostrifikaciju diplome srednje škole u Ministarstvu prosvjete i kulture Republike Srpske. Stranac se upisuje u prvu godinu studija pod istim uslovima kao i državljanin Republike odn. BiH, uz dokaz da je platio upisninu i školarinu prema Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, koja donosi Upravni odbor Univerziteta. Univerzitet raspisuje Konkurs za upis studenata na odgovarajućoj školskoj godini u svim studijskim grupama ili za pojedine studijske grupe u svim ili samo pojedinim tipovima i vrstama studija odn. studijskim ciklusima, na osnovu odluke Upravnog odbora Univerziteta i uz prethodno pribavljeno mišljenje Senata Univerziteta. Konkursom se utvrđuje 12

broj kandidata za upis na odgovarajuće studijske cikluse, tipove i vrste studija odn. studijske programe prema raspoloživim kapacitetima Univerziteta i uz zadovoljavanje predviđenih parametara kvaliteta studija. Univerzitet može da raspisuje više konkursa za prijem studenata u istoj školskoj godini sve do popune planiranog broja studenata i ukoliko termin konkursa ne ugrožava parametre kvaliteta studija. Za upis na prvu godinu studija prvog ciklusa kandidati ne polažu prijemni odn. kvalifikacioni ispit ukoliko je broj prijavljenih kandidata na javnom konkursu za upis studenata manji od broja kandidata koji su planirani za upis na prvu godinu studija i koji su naznačeni u Konkursu. Kandidati koji su konkurisali za upis na prvu godinu studija prvog ciklusa polažu kvalifikacioni ispit ukoliko je broj prijavljenih kandidata veći od planiranog broja kandidata za upis. Kvalifikacioni ispit obuhvata znanja iz opšte kulture i programskih sadržaja srednjeg obrazovanja. Kvalifikacioni ispit se polaže u pismenoj formi. Kandidati koji su upisani na Univerzitet prolaze test inteligencije i test opštih i specifičnih sposobnosti i sklonosti, i poslovni interviju kojima se ocjenjuju njihove preferencije, što služi kao podloga za mentorsko izvođenje obrazovanja i usmjereno vođenje karijere u okviru Centra za vođenje karijere studenta. Upis na studije koji Panevropski univerzitet "APEIRON" organizuje po osnovu Sporazuma sa drugim visokoškolskim ustanovama iz zemlje i inostranstva vrši se u skladu sa pravilima koja su definisana tim Sporazumima i u skladu sa zakonskim propisima koji važe u Republici Srpskoj i BiH. Panevropski Univerzitet "APEIRON", prije raspisivanja konkursa za upis novih studenata, definiše i javno objavljuje visinu naknade za studiranje i cijenu usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, a koji se odnose na troškove studija za jednu školsku godinu. Visina naknade za studiranje i cijene usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu zavise od konkurentske sposobnosti visokoškolske ustanove, parametara tržišta obrazovnih usluga i tržišta troškova u oblasti visokog obrazovanja, te od realne kupovne moći različitih kategorija korisnika usluga Panevropskog univerziteta. Naknade za školarine mogu da variraju zavisno od studijske grupe koju upisuje kandidat, tipa studija, obima dopunskih obrazovnih usluga, godine studija, geografske regije u kojoj se nalazi mjesto boravka kandidata ili drugih parametara koji utiču na tržišnu poziciju Panevropskog univerziteta i njegovih organizacionih jedinica u kojima se organizuje studijski proces. Student ne može da upiše narednu školsku godinu ukoliko nije izmirio sve finansijske obaveze prema Univerzitetu iz prethodnih godina. Članovi uže porodice radnika zaposlenih na Univerzitetu i uže porodice članova Upravnog odbora i Nadzornog odbora Univerziteta, studenti iz porodica iz kojih na Panevropskom univerzitetu studira više od jednog člana uže porodice, talenti koji su postigli visok uspjeh u prethodnom školovanju, studenti koji na Panevropskom univerzitetu studiraju više obrazovnih ciklusa u kontinuitetu, studenti koji se prvi put upisuju na neki od Fakulteta Panevropskog univerziteta ili na studijske programe koje organizuje Panevropski univerzitet i upis obave u rokovima predviđenim za prvi upisni termin, studenti koji uplate cijeli iznos školarine prije početka tekuće školske godine, kao i druge kategorije korisnika usluga Univerziteta koje utvrdi Upravni odbor Univerziteta svojim posebnim odlukama, imaju pravo na odgovarajuće popuste/povlastice u plaćanju obaveza prema Univerzitetu u skladu sa kriterijumima razrađenim u Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu. Lista predmeta sa okvirnim sadržajem, matičnošću i metrikom Kompletna lista predmeta studijskog programa, sa metrikom studija prema kategorijama nastavnih aktivnosti u kojima su razdvojeni kontakt časovi, vježbe i treninzi, seminarski i studentski radovi, pedagoške radionice, stručna i klinička praksa, sati individualnog i grupnog učenja i istraživanja izvora, te pregled predmeta po semestrima i školskim godinama sa sumarnim podacima metrike studija na nivou semestra, školske godine, trogodišnjeg, 6-to semestralnog studija i četverogodišnjeg, 8-mo semestralnog studija, data je u prilogu (1) ovog programa u vidu Nastavnog plana studijskog programa "Inženjeringa informacionih tehnologija". U prilogu (2) Nastavni programi studija "Inženjeringa informacionih tehnologija", dat je pregled programskih sadržaja svakog pojedinačnog predmeta sa podacima o organizacionoj jedinici u okviru koje se izvodi nastavni predmet, katedri kojoj pripada predmet, funkcionalna oblast predmeta, nivou apstraktnosti i tipu predmeta prema kriteriju obaveznosti, matičnosti premeta prema naučnoj oblasti, naučnom polju i užoj naučnoj oblasti kojoj pripada predmet, specificiranju obrazovnih i profesionalnih ciljeva, kompetencija/obrazovnih ishoda, savladanih vještina u okviru predmeta, detaljnom opisu sadržaja predmeta, metrici izvođenja predmeta sa specificiranim satima prema kategorijama i vrstama nastavnih aktivnosti, jezicima izvođenja nastave za predmet, definisanim preduslovima za pristup (izučavanje predmeta odn. polaganje ispita) predmetu, detaljno opisanoj metodici izvođenja predmeta, načinima evaluacije rada studenata na predmetu i izvorima za učenje podjeljenim na kategorije: osnovna literatura, dopunska literatura, časopisi i Internet (WEB) izvori, koji su 13

formatirani sa podacima traženim prema akademskim zahtjevima za korektno citiranje. METODIKA IZVOĐENJA PREDMETA Prilikom izvođenja programskih sadržaja u edukativnoj praksi Univerziteta primjenjuju se metodološki principi kojima se podstiče zamjena obrazovanja orjientisanog ka "poučavanju" obrazovanjem orjentisanim ka "učenju". Principi koji obezbjeđju primjenu ove paradigme su: o Promjena uloge nastavnika od osobe koja struktuira znanje, poučava i artikuliše ključne koncepte, te nadzire i upravlja radom studenta, prema ulozi nastavnika kao pratioca, savjetnika i motivatora koji omogućava da student sagleda značaj i mjesto određene naučne discipline u sistemu znanja, posreduje u razvijanju sposobnosti razumjevanja i primjene znanja u kontekstu željene kvalifikacije, preuzima ulogu medijatora ličnih interesa i preferencija studenta, koji sagledava vrijednosti i specifične sposobnosti studenta i praznine u znanju i prethodnom kurikulumu studenta, te na osnovu tih uvida asistira studentu u kritičnoj selekciji didaktičkih materijala i izvora i organizaciji obrazovnih scenarija i situacija; o Obrazovanje orjentisano ka studentu i njegovim stvarnim mogućnostima i sposobnostima učenja - zahtjevajući veći stepen učešća (interakcije) studenta u nastavi da bi se kod studenta razvile sposobnosti samostalnog upravljanja izvorima informacija i sposobnost evaluacije informacija u različitim oblicima; o o o o Redefinisanje ciljeva obrazovanja uzimajući u obzir potrebe društvene zajednice za određenim obrazovnim kompetencijama i kvalifikacijama i mogućnostima zapošljavanja. Dodavanje indikatora sa većim stepenom mjerenja učinaka obrazovnog procesa, koji omogućavaju i veću pedagošku relevantnost prilikom evaluacije znanja; Promjena u pristupu obrazovnim aktivnostima kroz podsticanje ličnog sistematskog učešća studenta u individualnoj i grupnoj pripremi relevantnih pedagoških sadržaja, u ličnim i grupnim prezentacijama tih sadržaja i u kontinuiranom sagledavanju rezultata učenja, te povratnoj vezi u procjeni pedagoških sadržaja na relaciji student - edukativno okruženje - profesor; Promjena u organizaciji procesa učenja kroz razvoj inovativnih načina participacije studenata u obrazovnom procesu u vidu promjene konteksta učenja, promjene pristupa organizaciji učenja, uključivanja koncentrovanih programa, racionalizacije predmeta, definisanja fleksibilinijih i operativnijih programa i primjene fleksibilnijih pedagoških metoda obrade predmeta, obezbjeđujući neposredne konsultacije i direktnu podršku studentima. Oblici i metode kojima se ostvaruje nastavno-edukativni proces za sve vrste studija impliciraju ostvarivanje uslova za visoku motivaciju studenata, aktivan odnos studenata kroz multidimenzionalnu interakciju i participaciju u nastavnom procesu i ostvarivanje nastavnog procesa u vidu pedagoške radionice u kojoj studenti aktivno rade na gradivu i ostvaruju efikasne modele interaktivnog pedagoškog komuniciranja i planirane pedagoške ishode bilo samostalno, bilo u međusobnoj interakciji i uz pomoć nastavnog osoblja. Na univerzitetu se primjenjuju sljedeći oblici i metode pedagoškog rada: Redovno izvođenje predavanja prema utvrđenom rasporedu uz korištenje savremenih prezentacionih i demonstracionih sredstava i tehnika sa primjenom interaktivne metode rada sa studentima čime se stiče uvid u njihova predznanja i specifična iskustva zasnovana na obrađivanoj problematici, ali i uvid u kontiuitet savladavanja gradiva. Tokom predavanja student ima obavezu da vrši konsultacije sa rukovodiocima Katedre nadležne za predmet koji se obrađuje i ima pravo na redovne konsultacije sa nazivnim profesorom odn. može da se obrati za tutorsku podrška koja se organizuje u slučaju problema pri savladavanju nastavnih sadržaja odn. potrebe studenta za dodatnim radom zbog nedostatka odgovarajučih predznanja za predemt koji se izučava. Predavanja se izvode korištenjem didaktičkih i edukativnih sadržaja u elektronskoj i digitalnoj 14

formi (koji uključuju i snimljena predavanja i mentorske vježbe) na različitim video-prezentacionim medijima (interaktivni multimedijalni optički mediji). Nastava se u cjelini izvodi primjenom informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT) koje omogućavaju studentima da kroz kompjuterski podržano učenje i istraživanje (Computer Assisted Learning & Research) ostvare aktivan odnos u procesu sticanja znanja uz pomoć računarske i komunikacione tehnologije, da ostvare dublju interakciju sa nastavnim sadržajima i primjenu istraživačkih tehnika u samom procesu sticanja znanja. Sistem kompjuterski podržanog učenja koji se primjenjuje na Univerzitetu/Collegu uključuje odgovarajući multimedijalni obrazovni softver (Learning Management System), primjenu računarskih simulacija, individualno sticanje znanja korištenjem računarskih, multimedijalnih i mrežnih tehnologija, stalnu povratnu informaciju o napredovanju studenata i realnije vrednovanje procesa sticanja i akvizicije znanja i vještina, korištenje mrežnih i internet didaktičkih medija za istraživanje izvora iz različitih oblasti i za empirijska istraživanja uz upotrebu adekvatnog softvera. Tokom izvođenja predavanja vrše se stalne evaluacije progresa u radu studenta sa procjenama njegovog akceptiranja nastavnih sadržaja i dubinskog razumijevanja predmeta učenja. Aktivno učešće studenata u nastavi se boduje i predstavlja jedan od izvora konačne ocjene studenta. Studentima su obezbjeđeni odgovarajući udžbenici za večinu predmeta u izdanju Panevropskog univerziteta. Osnovni udžbenici nalaze se na raspolaganju studentima prije početka obrade samog predmeta o čemu se sistematski vodi računa u Centru za izdavačku djelatnost Panevropskog univerziteta. Univerzitet je registrovan kao izdavačka kuća i samostalno izdaje veliki broj udžbenika i knjiga (predstavlja trećeg izdavača u RS u 2006 godini). Univerzitet podupire cijelim arsenalom različitih podsticaja i pozitivnih mjera izradu udžbenika i ostalih didaktičkih materijala od strane nastavnog osoblja angažovanog na univerzitetu. Ovakav odnos prema izdavanju udžbenika je nametnula potreba zbog nedostatka udžbenika za određene predmete obzirom da se nastavni plan poslovne ekonomije razlikuje od klasičnih ekonomskih studija i obzirom da je nastavni plan rađen prema zapadnim uzorima, kao i zbog nedostatka udžbenika koji su formatirani prema zahtjevima bolonjskog interdisciplinarnog studija koji pretpostavlja reinženjering nastavnih programa. Literatura ili udžbenici koji nisu obuhvaćeni u izdavačkoj delatnosti Univerziteta nalaze se u biblioteci Univerziteta. Na univerzitetu se primjenjuje i mentorsko vođenje studenata kao specifičan vid nastavnog procesa, bilo da je student obavezan da pribavi mišljenje mentora za pojedine ključne odluke odn. akcije tokom studija za koje je Statutom univerziteta predviđeno mentorsko savjetovanje studenta, bilo kao vid nastavnog procesa u kojem mentor preuzma obavezu vođenja i nadziranja studeneta tokom studija. Izvođenje vježbi, praktikuma i trening sesija namjenjenih za praktičnu obradu programskih sadržaja, sticanje praktičnih vještina i elaboriranje praktičnih aspekata osnovnih tema. Vježbe sadržajem prate tematske jedinice predavanja. Tokom vježbi student ima obavezu da vrši konsultacije sa rukovodiocima nadležne Katedre. Pojedine vježbe se vrše u kabinetima i laboratorijama koje su opremljene na Panevropskom univerzitetu. Zadaci za vježbanje (Problem Sets), u pojedinim predmetima, kao vid satruktuiranog i nadziranog individualnog rada studenta, distribuiraju se studentima redovno - sedmično (najčešće putem interneta), prateči blokove gradiva koji su savladani tokom sedmice. Programski zadaci su izvedeni iz programskih sadržaja predmeta i svojom strukturom odgovaraju zadacima koji će biti dati studentima na ispitu. Obrađeni sedmični zadaci za vježbanje vraćaju se predmetnom nastavniku i predstavljaju osnovu za evaluaciju rada studentima tokom vježbi, te se boduju i učestvuju u konačnoj strukturi ocjene. Međutim, nema kazni za netačno urađene zadatke odn. za zadatke koji nisu vraćeni predmetnom nastavniku. U tom slučaju, procenat učešća ove kategorije rada studenata ne učestvuje u ukupnoj ocjeni i smanjuje konačnu ocjenu za "jedan stepen". Takođe, izostanak ove kategorije rada studenata može da se nadoknadi relociranjem tog gradiva na ispitne aktivnosti parcijalni test odn. ispitne aktivnosti finalni test. Procesirani zadaci za vježbanje ne mogu da ugroze prolaznost na predmetu, ali mogu da koriguju naviše ili naniže postignutu ocjenu za jedan stepen. Rješenja za zadatke za vježbanje se objavljuju i dostavljaju studentima odmah nakon isteka vremena za predaju zadataka predmetnom nastaviku. Zadaci koji su dostavljeni nakon tog vremena ne 15

prihvataju se. Timski rad u rješavanju problema. Vježbe za pojedine predmete organizovane su tako da studenti samostalno rješavaju problemske zadatke u manjim timovima 5-7 studenata. Saradnik u nastavi ili asistent je u ulozi trenera, obezbjeđujući studentima savjete i objašnjenja ukoliko su neophodni. Studenti dolaze na vježbe pripremljeni obzirom da se nastava predmetnih sadržaja koji se vježbaju u vidu problemskih zadataka odvija prije termina vježbi. Na univerzitetu se kao specifični oblici vježbi primjenjuju repetitoriji gdje asistenti odn. saradnici u nastavi pripremaju studente za polaganje ispita nudeći im koncizni pregled glavnih tačaka određenog predmeta ili konverzatoriji u kojima studenti produbljuju znanje iz posebnih područja tako da izlažu pojedine teme o čemu se vodi rasprava. Univerzitet ohrabruje studente na kolaborativni rad i grupno učenja na isti način na koji se organizuje obrada nastavnih problema i vježbi u kontaktnom dijelu nastave. Grupe za učenje mogu da budu izvrstan način za perfekcioniranje programske građe predmeta. Međutim, domaći rad koji je dodjeljen studentu i koji je predmet evaluacije, kao što su seminarski radovi, problemski zadaci, projekti, zadaci za vježbanje, studentska praksa moraju da se izrade samostalno bez kopiranja tuđih rješenja. Ukoliko se moraju navoditi izvori tada se obavezno primjenjuju akademski standardi citiranja. Ukoliko je rješenje odn. zadani rad studenta, rezultat rada više studenata, tada se moraju citirati svi učesnici u rješenju odn. radu. Takođe, moraju se navesti i svi ostali izvori koje student koristi mimo materijala za učenje koji je definisan nastavnim programom i/ili materijala koji je distribuiran studentima. Univerzitet obeshrabruje studente, ali ne zabranjuje, korištenje ispitnih i problemskih pitanja i zadataka iz ranijih školskih godina, koje su studenti pribavili na razne načine. Međutim, student je u takvim prilikama dužan da navede korištenje takvog materijala kao izvora u rješavanju domačih zadataka, odn. zadanih studentskih radova. Izostavljanje takvih navoda će se smatrati "plagijarizmom" i može da bude predmet sankcionisanja. Plagijarizam, varanje na ispitima, i slična anti-intelektualna ponašanja su ozbiljno narušavanje akademske etike i bit če sankcionisano. U svakom slučaju, Panevropski univerzitet razumije pritisak koji student trpi zbog potrebe da blagovremeno izvrši sve svoje obaveze i uspješno završi školsku godinu, te će Panevropski univerzitet na takve incidente reagovati izbalansirano. Vjerujemo da je iskustvo aktivnosti rješavanja problema u manjim timovima ključno iskustvo u savladavanju specifičnog simbolički orjentisanog gradiva. Vježbe izvodi, programira, organizuje i nadzire voditelj vježbi koji može da bude iz reda nastavnog osoblja ili saradničkog osoblja. Tokom vježbi, student u saradnji sa voditeljem vježbi, izrađuje stručni izvještaj, koji ocjenjuje voditelj vježbi. Aktivno učešće u rješavanju problema na vježbama i stepen pripremljenosti studenta za učešće na vježbama, kao i stručni izvještaj sa vježbi, boduju se i učestvuju u konačnoj strukturi ocjene studenta. "Online Tutor" servis omogućava odgovore na pitanja studenata vezana za gradivo koje je obrađeno u nastavnom odn. sedmičnom bloku, koji se upučuju sistemom učenja na daljinu ili WEB mailom saradniku u nastavi ili predmetnom nastavniku. Sastoji se od direktnih i jasnih pitanja vezanih za nejasne sadržaje u indivudualnoj obradi predmetnog bloka iz izvora za učenje. Pitanja vezana za jedan nastavni odn. sedmični blok u okviru ovog servisa mogu da se postave samo do početka obrade narednog bloka. Pitanja vezana za bilo koji dio gradiva mogu da se postave tokom predmetnih konsultacija koje se za nastavni predmet organizuju u planirano i zakazano vrijeme. Postavljena pitanja i odgovori pojavljuju se na WEB stranici predmeta u FAQ sekciji (često postavljena pitanja). Osim postavljenih pitanja, studenti mogu da ovim putem komentarišu izvore za učenje tako što će uz referencu određene stranice odn. citiranog dijela izvora za učenje u najkraćem objasniti zašto se ti dijelovi po proceni studenta veoma teški, iznenađujući ili nerazumljivi. Ovim putem student može da predloži da se taj dio gradiva dodatno obradi. Seminari i seminarski radovi su specifičan oblik samostalnog rada studenta sa temama koje zadaje nazivni profesor iz širih programskih okvira predmeta iz kojeg se piše rad. Seminarskim radovima, 16