MENAXHIMI I RESURSEVE EKONOMIKE NË FUNKSION TË ZHVILLIMIT TË VENDEVE NË TRANZICION

KOLEGJI UNIVERSITAR PJETËR BUDI, INSTITUTI PËR STUDIME - PRISHTINË KONFERENCA SHKENCORE NDËRKOMBËTARE MENAXHIMI I RESURSEVE EKONOMIKE NË FUNKSION TË ZHVILLIMIT TË VENDEVE NË TRANZICION A B S T R A K T E T Prishtinë 24 Maj, 2013 1

KOLEGJI UNIVERSITAR PJETËR BUDI, INSTITUTI PËR STUDIME - PRISHTINË KONFERENCA SHKENCORE NDËRKOMBËTARE MENAXHIMI I RESURSEVE EKONOMIKE NË FUNKSION TË ZHVILLIMIT TË VENDEVE NË TRANZICION ABSTRAKTET E PUNIMEVE TË CILAT JANË PRANUAR PËR BOTIM NGA KOLEGJI PJETËR BUDI Botues: Kolegji Univeristar Pjetër Budi, Instituti për Studime - Prishtinë 2

Prishtinë 24 Maj, 2013 PËRMBAJTJA: 1. Prof. Vjollca Karapici PhD, PhD Adela Shera, Fatmir MehmetI PhD (c) Auditimi Mjedisor Burim Informacioni për Audituesit Financiarë... 6 2. Fadil Osmani, PhD cand, Naim Fetahu, PhD cand. - Menaxhimi i Burimeve Njerëzore në Ndërmarrje... 8 3. Ph.D. Sofronija Miladinoski, Full Professor, Ph.D. Jovan Stojanoski, Full Professor - Marketing Approach in the Sphere of Selective Tourism Types... 9 4. Dr. Sherif Gashi, Mr. Sc. Nezir Rama - Qasja alternative e menaxhimit të rrezikut sigurues... 10 5. Dr. Mimoza Durresi, MSc. Lulzim Shabani, PhD (c) - Përdorimi i Cloud Computing në E-Qeverisje, Rasti i Kosovës... 11 6. Mr. sc. Ilir Bytyçi, PhD (c) - The Role of SME S their Impact in Economic Growth and Investment in Kosova... 12 7. MSc. Fekri Iseni - Small and Medium Enterpreises as a Main Pillar for the Economic Development of the Republic of Macedonia with the Function of the Integration of Macedonia in the European Union... 15 8. Ph.D OriolaTheodhori & MSc. Daniela Horanlli - The Impact of Branding in Consumer Behavior... 18 9. Mr. sc. Hysen Sogojeva - Vlerat Determinonte Turistike të Monumenti i Natyrës me Rëndësi të Veçantë Ujëvarat e Mirushes... 19 10. Demir Lima, PhD cand, Fadil Osmani, PhD cand. - Globalization and it's impact on Kosovo Economy... 20 11. Dr.(PhD). Ecc. Ismail Mehmeti - Mekanizmat dhe instrumentet e rregullimit te sektorit bujqësor në vendet e zhvilluara... 22 12. Artan Haziri, Ph.D. (C) - Roli i Sistemit Bankare në Kosovë... 23 13. Dr. Sc. Esmeralda Shkira& MSc.Daniela Horanlli& MSc. Erion Nexhipi Business Tourism, Perspectives for Development in Korca Region... 24 14. Ass. Jeton Vokshi, MSc. (C) - E Drejta Shpeditere në Republikën e Kosovës 25 15. Fadil Osmani, PhD (C), - Menaxhimi i Burimeve Njerëzore në Ndërmarrje... 26 16. Fakije Zejnullahu, PhD (c) - Analize e Menaxhimit të Identitetit Elektronik në Republikën e Kosovës... 27 17. MSc Fëllanze Pula, PhD (c) - The Business-Oriented Women and its Impact on Marketing Kosovo Case... 28 18. Ph.D Katerina Angelevska Najdeska&Ph.D Vera Karadjova, Marketing Concept for a new Tourist Product... 29 19. Agim Derguti, PhD (c) - Management of Investment Projects in Kosovo - Differences with European Standards... 30 20. Dr. Zija Zimeri, Docent - Modelimet e metutjeshme, projektimi dhe 3

menaxhimi i turizmit transitor... 31 21. Dejan Metodijeski, Nako Taskov, Oliver Filiposki, Tatjana Dzaleva, Zoran Temelkov - Geographical Dispersion of Tourists Agencies in Republic of Macedonia... 32 22. Agron Thaqi (PhD cand), Ilir Bytyçi (PhD cand ) - Menaxhimi i Sistemeve të Informacionit në Hekurudhat e Kosovës (Infrakos Trainkos)... 33 23. Armend Pushkule, MSc, Kujtesa Hajrullai, MSc - Analiza Komparative e Aktiviteteve të Turizmit në Kuadër të GATS dhe Organizatave tjera Ndërkombëtare... 35 24. Fatmir Mehmeti, PhD (c) - Roli i Auditimit në Ngritjën e Performancës dhe Raportimin Financiar në Ndermarrje... 36 25. Zijadin Krasniqi, Menaxhimi i Sistemeve Informative... 37 26. Skender Hasani, PhD (C) - Ndikimi i Politikave Fiskale në Zhvillimin e Bisneseve të Vogla dhe të Mesme... 38 27. MA Emira Limani& MA Blerim Limani - Dialectical Tensions in Kosovo s Cinema: Socialist and Post-Socialist Productions... 39 28. Vjollca Salihu, Ph.D. (C) - Kosovo Legislation a Challenge or an Opportunity for Foreign Investment In Kosovo 40 29. Metë Beqiraj&Magdalena Bregasi& Bahri Hyseni - Qeverisja Korporative në Kosovë... 41 30. Rukije Ibraimi&Merime Mustafi - Monumentet Kulturore- Historike dhe Rëndësia e tyre në Zhvillimin e Turizmit në Qytetin e Tetovës... 42 31. Shqipe Kadriu Morina, PhD - Menaxhimi i Kompanive të Sigurimit... 43 32. Rezart Dibra, Phd (C), Jetmir Bodini, Master (DND) Minority shareholders protection as important part of corporate governance. How protect minority shareholders in Albanian companies... 44 33. Kujtesa Hajrullai, MSc - Aspektet Progresive në Politikat e Menaxhimit me Resurset Njerëzore... 45 34. Ph.D. Stela Zoto, Msc. Gerda Kreshova, Msc. Erion Nexhipi - German Touristic Market, a Perspective for Destinations such as Albania... 46 35. MSc. Lulzim Shabani, PhD (c) - The Future of Information Technology and the Revolutionizing of the Concept... 47 36. Vlora Limani-Hajnuni, MSc - Transporti i Materieve të Rrezikshme... 48 37. Hajrije Kastrati - Standardet e Cilësisë dhe Menaxhimi i Shkollave të Mesme Private në Kosovë... 49 38. Ph.D Vera Karadjova, Ph.D&Katerina Angelevska- Najdeska, - Contemporary Trends in the Financial Sector - Regulation and Deregulation of the Financial System... 50 39. Driton Fetahu, PhD (C) - Management of Small and Medium Enterprises... 51 40. Ermir I. Hajdini - Investimet e Huaja Direkte Sfida dhe Mundësi për Vende me Ekonomi të Kufizuar... 52 4

41. Arsim Gjinovci - Trendet në menaxhimin e resurseve humane: Rast studimor organizatat publike që veprojnë në tregun tonë... 53 42. BSc. Arbnor Halili & MSc. Kujtim Gashi - Menaxhimi dhe Digjitalizimi i Kërkesave për ID Kartela si dhe Shtypja tyre Rasti në Institucionet e Republikës së Kosovës... 54 43. Rezart Dibra, Phd (C) - Mbrojtja e Aksionerëve në Minorancë në Shqipëri, pjesë e rëndësishme e Qeverisjes së Korporatave... 55 44. Tamara Luarasi, Andi Domi - Tourism Management and New Technologies... 56 45. Dr. sc. Bedri Millaku& Prof. ass. Dr. sc. Ibish Mazreku - Bujqësia dhe Pylltaria në Funksion të Zhvillimit të Turizmit të Banjave në Republikën e Kosovës... 57 46. Fitim Maçani, MSc. (C) - Strategjia e Produkteve me Brend.. 58 5

Konferenca Shkencore Ndërkombëtare Menaxhimi i Resurseve Ekonomike në Funksion të Zhvillimit të Vendeve në Tranzicion, punimet e të cilës po fillojnë sot, vjen si rezultat i një pune nëntëvjeçare të Kolegjit Pjetër Budi në fushë të Doganave, Menaxhimit të Turizmit, Administrim Biznesit dhe Sigurimeve të Kosovës. Në këtë periudhë kohe ne shohim një bilanc shumë pozitiv në planin arsimor e shkencor të këtij institucioni, sepse që nga themelimi, puna kërkimore shkencore ka qenë gjithnjë pikësynim i punonjësve të Kolegjit, duke e kthyer atë në një qendër të rëndësishme hulumtuese në fushat e studimit që mbulon. Shpresojmë që kjo Konferencë të shënojë rezultate në trajtimin e çështjeve që imponon tema, duke sjellë prurje të reja dhe me vlerë në dobi të zhvillimit të vendeve në tranzicion. Fragment nga fjala e Dekanit Prof. Dr. Sc. Nuhi REXHEPI 6

Prof. Vjollca KARAPICI Ph.D University of Tirana, Albania Faculty of Economy Email: V_Karapici@yahoo.com PhD. Adela SHERA University of Tirana, Albania Faculty of Economy Fatmir MEHMETI PhD Candidate ENVIRONMENTAL AUDIT AS A SOURCE OF INFORMATION FOR FINANCIAL AUDITORS Abstract Environmental audit is defined as a managerial tool that includes a systematic, documented, periodic and objective to show how well the organization functions, management and environmental techniques to assist and protect the environment by: supporting managerial control through the implementation of environmental practices company policies. Environmental Audit represents a systematic examination of the interaction between economic and environmental operations. This includes all wastes that are released into the atmosphere, water, soil and other environments. But above all, this examination has its share public perception of the community regarding the company's activity. The paper focuses on a comparative analysis between the steps of Financial Audit and the phases of Environmental Audit. To understand how accounting professionals can be included in the Environmental Audit is important to show a comparison between the phases which we find in every audit of financial statements and the phases of Environmental Audit. Some of the ideas to be developed in the paper are: a) Inclusion of accounting professionals in Environmental Auditing and decision b) Audit of the environmental assessment and environmental management c) Waste audit and audit supply 7

d) The psychology of audit and quality control. Key words: Financial Audit; Psychology auditing; Environmental audit; Environmental risks; Environmental management. Prof. Vjollca KARAPICI, Ph.D University of Tirana, Albania Faculty of Economy Email: V_Karapici@yahoo.com PhD Adela SHERA University of Tirana, Albania Faculty of Economy Fatmir MEHMETI Kandidat per PhD AUDITIMI MJEDISOR BURIM INFORMACIONI PËR AUDITUESIT FINANCIARË Abstract Auditimin Mjedisor percaktohet si mjet menaxherial në të cilin përfshihet një vlerësim sistematik, i dokumentuar, periodik dhe objektiv për të treguar se sa mirë funksionojnë organizimi, menaxhimi dhe teknikat mjedisore për të ndihmuar dhe mbrojtur mjedisin duke: mbështetur kontrollin menaxherial te praktikave mjedisore nëpërmjet zbatimit të politikave të kompanisë. Auditimi Mjedisor përfaqëson një ekzaminim sistematik të bashkëveprimit midis operacioneve ekonomike dhe mjedisore. Këtu përfshihen të gjitha mbetjet që lëshohen në atmosferë, ujë, tokë dhe mjedise të tjera. Por mbi të gjitha në këtë ekzaminim ka peshën e vet edhe perceptimi publik i komunitetit lidhur me aktivitet e kompanisë. Kumtesa fokusohet ne nje analize krahasuese midis hapave të Auditimit Financiar dhe Fazave të Auditmit Mjedisor. Për të kuptuar se si profesionistët kontabël mund të përfshihen në Auditimin Mjedisor është e rëndësishme të tregojmë një krahasim midis fazave të cilat i gjejmë në cdo auditim të pasqyrave financiare dhe fazave të një Auditimi Mjedisor. 8

Disa nga pikat qe do zhvillohen ne kumtese jane: a) Përfshirja e profesionistëve kontabël në Auditimin Mjedisor dhe vendimarrja b) Auditimi i menaxhimit mjedisor dhe i vlerësimit të mjedisit c) Auditimi i mbetjeve dhe auditimi i furnizimit d) Psikologjia e auditimit dhe kontrolli i cilësisë. Fjale kyce: Auditimi Financiar; Psikologjia e auditimit; Auditimi mjedisor; Rreziqe mjedisore; Menaxhimi mjedisor. Fadil OSMANI, PhD cand, UT Tiranë Auditor i Brendshëm - PTK E-mail: fadil.osmani@gmail.com Phone: +377 (0 ) 45 99 99 00 P r i s h t i n ë Naim FETAHU, PhD cand, UET Tirane zv. Ministër i Shëndetësisë, R. Kosovës Phone: +377 ( 0 ) 45 322 977 P r i s h t i n ë MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE NË NDËRMARRJE A b s t r a k t Me perspektivën e pamjes së një ndërmarrje, është e duhur dhe e drejtë që t i kushtohet vëmendje më të vlefshmit prej burimeve njerëzore (personelit)që punon për ndërmarrjen. Ndërmarrjet tjera nuk i a dalin mbanë duke i trajtuar njerëzit më me pak respekt e mirëkuptim, nga sa e meritojnë ata. Në të njëjtën kohë është e dukshme nevoja për sistemimin e këtij burimi. Në çdo institucion ndikimi i burimit njerëzor duhet të jetë thelbësorë. Mënyrat e të bërit të punëve, dhe metodat që zbatohen, rëndojnë shumë në efikasitetin dhe efektivitetin e ndërmarrjes. Në anën tjetër nevojitet që punëtorët të shihen më tepër si përfaqësues të atyre që zbatojnë planet e projektet, se sa në mënyrë strikte si punëtorë. Kjo kërkon një metodë të re të menaxhimit të punëmarrësve dhe të çështjeve që ndikojnë tek ata në realizimin e detyrave të tyre të përditshme. Në fund,, në pyetjen se çfarë duhet të jetë një politikë e burimeve njerëzore, përgjigjja do te ishte kjo një përgjegjësi e rëndësishme e menaxherëve ndërmarrës në mënyrë që 9

t i balancojë të drejtat e punëtorëve për të marrë një shërbim nga qeverisja, i cili duhet të jetë efikas, efektiv, i drejtë dhe që i përgjigjet nevojave të punëtorëve duke ruajtur të drejtën e nëpunësve të ndërmarrjes për t u trajtuar me barazi e dinjitet. Fjalë kyçe: Menaxhimi i Burimeve Njerëzore, Motivimi, Punësimi, Zhvillimi Profesional, Ndërmarrja. Ph.D. Sofronija MILADINOSKI, Full Professor Faculty of tourism and hospitality Ohrid e-mail: sofmil@yahoo.com Ph.D. Jovan STOJANOSKI, Full Professor Faculty of tourism and hospitality Ohrid e-mail: jovan.stojanoski@uklo.edu.mk Ph.D. Sreten MILADINOSKI, Docent MTI - Skoplje MARKETING APPROACH IN THE SPHERE OF SELECTIVE TOURISM TYPES Marketing in tourism represents a specific combination of marketing activities of individual industries and activities coordinators and tourism development. Only on this basis, which implies acceptance of all the important features of the tourism market and tourism in general, it is the appropriate way to define such relationship between marketing and tourism and creating a presumption of adequate market access in the tourism industry. One of the main specifications of the marketing application in the sphere of selective types of tourism arises from the existence of multiple holders of marketing activities. It 10

should be pointed out the separation and coordination of different interests and responsibilities to the development of selective types of tourism at different levels. Key words: marketing activities, tourism, tourism market, selective types of tourism Dr. Sherif GASHI Universiteti Pjeter Budi Prishtinë, 10 000 Kosovë E-mail adresa: sherif_gashi_@hotmail.com Tel. 045 293 943 QASJA ALTERNATIVE E MENAXHIMIT TË RREZIKUT SIGURUES Abstrakt Decenia e parë e shekullit të XXI tregoi se qasja tradicionale e menaxhimit të rrezikut sigurues është e tejkaluar dhe e pafuqishme. Prej 10 katastrofave më të mëdha që njeh statistika botërore tetë i takojnë periudhës 2005 e këndej. Në mes të viteve 1970 dhe 1989 humbjet e shkaktuar nga katastrofat ishin 8.3 miliarda dollarë për vit, kurse në mes periudhës 1990 dhe 2007 tregut të sigurimeve humbjet nga katastrofat i kanë kushtuar 32 miliard dollarë për çdo vit. Qasja tradicionale për shkak te humbjeve te mëdha u tregua e pafuqishme ne menaxhimin e rrezikut sigurues. Qasja tradicionale mbështetet ne diverzifikimin rrezikut në risigurues. Ngjarjet e fundit u shkaktuan humbje të mëdha kompanive risigurues, rrezikuan afarizmin e tyre, rrezikuan mos përmbushjen e obligimeve sipas kontratës. 11

Nga viti 2005 fillojnë shumë kompani risiguruese të mos marrin në sigurim rreziqet e kompanive siguruese, ose të marrin vetëm rreziqe të kufizuara. Modeli alternativ i menaxhimit të rrezikut është vazhdimësi e modelit tradicional. Qasja alternative menaxhimin e rrezikut mbështet në diverzifikimin e rreziku në treg të risigurimeve, në formë të bashkimit të dy apo më tepër kompanive risigurues, duke bartur rrezikun në tregun kapitaleve. Qasja alternative e menaxhimit të rrezikut së pari filloi në SHBA. Vendet në zhvillim nuk kanë akoma një treg të fuqishëm sigurues i cili do të kishte pasoja nga rreziqet e tilla. Por globalizimi detyron që edhe këto vende të mendojnë dhe të aplikojnë një qasje të tillë në menaxhimin e rrezikut sigurues. Fjalët kyçe: Qasje alternative, humbje katastrofale, menaxhim, tregu i kapitaleve. Dr. Mimoza Durresi, Universiteti Europian i Tiranës mimoza.durresi@uet.edu.al MSc. Lulzim Shabani, PhD candidate Profesor në Kolegjin Universitar Pjetër Budi, Prishtinë lulzim.shabani@hotmail.com ; lulzim.b.shabani@rks-gov.net PËRDORIMI I CLOUD COMPUTING NË E-QEVERISJE, RASTI I KOSOVËS Abstrakt Kohëve të fundit shënojnë një rritje te madhe të cloud teknologjisë e cila kryesisht është e motivuar nga arsyet ekonomike. Kjo teknologji e re, me infrastrukturë të besueshme dhe të mjaftueshme, falë kostos së saj të ulet po behet gjithnjë e më atraktive. 12

Kosova me miratimin e Strategjisë për e-qeverisje 2009-2015, ka trasuar rrugën e krijimit të shërbimeve elektronike dhe plotësimin e një misioni për krijimin e një administrate publike efikase dhe profesionale, në funksion të ofrimit të shërbimeve cilësore, por edhe me kosto me te ulet financiare. Shërbimet elektronike në Kosovë gjithnjë e më shume po fitojnë shtrirje. Si mund të ruhen, shpërndahen dhe shkëmbehen të dhënat duke përdorur cloud computing, do të jetë temë trajtimi e këtij punimi. Fjalë kyçe: cloud, e-qeverisja, shërbimet, teknologjia. Mr. Sc. Ilir BYTYÇI (PhD cand ), University College Pjeter Budi, Prishtinë ilirb2000@gmail.com THE ROLE OF SME S THEIR IMPACT IN ECONOMIC GROWTH AND INVESTMENT IN KOSOVA Abstract Small and Medium Enterprise (SME) have different definition by different countries. According to European Union (EU) businesses are divided in micro businesses (1-9 workers), small businesses (10-49 workers), and medium businesses (50-249). By US Small Business Administration (SBA) is detailed and complex, including 37 different benchmarks that define 1,151 industries and 13 sub-industries across the US. In general, a 13

small business is considered to be one that is independently owned and operated and which is not dominant in its field of operation. SME has direct impact in technology changes; bring the health competition, opening new jobs and rich offer of product in local markets. SME are characterised as flexibility, direct relationship at work, job/employment opportunities, managing by person, limited capital, innovations. Economic grow is related by SME grow in which are stimulating competition, new product and service and other advanced services just for market survive. The general categories of business most entrepreneurs start: retail, manufacturing and service. Additional categories of small businesses are construction, hospitality, communication, finance and real estate. The economy changes constantly, providing opportunities for new business. The demand for services is booming, and 97% of services firms are small, with fewer than 100 employees. Entrepreneurship is dynamic process of creating incremental wealth; it is the process of initiating a business venture, organizing the necessary recourses and assuming the associated risk and rewards. An entrepreneur is someone who engages in entrepreneurship. Kosova as a new country knows the importance role of SME s into economy development. More than 90% of enterprises are small and medium business. Since 1999, the economy of Kosova has been largely driven by international assistance and remittances (World Bank, 2010). The role of the private sector, particularly SMEs has been relatively weak. However, Kosovo is still in the transition phase where entrepreneurship and small business creation expected to play a key role on the road to a modern free market economy and therefore to the development and economic growth. Actually, there is unfavourable business environment and in the absence of creative culture of entrepreneurship, Kosova has a lack of innovative firms, which are major contributors to the creation of jobs in Western economies. Over 50% of all SMEs operating in the commercial sector is characterized by small investment and downtime. Now, Ministry of Trade and Industry (MTI) and agency for SME support (SMESA) is the responsible institution for the formulation of SME Development strategy. Strategy for SMEs for on a period of five years from 2012 to 2016 and entered into force on 1 January 2012. Also, there is a project founded by European Union(EU) in order to assistance SME. Project has four main components: 1. Improving the Business Climate; 2. Setting, Public-Private Dialogue and Donor Coordination; 3. Improving SMEs competition in Kosovo; and 4. Public Information Campaign. Key words: Definition of SME, Economic grow, Entrepreneurship, Strategies, Investments Mr. Sc. Ilir BYTYÇI (PhD cand ), 14

Kolegji Universitar Pjeter Budi, Prishtinë ilirb2000@gmail.com ROLI I BIZNESEVE TË VOGLA DHE TË MESME (BVM), NDIKIMI I TYRE NË ZHVILLIMIN EKONOMIK DHE INVESTIMET NË KOSOVË Abstrakt Bizneset e Vogla dhe të Mesme (BVM), kanë përkufizime të ndryshme nga vendet e ndryshme. Sipas Bashkimit Europian (BE), bizneset ndahen në biznese mikro (1-9 punëtor), biznese të vogla (10-49 punëtor) dhe biznese të mesme (50-249). Në SHBA, Administrimi i Bizneseve të Vogla (SBA) është më i detajuar dhe më kompleks, duke përfshirë 37 standarde të ndryshme që përcaktojnë 1,151 industri dhe 13 nën-industritë në të gjithë SHBA-të. Në përgjithësi, një biznes i vogël është konsideruar të jetë "një biznes që është në pronësi dhe operim të pavarur dhe që nuk është dominues në fushën e tij të veprimit". BVM-ve kanë ndikim të drejtpërdrejtë në ndryshimet e teknologjisë, në sjelljen e konkurrencës së shëndosh, duke hapur vende të reja pune dhe ofertë të pasur të produktit në tregjet lokale. BVM karakterizohen si fleksibile, marrëdhënie të drejtpërdrejtë në punë, mundësi punësimi, janë të menaxhuara nga një person, kapital i kufizuar, inovacione etj. Ndërsa, rritja ekonomike është e lidhur me rritjën e BVM të cilat stimulojnë konkurrencën, ofrimin e produkteve dhe shërbimeve të reja si dhe shërbime të tjera të avancuara vetëm për ti mbijetuar tregut. Kategoritë e përgjithshme të biznesit që sipërmarrësit fillojnë janë: shitja me pakicë, prodhimi dhe shërbimi. Kurse kategori të tjera të bizneseve të vogla janë: ndërtimtaria, spitalet, komunikimi, financat dhe pasurit e papatundshme. Sot, ekonomia po ndryshon vazhdimisht, duke siguruar mundësi për biznese të reja. Kërkesa për shërbime po lulëzon dhe është gjithnjë në rritje, dhe afro 97% e firmave të shërbimeve janë të vogla me më pak se 100 punonjës. Ndërmarrësia është një proces dinamik i krijimit të një rritje të pasur; është procesi i inicimit të një ndërmarrje biznesi, duke organizuar burime të nevojshme duke supozuar lidhur me rrezikun dhe shpërblimet. Kurse një ndërmarrës është dikush që angazhohet në ndërmarrësi. Kosova si një shtet i ri e di rolin dhe rëndësinë e NVM-ve në zhvillimin e ekonomisë. Më shumë se 90% e ndërmarrjeve janë të biznesit të vogël dhe të mesëm. Që nga viti 1999, ekonomia e Kosovës ka qenë e nxitur kryesisht nga ndihma ndërkombëtare dhe remitancave (Burimi: Banka Botërore, 2010). Roli i sektorit privat, në veçanti SME ka qenë relativisht i dobët. Megjithatë, Kosova është ende në fazën e tranzicionit, ku ndërmarrërsia dhe krijimi i bizneseve të vogla pritet të luajë një rol kyç në rrugën drejtë një ekonomie moderne me treg të lirë, zhvillim dhe rritje ekonomike. Aktualisht, ka një mjedis të pafavorshëm për biznes, dhe në mungesë të kulturës krijues e sipërmarrëse, 15

Kosova ka një mungesë të firmave inovative, të cilat në ekonomitë perëndimore janë kontribuesit kryesore në krijimin e vendeve të punës. Në Kosovë, mbi 50% e të gjitha BVM që operojnë në sektorin komercial karakterizohen nga investime të vogla dhe joproduktive. Tani, Ministria e Tregtisë dhe Industrisë (MTI) dhe Agjencia për mbështetje të BVM (SMESA) është institucioni përgjegjës për hartimin e strategjisë së zhvillimit të NVM. Strategjia e BVM është hartuar për një periudhë prej pesë vjetësh 2012-2016 dhe ka hyrë në fuqi më 1 janar 2012. Gjithashtu, ekziston një projekt i themeluar nga Bashkimi Evropian (BE), në mënyrë që të asistojë BVM. Projekti ka katër komponente kryesore: 1. Përmirësimi i klimës së biznesit, 2.Vendosjen e dialogut publiko-private dhe Koordinimin e Donatorëve; 3. Përmirësimin konkurrencës së BVM në Kosovë, dhe 4. Fushata e informimit publik. MSc. Fekri Iseni Kolegji Universitar Pjeter Budi, Prishtinë SUBJECT: SMALL AND MEDIUM ENTERPREISES AS A MAIN PILLAR FOR THE ECONOMIC DEVELOPMENT OF THE REPUBLIC OF MACEDONIA WITH THE FUNCTION OF THE INTEGRATION OF MACEDONIA IN THE EUROPEAN UNION 16

A b s t r a c t The advancement of Macedonia in its direction towards integration in NATO and its membership in the European Union is conditioned with the continuation of political and economic reforms purposly that the economy of Macedonia increase its level of development, increase the competitional capability so it can be integrated in the European Union State s economies. We will mention some of the segments wherein come into consideration the contribution but also advantages that small and medium enterpraises have towards economic development with the function of the integration of Macedonia in the EU: 1. The development of small and medium enterpraises as generators to the economical increase, the development of private initiatives and enterpreunalship; 2. The flexibility of small and medium enterpraises towards the permanent changes of the environment; 3. Empowerment of regional collaboration and cooperation; 4. The living environment in the prospectives of the business development of small and medium business enterpraises in Macedonia; 5. The institutional support of small and medium enterpraises. The development of small and medium enterpraises generator towards economic increase, the development of private initiative and enterpreunalship The importance of small economic subjects development is to empower the cooperation on economic fields with the purpose to regain and quicken the integration process in EU, which are numerous. In this way, we will mention some of the advantages that small and medium enterpraises have in the economic development: - They mibilize current potentials, contribute to the economic development which enables in estabelishing new employments and softens the unemployment; - They influence in enhancing the competition in economy, with dynamic enterpreunalship whic influences in all economic sectors; - Small and medium enterpraises are important tools for newnesses and technological innovations, important for applying new technologies; - In transition processes of the Republic of Macedonia small and medium enterpraises were jointed directly to the processes of privatization of the state s and social property into private property and shareholder s consortium; - The development of small and medium enterpraises is the key factor for the local economic development because they për arsye se exploit raw materials and labor power within municipalities; - Small and medium enterpraises play an important role in returning the employees from their jobs from abroad to their country and do the investment of the capital assets in their land-banks. 17

The empowerment of the regional cooperation and collaboration Within the frame of this segment a special consideration is made towards the internationalization of the small economy. Forms of the internationalization are realised through the following objectives: - icrease of the product quality and services which enable the growth of the export, - increase of the various cooperation forms with foreign partners, - direct investments. The living environment in its developing of small and medium business enterpraises in Macedonia Small and medium enterpraises in Macedonia, largely also in developing strategical projects, must obligatorily incorporate the way of utilizing natural resources for the reason that if one doesn t react in this way they will impact with three groups of problems, as follows: - The first group of problems will be the one s of legislative regulation and different acts for nature s protection and the living environment, - The second group are trading relationships regarding firms in EU countries and member states of the World Trade Organization, - The third group of problems will come up from the purchasers themselves, customers. In conclusion, small and medium enterpraises NVM-të must necessarily follow changes in legislative regulations and undertake necessary measures and activities in function towards protecting the living environment. Institutional support of small and medium enterpraises Macedonia should incite and encourage small and medium enterpraises for a regional cooperation as an integral part in preparing for integration in economic structures of the European Union. We will mention some of the ways of institutional support that many states have applied to develop small and medium enterpraises: - the development of agencies which deal with giving adequate councils, information regarding export-import activities in finding partners for cooperation, - the export support through organizing export promotions, joint investments, help in development planning and innovation, consulting services, councils and services, - the know-how and training of managers to get involved in outside trades, - finacial support through suitable credits for exporting activities (the export stimulation), for promotion and publicity, for participation in outside fairs, for transfer of technologies, etc. - guarantee (from the state s side) in cashboxing the fees for exporting enterpraises, 18

- financial infrastructure (guaranteeing funds, microcredits, direct investments, suventions ) - tax releases and tax lowering for firms which are oriented in export (final products). - forming enterpreunal zones, incubators, securing the land for building, innovative centres, technological centres, - forming special informative centres in service to small and medium enterprises. 19

Ph.D OriolaTheodhori Marketing-Tourism Department, Korca s University theodhorioriola@yahoo.com MSc. Daniela Horanlli THE IMPACT OF BRANDING IN CONSUMER BEHAVIOR Abstract Most executives today agree that their efforts should be focused on growing the lifetime value of their customers. They face with the major challenges of brand management today that vary from digitalization of information overload, social responsibility, increasing consumer skepticism and the importance of accountability. Develop the skills to manage the brands will increase the profit in the future. Faced with an increasingly complex competitive environmentcompanies have responded by creating strong brands. The paper shows that brand and communication can influence the purchasing behavior of consumers. Further, it provides important managerial insight, as it shows how different product attributes are valued by consumers. Key words: brand management, consumer behavior, product attributes. Dr. OriolaTheodhori DepartmentiMarketing-Tourizëm, Universiteti Fan S. NoliKorcë theodhorioriola@yahoo.com Msc. Daniela Horanlli NDIKIMI I MARKËS NË SJELLJEN KONSUMATORE Abstrakt Shumë drejtuesjanë të mendimit se përpjekjet e tyre duhet të fokusohen në rritjen e jetës së vlerës të klientëve të tyre. Sot, ata, përballen me sfidat më të mëdhatë menaxhimit të markës të cilat variojnë nga dixhitalizimi i mbingarkuar iinformacionit, përgjegjësitë sociale, skepticizmin në rritje konsumatorëv edhe rëndësisë të kontabilitetit. Zhvillimi i aftësive për të menaxhuar markat do të rrisë fitimet në të ardhmen. Duke u ballafaquar me një mjedis 20

kompleks dhe konkurrues kompanitë janë përgjigjur duke krijuar marka të forta. Qëllimi i këtij punimi është të tregojë se marka dhe komunikimi ndikojnë në sjelljen blerëse të konsumatorëve. Për më tepër ai jep njohuritë rëndësishme menaxheriale dhe tregon se si atributet e ndryshme të produktit janë vlerësuar nga ana e konsumatorëve. Fjalë kyçe: menaxhimi i markës, sjellje blerëse, atribute të produktit. Mr. Sc. Hysen Sogojeva Kolegji Universitar Pjetër Budi Prishtinë VLERAT DETERMINANTE TURISTIKE TE MONUMENTI I NATYRËS ME RENDËSI TE VEÇANTË UJËVARAT E MIRUSHES Abstrakt Monumenti i Natyrës me Rëndësi të Veçantë Ujëvarat e Mirushes është park që paraqet një fenomen të rrallë natyror me rendësi të veçantë natyrore, shkencore, kulturore dhe turistike. Sipas IUCN, zona i përket kategorisë Peizazh i mbrojtur, kurse rrjedha e lumit Mirusha i përket kategorisë Monument natyror. Në këtë park, lumi Mirusha në pjesën e fundit të rrjedhës se tij kalon nëpër një grykë e cila njihet si Kanjoni i lumit Mirusha dhe këtu ai krijon 12 ujëvara dhe 16 liqene që paraqesin një fenomen të rrallë morfohidrologjik dhe peizazh shumë të bukur e atraktiv për vizitorë, flora e pasur me shumë lloje bimore si edhe disa shpella që ndodhen në shkëmbinjtë e kanjonit të lumit. Prej të dhënave dhe shqyrtimit atraktiv të motiveve turistike, lidhshmëria e tyre me vendet turistike dhe pozita e tyre ne drejtimin e turizmit dispresiv, si lami determinante e vlerave turistike te Ujëvarës së Mirushës mund të konstatohet, se: vlerat turistike Ujëvarës se Mirushes motiveve turistike proporcionalisht me atraksionet e motiveve, dhe mirë të lidhur me vendet turistike dhe në pozitën turistike - gjeografike të motiveve në mardhënje dispresive turistike, a anasjelltas proporcionalisht në mënyrë të pamjaftueshme e shprehur me atributet atraktive të Ujëvarës dhe motiveve turistike, lidhshmëria e dobët e me drejtimet turistike në largësitë e mëdha të dispozitave turistike gjegjësisht pozita jo e përshtatshme turistike- gjeografike pozita e motiveve turistike gjegjësisht dispresimi turistik. Motivet atraktive të cilat paraqiten si një kompleks, atributet rekreative të cilat dalin nga rëndësia për organizmin njerëzor, atributet estetike të cilat paraqesin pamjen, formën dhe pasazhin me pyje, fusha dhe livadhe, kuriozitetet dhe atributet e njohura të cilat vinë deri te hulumtimet e monumentet kulturore historike, lidhja e pozitës turistike gjeografike të ujëvarës në raport me dispresitetin turistik e cila ka pozitë të mirë si rezultat se këtu gërshetohen lloje të ndryshme klimatike të cilat i përcaktojnë vlerat turistike, rrugë rajonale dhe afër magjistrales. 21

Fjalë kyçe: Turizmi, determinantet turistike, monument natyror, ujëvarat e Mirushes, kanjon, dispresiv, IUCN etj. Demir LIMA, PhD cand, UET Tiranë Drejtor i Marketingut - PTK E-mail: demir.lima@gmail.com Phone: +377 (0 ) 44 705 705 P r i s h t i n ë Fadil OSMANI, PhD cand, UT Tiranë Auditor i Brendshëm - PTK E-mail: fadil.osmani@gmail.com Phone: +377 (0 ) 45 99 99 00 P r i s h t i n ë GLOBALIZATION AND IT'S IMPACT ON KOSOVO ECONOMY Abstract In theory and practice, is shown that, globalization is a process of integration of the countries of the world in a community. As in the past, and during the time, these communities shrink geographical area, blurs the boundaries of countries in the world, greatly liberalizes or eliminate trade barriers, by simulating the development of international trade among countries, advance and grow the international financial institutions, makes the people to communicate more easily and collaborate with greater efficiency among them. About the concept of globalization in general dominates two categories of theories. The group of the first theories is skeptical theorists, while different category represents a group of theorists known as the optimistic theorists. Opinions of these two parties are contradictory to one another. A similar situation seems to be in Kosovo. There are theories that support and glorify the effects of the globalization in the Kosovo economy. They argue the positive effects of 22

Foreign Direct Investments ( FDI) in the domestic economy development, while highly appreciating the benefits of Kosovo enterprises,from free flow of capital and from the market economy in general. Contrary, anti-globalists economists are trying to argue that opposite occurred in Kosovo economy, and in its business. Foreign Direct Investment (FDI) serving to multinational enterprises to exploit natural and human resources in developing countries, including Kosovo, too. Meanwhile, the growth of international trade would paralyze business activities of domestic enterprises due to lack of capacity (human and financial), to face with stronger competition of multiple enterprises of developed countries. By this paper work, I will try to juxtapose international and Kosovar expert's opinions, and to argue that the process of globalization is an inevitable global development, for its effects in Kosovo economy, to identify the challenges and opportunities arising from this development for the economy and enterprises in Kosovo. The effects of globalization and free action of the multinational corporations outside the state borders and their greater on financial and technological strength, certainly would compel enterprises operating mainly within national borders, to modify their tactics by adapting new global developments. It should also, a detailed analysis of the effect of Foreign Direct Investment (FDI), in the economic development of developing countries, and Kosovo in our case. What is real contribution of these investments on economic growth and the social welfare in Kosovo, by considering challenges, risks, and opportunities that bring these investments for economic and social operators in the country? Which are the advantages and disadvantages of being in Kosovo, in a global market against alternatives of a segmented market in the national geographic variable? Will be also a problem statement for which I will try to find an answer. In the end, Kosovo policies that encourage Foreign Direct Investment (FDI) in the conditions of economic globalization will be analyzed and on how to guide Kosovo for the future and her challenges in the market economy, the ideas will be provided. Key words: Globalization, Foreign Direct Investments, Kosovo Economy, global market 23

Dr.(PhD). Ecc. Ismail MEHMETI Dogana e Kosovës ismajlm@hotmail.com Nr. tel. + 377 45 550 593 MEKANIZMAT DHE INSTRUMENTET THEMELORE TË RREGULLIMIT SHTETËROR TE BUJQËSISE NË VENDET E ZHVILLUARA Abstrakt Punimi analizon bazën konceptuale te mekanizmave dhe instrumenteve që përdoren si mbështetje shtetërore për sektorin bujqësorë dhe që janë në harmoni me metodat e Organizatës për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), dhe Organizatës Botërore te Tregtisë (OBT), si dhe analizon domosdoshmërinë e shfrytëzimit të mekanizmave dhe instrumenteve shtetërore për të mbështetur sektorin bujqësor në një vend, duke u fokusuar në përdorimin e metodave që kanë mbështetje ekologjike dhe kanë tendencë për zhvillim rural. Aktualiteti dhe niveli i problemit që kërkon një studim rrjedh se shume vende gjate ekzistencës se tyre janë ballafaquar me periudha kur kane pasur kriza ne sigurimin e ushqimit, megjithatë, vetëm ne fillim te shek. XX qeveritë e vendeve pak me te zhvilluara kane filluar te aplikojnë mekanizmat dhe instrumentet për mbështetje te sektorit bujqësore. Specifikat mbi formën dhe madhësinë e mbështetjes për Bujqësi ne vendet e Unionit Evropian e mbikëqyr dhe e hetojnë në vazhdimësi organizata te ndryshme 24

ndërkombëtare nder to edhe Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) përmes eksperteve te vete dhe Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD) duke u përqendruar kryesisht ne mekanizmat dhe instrumentet financiare qe i përdorin ato vende për sektorin e Bujqësisë dhe ndikimi i tyre ne zhvillimet ekonomike te vendeve tjera, ne këtë drejtim kërkohet ende qe te studiohen edhe elementet tjerë natyror për token bujqësore, për reliefin e atij vendi, për pasurit natyrore etj., si dhe ndikimi i aplikimit te teknikes dhe teknologjisë dhe te mekanizmave te modernizuar bujqësor ne zhvillimin e bujqësisë ne vendet e UE-së. Te gjitha vendet e zhvilluara kane filluar te ndikojnë ne rregullimin e sektorit bujqësor me mekanizma dhe instrumente shtetërore duke orientuar instrumentet shtetërore ne drejtim te një sistemi te integruar ku prodhuesit bujqësor do te orientonin prodhimet e veta ne drejtim te arritjes dhe përmbushjes se objektivave te politikes bujqësore të një vendi qe ne shumicën e rasteve ka qenë plotësimi i nevojave te popullsisë me produkte ushqimore dhe tendenca për te eksportuar ato. Fjalë kyçe: sektori bujqësor, instrumente për rregullimin e sektorit bujqësor, OECD. Artan HAZIRI, Ph.D.Candidate artanhaziri@live.com ROLI I SISTEMIT BANKARE NË KOSOVË Abstrakti Sistemi bankar është shumë i rendësishem në funksionimin e ekonomisë së vendit por edhe në funksionimin e ekonomisë me vendet e tjera. Esenca e sistemit se si funksionon lidhet me Banken Qendrore e cila është institucioni më i lartë në një vend dhe me bankat komerciale dhe instutucionet tjara kredidhenie. Banka Qendrore udhëheq me sistemin bankar të një vendi duke hartuar rregullativa, udhëzime administrative, mbikqyrjen e bankave, shkallen e inflacionit, normen e interesit si dhe rregullon ofertën dhe kerkesën monetare të një vendi etj. Ky instutucion i kordinon punët e bankave tjera dhe institucioneve tjera finanaciare jo bankare të cilat duhet ti raportojnë Bankes Qendrore mbi aktivitetin e tyre financiar. Siq e dimë, banka si institucion është perdorur edhe në kohet antike të cilat aktivitetin e tyre nuk e kanë pasur si në ditet e sotme, por funksioni i tyre ishte vetëm këmbimi i parave, dhe si të tilla kane kryer detyren e ruajtësit, e arkëtimit dhe te ndermjetsuesit, ruajtja e gjerave të qmuara, kryerja e sherbimeve të besueshme etj. 25

Ndërsa në ditët e sotme përveq ketyre aktiviteteve bankat në sistemin bankar kryejne edhe këto funksione si: mbajtjen e depozitave, dhënien e kredive, pagesa të ndryshme brenda dhe jashtë vendit. Banka është krijuar në baze të një sistemi bankar qe ka për qellim të merret me depozitat monetare, ruajtjen e kursimeve të klienteve dhe huadhënien për qellime financiare. Sherbimet e saj ofrohen nepermjet një rrjeti agjensishe. Me kalimin e kohes dhe zhvillimin e shpejt të teknologjisë në ditet e sotme po shfaqen gjithnjë e më shumë mundësi të reja veprimi ku mund të permendim: veprimet nepermjet Internet-it, përdorimi i Kartave te Kreditit, bankomate për terheqjen e parave. Gjithashtu sherbimet më të rendesishme qe i ofrojne bankat e sotme bashkohore janë: dhenia e kredive konsumuese, dhenia e keshillave financiare, menaxhimi i parave te gatshme, dhenia e pajimeve me qira, financimi i kompanive të reja, ofrimi i planeve per pensionim, kryerja e sherbimeve lidhur me investimet dhe punet tregtare etj. Fjalët kyçe: Banka Qendrore, Karta kreditore, depozitat monetare, bankomate. Dr. Sc. Esmeralda SHKIRA shkiraesmeralda@yahoo.com MSc.Daniela HORANLLI danielahoranlli@yahoo.co.uk MSc. Erion NEXHIPI erionnexhipi@yahoo.com BUSINESS TOURISM, PERSPECTIVES FOR DEVELOPMENT IN KORCA REGION Abstract Business travel has its distinct characteristics and motivations which make it different from tourism in its classic meaning. Therefore, there is a need for thorough investigation of business travel. It comprises various types of travel which foresee a wide range of activities, and one of the broadest ones is conference, congress and convention travel. 26

This paper tend to tell why it is so important the development of this form of tourism which are the profits and problems and the perspectives for the development in Korca region. Key words: business travel, conference travel, congress travel, convention travel Ass. Jeton VOKSHi, MSc. Kandidat Kolegji Universitar Pjetër Budi Prishtinë E DREJTA SHPEDITERE NË REPUBLIKËN E KOSOVËS Kuptimi dhe rëndësia e Kushteve të përgjithshme të afarizmit të shpediterëve ndërkombëtar të Kosovës Abstrakt Një ndër kushtet kryesore që një vend të ketë zhvillim ekonomik është kushti që ai vend të ketë shpedicion ndërkombëtar. Roli dhe rëndësia e shpedicionit ndërkombëtar është e shumëllojshme dhe me ndikim në shumë sfera të ekonomisë vendore. Duke u nisur nga vetë termi shpediter mund të themi se në një kuptim të ngushtë, ky term nënkupton termin tjetër arkitekt i transportit që do të thot se shpediteri është ai i cili e ka ekspërtizën dhe përvojën e nevojshme për të organizuar në mënyrën më të shpejtë, më ekonomike dhe më të sigurt bartjen e mallit nga dërguesi deri te pranuesi, pavarësisht se çfar distance apo sa shtete janë në mes. 27

Pa sistemin e shpedicionit ndërkombëtar nuk do të ishte e mundshme të funksionojë në mënyrë optimale sistemi i këmbimit (tregtisë) ndërkombëtar dhe sistemi i qarkullimit ndërkombëtar. Kjo argumentohet me faktin se shpedicioni ndërkombëtar është një veprimtari ekonomike shumë e rëndesishme në kuadër të sistemit të reprodukimit shoqëror (prodhimi-shpërndarja-këmbimi-konsumimi) e cila ekonomikisht është ndërlidhur dhe inkorporuar në sistemin e këmbimit të të mirave, nëpërmes të së cilës mundësohet lidhja në mes të prodhimit dhe konsumit respektivisht ofertës dhe kërkesës. Pra mund të themi se shpedicioni ndërkombëtar është pjesë e tregtisë së jashtme, formë më e lartë e qarkullimit ndërkombëtar, respektivisht që shpediteri ndërkombëtar është: "arkitekt i transportit", avokat i komitentit, operator global logjistik, menaxher i teknologjive moderne transportuese etj. Modernizimi dhe zhvillimi i shpejtë i qarkullimit ndërkombëtar, veçanërisht teknologjive bashkëkohore transportuese, duke përfshirë edhe afirmimin e transportit të kombinuar dhe atë multimodal, zhvillimi i shpejtë i tregtise së jashtme, nderlikimi i marrëdhënieve shoqëroro ekonomike, specializimi dhe diferencimi i rregullave juridike në nënsistemet e sistemit të së drejtës, veçanërisht të së drejtës tregtare ndërkombëtare dhe të se drejtës transportuese ndërkombëtare, u imponua nevoja që gradualisht të vie deri te pavarësia e plotë e së drejtës shpeditere. Fjalë kyçe: e drejta shpeditere, legjislacioni, kontrata, përfaqësimi, detyrimet të drejtat dhe përgjegjësitë etj. Fadil OSMANI, PhD cand, UT Tiranë Auditor i Brendshëm - PTK E-mail: fadil.osmani@gmail.com Phone: +377 (0 ) 45 99 99 00 P r i s h t i n ë MENAXHIMI I BURIMEVE NJERËZORE NË NDËRMARRJE A b s t r a k t Me perspektivën e pamjes së një ndërmarrje, është e duhur dhe e drejtë që t i kushtohet vëmendje më të vlefshmit prej burimeve njerëzore (personelit)që punon për ndërmarrjen. Ndërmarrjet tjera nuk i a dalin mbanë duke i trajtuar njerëzit më me pak respekt e 28

mirëkuptim, nga sa e meritojnë ata. Në të njëjtën kohë është e dukshme nevoja për sistemimin e këtij burimi. Në çdo instuticion ndikimi i burimit njerëzor duhet të jetë thelbësorë. Mënyrat e të bërit të punëve, dhe metodat që zbatohen, rëndojnë shumë në efikasitetin dhe efektivitetin e ndërmarrjes. Në anën tjetër nevojitet që punëtorët të shihen më tepër si përfaqësues të atyre që zbatojnë planet e projektet, se sa në mënyrë strikte si punëtorë. Kjo kërkon një metodë të re të menaxhimit të punëmarrësve dhe të çështjeve që ndikojnë tek ata në realizimin e detyrave të tyre të përditshme. Në fund,, në pyetjen se çfarë duhet të jetë një politikë e burimeve njerëzore, përgjigjja do te ishte kjo një përgjegjësi e rëndësishme e menaxherëve ndërmarrës në mënyrë që t i balancojë të drejtat e punëtorëve për të marrë një shërbim nga qeverisja, i cili duhet të jetë efikas, efektiv, i drejtë dhe që i përgjigjet nevojave të punëtorëve duke ruajtur të drejtën e nëpunësve të ndërmarrjes për t u trajtuar me barazi e dinjitet. Fjalët çelës: Menaxhimi i Burimeve Njerëzore, Motivimi, Punësimi, Zhvillimi Profesional, Ndërmarrja. Fakije ZEJNULLAHU, PhD candidate fakije.zejnullahu@hotmail.com ANALIZE E MENAXHIMIT TE IDENTITETIT ELEKTRONIK NE REPUBLIKËN E KOSOVËS Abstrakt 29

Më 12 dhjetore 2008, Qeveria e Republikës së Kosovës merr vendim për miratimin e strategjisë se qeverisjes elektronike 2009-1015, me te cilën vendim kjo strategji behet strategji Kombëtare e Republikës se Kosovës. Ne kuadër te programit te Qeverisjes elektronike, Ministria e Administratës Publike e cila është e ngarkuar me përgjegjësinë e realizmit te Strategjisë se e-qeverisjes, ka realizuar disa projekte duke unifikuar shërbimin dhe krijuar regjistra për shërbime te caktuara për qytetare, biznese dhe vet qeverinë. Identifikimi i qytetareve në këto sistemet të e-qeverisjes dhe sisteme tjera qe operojnë ne Republikën e Kosovës, behet duke përdorur llogarinë e krijuare për qasje ne sistemet përkatëse, duke qene te shtrënguar qe te memorojne një numër te madhe te llogarive dhe duke pasur një besueshmëri te qasjes shume te ulet. Me rritjen e numrit te sistemeve, rritet numri i llogarive te përdorura për qasje ne sistemet duke rritur kështu koston e menaxhimin e tyre dhe administrimi te sigurisë. Kjo gjithashtu rezulton ne ulje te sigurisë se përgjithshme dhe ne një besueshmëri te ulet e verifikimit. Implementimi dhe përdorimi i sistemit te besueshem për menaxhimin e identitetit, përveç qe do te rrisë besueshmërinë e verifikimit ne sisteme te e-qeverisjes, qe është kusht ne shpërndarjen dhe përdorimin e tyre, gjithashtu do te ndihmoje qytetaret qe lehtësisht te identifikojnë vetveten dhe vërtetojnë transaksionet e tyre sigurte dhe shpejte. Interoperabiliteti i sistemit për menaxhimin e identiteti elektronik ne Republikën e Kosovës me sistemet kombëtare për menaxhimin e identitetit elektronik te shteteve anëtare te Evropës do te ofroje mundësinë qe e-id e qytetareve te Kosovës te jete valide për shtetet me te cilat nderverpohet dhe validimi i e-id te huaj. Hulumtimi ne Interoperbabilitetin me sistemet kombëtare për menaxhimin e identitetit elektronik te shteteve anëtare te Evropës për te ofruar mundësinë qe e-id e qytetareve te Kosovës te jete valide për shtetet me te cilat nderverpohet dhe validimi i e-id te huaj. Ne analizën tone do te analizojmë praktikat e zbatuara ne shtetet anëtare te Evropës ne këtë aspekt dhe çështjen e interoperabilitetit. Fjalë kyçe: e-id, E-qeverisja, identiteti, shërbimet, sistemet, MSc. Fellanze PULA, PhD candidate Profesoresh ne Kolegjin Universitar Victoria, Prishtinë pfellanze@gmail.com THE BUSINESS-ORIENTED WOMEN AND ITS IMPACT ON MARKETING 30

KOSOVO CASE Abstract The combination of hard work and education has brought women to a position of power and influence in business,politics, and social endeavors.the number of women executives in business has also grown over the past decade. A quiet economic and social revolution is taking place.worlwide,1bilion women work. The female economy will have a global impact. This economy represents the most important commercial opportunity in our lifetime. The female economy will challenge corporate leaders and managers to reexamine their human resources practices how they recruit, select, develop, integrate, retain and provide support to their people and how they help nurture and facilitate a healthy worklife balance. Through some interviews with women that have a successful career, we are going to understand their behavior when she has an increase in her economy.the research results and a lot of other local and international reports will help us understanding the women position in Kosova s economy. Key words: women, business, economy, power. Ph.D Katerina Angelevska-NAJDESKA, Assistant Professor Fakultet za turizam i ugostitelstvo, Ohrid, Makedonija k_angel_naj@yahoo.co.uk 31