Kapitulli 3 Metodat e llogaritjes se kostos: puna dhe numuri i njesive te prodhuara, kontrata, sherbimi dhe llogaritja e kostove te procesit 3.1 PUNA DHE LLOGARITJA E KOSTOVE TE NUMURIT TE NJESIVE TE PRODHUARA Objektivat Ne momentin qe ju dote perfundoni kete sesion duhet te jeni ne gjendje te : Percaktoni koston e nje porosie specifike; Koston e nje numuri njesish te prodhuara dhe punes. Te pergatisni vleresimin e kostos se nje pune; Shpjegoni hyrjet (cost) ne llogarine e kostos ; Shpjegoni dobesite e sistemit te llogaritjes se kostos se punes dhe aresyet pse fitimi i vleresuar paraprakisht nuk arrihet gjithmone; Pershkruani llogaritjen e kostos se nje numuri njesish te prodhuara. 3.1.1 LLOGARITJA E KOSTOS PER NJE POROSI SPECIFIKE Llogaritja e kostos per nje porosi specifike eshte nje menyre baze e llogaritjes se kostos te cilen ne e perdorim ku puna konsiston ne kontrata, pune ose numur njesish prodhimi te ndara, secila prej te cialve eshte autorizuar nga nje urdher ose kontrate specifike. Ajo ka dy cilesi te dallueshme: a) Puna ndahet sipas specifikave dhe vazhdon ne kete menyre.???? b) Puna mund te identifikohet bazuar ne nje porosi te vecante nga nje klient i njohur, ne nje urdher prodhimi ose ne nje kontrate. Llogaritja e kostos se porosise specifike eshte nje term permbledhes qe perdoret per te pershkruar tre menyra te llogaritjes se kostos si me poshte: i) Llogaritja e kostos se punes Nje menyre llogaritje e kostos e cila aplikohet ku puna ndermeret bazuar ne kerkesa specifike te klienteve dhe secila porosi ka nje vazhdueshmeri relativisht te shkurter. Porosia e prodhimit mund te jete per nje artikull te vetem. Kerkesa per vazhdueshmeri te shkurter e dallon ate nga menyra e llogatitjes se kostos se kontrates (shih iii me poshte dhe seksioni 5.2). Shembuj jane nje porosi printimi per broshura,ose blerja dhe instalimi i nje sistemi ngrohje qendrore. ii) Llogaritje e kostos e nje numuri njesish prodhimi E ngjashme me llogaritjen e kostos se punes por urdheri i prodhimit do te permbaje normalisht nje sasi njesish prodhimi/kostosh. Kostoja e njesise gjendet duke pjesetuar koston totale te numurit te njesive te prodhimit me numurin total te njesive te prodhuara. Normalisht perdoret nga biznese prodhuese te cilet
prodhojne nje varietet produktesh, psh prodhimi i 100 motorash per makina, ose prodhimi i nje numuri te madh modelesh karrikesh. iii) Llogaritja e kostos se kontrates - Perdoret ne ndertim dhe kontrata te ngjashme te cilat zakonisht kerkojne nje kohet te gjate per tu perfunduar. Cdo kontrate trajtohet si nje njesi kostoje e vecante ne te cilen akumulohen kostot. Ne projektet e medha nje kontrate mund te ndahet ne nenkontarta. Nje shembull i kesaj eshte ndarja ne faza zhvillimi i nje projekti per ndertimin ndertese te madhe. Llogaritja e kostos se kontrates shpjegohet e detajuar ne seksionin 5.2. Shembulli perfshin ndertim shtepie, ndertim anije, zhvillim prone. 3.1.2 LLOGARITJA E KOSTOS SE PUNES Pika fillestare per cdo sistem te llogaritjes se kostos se punes eshte fleta ose karta e kostos se punes. Kjo mund te jete e shkruajtur me dore, ose e printuar ne kompjuter: Kjo nuk ndikon shume ne format. Kartat e kostos se punes variojne me natyren dhe madhesine e biznesit, teknologjine e kontabillitetit te tyre (ose mungesen) dhe preferencen e drejtimit. Karta e kostos se punes eshte kryesisht nje permbledhje e gjithe kostove te shfaqura, nga burime te ndryshme, dhe ndarja e kostove totale ne materiale, pune dhe shpenzimeve shtese. Ketu jane dy shembuj. Produkti eventual i punes tregohet ne te dy formatet. Figura 3.1 Karta e Kostos se Punes Klienti ABC shpk Data e porosise 8 Janar 20XX Pershkrimi i Porosise Komponentet Data e dergimit Cmimi i Shitjes 3000 Puna.Nr. 8661 1 Mars 20XX Date dhe Ref Materialet Puna Shpenzime direkte Shpenzimet shtese te fabrikes ne baze te oreve te punes direkte prej 3 per ore 2003 Jan 11: MR1016 Sasia Kost o 100 200 Ore Kost Detajet Kos to Ore Kost o Jan 27: Pagat 60 300 60 180 Shkurt 7 Blerjet Veshje me argjend Shkurt10: 40 200 40 120 190
Pagat Feb 16: Blerjet Konsulent Dizenjimi Feb 20 Pagat 20 88 20 60 Feb 27 MR1207 20 36 Totali 236 588 440 360 250 Permbledhje Kosto e punes 1,624 Shpenzimet shtese te admin.dhe marketingut (40% e kostos se punes) 650 Kosto e shitjes 2,274 Fitimi 726 Cmimi i shitjes 3,000 Figura 3.2: Karta e kostos se punes(format alternativ) Klienti Pershkrimi I punes Data e fillimit Data e porosise Data e dergeses Data e kompletimit Numuri i porosise se Numuri i punes klientit Materialet Data dhe Ref Sasia Cmimi per njesi Puna Data dhe punimet Oret Shkalla Shpenzime direkte Detajet Numuri i fatures Kosto kryesore Shpenzimet shtese te fabrikes Qendra e kostos Shkalla e absorbimit Oret Kosto e punes Shpenzimet shtese per administrimin dhe shitjet(% Kostos se punes) Kosto totale e shitjeve Cmimi i shitjes Fitim/Humbje
Ju mund te shihni se net e dy rastet objektivi I pergjithshem eshte i njejti te permblidhen te gjitha kostot relevante te nje pune te vecante ne nje karte. Karta e punes mund te perdoret: a) si baze per nje cmim shitje te pranuar kur ky cmim eshte pranuar te kalkulohet mbi bazen e kostos suplementare. b) si sistem kontrolli i drejtimit nese fitimi i llogaritur per punen nuk eshte realizuar psh per krahasim me kostot e pritura ose standarte pra kryesisht nje mjet monitorimi si baze per kontroll; c) Per llogaritjen e kostos se sherbimeve te brendeshme kur departamentet perdurues mund te ngarkohen me koston e puneve specifike te kryera.; d) si nje guide drejt cmimit te duhur te shitjes per porosite qe perseriten ne te ardhmen ose per porosi te ngjashme ; Vlera totale e kartave te kostos se punes ne fund te vitit mund te jete baze per te krijuar imazhin e punes ne progres. 3.1.3 HYRJET NE LLOGARINE E KOSTOS SE PUNES Ketu jepet nje shembull ku tregohet principi i llogaritjes se kostos se punes. Ai gjithashtu tregon regjistrimin e kostove ne llogarine e kostove. Ushtrim praktik Autoriteti lokal ABC ka nje njesi shtypi e cila perdor llogaritjen e kostos se punes. Ne Maj 2003 ata moren nje porosi nga drejtuesit e departamentit te ushqimit, per printimin e 10,000 menuve ne karte me trashesi te caktuar dhe ngjyra te ndryshme. Bazuar ne eksperiencen e kaluar ata kuotuan nje cmim prej 1,650 i cili eshte pranuar. Detajet e kostos ne kete pune jane: Numuri i punes 16241 Materiale Direkte Leter (e blere) 180 Materiale te tjera (nga magazine) Pune Direkte 68 12 ore me 4.75 per ore 57 8 ore me 6 per ore 48 Shpenzime Direkte 248 105 Nen-Kontraktim per 250 250
specialistine printimit Shpenzimet shtese te prodhimit absorbohen nga kuota per nje ore makine e clia eshte 18 per ore makine dhe oret makine per kete pune jane 14. Shpenzime shtese te tjera, si psh administrimi dhe marketingu absorbohen ne 60% te kostos se punes. Tregoni hyrjet e nevojeshme ne llogarine e kostos dhe ne karten e kostos se punes (mos mbyllni asnje llogari pervec llogarise se punes). Perdorni letren tuaj per llogaritjet tuaja dhe pastaj krahasoeni ate me ato te treguara ketu. Punimet Puna 16241 (Permbledhje e llogarise) Letar (Kreditoret) 180 Llogaritja kostos Fitimi dhe 1,368 Llogaria e humbjes Dergesat e magazines 68 Puna direkte (Pagat) 57 Puna direkte (pagat) 48 Nen-kontraktoret (Kreditoret) 250 Shpenzimet shtese te punes 252 855 Shpenzime shtese te tjera 60% 513 1,368 1,368 Llogaria e magazines (ekstrakt) Job 16241 68 Kontrolli i kreditoreve (ekstrakt) Puna 16241 Bordi 180 Puna 16241 Nen-kontraktor 250 430 Kontrolli i pagave (ekstrakt) Puna 16241 57 Puna 16241 48 105 Shpenzimet shtese te punes (ekstrakt) Puna 16241 14 x 18 252 Shpenzime shtese te tjera (ekstrakt) Puna 16241 513 Llogaritja kostos fitimi dhe llogaria e humbjes Pagat (ekstrakt) 1,650 Job 16241 1,650
Debitoret (ekstrakt) Pagat (16241) 1,650 Llogaritja e kostos fitim dhe Llogaria e humbjes (eksrtakt) Puna 16241 1,368 Pagat 1,650 Fitimi 282 1,650 1,650 Eshte e qarte se shume nga llogarite e mesiperme nuk jane komplete dhe se nen/mbi absorbimi i shpenzimeve shtese do te ndikoje ne llogaritjen e kostos se punes, fitimin dhe humbjen. Mund te nxiret nje balance e treaneshme per te provuar hyrjet por ju nuk keni nevoje te beni dicka te tille. Mjafton te kini parasysh se natyra jokomplete e disa prej llogarive te hyrjeve do te thote nje balance ne anen e gabuar. Balance e trefishte Hyrjet e kostove Dr Cr Magazinat 68 Kreditoret 430 Kontrolli i pagave 105 Shpenzimet shtese te punes 252 Shpenzime shtese te tjera 513 Debitoret 1,650 Fitimi 282 1,650 1,650 Karta e detajuar e kostos se punes mund te tregohet si me poshte: Klienti Departamenti I ushqimit Data e porosise 16 Maj 2003 Pershkrimi 1000 menu me tre kolona Data e dergimit 11 Qershor 2003 Cmimi i shitjes 1,650 Puna Nr. 16241 Date Pershkrimi Materialet Puna Shpenzimet direkte Shpenz. Shtese te fabrikes me 18 per m/c
Maj 21 Leter 180 Ore ore Maj 22 May 31 Fatura e furnizuesve te nenkontraktuar Analiza e shpenzimeve shtese Maj Dergesat e magazines MR1021 Analiza e pagave Maj Analiza e pagave Maj 68 12 57 8 48 250 14 252 Kosto e puneve 248 105 250 252 Permbledhja e Punes Kosto totale e punimeve Shpenzime te tjera shtese deri 60% 855 513 Kostot totale 1,368 Fitimi I buxhetuar 300 fitimi/(humbja) 282 Cmimi I shitjes 1,650 Koment: Fitimi ne linje me buxhetin. 3.1.4 DOBESITE E SISTEMIT TE LLOGARITJES SE KOSTOS SE PUNES Kostot direkte ne nje sistem te llogaritjes se kostos se punes jane relativisht te thjeshta per tu vleresuar keshtuqe do te kete vetem pak gabime qe mund te transferohen ne llogarine e kostos, vecanerisht ne nje sisteb te bazuar ne kompjuter. Dobesite me te medha ne nje sistem te llogaritjes se kostos se punes zakonisht verehen ne absorbimin e shpenzimeve shtese, si te
shpenzimeve shtese te punes ashtu edhe te shpenzimeve te tjera shtese. Dobesite e llogaritjes se kostos se punes qe lidhen me absorbimin e shpenzimeve shtese jane si me poshte : a) Perdoromi i bazave jo-korrekte ose qe te cojne drejt gabimeve, per shembull kuota e nje ore pune ne nje proces intensiv ne makine. b) Pasqyrim jo-adekuat i burimeve te perdorura-ku perdoret nje kuote absorbimi e shpenzimeve shtese mbulese te nje fabrike, kjo mund te devijoje kostot ndermjet puneve qe kerkojne me pak/me teper kohe ne departamente te ndryshme c)vleresim i pasakte i volumeve te parashikuara te arrihen. d) Vleresim i pasakte i shpenzimeve ne shpenzimet shtese. Mendoni per nje shembull te nje aktiviteti qe ju keni organizuar ose keni marre pjese ne te cilin kostoto e shpenzimeve shtese dhe absorbimi i tyre qene vleresuar paraprakisht por rezultati faktik rezultoi i ndryshem. Nje shembull mund te jete vizita e nje grupi ne teater per te cilen cdo pjesenarres pagoi 14 qe perfshinte bileten e teatrit ( 5), darka ( 5) dhe perdorimi i nje minibusi te marre me qera. Minibusi duke perfshire shoferin, karburantin etj kushton 60 dhe ishte planifikuar qe do shkonin 15 persona. Kush do te ishte efekti nese do te shkonin 13 ose 18 persona? Kostot direkte prej 10 per secilin do te mbulohet prej secilit prej pjesemarresve duke lene nje mbetje prej 4 per pjesemarres per te mbuluar qerane e minibusit (nje shpenzim shtese). Efekti do te jete nje deficit prej 8 ( 52-60) nese do ishin 13 ose nje mbetje prej 12 nese do te shkonin 18 persona ( 72-60) 3.1.5 LLOGARITJA E KOSTOS E NUMURIT TE NJESIVE TE PRODHUARA Sic pame ne 3.1.1 llogaritja e kostos e numurit te njesive te prodhuara eshte nje pune shume e ngjashme me logaritjen e kostos se punes. Llogaritja e kostos e numurit te njesive te prodhuara aplikohet kur prodhohen artikuj te ngjashem ne numur te caktuar si per tu shitur menjehere ashtu dhe per tu mbajtur si stok per porosite e mevoneshme. Ne terma te pergjithshem mund te thuhet se llogaritja e kostos se punes mund te aplikohet kur egziston nje klient i njohur, ndersa llogaritja e kostos se numurit te njesive te prodhuara aplikohet kur te mirat pordhohen per tu mbajtur ne stok ose tu shiten bleresve te panjohur. Shembuj te industrive qe perdorin llogaritjen e kostos se njesive te prodhuara perfshijne industrine e kepuceve, ose prodhuesit e mobiljeve. Prodhuesit e kepuceve jane nje shembuull i mire sepse nje fabrike kepucesh mund te prodhoje 1000 kepuce te te njejtit model por me madhesi dhe njgjyre te ndryshme. Kosto per pale ka mundesi te jete e njejte keshtuqe kosto per prodhimin e 1000 paleve do te rregjistrohet ne karten e llogaritjes se kostos per numur te caktuar njesish te perodhuara, dhe me kompletimin e kostos totale do te pjesetohet per 1000 pale per te percaktuar koston per pale. Llogaritja e kostos per numurin e njesivete prodhuara perdoret gjithashtu gjeresisht ne kompanite e pergjitheshme inxhinjerike te cilat prodhojne produkte standarte per stok dhe shutje periodike.
Shpesh kosto kryesore per prodhimin e artikujve ne nje numur te caktuar njesish eshte kosto fillestare per blerjen mjeteve te nevojshme te punes ose per pergatitjen e makinerive per pune. Keshtu sa me i madh te jete numuri i njesive aq me e vogel eshte kosto e njesise per artikull. Megjithate kjo duhet te ballancohet perkundrejt kostove (parate, magazinimi, vjeterimi etj) per mbajtjen e stokut. Percaktimi i volumit korrekt per nje numur njesish shpesh eshte kompleks. Shembull praktik Nje prodhues prodhom nje komponent duke u bazuar ne llogaritjen e kostos se numurit te njesive te perodhuara. Kostot jane percaktuar si me poshte: Material 30p per 10 komponente Puna $4.50 per ore Shpenzimet shtese te fabrikes mbulohet nga nje kuote per ore pune direkte (DLH) prej $3 Kuota e prodhimit eshte 25 komponente per ore dhe koha e percaktuar eshte 2 ore. Drejtimi ju ka kerkuar te pergatisni nje flete kostoje per numur njesish te prodhuara, duke treguar koston e njesise per secilin komponent, duke pranuar numur njesish prej 1,000, 2,500, dhe 5,000 komponentesh respektivisht. Ju nuk ju kerkohet te komentoni ose keshilloni per nivelin optimal te prodhimit. zgjidhje Niveli I prodhimit Pergatitja Njesite 1,000 2,500 5,000 Puna 2 x 4.50 9 9 9 Shpenz. shtese 2 x 3.00 Kostot e prodhimit Material me 3p per njesi Puna me 18p per njesi Shpenz. Shtese me 12p per njesi Kosto totale e njesive te prodhuara 6 6 6 30 75 150 180 450 900 120 300 600 345 840 1,665 Kosto e njesise 34.5p 33.6p 33.3p Kosto e punes per njesi = $4.50 pjesetuar per 25 = 18p
Kosto e shpenzimeve shtese per nejsi = $3.00 pjesetuar per 25 = 12p TEST VETIAK Pergjgjuni pyetjeve te meposhteme dhe kontrolloni perjgigjet tuaja ne tekst. a) Percaktoni llogaritjen e kostos per nje porosi specifike dhe dy vetite dalluese te saj. (5.1.1.) b) Sugjeroni tre menyra kryesore te llogaritjes se kostos per nje porosi specifike. (5.1.1) c) Listoni informacionin sic mund te gjended ne nje karte te kostos se punes. (5.1.2) d) Listo hyrjet normale, dhe burimin e tyre, per hyrjet ne logarine e kostos se punes. (5.1.3) e) Pershkruaj shkurtimisht tre dobesi te mundeshme te nje sistemi te llogaritjes se kostos se punes. (5.1.4) f) Pershkruaj llogaritjen e kostos se numurit te njesive te prodhuara. g) Sugjeroni cfare kuptoni me problemin e pergatitjes ne llogaritjen e kostos per numurin e njesive te prodhuara. (5.1.5) 3.2 LLOGARITJA E KOSTOS SE KONTRATES Objektivat Ne monemtin kur te keni perfunduar kete seksion duhet te jeni ne gjendje te: Percaktoni koston e kontrates dhe shpjegoni vetite e saj kryesore Spjegoni terminologjine speciale qe lidhet me llogaritjen e kostos se kontrates Spjegoni implikimet e IAS 11 ne llogaritjen e fitimit ne nje kontarte te pakompletuar. Pergatitni llogarite e kontrates dhe kalkuloni fitimin e atribueshem. 3.2.1 LLOGARITJA E KOSTOS SE KONTRATES PERCAKTIME DHE VETI Llogaritja e kostos se kontrates eshte nje sistem i llogaritjes se kostos per nje porosi specifike e cila aplikohet kur prodhohet ne baze te kerkesave specifike te klienteve. Cdo porosi eshte relativisht afatgjate dhe shpesh mbulon me teper se nje vit financiar. Forma me e zakonshme e llogaritjes se kostos se kontrates eshte ne industrine e ndertimit, por ajo gjithashtu aplikohet ne industri te tjera si ne ndertimin e anijeve dhe inxhinjerite civile. Sa me poshte perfshihen ne vetite dalluese te llogaritjes se kostos se kontrates: a) Elementet e kostos qe i ngarkohen kontrates jane kostot e zakonshme te detajuara ne 3.1 si me poshte : Materiale direkte shih d) me poshte Pune direkte shih e) me poshte Shpenzime direkte duke perfshire uzinen dhe punen nga nen-kontraktoret
Kostot e shpenzimeve shtese shih g) me poshte. b) Kontrata mund te shtrihet shpesh ne dy ose me teper vite financiare dhe keshtu puna ne progres ne fund te cdo viti financiar dhe fitimi i atribueshem duhet te llogaritet per cdo kontrate. Kjo do te lejoje pastaj qe pjese te fitimit te meren ne vitin qe duhet. Ky eshte nje aplikim i konceptit te perputhjes. c) Kontrata standarte shpesh perfshin zera qe nuk gjenden ne zonat e tjera te llogaritjes se kostos. Keto jane detajuar ne 5.2.2 dhe perfshijne memorizimin dhe certifikatat periodike te vleresimit. d) Shume nga materialet direkte porositen ne menyre specifike nga furnizuesit dhe shpesh dergohen direkt ne adrese. Keshtuqe normalisht nuk ngrihet problemi i llogaritjes se cmimit te artikujve te magazinave. e) Nje pjese e madhe e punes do te llopgaritet si kosto direkte. Te gjitha llojet e punes zakonisht trajtohen ne kete menyre megjithese ajo mund te perfshije nje lloj pune qe nuk pranohet si pune direkte. Nje shembull i kesaj do te ishte stafi i sigurimit dhe nepuneit e vegjel. f) Ne vitet e fundit ne Britani eshte vene re nje tendence per largimin nga puna direkte dhe rritja e perdorimit te nen-kontarktoreve per te kryer punen.ndersa nje gje e tille mund te mos ndikoje ne koston e pergjitheshme totale ajo ripercakton koston dhe zakonsht ka nje efekt pozitiv rjedhje parash ne favor te kontraktuesit kryesor. g) Shume shpenzime jane direkte ne ate qe ato i ngarkohen vendit duke perfshire artikuj si psh elektriciteti, telefoni etj. Kostot shtese me te medha jane kostot e drejtuesit dhe keto jane zakonisht relativisht te vogla ne krahasim me koston totale, kehtuqe nuk ka rrezik te kete gabime ne absorbimin e shpenzimeve shtese. Mendoni per nje shembull te nje projekti ne ndertim. Percaktoni kostot qe shfaqen ne terma te definicioneve normale te llogaritjes se kostos dhe jepni shembuj te zerave kryesore per seicilin. Shembuj te kostos direkte mund te jene tullat dhe pagat e punetoreve te agregateve; shembuj te kostos indirekte mund te jene pagat e departamentit te kontabilitetit, shitjeve dhe marketingut. 3.2.2 LLOGARITJA E KOSTOS SE KONTRATES TERMINOLOGJIA SPECIALE 1. Per secilen kontrate bihet dakort per nje cmim ndermjet biznesit dhe klientit. Kjo njihet si cmimi i kontrates. Ne rastin e kontratave te medha, ne te cilat puna e perfshire mund te shtrihet ne shume muaj ose edhe vjet, kontraktuesi do te kerkoje pagesa te ndermjetme nga klienti ne raport me shumen e kontrates. Pagesa te tilla do te jene te lidhura me punen e bere deri ne ate moment nga kontraktuesi. Procedura pershkruhet me poshte: Certifikatat e arkitektit Ndersa puna e kontraktuar vazhdon, arkitekti i klientit (ose supervizori) do te leshoje certifikata qe tregojne se c mase e shumes se kontrates eshte kompletuar nga kontraktori
duke pasur parasysh punen e bere. Ne kete stad kontraktori do te jape klientit nje fature per pagese ne progres. Mbajtjet e garancise Kontarktori zakonisht mer vetem nje pjese te vleres se percaktuar ne certifikatat e arkitektit ndersa kontrata eshte akoma ne progres. Shumat qe mbahen nga klienti njihen si mbajtje te garancise. Te tilla mbajtje garancie do ti paguhen kontraktorit pas nje periudhe kohore te caktuar pas kompletimit te kontrates kur cdo difekt ne pune te jete ndrequr; 3%,5%, dhe 10% jane zakonisht perqindjet e mbajtura si mbajtje garancie. Mbajtja zhbllokohet zakonisht nenje date te caktuar, ndoshta gjashte muaj pas kompletimit te konatrates. Kur klienti i mban nje shume garancie nga kontrata kontraktuesit kryesor, ka shume te njgjare qe kontraktuesi kryesor ti mbaje nje shume garancie nje nenkontraktuesi te kesaj kontrate. 2 Porosite per punime shtese Gjate zbatimit te nje kontrate klienti mund te kerkoje punime shtese nga ato te percaktuara ne kontraten origjinale ose mund te kerkoje perdorimin e materialeve me te shtrenjta. Keto njihen si Porosi per Punime Shtese dhe zakonisht dokumentohen dhe i shtohen vleres se kontrates. 3 Kosto dhe vlera e certifikuar Vlera e kostos aktuale eshte kosto totale e perfshire aktualisht ne kontrate. Vlera e certifikuar (shih piken 1 me siper) eshte efektivisht vlera e shitjes e punes se kompletuar dhe diferenca midis vleres se certifikuar dhe vleres se kostos eshte fitimi i vendit, para shpenzimeve shtese te kryetarit te zyres. Ne praktike shpesh ka diferenca kohore midis vleres se kostos dhe vleres se certifikuar, meqenese vlera e certifikuar shpesh reflekton punen nje muaj ose me teper pasi ajo te kete perfunduar. 4. Paisjet Kosto e paisjeve (aseteve fikse) te perdorura ne nje kontrate mund te kalkulohet ne nje numur menyrash ose mund te ngarkohet mbi baza ditore/javore nga nje kompani paisjesh me qera. Ne grupet e medha te konstruksionit kompania e paisjeve me qera eshte zakonisht eksperte ne kontrollin e ne dheniet me qera dhe vepron per llogari te kompanive qe japin paisje me qera dhe qe kontrollojne paisjet. 3.2.3. IAS 11 DHE FITIMI PER PERIUDHEN Standarti nderkombetar i kontabilitetit 11: Kontratat e ndertimit shqyrtojne se si kostot dhe te ardhurat nga kontratat afatgjata duhet te identifikohen ne llogarite perfundimtare. Megjithese ju nuk keni nevoje te njhni ne detaje permbajtjen e IAS11 ne kete teme, ju duhet te kuptoni se si ajo ndikon ne identifikimin e kostos dhe te ardhurave per kontratat afatgjata. Kerkesat kryesore per IAS 11 permblidhen me poshte:
Duhet te konsiderohen pikat e meposhteme: Cdo kontrate afatgjate duhet te konsiderohet mbi baza individuale. Te ardhura potenciale nga nje kontrate duhet te konsiderohet e ndare nga nje tjeter; Nese rezulatati i nje kontrate nuk mund te matet menjehere, kostot dhe te ardhurat duhet te pranohen ne ate mase qe ato jane te mbulueshme. Kjo gjithashtu njihet si metoda e mbulimit te kostove. Nese e ardhura totale dhe kostot e shkuara dhe te ardhshme dhe stadi i kompletimit te kontates mund te matet ose vleresohet menjehere, te ardhurat dhe kostot duhet te njihen bazuar ne stadin e kompletimit. Kjo njihet si metoda e kompletimit ne perqindje. Fitimi i atribueshem duhet te kalkulohet ne menyre te kujdesshme; Fitimi i mare duhet te reflektoje proporcionin e punes se bere; Nese nje humbje eshte parashikuar ne kontrate si e tere, te tera humbjet duhet te njihen sapo ato te jene parashikuar. 3.2.4 PREGATITJA E LLOGARIVE TE KONTRATES DHE KALKULIMI I FITIMIT Kalkulimi i fitimit qe duhet te merret nga nje kontrate e paperfunduar perfshin pese hapa: (a) Percakto vleren totale te shitjeve te kontrates (per nje kontrate me cmim fiks ajo do te jete vlera e kontrates). (b) Llogarit totalin e pritur te kostove per te perfunduar kontraten. Kjo konsistonne dy elemente: (i) Kostot aktuale te perfshira ne kontrate, plus (ii) Kostot e ardhshme te vleresuara te nevojshme per te perfunduar kontraten. (c) Fitimi i pergjithshem i pritur ne kontrate jepet nga (a) minus (b). (d) Fitimi aktual i atribueshem ne kontrate duhet te reflektoje sasine e punes qe eshte perfunduar deri ne kete moment. Ai mund te kalkulohet si me poshte: Fitimi i atribueshem aktual = Vlera e punes e certifikuar Vlera totale e shitjeve e kontrates(a) X Fitimii pergjithshem i pritshem (c) Eshte e rendesishme te kuptohet se fitimi i atribueshem i kalkuluar eshte shifra aktuale kumulative (qe rritet). Ne do te shohim nje shembull per nje minute. (e) Fitimi qe duhet te merret kete vit (qe i debitohet kontrates kete vit) eshte fitimi i atribueshem kumulativ i kalkuluar ne (d) minus fitimin tashme te njohur ne vitet e mepareshme (i debituar ne llogarine e kontrates dhe i kredituar ne llogarine e fitimit dhe humbjes) ne kontrate.
Per fat te keq, disa pyetje provimi nuk japin informacion suficent per te perdorur kete menyre. Nese ju nuk ju jane dhene kostot e ardhshme te vleresuara, perdorni proceduren e meposhteme. Fitimi aktual: Vlera e punes e certifikuar 200,000 minus: koston aktuale 80,000 minus: koston e punes se beret e pacertifikuar akoma (15,000) (65,000) Fitimi aktual 135,000 Tradicionalisht kjo shifer reduktohej me nje sasi arbitrare (psh nje e treta) me argumentin qe kontrata nuk ishte perfunduar dhe per kete aresye rezultati nuk ishte i qarte. Fitimi qe duhet marre kete vit ( i debituar ne llogarine e kontrates kete vit) eshte fitimi aktual (i reduktuar nese eshte e nevojshme) minus fitimin tashme te njohur ne vitet e meparshme (i debituar ne llogarine e kontrates dhe kredituar ne llogarine e fitimit dhe humbjes) ne kontrate. Megjithate IAS 11 ne menyre specifike parashikon qe fitimi i atribueshem ku duhet te arrihet pasi te merren parasysh kostot totale te kontrates, eshte ose sic tregohet ne (d) me siper ose ndryshe si me poshte: Fitimi i atribueshem = Kosto e punes e kompletuar Kostot totale te vleres. te kontrates X Fitimin total te vleresuar Shembull praktik Juve ju jepet informacioni i meposhtem lidhur me kontraten nr. 1986 per klientin S&M Plc. Kontrata ka nje vlere totale te kontrates prej $9.5m dhe nuk ka pasur porosi per punime shtese te autorizuara gjate vitit qe po konsiderohet, i cili eshte vit i pare i kontrates. Detajet e hyrjes se kostos me 31 Dhjetor 2001 jane si me poshte: Materiale te blera dhe derguara direkt ne vend 4,021 Materiale te derguara nga magazina 764 Materiale te kthyera ne magazine 76
Kostot e punes ne vend 360 Nenkontraktuesit 1,475 Kostot per qerane e mjetev 350 Pagesat per arkitektin 200 Kostot direkte ne vend 490 Shpenzimet shtese per drejtuesin e zyres jane ngarkuar ne masen 50% te kostove te punes ne vend. Ne 31Dhjetor 2001 vleresimi I fundit te vitit tregoi:- Materialet ne vend 339 Parapagesat ne vend 11 Vleresim (pa fature) ne vend 37 Kosto e punes se kryer akoma e pacertifikuar 371 Gjate vitit certifikatat e arkitektit ne vleren prej $8.1m u perdoren dhe klienti beri pagesa progressive ne kete shume minus 10% mbajtje garancie. Por nuk pati mbajtje garancie per punen e nen-kontraktuar. Drejtuesi I ndermarjes vlereson se kosto per te perfunduar kontraten do te jete $1.3m($0,5m pune e shkelqyer dhe $0.8 kosto riparimi) Pergatisni koston e kontrates dhe kalkuloni fitimin e atribueshem mbi bazen e IAS 11. Krahasoni punen tuaj me ate te treguar ne faqen tjeter. zgjidhje Kontrolli I Kostos se Kontrates Kontrate Nr 1986 Mbajtjet Klienti 10% Nen-kontraktor Kontrata klienti S & M Plc Data fillimit 30 Mars 2001 Detaje te Kontrates Vlera e Kontrates Ndertesa Acton Store 9.5m Perfundimi i vleresuar NIL Mars2003 2001 Materialet e blera 4,021 Materialet e kthyera 76 Materialet e derguara 764 Stok c/d 339 Puna ne vend 360 Parapagesa c/d 11
Nen-kontraktor 1,475 Qeraja paisjeve 350 Pagesa e arkitektit 200 Kostot direkte 490 Vleresime pa fature c/d Shpenzimet shtese te drejtuesit 37 180 426 Puna ne progress c/d 371 7,877 797 Balanca nese kosto e punes eshte certifikuar 7,080 7,877 7,877 Kostot totale te kontrates Kostot aktuale 7,080 Puna -ne-progres 31/12/01 371 7,451 Per ta perfunduar 500 Kostot e riparimit 800 Kostot totale te kontrates 8,751 Vlera totale e kontrates (per contraten) 9,500 Fitimi total i kontrates 749 Fitimi i atribueshem: 749,000 X 7,451 = 637,733 8,751
TEST VETIAK 1. Kontrolloni dijet tuaja duke kaluar keto pyetje. Ju mund ti gjeni pergjgjet ne tekst. a) percaktoni koston e kontrates (5.2.1) b) Spjegoni cfare kuptohet me mbajtje garancie (5.2.2) c) Jepni bilancin sipas IAS 11 per punen ne progres (5.2.3) d) Si e percakton IAS 11 kalkulimin e fitimit te atribueshem? (5.2.4) e) Pergatisni nje karte te kostos se kontrates pa shifra por duke vendosur vetem titujt e zakonshem (5.2.5) 1. Ne vitin 2002 kontrata e S&M Plc, e detajuar ne aktivitetin 40, tregoi kostot si meposhte: Materiale ne vend 61 Materiale te derguara 43 Materials te kthyera ne magazine 84 Nen-kontraktore (perfshin dhe punime 940 riparimi) Kostot e punes ne vend 110 Qeraja paisjeve 20 Vlera totale e kontrates prej $9.5m u certifikua prej arkitektit dhe ballanca u pagua nga klienti gjate 2002. Trego llogarine e kontrates dhe shumen e fitimit te atribueshem per 2002. 3. Gjate vitit deri ne Dhjetor 2002 Contracts Ltd kishte filluar tre kontrata, respektivisht me 1 Janar, me 1 Korrik dhe 1 Tetor. Me 31 Dhjetor 2002 detajet e seciles kontate ishin si me poshte: Numuri i Kontates 1 2 3 Vlera e kontrates 200 135 150 Kosto e kontrates Materialet 36 29 10 Pagat 55 56 7 Shpenzime te pergjithshme 2 1 1 Qeraja paisjeve 2 1 1 Ballanca e mbylljes Pagat pa fature 2 1 1 Shpenzime te 1 1 - pergjitheshme pa fature Materialet ne vend 4 2 2 Puna e certifikuar 100 80 20 Parate e mara (ne kesh) 75 60 15 Puna e mbaruar por e 3 4 1 pacertifikuar Ju duhet te:
a) pergatisni nje llogari kontrate te vecante per secilen kontrate. b) kalkuloni fitimin e atribueshem per 2002 per secilen kontrate 4. Labour Ltd ka nje kontrate per nje zyre dhe nje kompleks per kohen e lire.puna ishte pjeserisht e mbaruar ne fund te vitit dhe ne 30 Qershor 2001 jepej informacioni si me poshte: Cmimi i kontrates 2,500 Materialet direkte: Te derguara 680 Te kthyera tek furnizuesi Te transferuara ne kontrata te tjera 30 30 Ne vend ne 30 Qershor 40 Paga direkte: Te paguara 440 Pa fature 20 Shpenzime direkte: Paguara 50 Vlera e punes e certifikuar aktualisht Te marra nga I kontraktuari Paisje te instaluara ne vend: Kosto e vleresuar ne perfundim. Pa fature 10 1,500 1,200 Kosto 200 vleresimi 30 Qershor 150 700 Pagesat ne progres jane te bazuara ne certifikatat e arkitektit minus 20% mbajtje garancie. Ju duhet te : a) Pergatisni llogarine e kontrates b) Kalkuloni fitimin e atribueshem per vitin deri me 30 Qeshor 2001, mbi principet IAS 11. c) Kalkuloni punen ne progres me 30 Qershor 2001. 5. Pranojme se konrata e mesiperme eshte perfunduar me gjate vitit ne 30 Qershor 2002 dhe kostot e paguara ne kete vit jane : Materialet e derguara 300
Pagat direkte 320 Shpenzimet direkte 80 Te gjitha pagesat e detyruara nga kontrata jane marre me 30 Qershor 2002. Ju duhet te kalkuloni fitimin/(humbjen) e identifikuar gjate vitit deri me 30 Qershor 2002 PERGJIGJET 1. Kontrolloni pergjigjet tuaja me tekstin. 2 S & M PLC Contract 1986 Kostot e 2002 Te certifikuara b/d 7,080 Pa fature b/d 37 Stok b/d 339 Materiale te kthyera 84 Parapagesa b/d 11 Pune ne progress b/d 371 Materiale ne vend 61 Materiale te derguara 43 Nen-contraktore 940 Pune 110 Qeraja paisjeve 20 121 Shpenzime shtese 55 Kosto totale e kontrates 8,909 9,030 9,030 Vlera e kontrates 9,500 Kosto e kontrates 8,909 Fitimi total I kontrates 591 2001 fitimi I marre (per IAS 11) 638 2002 humbja (47) 3. Numuri i kontrates 1 2 3 Vlera e kontrates 200 135 150 Kosto e kontrates 2002 Materialet 36 29 10 Pagat 55 56 7 Shpenzime te pergjithshme 2 1 1
Qeraja paisjeve 2 1 1 Pa fature 3 3 1 E pa certifikuar(pune-neprogress) (3) (4) (1) Stok c/d (4) (2) (2) Costs e punes se certifikuare 91 84 17 Vlera e punes se certifikuar 100 80 20 Fitimi I atribushem per 2002 (shih shenimet) 9 (4) 3 Shenime: 1. Kontrata duket se ka fitim dhe fitim mund te meret per 20X2. 2. Kontrata 2 tregon nje humbje dhe duhet te merren masa si per humbjet aktuale ashtu dhe per humbjet e ardhshme. 3. Kontrata 3 sapo ka filluar dhe eshte kompletuar vetem ne masen 13%. Do te ishte me mire qe te tregohej puna ne progres ne kosto. 4. Labour Ltd a) Llogaria e Kontrates Dergesat e materialit 680 Kthimet e materialit direct 30 direct Pagat direkte 440 Transferimi I materialit direkt 30 Shpenzimet direkte 50 Stok c/d 40 Paisje ne vend 200 Paisje c/d 150 Pa fature Pagat 20 Shpenzimet 10 250 Ballanca kur eshte certifikuar kostoja 1,150 e punes 1,400 1,400 b) Vlera e punes se certifikuar 1,500 aktualisht Vlera e punes se certifikuar 1,150 aktualisht Fitimi aktual 350 Fitimi I atribueshem (per IAS 11)
Vlera e kontartes 2,500 Kosto totale e kontrates 1,150 Per tu kompletuar 700 1,850 Fitimi I kontrates 650 650 X 1,150 = 404 Megjithate fitimi ka nje limit 350. c) Puna ne progres Kostot 1,150 Fitimi i atribueshem 350 Minus pageat ne progress te marra/te marreshme 1,500 Puna ne Progres NIL 5.Fitimi I kontrates per vitin deri me 30 Qershor 2002 Costot Ballanca b/d (Pune e certifikuar) 1,150 Ballanca b/d 150 (Paisjet) Ballanca b/d (Stok) 40 Ballanca b/d (pa fature) (30) 1,310 2002 costo Materiale 300 Paga 320 Shpenzime 80 700 Kosto totale e 2,010 kontrates Vlera totale e 2,500 kontrates Fitimi i kontrates 490 Marre ne 2001 350 Fitimi 2002 140