Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfik Råstofdirektoratet Aatsitassarsiornermik suliassaqarfimmi inuussutissarsiutitigut periarfissat Uulia aamma gassi Paasissutissiissutitut atuagaaraliaq 2009 Ilusiliaq 1 DMU-Issittumi avatangiisit
Ilusiliaq 2: Misissuinissamut qalluinissamullu akuersissutinut nunap assinga. Atuagaaraq Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfimmit Kalaallit Nunaanni Takornariaqarnermut Inuussutissarsiornermullu Siunnersuisoqatigiit suleqatigalugit suliarineqarpoq 2
Januar 2009 Imai Imai...3 Imarisaanik eqikkaaneq...4 1. Aallaqqaasiut...5 1.1 Uuliasiorfimmi imaluunniit gassisiorfimmi suliassap ineriartortinnerani aqqusaarneqartartut tamakkiisut aallaavigalugit naliliineq...6 2. Kalaallit Nunaanni ikummatissiassanik misissuinermi killiffik...9 2.1 Pisinnaatitsissutinut neqeroortitsinerit kingulliit...9 3. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortua...11 3.1 Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani misissuinerit...11 3.2 Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat.12 4. Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortua...15 4.1 Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani suliaqarnerit...15 4.2 Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat..15 5. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortua...20 5.1 Imaani uuliasiorfimmik ingerlatsineq...20 5.2 Nunami tulaassuiffiup ingerlanneqarnera...24 5.3 Uuliasiorfiup imaluunniit gassisiorfiup ingerlanneqarneranut atasumik inuussutissarsiutitigut periarfissat...24 6. Uuliasiornerup matusiartuaarnermut aamma alapernaarsuinermut immikkoortua...26 6.1 Uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat...26 7. Uuliasiornermik suliassaqarfimmi sulineq...28 8. Aallartinnissat sioqqullugu...30 8.1 Suleqatigiinneq suliassaqarfimmi aqqutissaavoq...31 9. Naggasiut...33 10.1 Nalunaarusiat aamma internettimi iserfissat...39 10.2 Nunanit tamalaanit peqataaffigineqartumik uuliasiornermik nuisitsineq...40 10.3 Paasissutissanik pissarsiniarnermut iluaqutaasinnaasut najugaat:...41 3
Imarisaanik eqikkaaneq Atuagaaqqami matumani Kalaallit Nunaata imartaanni uuliasiornermut gassisiornermullu ingerlareersunut atatillugu suliaqarnerni inuussutissarsiutitigut periarfissat nassuiarneqarput. Kapitali 1-imi aamma 2-imi atuagaaqqap suliarineqarnera naatsumik allaaserineqarpoq, aammalu Kalaallit Nunaanni uuliasiornerni gassisiornernilu suliaqarnerit killiffiat allaaserineqarluni. Issittup imartaanni uuliamik gassimillu misissuineq aamma qalluineq teknologiikkut unammilligassartaqarpoq aammalu annertuumik misilittagaqarnissaq aamma immikkut ittunik atortoqarnissaq pisariaqarpoq. Kapitalini 3-imiit 6-imut unammilligassat taakkua aammalu uuliasiorfiup imaluunniit gassisiorfiup piffissamut atuuffissaanut atatillugu inuussutissarsiutitigut periarfissat erseqqinnerusumik nassuiarneqarput. Suliarineqartussat neqeroortitsivigineqartut assigiinngisitaangaatsiarneri suliffeqarfinnut pilersuisuusussanut unammilligassaavoq. Piffissat ilaanni inuussutissarsiutitigut periarfissanik arlalippassuarnik, piffissalli ilaanni annikinnerusunik peqartussaavoq. Kapitalini 7-imi aamma 8-imi suliffeqarfiit uuliasiornermik suliaqartussanut sullississutinik pilersuisussaasut isumaliutersuutit ajornartorsiutillu ilaat nalaattagassaat allaaserineqarput. Ilaatigut isumannaallisaanermut, peqqissutsimut, avatangiisinut pitsaassutsimullu tunngatillugu suliffeqarfiit pilersuisussaasut annertuunik piumasaqaateqarfigineqarput. Inuussutissarsiutitigut isigissagaanni, suliffeqarfiit kalaallinit pigineqartut, ingerlatseqatigiiffinnut nunanit tamalaaneersunut Kalaallit Nunaanni uuliasiornermik gassisionermillu suliaqartunut kiffartuussissutinik pilersuinissamik pingaarnertut periarfissaqassapput. Ilaatigut taakku tassaassapput umiarsuarnut misissuinermik suliaqartunut aammalu tunisassiornermik suliaqarfiusunut pilersuineq, tunisassiornermut atortorissaarutinik aserfallatsaaliuineq, akunnittarfinni neriniartarfinnilu sullississutit, timmisartumik, umiatsiamik aamma qulimiguulimmik attartorneq. 4
1. Aallaqqaasiut Asasara suliffeqarfimmi pisortaq, Kalaallit Nunaata nunataata iluani aatsitassaqarneranik, uuliaqarneranik gasseqarneranillu misissuinissamut nunanit tamalaanit soqutiginninneq ukiuni makkunani annertusiartorpoq. Nunanit tamalaaneersunit soqutiginninneq misissuinerit annertusiartornerisigut aamma ingerlatseqatigiiffiit misissuinissamut pisinnaatitsissutini ilaalernissamut soqutiginninnerulernerisigut takuneqarsinnaavoq. Uuliamik imaluunniit gassimik niuerutigineqarsinnaasutut annertussusilinnik nassaartoqassappat, tamanna inuiaqatigiinnut kalaallinut annertuumik isertitaqartitsilersinnaavoq. Kalaallit Nunaanni aatsitassanik atuinerup piujuarsinnaasumik aammalu inuiaqatigiinnut kalaallinut annertunerpaamik iluaqutaasumik ingerlanneqarnissaata qularnaarneqarnissaa Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfiup suliassaraa. Aatsitassarsiornermi suliassat ilaannik suliaqarniaraanni ineriartornermut malinnaanissaq aammalu inuussutissarsiutitigut periarfissanut nutaanut tunngatillugu periarfissarsiorsinnaanissaq pingaaruteqarpoq. Taamaattumik suliffeqarfiit kalaallinit pigineqartut, inuussutissarsiutitigut periarfissanut nutaanut, aatsitassarsiornermi suliaqarnissanut attuumassutilinnut, sukumiisumik paasissutissinneqarnissaasa qularnaarneqarnissaa pingaaruteqarpoq. Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfiup paasissutissanik suliaqarnerminut ilaatillugu, aatsitassarsiornermut suliaqartartunut aammalu uuliasiornermik gassisiornermillu suliaqartartunut atuagassiaralugit inuussutissarsiutitigut periarfissat pillugit atuagaaqqat marluk suliarai. Atuagaaqqani taamaalillutik inuussutissarsiutitigut periarfissat, Kalaallit Nunaanni aammalu nunarsuup ilaani nunani pissutsitigut assersuukkuminartuni aatsitassarsiornermi taamatullu uuliasiornermi gassisiornermilu suliaqarnerit nassatarisimasaat pillugit paasissutissat misilittakkallu ataatsimoortinneqarput. Suliaqarneq Kalaallit Nunaanni Sulisitsisut Peqatigiiffiat aamma Kalaallit Nunaanni Takornariaqarnermut Inuussutissarsiutinullu Siunnersuisoqatigiit suleqatigalugit ingerlanneqarpoq. Atuagaaqqat inerniliissutitut inaarutaasutut eqqarsaatigineqanngillat, kisiannili isumassarsiorfissatut ilissi suliffeqarfiit suleriaqqinnissinni nangissinnaasassitut eqqarsaatigineqarlutik. 5
1.1 Uuliasiorfimmi imaluunniit gassisiorfimmi suliassap ineriartortinnerani aqqusaarneqartartut tamakkiisut aallaavigalugit naliliineq Inuussutissarsiutitigut periarfissat uuliamik imaluunniit gassimik tunisassiornermut atatillugu suliassap ineriartortinnerani aqqusaarneqartartut tamakkiisut aallaavigalugit naliliiffigineqassapput. Taamaattumik suliaqarnerit immikkoortunut sisamanut agguataarlugit nassuiarneqarnissaat pingaaruteqarpoq, uuliasiornerup misissuinermut immikkoortua, inerisaanermut immikkoortua, tunisassiornermut immikkoortua aamma matusiartuaarnermut immikkoortua, aamma takuuk ilusiliaq 3. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani, uuliamik gassimillu ujarlertoqartarpoq. Uuliamik imaluunniit gassimik annertussutsimigut niuerutigineqartussatut qallorneqarnissaa imminut akilersinnaasumik nassaartoqarsimappat, suliaqarnerit inerisaanermut immikkoortuanut ikaarsaartinneqassapput. Tassani attaveqaatit tunisassiornissaq siunertaralugu qillerinertut, tunisassiornermut atortorissaarutitut, ruujorisut aqqusersuutitut il.il. ilusillit, nunap iluanit uuliamik imaluunniit gassimik qalluinermi atortussat sanaartorneqassapput. Tamatuma kingorna suliaqarnerit tunisassiornermut immikkoortuanut ikaarsaassapput. Tassani uulia imaluunniit gassi nunap iluanit qallorneqassaaq. Uuliasiorfimmit imaluunniit gassisiorfimmit uuliap imaluunniit gassip qallorneqarnera imminut akilersinnaajunnaarpat, tunisassiornermut atortorissaarutit piiarneqassapput alapernaarsorneqassallutillu, taanna matusiartuaarnermut immikkoortuanik taaneqartarpoq. Inuussutissarsiutitigut periarfissat uuliasiornerup immikkoortuini sisamani tamaginni allaaserineqassapput. Uuliasiornerup immikkoortui siulliit pingaarnerutinneqassapput, pissutigalugu suliaqarnerit tunisassiornermut immikkoortuanut ikaarsaarnissaannut ukiut arlalialuit ingerlaqqaartussaassammata. Uuliasiornermi gassisiornermilu suliaqarnerni, piffissat sivisussuserisartagaannut allattukkani takuneqarsinnaasutut naatsorsuutigineqarsinnaavoq, tunisassiornermut atortorissaarutinik sanaartornerup aallartinneqarsinnaalernissaa sioqqullugu, uuliasiornermi misissuinermut piffissaq minnerpaamik ukiunik qulinik sivisussuseqartoq atorneqassasoq. Kalaallit Nunaata imartaanni uuliamik imaluunniit gassimik nassaartoqassappat tamanna Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut aalajangiisuulluinnartumik pingaaruteqalersinnaavoq. Tamatumunnga pissutaavoq suliaqarnerit akileraarutitigut, suliffeqarfinnut akitsuusiinertigut aammalu NUNAOIL A/S-ip sinneqartoorutaannit pissarsiassatigut inuiaqatigiit kalaallit 6
annertoorujussuarnik isertitaqalersinnaammata, kisiannili aamma Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiornermik ingerlatsisunut inuussutissarsiutitigut periarfissanik nutaanik arlalippassuarnik pilersitsisoqarsinnaanera pissutaalluni. Ikinngutinnersumik inuulluaqqusilluta Aatsitassanut Ikummatissanullu Pisortaqarfik 7
Misissuineq Sanaatugassanik ilusilersuineq Tunisassiorneq Matusiartuaarneq Minnerpaamik ukiut 10 Ukiut 3 miss. Ukiut 30-50 miss. Minnerpaamik ukiut 3 Ilusiliaq 2 Uuliasiornermi gassisiornermilu suliaqarnerit sivisussusissaat. Kalaallit Nunaanni suliaqarnerit maannakkorpiaq misissuinerup immikkoortuata aallaqqaataani inissisimapput. Taamaattumik nassaartoqassappat Kalaallit Nunaanni uuliamik gassimillu tunisassiornerup aallartissinnaanissaa siusinnerpaamik ukiut 8-10-it qaangiuppata pisinnaassasoq naatsorsuutigineqarsinnaavoq. Danmarkimi uuliasiornermi gassisiornermilu suliffissuaqarneq pillugu paasissutissat Danmarkimi uuliasiornermi gassisiornermilu suliffissuaqarneq 1971-imi nassaartoqaqqaarneraniilli arriitsumik ineriartuaartinneqarsimavoq. Ullumikkut uuliasiornermi gassisiornermilu suliffissuaqarneq danskit aningaasaqarneranni suliaqarfiit pingaarnerit ilagaat. Suliffeqarfiit kaaviiaartitaat 70 milliarder koruunit sinnerlugit amerlassuseqarput, taakkualu affaasa missaat avammut tuniniaanermeersuupput (Rambøll, 2007). Ingerlatseqatigiiffiit uuliasiornermik gassisiornermillu suliaqartut 2007-imi 40 milliarder koruunit missaannik annertussuseqartunik danskit naalagaaffiannut akileraarutinik akitsuutinillu akiliuteqarsimapput. Akileraarutitigut akitsuutitigullu isertitanut ilassutigalugu suliaqarnerit aamma suliffissarpassuarnik pilersitsiffiupput, tak. takussutissiaq 1. matuma kingulianiittoq. Takussutissiaq 1 Danskit uuliasiorneranni gassisiornerannilu suliffissuaqarnermit kaaviiaartitat aamma inuussutissarsiutinut agguataarsimanerat (Rambøll, 2007). Sulisut Kaaviiaartitat (Mio kr.) Sullissisoq 600 53.500 Teknikkikkut sullissineq 3.420 3.526 Ilusilersuineq aserfallatsaaliuinerlu 4.432 3.714 Tunisassiornermut atortut 3.573 8.258 Assartuineq 491 1.472 Sullississutit allat 162 347 Katillugit 12.678 70.816 8
2. Kalaallit Nunaanni ikummatissiassanik misissuinermi killiffik 1970-ikkunnili Kalaallit Nunaata avataani imaani nikerartumik annertussusilimmik uuliaqarneranik gasseqarneranillu misissuinerit ingerlanneqarput. 1970-ikkunni uuliasiornerup ajornartoorfiunerani sajuppillatsitsisarnernit nalunaarsuutit 37.000 km.-isut annertussusilimmeersut katersorneqarput aammalu 1976-77-imi misiliilluni qillerinerit tallimat ingerlanneqarlutik. Tamatuma kingorna misissuinissamut soqutiginninneq annikillivoq, kisiannili 1990-ikkunni soqutiginnittoqaqqilerpoq. Tamatuma kingunerisaanik 1990-ikkut qiteqqutereerneranni sumiiffimmi Fyllamik taagorneqartumi Nuup kitaaniittumi aammalu Sisimiut kitaaniittumi misissuinissamut pisinnaatitsissummik nutaamik tunniussisoqarpoq. Sumiiffiup pisinnaatitsissuteqarfiusup aappaani (Nuup kitaani) misissuinermi qillerinermik ingerlatsisoqarpoq. 2.1 Pisinnaatitsissutinut neqeroortitsinerit kingulliit 2006-imi aamma 2007-imi neqeroortitsinerit kingulliit inerneri Kalaallit Nunaannut pingaaruteqarluinnartuupput. Uuliasiorfiutileqatigiiffiit nunarsuarmi annersaasa ilaat Kalaallit Nunaata imartaani uuliaqarsinnaaneranik misissuinissamut qalluinissamullu pisinnaatitsissutinik tunineqarput. Ingerlatseqatigiiffiit, soorlu ExxonMobil, Chevron, Husky, Cairn, EnCana, PA Resources aamma DONG Kalaallit Nunaanni uuliaqarsinnaaneranik gasseqarsinnaaneranillu misissuinermut milliarder koruunikkaanik ukiuni aggersuni aningaasaliinissamik pilersaarusiorput. Kalaallit Nunaata kitaata imartaani uuliaqarsinnaaneranik gasseqarsinnaaneranillu misissuinissamut qalluinissamullu akuersissutit 2009-imi januarip aallaqqaataani 13-upput. Pisinnaatitsissutit ilusiliaq 4-imi takuneqarsinnaapput. Pisinnaatitsissutit tunniunneqartut tamarmik ukiuni qulini misissuinissamut piffissalerneqarput, tassani pisinnaatitsissummik pigisaqartup piffissap ingerlanerani pisinnaatitsissut taamaatissimanngippagu, pisinnaatitsissummik pigisaqartut pisinnaatitsissummi ataatsimi misissuinissamut 1,5 mia. koruunit tikillugit aningaasaliinissamik pilersaarusiorlutik. Akuersissutit maannakkut amerlassusaat tunngavigalugu, suliaqarnissamut pilersaarutaasut tamarmik naammassineqassappata, ingerlatseqatigiiffiit Kalaallit Nunaanni uuliaqarsinnaaneranik gasseqarsinnaaneranillu 9
misissuinermut ukiuni tulliuttuni qulini 18 mia. koruunit tikillugit aningaasaliisussaapput. Niuerutigineqarsinnaasunik nassaartoqassappat sumiiffimmi Qeqertarsuup kitaani-kujataata kitaani uuliasiorfimmi ataatsimi tunisassiornermut atortorissaarutinut aningaasaliinerit 40 mia. koruunit pallillugit annertussuseqartussaapput. Uuliamik imaluunniit gassimik tunisassiornissaq aallartinneqassappat uuliasiornissamut pisinnaatitsissut ataaseq ukiunik 30- inik sivitsorneqartussaavoq. Ilusiliaq 3 Kalaallit Nunaata kitaata imartaanni uuliamik gassimillu misissuinissamut pisinnaatitsissutit. Qeqertarsuup eqqaani aamma Kalaallit Nunaata kujataata kitaani (Labradorip imartaa) pisinnaatitsissutini, niuerutigineqarsinnaasutut annertussusilinnik uuliaqarnersoq gasseqarnersorluunniit ukiut qulit tulliit iluanni paasinarsissasoq naatsorsuutigineqarsinnaavoq. Nuup kitaata imartaani pisinnaatitsissuteqarfiusuni marluusuni misissuineq 2002-imiilli aappaalu 2005-imiilli ingerlanneqarpoq. Pisinnaatitsissutini taakkunani marluusuni piffissap sivikitsup iluani paasinarsisitsinissaq naatsorsuutigineqarsinnaavoq. 10
3. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortua Uuliamik suliffissuaqarnerup ineriartortinneqarnerani alloriarneq siulleq tassaavoq misissuineq. Matuma kinguliani ilaatigut uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani suliaqarnerit suut ingerlanneqartussaanersut ilaatigullu Kalaallit Nunaanni uuliaqarsinnaaneranik gasseqarsinnaaneranillu misissuinermut atatillugu suut inuussutissarsiutitigut periarfissaanersut allaaserineqassaaq. 3.1 Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani misissuinerit Misissuinissamut pisinnaatitsissutit maannakkut pigineqartut tamarmik Kalaallit Nunaata kitaata imartaanniipput. Pisinnaatitsissutit tamarmik uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuata aallaqqaataani inissisimapput. Misissuinerit uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani ingerlanneqartut ilaatigut tassaapput sajuppillatsitsisarluni misissuinerit kiisalu nunap naqitsineqarneranik kajungerisaqarneranillu uuttortaanerit. Misissuinerit taakkua uuttortaanermut atortut umiarsuarmi imaluunniit timmisartumi inissisimasut atorlugit Ilusiliaq 4 Umiarsuaq qilleriviusoq West Navion ingerlanneqarput. Pisinnaatitsissutini ataasiakkaani tamaginni uuliaqarneranik misissuinissamut akuersissummi suliaqarnissamik pisussaaffiit naammassisinnaajumallugit, sajuppillatsitsisarnernit, nunap naqitsineqarneranit kajungerisaqarneranillu kilometererpassuit misissuiffigalugit katersisoqartussaavoq. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuata ingerlanerani kingusinnerusumi umiarsuarmit qilleriffiusumit misissuinerni qillerinerit ingerlanneqassapput, tassanilu nunap iluani 2.500 4.000 meterit ammut qillerisoqassaaq. Misissuinerni qillerinerit ingerlannissaannut suliassaq peqqissaartumik pilersaarusiorneqartarpoq, tassami qillerineq ataaseq 500 600 millioner koruuninik akeqarpoq. Qillerinerup ingerlanneqarnissaanut ukiut marluk sioqqullugit qillerinerup ingerlanneqarnissaa aalajangiunneqarajuttarpoq. 11
3.2 Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat Ataatsimut isigalugu suliassat uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani suliarineqartussat teknikkikkut piginnaasalinnik ilinniagartuunillu sulisoqarluni kiisalu immikkut ittunik atortoqarluni suliarineqarnissaat pisariaqarpoq. Sajuppillatsitsisarluni misissuinerup ingerlanneqarnissaanut atortunut millioner koruuninik untritilinnik arlalippassuarnik aningaasaliinissaq aammalu sulisussat atorfinitsinneqartut ilinniagartuutut qaffasissumik ilisimasaqarnissaat suliassallu naammassisinnaanissaannut misilittagaqarluarnissaat pisariaqarpoq. Taamaattumik uuliasiornerup immikkoortuani tassani toqqaannartumik misissuinermik suliaqarneq suliffeqarfinnit nunanit tamalaaneersunit, nunap qanoq sananeqaateqarneranik nalunaarsuutinik katersuinermik immikkut pikkorissuseqalersimasunit ingerlanneqartarpoq. Tamatuma saniatigut misissuinermik suliaqarnerit ukiup ilaani piffissami sikoqanngiffiusumi sivikitsuusartumi ulapiffiusartumilu ingerlanneqartarput. 2008-imi aasaanerani ikummatissiassanik misissuinermik suliaqarnerni inuussutissarsiutitigut periarfissat Sajuppillatsitsisarluni misissuinerni 2008-imi aasap annersaani ukialerneranilu ingerlanneqartuni Nuummi, Ilulissani Sisimiunilu umiarsualiviit aallaavittut atorneqarput. umiarsualivinni taakkunani umiarsuit misissuinermut atorneqartut taquassaminnik aallertarput sulisuminnillu paarlaatsitsisarlutik. 2008-imi aasaanerani misissuinernut atatillugu aammattaaq ingerlatseqatigiiffiit misissuinermik suliaqartut umiarsuarnik kalaallinit pigineqartunik attartornissamik isumaqatigiissusiorsimapput. Suliaqartitsinerup toqqaannartup taassuma saniatigut uuliasiornermi misissuinermik suliaqarnerit oqartussaasut suliassaqarfiini annertunermik suliaqartitsisimapput. Sajuppillatsitsisarluni misissuinerit saniatigut 2008-imi aasaanerani aamma Qeqertarsuup Kitaata imartaanni timmisartumik nunap naqitsineqarneranit kajungerisaqarneranillu nalunaarsuutit katersorneqarput. Sisimiuni mittarfik tassunga atatillugu nalunaarsuutinik katersuinermi aallaavittut atorneqarpoq. 2000-imi ikummatissiassanik misissuinermi qillerinerni inuussutissarsiutitigut periarfissat 2000-imi Statoil Fyllas Banke-mi, Qulleq-1-imik taagorneqartumi uuliasiorluni misissuinermi qillerinermik ingerlatsivoq. Tassunga atatillugu Nuuk umiarsualivittut aallaavittut atorneqarpoq aammalu pisinnaatitsissummik pigisaqartut aamma suliffeqarfiit kalaallinit pigineqartut assigiinngitsut akornanni kiffartuussissutinik pilersuinissamut isumaqatigiissusiortoqarpoq. Qulleq-1-imut tunngatillugu sullississutinut assersuutit: 12
Royal Arctic Line A/S: Grønlandsfly A/S-imut ataqatigiissaarineq, peqqinnissaqarfimmi sullississutit, ikuallattoornissamik pitsaaliuineq, imarsiornermut ingerlatsivik aamma pilersuisunut pilersuisut. Allaffeqarfiit, kantiina, unnuisarfiit, IT-mik suliassat. Umiarsualiveqarfimmi suliassat: usingiaaneq usilersornerlu, kranit, truckit, eqqagassalerineq, imermik pilersuineq il.il. Naatsorsuuserineq aningaasaqarnerlu. Grønlandsfly A/S: Kbh. Stavanger Sdr. Fjord Nuuk umiarsuaq qilleriffiusussaq uterlugulu sulisussanik assartuinermut timmisartumik attartornissamik isumaqatigiissutit. Tele Greenland A/S: Nalunaarasuartaatinut attaveqaasersuineq. Kisiannili oqaatigineqassaaq uuliasiornermi misissuilluni qillerinermik taassuminnga ingerlatsineq taamaallaat qaammatinik pingasunik sivisussuseqarmat. Statoil-ip uuliasiorluni misissuinermut qalluinermullu akuersissut pigisaa, tamatuma kingorna uuliamik imaluunniit gassimik nassaartoqanngimmat taamaatinneqarpoq. Eqikkaaneq Takussutissiaq 2-imi uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuanut atatillugu inuussutissarsiutitigut periarfissanut takussutissat allattorneqarput. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani piffissat ilaanni inuussutissarsiutit imaani uuliasiornermik suliaqartunut kiffartuussissutinik pilersuisut sivikitsuinnarmik annertusinerat pingaartumik misigineqartassaaq, tassani ilaallutik umiarsuit uuliasiorluni misissuinermut atorneqartut umiarsualivimmiinneranni nerisassiornermik, sulisut kiffartuunnerannut, umiarsualivimmi kiffartuussinermi, iluarsaassinernik assigisaannillu sullissinerit. 13
Takussutissiaq 2 Takussutissiami uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuanut atatillugu inuussutissarsiutitigut periarfissanut takussutissiaq takutinneqarpoq. Takussutissiaq nunami maani aammalu Canadami misilittakkat tunngavigalugit suliarineqarpoq, sumiiffinni taakkunani inuussutissarsiutitigut periarfissanik misissuinerit amerlanerit ingerlanneqarsimammata. Uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani suliaqarnerit Assartuineq: Kiffartuussissutit: Isumannaallisaaneq: Allaffissorneq: Qulimiguulinnik sullissineq Sulisunik atortussanillu timmisartumik assartuineq Umiatsianik attartorneq Kranit truckillu atorlugit suliassat Sulisunik kiffartuussineq Nerisassiorneq Umiarsualiveqarfinni suliassat Tammaarsimaarfissanik pilersitsineq Akunnittarfinnik ingerlatsineq Imarsiornermik silasiornermillu nalunaarsuineq Upalungaarsimanikkut kiffartuussineq Oqartussaasut suliarinninnerat Avatangiisitigut siunnersuineq Aalisarnermik nakkutilliineq Nalunaarasuartaatitigut attaveqaasersuineq Eqqagassalerineq Imermik pilersuineq 14
4. Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortua Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortua uuliasiornermi suliffissuaqarnivimmik inerisaanermi alloriarneq siulliuvoq. Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortua aallartinneqarsinnaassappat, uuliasiornerup misissuinermut immikkoortuani uuliamik imaluunniit gassimik minnerpaamik niuerutigineqarsinnaasumik nassaartoqarsimassaaq misissuisoqarsimassallunilu. Issittup imartaanni uuliamik gassimillu tunisassiorneq sikoqartarnerata, silasiornermi pissutsit, immap itissusaa il.il. pissutaallutik akisullunilu pisariuvoq. Quppernerup tulliani issittup imartaanni uuliamik gassimillu tunisassiornermut teknologiimut, tamaani unammilligassanut naleqqussagaasumut assersuutissat pingasut takutinneqarput. Kalaallit Nunaanni uuliasiornermi suliffissuaqarneq inerisarneqassappat sanaartukkat taamatut annertussusillit aammalu teknologii nutaanerpaaq atorneqartussaapput. Taamaattumik tunisassiorfinnut taamaattunut aningaasaliinissaq imminut akilersinnaassappat uuliasiorfissap inerisaaffigineqartup naammattumik angissuseqarnissaa imaluunniit uuliasiorfiit minnerusut imminnut qanittumiinnissaat pisariaqarpoq. 4.1 Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani suliaqarnerit Tunisassiorfiit nunap iluanit uuliamik gassimillu qalluiffiusussat saniatigut nunami tulaassuiffinnik sanaartornissaq aamma pisariaqarsinnaavoq. Tassunga uulia imaluunniit gassi tunisassiarineqareernerani umiarsuarmik imaluunniit ruujorit atorlugit aqqusersuutitigut assartorneqartassaaq aammalu uninngasuutigineqartassalluni immaqalu sumiiffimmut atorneqarfissaminut imaluunniit suliareqqinneqarfissaminut assartorneqannginnermini minguiarneqartassalluni. 4.2 Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat Kalaallit Nunaanni uuliamik imaluunniit gassimik nassaarineqartumik qalluinissamut tunisassiorfinnik sanaartorneq danskit koruuniinik milliardinik marlunnik kisitsisitalinnik akeqartussaavoq. Inerisaaneq annertuujusussaavoq aammalu avatangiisini suliakkiissutissat pingaarnerit annertoorujussuuffissaanni ingerlanneqartussaalluni. Sanaartornermi aammattaaq teknologiip nutaaliaanerpaap atorneqarnissaa pisariaqartussaavoq. 15
Issittup imartaanni uuliamik gassimillu tunisassiornermik assersuutit White Rose (Canada) White Rose sumiiffimmi Hiberniap sumiiffianiippoq (matuma kinguliani takuuk). Uuliamik tunisassiorneq umiarsuarmit tunisassiorfiusumit ingerlanneqarpoq, tassanilu uulia uninngasuutigineqartarpoq usingiarneqartarlunilu (FPSO - Floating Production, Storage and Offloading vessel). Ajornartorsiortitsisoqassagaluarpat tunisassiorneq sukkasuumik unitsinneqarsinnaavoq. Uulia umiarsuit tankillit atorlugit nunami suliarinnittarfimmut assartorneqartuaannarpoq. Assimi matuma siulianiittumi takutinneqarpoq Husky Energy-ip Sea Rose FPSO-a, uuliasiorfimmit White Rose-mit tunisassiortoq. Asseq Husky Energy-imit atugassiissutigineqarpoq Snøhvit (Norge) Imaani uuliasiorfik Snøhvit Barent-ip imartaani Norgep avannaata kitaanit 140 km.-isut ungasitsigisumiippoq. Tunisassiorneq tamarmi immap naqqani inissisimavoq, immap qaavaniit 200-400 meterisut itissusilimmiilluni, immikkoortortaq inuttaqanngitsoq ikummatissiassanik tunisassiortuulluni. Pingaartumik gassi tunisassiarineqarpoq, immap naqqani ruujorit atorlugit aqqusersuutit aqqutigalugit nunamut assartorneqartarluni. Taamaaliornikkut issittup imartaanni ikummatissiassanik tunisassiornermi naapitassaasartut siku silallu pissusaani unammilligassat ingalassimaneqartarput. Hibernia (Canada) Hibernia nunarsuarmi imaani uuliasiorfiit annersaraat aammalu Newfoundland-ip kitaanit 300 km.-it missaanni ungasissusilimmiilluni. Imaani uuliasiorfik qajannaatsunngorlugu ilusilersorneqarsimavoq, anorersuarujussuit ilulissanillu aporneqarnissaq saperunnaarsillugu. Aasaanerani umiatsiat kalittaatit ilulissanik aserorteritinneqartarput uuliasiorfimmullu qimagutsillugit assartuisinneqartarlutik. Uulia umiarsuit tankillit atorlugit nunami suliarinnittarfimmut assartorneqartuaannarpoq. Sanaartukkat taamaattut immami killilimmik itissuseqartumi taamaallaat atorneqarsinnaavoq taamaattumillu Kalaallit Nunaata imartaanni atorneqarnissaa ilimanarani 16
Inerisaanermi pisinnaatitsissummik pigisaqartup tungaaniit neqerooruteqartitsineq suliassanut pingaarnernut ikittuinnarnut imaluunniit isumaqatigiissutit ilaannut tunngasussaavoq, tamatumalu annertussusaa eqqarsaatigalugu isumaqatigiissutissanut taakkununnga kalaallit inuussutissarsiutinik ingerlataqartut neqerooruteqarnissaat ajornakusoorpoq. Matuma kinguliani takussutissiami uuliasiorfiup inerisarneqarnerani pingaarnertut isumaqatigiissuteqarfigineqarsinnaasutut ilimagineqarsinnaasut tunngaviusumik agguataarnerisinnaasaannut assersuut takutinneqarpoq (ilusiliinerit arlaat toqqarneqarnersoq apeqqutaalluni): Imaani uuliasiorfimmik inerisaaneq (tunisassiornermut atortorissaarutit) Ruujorit atorlugit nunamut aqqusersuutit Nunami tunisassiorfik Uuliasiorfimmik inerisaanermut atatillugu suliassat pingaarnerit suliassaqarfimmi ingerlatseqatigiiffimmit anginerpaamit ingerlanneqarsinnaassapput, soorlu assersuutigalugu Aker Kvaerner Group 20.000-init amerlanerusunik sulisoqartoq. Inerisaanermut atatillugu kalaallit peqataaffigisinnaasaat tassaasinnaassapput suliassanik pingaarnernik ingerlatsisunut pilersuinerit annikinnerusut soorlu assersuutigalugu: Imaatigut aamma silaannakkut assartuineq Nalunaarasuartaatitigut nalunaarsuutitigullu attaveqaatit Akunnittarfeqarneq najugaqarfissallu Toqqorsivimmik qanittumiittumik ingerlatsineq Nunami tunisassiorfissanik ilusilersuineq taakkualu ilaannik ikkussuineq Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiutitigut periarfissanik qanoq annertutigisunik pilersitsisoqassanersoq, ilaatigut tunisassiornermut teknologii sorleq atorneqassanersoq apeqqutaavoq. Inerisaaneq White Rose-imut assingusumik umiarsuarmi tunisassiorfimmi pissappat, inuussutissarsiutitigut periarfissat annikitsuinnaasussaapput, pissutigalugu sanaartugassamik ilusilersuinissaq Kalaallit Nunaanni pinnani kisiannili allami akikinnerusussaammat, tamatumalu kingorna umiarsuaq uuliasiorfissamut assartorneqaannartussaalluni. Kisiannili nunami tulaassuiffissamik inerisaasoqassappat tamatumani inuussutissarsiutitigut periarfissanik arlalinnik pilersitsisoqartussaavoq, pissutigalugu tamatumani sanaartugassap ilusilersornissaata annertunersaa ikkussorneqarnissaalu Kalaallit Nunaanni pisariaqassammat. 17
Uuliasiorfimmik aammalu gassisiorfimmik inerisaanermut atasumik inuussutissarsiutitigut periarfissat suliassatigut assigiinngitsuusussaapput, pissutigalugu tunisassiornermut teknologii atorneqartussaq assigiinngissuteqarsinnaammat. Taamaattumik pissutsit taakkua marluusut matuma kinguliani immikkoortillugit sammineqassapput. Tunisassiornermut atortorissaarutissanik ilusilersuinissaq qanoq pisoqassagaluarpalluunniit najukkami inuussutissarsiutinik ingerlataqartunut unammilligassaavoq, pissutigalugu inuussutissarsiutitigut periarfissat pilersinneqartut ilusilersuineq naammassippat atorunnaaqqittussaammata. Eqikkaaneq Uuliamut gassimullu tunisassiornermut atortorissaarutinik ilusilersuineq ajornaatsuinnanngilaq. Tamatumunnga immikkut pikkorissuseqartunik sulisussaqarnissaq, umiarsuarnut amutsivinnik angisuunik peqarnissaq aammalu sivisuumik misilittagaqarsimanissaq pisariaqarpoq. Taamaattumik tunisassiornermut atortorissaarutit atorneqartussat Kalaallit Nunaanni sanaartugassatut ilusilersorneqarsinnaanissaat ilimanaateqanngilaq. Tamatumunnga taarsiullugu tunisassiornermut atortorissaarutissat nunarsuarmi sumiiffimmi allami sanaartugassatut ilusilersorneqassapput tamatumalu kingorna Kalaallit Nunaannut kalillugit ingerlanneqassallutik. Kisiannili uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani suli suliassaqassaaq najukkani pilersuisunik isumagineqarsinnaasunik. Takussutissiaq 3-imi uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat suut annertusarneqassanersut takussutissiami takutinneqarput. Suliffeqarfinnut najukkamiittunut sulisussanik atortussanillu assartuinerup, nerisassiornerup, toqqorsivinnik ingerlatsinerup akunnittarfeqarnerullu iluani suliaqartunut pilersuisutut isumaqatigiissutinik pissarsisinnaanissaq pingaartumik periarfissaqassaaq. Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat sorpiaat periarfissaalissanersut, uuliamik imaluunniit gassimik nassaartoqassanersoq kiisalu nassaarfiusumi imaq qanoq itissuseqarnersoq sinerissamullu qanoq ungasissusilimmiinnersoq apeqqutaassapput. 18
Takussutissiaq 3 Takussutissiami uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat suut annertusarneqartussatut naatsorsuutigineqarsinnaasut takutinneqarpoq. Uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortua Assartuineq: Kiffartuussissutit: Allaffissorneq: Isumannaallisaaneq: Sulisunik assartuineq Nerisassiorneq Oqartussaasut Isumannaallisaanermik, Atortussanik assartuineq Umiatsianik attartorneq Umiiarsualivimmi sullississutit Sulisunik kiffatuussineq Nioqqutissanik tuniniaaneq Tunisassiornermut atortunik ikkussuineq Unnuisarfissatut suliarinninnerat Kukkunersiuinernik ingerlatsineq Eqqartussissuserisut suliffeqarfii Attaveqaqatigiinnikkut suliaqarneq Avatangiisitigut siunnersuineq peqqissutsimik, avatangiisinik tunisassiornermullu atortorissaarutit pitsaassusaannik nakkutilliineq Upalungaarsimanikkut kiffartuussineq Imarsiornermik silasiornermillu nalunaarsuineq periarfissanik Aalisarnermik sanaartorneq nakkutilliineq Nalunaarasuartaatitigut attavilersuineq 19
5. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortua Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani uuliasiorfiit gassisiorfiillu uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuani sanaartorneqarsimasut ingerlanneqartarput. Uuliasiorfimmi tunisassiornerup ingerlanera malillugu akuttunngitsunik ingerlaavartumik inerisaasoqartarpoq. Taamaalilluni uuliasiornerup inerisaanermut immikkoortuata aamma uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuata akornanni erseqqissumik killissaliisoqanngilaq. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortua ukiut 30-50-it pallillugit ingerlanneqartarpoq (sumiiffinni arlalippassuarni ukiut +75-inngortarput), tamatumalu kingunerisaanik inuussutissarsiutitigut periarfissat pilersinneqartut sivisuumik ingerlanneqartarlutik. Ataatsimut isigalugu tunisassiornermut teknologi atorneqartartoq assigiiginnarmik periaaseqarnerup annertusinerata aammalu tunisassiornerup nalaani assaat atorlugit sulinissamik pisariaqartitsinerup annikinnerulernerata tungaanut inerisarneqarpoq. Kisiannili uuliasiornermut gassisiornermullu atasumik kalaallit inuussutissarsiutinik ingerlataqartut suliarisinnaasaannik suli suliassaqartussaavoq. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani suliassat arlaqartut uuliasiorfiup ingerlanneqarnerpiaanut tunngassuteqartussaapput. Uuliasiorfik tamakkiisumik inerisarneqarsimasoq pineqarpat, suliassat amerlanersaat tassaagajussapput atortunik nakkutilliineq aamma aserfallatsaaliineq. Ilusiliaq 5 Husky Energy-ip pigisaa Sea Rose FPSO. Asseq Husky Energy-imit atugassissutaavoq 5.1 Imaani uuliasiorfimmik ingerlatsineq Tunisassiorfiliaq imaaniittoq pineqarpat amerlanertigut umiarsualivimmik aallaaviusussamik pisariaqartitsisoqartussaavoq, tassanngaannit sulisussat, atortussat aammalu tunisassiornermut atortorissaaruteqarfimmut pilersuissutissat umiarsuarmik angallanneqartassallutik. Taamaattumik sumiiffiit sorliit suliaqarnernut umiarsualivittut aallaavittut atuuffeqassanersut, najukkami inuussutissarsiutitigut periarfissanut annertuumik pingaaruteqartussaavoq. 20
Kalaallit Nunaanni assartuinermi isorartussutsit ataatsimut isigalugu annertungaatsiarput. Taamaattumik umiarsualivimmik aallaaviusussamik uuliasiorfimmut sapinngisamik qaninnerpaamiittumik atuinissaq uuliasiorfiutileqatigiiffinnut pissusissamisoorpoq. Taamaattumik umiarsualivimmik aallaaviusussamik toqqaanermi, uulia sumi nassaarineqaqqaassanersoq pingaartumik apeqqutaassaaq. Umiarsualivinni aallaaviusuni angallatinik uuliamik tunisassiornermut, pilersuutinik aallernermut, sulisussat paarlaannerannut eqqagassallu tunniunnerannut atorneqartunik kiffatuussinissaq ingerlatseqatigiiffiit pisariaqartittussaavaat. Taamaalilluni umiarsualivinni aallaaviusuni umiarsualivimmi quersuarmi suliaasartut, soorlu usingiaaneq usilersuinerlu, eqqagassalerineq, imermik pilersuineq, nalunaarasuartaatitigut attaveqaasersuinerit, kranit truckillu atorlugit suliassat, suliarineqarnissaat pisariaqartinneqartussaavoq. Kisiannili aamma tunisassiorfiliat imaaniittut ingerlanneqarnerannut atasumik inuussutissarsiutitigut periarfissanik peqartussaavoq. Ilaatigut atortulersuutit aserfallatsaaliorneqarneranni suliassat ingerlanneqartussaapput aammalu peqqissutsimik, isumannaallisaanermik, avatangiisinik pitsaassutsimillu nakkutilliineq ingerlanneqartussaalluni. Suliaqarnerit taakku amerlanertigut siunnersortit suliffeqarfiinit avataaneersunit, suliffeqarfinnut tunisassiornermut atortorissaarutini suliaqartunut attuumassuteqanngitsumik ingerlanneqartarput. Norge-miit misilittakkat takutippaat, sumiiffinni umiarsualivittut aallaavittut atorneqartuni ingerlatsinermut atasumik aamma najukkami imarsiornikkut suliassanut inuussutissarsiutitigut periarfissaqassasoq, takuuk quppernerup tullia. Norgip uuliamik gassimillu suliffissuaqarnera pillugu paasissutissat Norge ukiuni arlalippassuarni uliasiornermik gassisiornermillu suliassaqarfiup iluani inuussutissarsiutitigut suliaqarfiusimavoq. 2003-imi suliffeqarfinni uuliasiornermut attuumassuteqartuni 76.000-it suliffissaqartinneqarput. Rogaland-imi, uuliasiornermi gassisiornermilu suliaqarnerit amerlanersaannik ingerlatsiviusumi inuussutissarsiutitigut periarfissat affai sinnerlugit suliffissuaqarnerup, illuliortiternerup sanaartornerullu aamma assartuinerup umiarsuaateqarnerullu iluanni pilersinneqarsimapput, takuuk ilusiliaq 7. Uuliasiornermik suliffissuaqarnermi tassa inuussutissarsiutini uuliamik imaluunniit gassimik tunisassiornermut toqqaannartumik attuumassuteqanngitsuni aamma pitsaasunik inuussutissarsiutitigut periarfissanik pilersitsisoqarpoq. 21
2% 2% 11% Uuliasiorfiutileqatigiiffiit 16% Qilleriffiutileqatigiiffiit 5% 19% 10% Assartuineq aamma umiarsuaateqarneq Suliffissuaqarneq, sanaartorneq Sullissiviutileqatigiiffiit Ingeniøriutileqatigiiffiit 35% Tulaassuiffinnik aamma agguataarivinnik ingerlats. Pisortat allaffissornerat Ilusiliaq 6 Ilusiliami takutinneqarpoq Norge-mi Rogaland-imi 2003-imi uuliasiornermi gassisiornermilu suliffissuaqarnerup iluani inuussutissarsiutit agguataarnerat, tassani suliffissaqartinneqartut 70.000-init amerlanerusut affaasa missaat Norge-mi uuliasiornermik suliffissuaqarnermi atorfeqarput. 22
Norge-p avannaani uuliasiorfinni gassisiorfinnilu ingerlatsineq pillugu paasissutissat Ilusiliaq 7: Nalunaaqutsiussat matuma siulianiittut Nordkappbassenget-imi gassisiorfimmi nunamut tulaassuiffittaqartumi inerisaanermut tunisassiornermullu atatillugu Finnmark-ip qiterpasissuani inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinerup agguataarnera annertussusaalu takutippaat. Ingerlatsinermut immikkoortua 2015-imiit aallartissaaq. Sumiiffimmi uuliamik tunisassiornermik ingerlatsisoqariinngilaq (Lind et al., 2003). Ilusiliaq 8: Nalunaaqutsiussat matuma siulianiittut takutippaat Norgep avannaani uuliasiorfinni marluusuni tunisassiornermut atatillugu Lofoten-imi inuussutissarsiutitigut ineriartortitsinerup agguataarneqarnissaanik annertussusissaatullu naatsorsuutigineqartut. Uuliamik tunisassiorneq umiarsuarmit tunisassiorfiusussamit ingerlanneqassaaq, aammalu imaani sulianut ingerlanneqartunut Lofoten-imi umiarsualivik umiarsualivittut aallaavittut atuutissalluni (Lind et al., 2003). 23
5.2 Nunami tulaassuiffiup ingerlanneqarnera Nunami tulaassuiffimmik pilersitsisoqarpat, tunisassiorfiliamut taamaallaat imaani aallaaveqartumut naleqqiullugu, najukkamit isigalugu ingerlatsinermut atatillugu inuussutissarsiutitigut periarfissat arlaqarnerusussaapput. Nunami tulaassuiffimmi uulia gassilu uninngasuutigineqassaaq aammalu uuliamik akuiaasoqarsinnaalluni. Norge-mi misissuinerit takutippaat uuliamut nunami tulaassuiffimmi ataatsimi ingerlatsinermut immikkoortuani sulisunik 100-150 missaannik amerlassusilinnik suliffissaqartitsisoqalersinnaasoq. Taakkua pingaartumik assartuinerup, sanaartornerup, nioqqutissanik niueruteqarnerup aamma akunnittarfinnik neriniartarfinnillu ingerlataqarnerup iluanni suliassaqartinneqarput. Tamatuma saniatigut nunami tulaassuiffik ataatsimut isigalugu kiffartuussissutinik nioqqutissanillu amerlanerusunik pisariaqartitsinermik, sumiiffimmi inuussutissarsiutinik ingerlataqartunut iluaqutaasumik pilersitsisussaavoq. 5.3 Uuliasiorfiup imaluunniit gassisiorfiup ingerlanneqarneranut atasumik inuussutissarsiutitigut periarfissat Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissaasunut tunngatillugu takussutissiaq ataatsimoortoq takussutissiaq 4-imi takuneqarsinnaavoq. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani uuliasiorfimmi imaluunniit gassisiorfimmi ingerlatsinermut piginnaasassat uuliasiorfiutileqatigiiffinnit piumaneqartut, uuliasiorfiup inerisarneqarnerata nalaani piginnaasassanit allaanerusussaapput. Inuit qillerisussat aalajangersimasut tunisassiornermut atortorissaaruteqarfimmi sulisussat saniatigut, aserfallatsaaliuinermut isumassuinermullu suliassat arlalippassuit suliariumannittuussarsiuunneqartussaapput. Ingerlatsineq aamma aserfallatsaaliinermi suliassat assigiinngitsorpassuusussaapput, aammalu sulisussat ilinniarsimasut aammalu ilinniarsimanngitsut atorneqartussaallutik. Takussutissiaq 4-imi uuliasiorfimmi imaluunniit gassisiorfimmi ingerlatsinermut atatillugu suliassat suliarineqartussat aammalu najukkami pilersuisussanit isumagineqarsinnaasut allattorsimaffiat takutinneqarpoq. Eqikkaaneq: Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissaqarluartussaavoq, taakkualu aamma sivisuumik atuuttussaassapput, pissutigalugu uuliamik tunisassiorneq piffissami ukiuni 30-50-ini qularnanngitsumik ingerlanneqartussaassammat. Suliffeqarfiit najukkameersut tunisassiornermut 24
atortorissaaruteqarfimmut pingaartumik kiffartuussissutinik assigiinngitsunik suussusilinnik pilersuinissamut isumaqatigiissutinik pissarsisinnaassapput. Ilaatigut taakku tassaassapput aserfallatsaaliinermik suliaqarnerit assigiinngitsut, toqqorsivinnik ingerlatsineq, nioqqutissanik niueruteqarneq, unnuititsineq aamma nerisassiornermik ingerlatsineq. Takussutissiaq 4 Takussutissiami uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat suut annertussarneqartussatut naatsorsuutigineqarsinnaanersut takutinneqarpoq. Uuliasiornerup tunisassiornermut immikkoortua Allaffissorneq: Kiffartuussissutit: Sanaartorneq: Isumannaallisaaneq: Oqartussaasut Nerisassiorneq Tunisassiornermut Isumannaallisaanermik, suliarinninnerat Kukkunersiuinikkut suliaqarneq Eqqartussissuserisut suliffeqarfii Attaveqaqatigiinnikkut suliaqarneq Avatangiisitigut siunnersuineq Sulisunik ilinniartitsineq Umiarsualivimmi kiffartuussineq Tunisassiornermut atortulersuutinik pilersuineq Toqqorsivimmik qanittumiittumik ingerlatsineq atortunik ikkussuineq Atortulersuutinik innaallagiatortunik aserfallatsaaliineq Tunisassiornermut atortorissaarutinik qalipaaneq Innaallagissiorfimmik pingaarnermik peqqissutsimik, avatangiisinik tunisassiornermullu atortorissaarutit pitsaassusaannik nakkutilliineq Upalungaarsimanikkut kiffartuussineq Isumannaallisaanermik sungiusaaneq Aalisarnermik nakkutilliineq Nioqqutissanik niueruteqarneq aserfallatsaaliineq Turbine-mik Imarsiornermik silasiornermillu nalunaarsuineq Sullisinik errorsineq aamma pilersuineq Pingaartoqarneq aamma isersinnaanermut pissutsit aserfallatsaaliineq X-mas Tree service (silaannarissaavik puilasuliap qaavani inissisimasoq) Single anker loading Imaani uuliasiorfimmi peqqissaasut sullissinerat Annanniutinik aserfallatsaaliineq Kemikalianik pilersuineq Kranit atorlugit sullissineq Gassimik pilersuineq Silaannarissarfinnik, Umiatsianik attartorneq Tunisassiornermut atortorissaarutinut tassanngaaniillu silaannarmik naqitsissutinik imaarsaatinillu aserfallatsaaliinerit imaatigut timmisartumillu assartuineq Nalunaarasuartaatitigut attaveqaasersuineq 25
6. Uuliasiornerup matusiartuaarnermut aamma alapernaarsuinermut immikkoortua Uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortuani uuliamik gassimillu tunisassiornermi atorneqartut sanaartukkat piiarneqassapput, aammalu uuliasiorfiit imaani avatangiisinik mingutsisisoqarsinnaajunnarlugu isumannaarneqassallutik. Tassunga atatillugu puilasuliat uuliamik tunisassiorfiusimasut matoorneqassapput, taamaalilluni uuliamik imaluunniit akuutissanik allanik ulorianartunik aniasoqarsinnaajunnaarlugu. Tunisassiorfik ilaannikkooriarluni atoqqinneqartussaasassaaq, kisiannili nalinginnaasumik piiarneqartarpoq tuniniarneqartarlunilu. uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortua siunissami minnerpaamik ukiut 50-it qaangiunneranni aallartissaaq, kisiannili tunisassiorneq aallartinnginnerani matusinermi iliuusissanut pilersaarummik peqartussaavoq. 6.1 Uuliasiornerup matusiartuaarnermut alapernaarsuinermullu immikkoortuani inuussutissarsiutitigut periarfissat Matusiartuaarnermut sulineq ukiuni marlussunni piffissap sivikitsup ingerlanerani ingerlanneqassaaq, taamaattumillu suliaqarnerit sivikitsuinnaasussaallutik. Uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortua, inuit avatangiisillu sapinngisamik annertunerpaamik illersorneqarnissaat eqqarsaatigalugu suliap ingerlanneqarnissaa qulakkerniarlugu, peqqissaartumik pilersaarusiorneqassaaq. Sanaartukkanik ilusilersuinermik suliaqarnermut assingusumik, matusiartuaarnermi teknikkikkut aaqqissuussaanikkullu piginnaaneqarnissaq pisariaqarpoq aammalu matusiartuaarnerpiaq (minnerpaamik uuliasiorfiup ingerlanerata aallaqqaataani) suliffeqarfinnit nunanit tamalaaneersunit, suliassaqarfimmi tassani immikkut piginnaanngorsarsimasunit isumagineqartussaavoq. Uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortuani ingerlasussanik pilersaarusiornermut assartuinermullu suliassanut pisariaqartitsisoqartussaavoq kiisalu sulisunut matusiartuaarnermi suliassanik suliaqartunut kiffattuussissutinut pisariaqartitsisoqartussaalluni. Tunisassiorfiit piiarneqareerpata tamatuma kingorna ukiorpassuarni qillerivikuni aammalu immap naqqata avatangiisitigut qanoq innerinik alapernaarsuisoqassaaq. Taamaaliornikkut sumiiffiit siusinnerusukkut uuliasiornermi gassisiornermilu tunisassiorfiusimasut aamma allanik suliaqarnernut atorneqarsinnaanissaat qulakkeerneqassaaq. Inuussutissarsiutitigut periarfissat pillugit takussutissaq ataatsimoortoq takussutissiaq 5-imi takuneqarsinnaavoq. 26
Takussutissiaq 5 Takussutissiami uuliasiornerup matusiartuaarnermi immikkoortuani innuussutissarsiutitigut periarfissat suut annertusarneqartussatut naatsorsuutigineqarsinnaanersut takutinneqarpoq. Uuliasiornerup matusiartuaarnermut immikkoortua Assartuineq: Kiffartuussissutit: Allaffissorneq: Isumannaallisaaneq: Sulisunik Nerisassiorneq Oqartussaasut Isumannaallisaanermik, assartuineq Atortussanik assartuineq Umiatsianik attartorneq Umiarsualivimmi kiffartuussineq Nioqqutissanik tuniniaaneq suliarinninnerat Attaveqaqatigiinnikkut suliaqarneq Avatangiisitigut siunnersuineq peqqissutsimik, avatangiisinik matusiartuaarnermillu suliaqarnerup pitsaassusaannik nakkutilliineq Avatangiisinik alapernaarsuineq Upalungaarsimanikkut kiffartuussineq Isumannaallisaanermik sungiusaaneq 27
7. Uuliasiornermik suliassaqarfimmi sulineq Suliffeqarfinnit uuliasiornermik suliaqartartunit suliakkerneqarsinnaajumalluni pilersuisussaq amerlanertigut piukkunneqaqqaarsimasussaasarpoq. Piukkunnartussarsiornermi suliffeqarfiup pilersuisussap ilaatigut uppernarsartussaavaa, nioqqutissaatertik aamma/imaluunniit sullississutertik naammattumik qaffasissusilimmik isumaqatigiissutaasumillu pitsaassuseqartoq, aammalu isumalluutissanik naammattunik peqartoq (ilanngullugit ilaatigut inuit, illuuteqarnikkut atortussaqarnikkullu isumalluutit) aammalu suliassanik naammassinninnissamut ingerlariaaseqartoq. Tamatuma saniatigut suliffeqarfik ikiorsiinernik, iluarsiinernik pitsaaliuinernillu iliuuseqarsinnaassaaq, taamatullu suliffeqarfik ingerlaavartumik pitsanngorsaasinnaanissaq siunertaralugu nammineq aammalu soqutigisaqartut alapernaarsuinerinit ilikkakkanik atorluaasinnaassaaq. Pitsaassutsitigut piumasaqaatit taakkua saniatigut piukkunnartussarsiornermi amerlanertigut piumasaqaataassaaq, avatangiisitigut suliffigissaanermilu aqutsissutinik kiisalu pisussanut qularnanngitsutut takorloorneqarsinnaasunut tamanut suliffeqarfiup patajaassuseqarneranut aqutsissutinik pilersitsisimalluni suliffeqarfiup uppernarsarsinnaassagaa. Aqutsinermut piumasaqaatit siuliani taaneqartut naammassineqarsimanerisa uppernarsarsinnaanissaat siunertaralugu, suliffeqarfiit amerlanersaasa aqutsinermut pitsaassusissanut piumasaqaatit nunani tamalaani akuersisaasut malinnissaat toqqartarpaat. Nalinginnaasumik atorneqarnerpaat ISO-imit (International Organization for Standardization) aammalu nunap iluani pitsaassusissalersuinermut peqatigiiffinnit, ilaatigut ISO-imit pitsaassuserititassat nunap iluani pitsaassusissatut piviusunngortitsisartunit saqqummersitaapput. Suliaqartartut uuliasiornermik suliffissuaqarnermut pilersuisartut akornanni pitsaassusissat atorneqarnerpaat makkuupput: ISO 9001, Suliffeqarfimmik aqutsinerup pitsaassusissaanut piumasaqaat, pitsaassuseqarluarnissamik sunniuteqarluarnissamillu qulakkeerisoq ISO 14001, Suliffeqarfimmi avatangiisitigut aqutsinermut piumasaqaat, isumalluutinik atorluaanissamik aammalu avatangiisitigut atugarliortitsinnginnissamik qulakkeerisoq OHSAS 18001, Sulinermi avatangiisitigut aqutsinermut piumasaqaat, sulinerup pitsaanerusumik isumannaassuuseqarnissaanut tikkuussisoq 28
ISO/TS 29001, ISO 9001-imut ilassutitut imaani uuliasiornermik suliassaqarfimmi pitsaassutsimik aqutsinermut piumasaqaatit Suliffeqarfiit amerlanersaat aqutsinermut pitsaassusissat taaneqartut malillugit peqataasut pingajuattut akuersissummik pissarsinissartik qinertarpaat, pissutigalugu taamaalillutik akuersissummik tunniussinissamik pisinnaatitaasumit akuerisaasumillu aqutsinissamut pitsaassusissatut piumasaqaatinik naammassinnittutut akuerineqarnissartik angusinnaagamikku. Tassunga atatillugu oqaatigineqassaaq suliffeqarfiit 1 millionit sinneqartut pitsaassutsimik aqutsinermut ISO 9001 malillugu akuersissummik peqarmata. Pitsaassusissat ingerlaavartumik nutarterneqartarput, pissutigalugu suliffeqarfiit aqutsisuinut piumasaqaatit allanngorartuaannarmata. Pitsaassusissatut piumasaqaatit, nammineq piumasaqaatit aamma sullitat piumasaqaataasa allanngorneri malillugit suliffeqarfiit aqutsissutaannik nutarterisarnissaq pisariaqarpoq, ilanngullugit pitsaassutsimik aqutsissutit, aqutsissutinut allanut ilanngullugit aqutsissutinut ataatsimoortitanut amerlanertigut ilaasartut. Aqutsissutit pilersinnissaat aserfallatsaalinissaallu suliffeqarfinnut suliassaasinnaavoq annertooq, pissutigalugu maannakkut suliaqarnermut naleqquttuusussaammat, ingerlaavartumik nutarterneqartussaalluni, piumasaqaatit annertuut naammassisimasussaallugit, ingerlaartitsinerit ataqatigiinnissaannik qulakkeerisussaammata aammalu sulisunit piviusunngortinneqarsimasussaallutik ilisimaneqartussaallutillu. Peqatigisaanik aqutsissutit pilersinnissaat aammalu akuersissummik pissarsinissaq pingaaruteqarput, pissutigalugu uuliasiornermi gassisiornermilu suliffissuaqarnermi sullitat nunanit tamalaaneersut amerlanersaasa pilersuisunut pilersuisut akuersissummik peqartut kisiisa suleqatigiumasarmasigit. Taamaattumik pitsaassutsimut aqutsissutinik assigisaannillu aqutsissutinik pilersitsineq pingaaruteqarpoq, tamatumuunakkut sullitat nunanit tamalaaneersut suliffeqarfiup nioqqutissamik aamma/imaluunniit sullississummik Ilusiliaq 9 Sajuppillatsitsisarluni misissuinernit katersuineq 2008-imi aasaanerani. Asseq Cairn Energy PLC-imit atugassiissutigineqarpoq 29
piumaneqartumik tunniussisinnaaneranut qulakkeerinnikkusuttut tungaannut suliffeqarfiit pisinnaasaqarnera naqissuserneqartarmat. 8. Aallartinnissat sioqqullugu Uuliasiornermik suliaqarfimmi inuussutissarsiutitigut isertitaqarnissamullu annertuunik periarfissaqarpoq. Suliassaqarfik periarfissarpassuaqarpoq, kisiannili aamma unammilleqatigiinneq annertuvoq. Uuliasiornermik suliaqartunut ilanngukkuit suliffeqarfippit unammilleqatigisassaanni najukkami pilersuisussat allat kisiimiissanngillat. Uuliasiornermik suliaqartunut suliassaqarfik nunarsuaq tamakkerlugu suliassaqarfiuvoq, taamaattumik suliffeqarfippit suliffeqarfiit nunarsuaq tamakkerlugu inissisimasut unammilleqatigisussanngussavai. Taamaattumik uuliasiornermik suliaqarfimmi ilanngutinnginnassinni illit suliffeqarfiillu piareersarluarsimanissarsi pingaaruteqarpoq. Immikkoortumi uani uuliasiornermik suliaqarfimmi ilaalinnginnermi isumaliutersuutigineqartariaqartut ilaat saqqummiunneqarput: Uppernarsaasiinissamut piumasaqaat. Pitsaassuseq, isumannaallisaaneq, avatangiisit allarpassuilu allaganngorlugu uppernarsarsinnaanissaat pisariaqarpoq. Naammattumik ilisimasaqarnissaq, sulisussaqarneq, aningaasaateqarneq aammalu akuersissummik pissarsinissamut suliassanillu isumaginninnissamut naammangittarsinnaassuseqarneq taamaattumik aalajangiisuulluinnartumik pingaaruteqarpoq. Suliffeqarfimmi piorsarsimassuseq. Imaani uuliasiornermi sullitat, pilersuisunut pilersuisut suliaqarfik pillugu ilisimasaqarnissaat aammalu periarfissanut nutaanut pilersinneqartunut tunngatillugu orniguttarnissaat piumasaraat. Suliffeqarfiup nioqqutissaq tunniussinnaavaat? Uuliasiornermik suliffissuit uuliamik tunisassiornermut aningaasarpassuarnik aningaasaliisarput. Taamaattumik nioqqutissaq imaani uuliasiornermi sullitanut isumalluutinik sipaarfiusinnaasoq aammalu sullitap piumasaqaataanut immikkuullarissunut naleqqussarneqarsinnaasumik ineriartortinneqarsinnaasoq suliffeqarfippit tunniussinnaassagaa pingaaruteqarpoq. Aningaasaqarneq nammanneqarsinnaava? Imaani uuliasiornermik suliassaqarfimmi peqataasinnaanermut suliffeqarfiup aningaasaqarnerata pitsaasuunissaa pisariaqarpoq, tassami aningaasarpassuit atorneqartussaapput 30
aammalu suliassat annertoorsuit uuliasiornermik suliffissuaqarnermi ilisarnaataasartut suliarisinnaanissaannut suliffeqarfiup pitsaasumik aningaasaqarnissaa pisariaqarpoq. Nammineq piginnaasanik paasinarsisitsineq. Imaani uuliasiornermik suliaqartut suliffeqarfeerarpassuaqarput, tassani suliffeqarfiit tamarmik immikkut nioqqutissanik immikkuullarissunik sanaartortarlutik. Taamaattumik suliffeqarfippit suut nukittuffiginerai aammalu uuliasiornermik suliaqartut akornanni sullitanut neqeroorutigisinnaanera isumaliutersuutigissallugu pingaaruteqarpoq. 8.1 Suleqatigiinneq suliassaqarfimmi aqqutissaavoq Imaani uuliasiornermik suliffissuaqarnerup Danmarkimi inerisarneqarnerani suliffeqarfinnik imaani uuliasiornermik suliffissuaqarnermut pilersuinermik suliaqartunik soqarsimanngilaq, kisiannili suliffeqarfiit nutaat, suliffissuaqarnerup inerisarneqarnerata peqatigisaanik pileriartuaarsimapput. Suliffeqarfinnut danskinit pigineqartunut mikisunut arlalinnut, sullitat nunanit tamalaaneersut piumasaqaataannik naammassinninniarnermut suliassaq annertusimavoq. Suliaqarfimmi peqataalerumallutik suliffeqarfiit arlaqartut, pilersuisunik sumiiffinnit allanit misilittagaqartunik, taamaattumillu uuliasiorfiutileqatigiiffinnit ilisimaneqartunik suleqateqalernissartik qinerpaat. Tamanna aammattaaq suliffeqarfinnut pisariaqarsimavoq, pissutigalugu suliakkiissutit amerlanersaat suliffeqarfiit ataasiakkaat kisimiillutik naammassisinnaanissaannut annertuallaarmata. Suliffeqarfiit taamaalillutik suliaqarfimmut peqataasinnaalersimapput, piffissallu ingerlanerani ilisimasanik misilittakkanillu imaani uuliasiornermik suliffissuaqarnermi sullissinissamik pisariaqartunik ineriartortitsillutik. Suliffeqarfiit Kalaallit Nunaanneersut, piffissap ingerlanerani uuliasiornermik suliffissuaqarneq ingerlallualissagaluarpat periaaseq taamaattoq aamma atorsinnaavaat. Ilusiliaq 10 Sajuppillatsitsisarluni misissuinernit katersuineq 2008-imi aasaanerani. Asseq Cairn Energy PLC-imit atugassiissutigineqarpoq Skandinaviami suliffeqarfiit pilersuinermik suliaqarnissamut piukkunneqartut pillugit qarasaasiakkut nalunaarsuiffeqarpoq, assersuutigalugu Achilles (www.achilles.com). 31