Последни трендови и предизвици на финансиските пазари во РМ

Последни трендови и предизвици на финансиските пазари во РМ м-р Маја Кадиевска Војновиќ вицегувернер Народна банка на Република Македонија 18 февруари 216

Содржина 1. Значење на развојот на финансиските пазари 2. Трендови на финансиските пазари во РM 2.1 Девизен пазар 2.2 Пазар на необезбедени депозити 2.3 Примарен пазар на ДХВ 2.4 Секундарен пазар со хартии од вредност 2.5 Репо-пазар 2.6 Берза 3. Регионален осврт на финансиските пазари 4. Заклучоци 5. Предизвици за натамошен развој

1. Значење на развојот на финансиските пазари Развиените финансиски пазари придонесуваат за: продлабочување на финансискиот систем, преку вклученост на различни учесници и финансиски инструменти ефикасна алокација на ресурсите помеѓу секторите во економијата поттикнување на конкуренцијата преку намалување на трошоците и селекција на најоптимални проекти подобра трансмисија на монетарната политика, поголема финансиска стабилност и поттикнување на економскиот раст Следствено, централните банки го поттикнуваат и поддржуваат развојот на финансиските пазари.

1. Значење на развојот на финансиските пазари Извор: Rethinking Financial Deepening: Stability and Growth in Emerging Markets, IMF.

2. Трендови на финансиските пазари во Р. Македонија

24 25 26 27 28 29 2. Трендови на финансиските пазари во РМ Значењето на финансиските пазари во домашната економија во последните години е на релативно стабилно ниво... 3% % од БДП Берза Репо-пазар...и тенденција на раст на улогата на девизниот пазар и секундарниот пазар со ХВ, за сметка на берзата и необезбедените депозити. Секундарен пазар со ХВ Меѓубанкарски девизен пазар Меѓубанкарски пазар на необезбедени депозити Берза 7% 6% 5% 2% 2% 1% Репо-пазар 4% 3% 2% 1% Меѓубанкар ски девизен пазар % 4% 1% 1% 6% 1% 5% Секундарен пазар со ХВ Меѓубанкар ски пазар на необезбеде ни депозити % 24 26 29

24 25 26 27 28 29 2.1 Девизен пазар На девизниот пазар, нагорен тренд на пазарната активност, што главно кореспондира со динамиката на надворешно-трговската размена во мил. евра 1. Банки-клиенти НБРМ-поддржувачи Меѓубанкарски пазар обем на надворешна размена (дс) 1. 9. 8. 8. 7. 6. 6. 5. 4. 4. 3. 2. 2. 1.

понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка понуда побарувачка 2.1 Девизен пазар во мил. евра 4. менувачи нерезиденти физички лица фирми 3.5 3. Понудата од клиентите во просек задоволува 85% од нивната побарувачка......така што банките во трансакциите со клиентите реализираат нето-продажба на девизи. -1 Нето продажба на банки на клиенти (мил. евра) Покриеност на побарувачка со понуда на девизи (во %, дс) 26 27 28 29 1, 9, 2.5 2. 1.5 1. 5-2 -3-4 -5-6 -7-8 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, -9 1, 26 27 28 29-1.,

2.1 Девизен пазар 5, 3, Годишен раст во % Извоз стоки и услуги Откуп на девизи од фирми 5, 3, Годишен раст во % Увоз стоки и услуги Продажба на девизи на фирми 1, 1, -1, 27 28 29-1, 27 28 29-3, -3, Понуда на девизи намалено учество на металната индустрија додека е интензивиран приливот на девизи од новите производствени капацитети и услужните дејности Побарувачка за девизи- главно водена од трговски фирми и енергетски дејности, што е одраз на структурата на увозната компонента во НТР 1 Останати дејности 1 Oстанати дејности 9 8 7 6 5 4 3 2 1 33 27 3 4 7 6 9 1 7 9 13 22 13 16 16 25 Енергетски дејности финансиско-услужни дејности Телекомуникации Градежна индустрија Нови производствени капацитети Текстилна индустрија Услужни дејности Метална индустрија Трговски дејности 9 8 7 6 5 4 3 2 1 28 31 5 2 12 4 18 16 35 3 25 Нови производствени капацитети Телекомуникации Mетална индустрија Услужни дејности Градежна индустрија Финансиско-услужни дејности Eнергетски дејности Tрговски дејности

27 28 29 29 2.1 Девизен пазар Во структурата на трансакциите со фирмите доминираат EUR и USD, што главно е одраз на застапеност на валутната структура во НТР......во трансакциите со физичките лица и преку менувачниците, расте уделот на CHF, USD и останатите валути, за сметка на учеството на EUR. во % 1 8 Промет со фирми 24,3 21,7 18,1 21,2 22,8 23, 22,9 21,6 21,4 1% 9% 8% Промет со физички лица и менувачници 6,6 7,3 6,7 7,6 7,1 8,4 9,3 1,8 14,8 14, 17,4 14,5 16,5 15,9 7% 6 6% 5% 56, 51,3 52, 43,9 42,6 38,2 3,4 4 74,2 77, 8,4 77,6 76,1 76, 75,8 76,9 77,1 4% 3% 2 2% 1% 26,5 26,7 27,2 31,1 35,7 36,8 44,4 %

26 27 28 29 26 27 28 29 26 27 28 29 2.1 Меѓубанкарски девизен пазар На меѓубанкарскиот девизен пазар, индикаторите упатуваат на зголемена активност во година......при што од валутен аспект, во бројот на трансакциите доминира EUR, а последните години пофреквентно се тргува и USD... во мил. евра 7 вкупен меѓуб. промет вкупен број на трансакции (дс) 1.4 1% 8% Валутна структура по број на трансакции 6% 6 1.2 4% 2% 5 1. % 4 3 2 1 8 6 4 2 останати USD EUR...додека доминантното учество на EUR во меѓубанкарскиот промет е уште посилно. 1% 8% 6% 4% Валутна структура на вкупен меѓубанкарски промет 2% % останати USD EUR

1.6 1.7 1.8 1.9 1.1 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.6 1.7 1.8 1.9 1.1 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 2.1 Меѓубанкарски девизен пазар 61,75 61,7 61,65 61,6 61,55 61,5 61,45 61,4 61,35 61,3 Меѓубанкарскиот девизен курс се движи главно во интервалот на интервентните курсеви на Народната банка......при што средниот курс на Народната банка е одраз на пазарните движења, особено со промената на методологијата во година. 61,8 61,7 61,6 61,5 61,4 61,3 61,2 61,1 61,25 61, Просечен курс на меѓубанкарски девизен пазар Куповен курс на банки-клиенти Продажен курс на банки-клиенти Просечен курс на меѓубанкарски девизен пазар Среден курс НБРМ

2.1 Меѓубанкарски девизен пазар - поддржувачи Во година проширена листата на банки поддржувачи на девизен пазар... мин. 5% учество во промет со клиенти Критериуми за избор мин. 5% учество во промет на меѓубанкарски пазар мин. 5% учество во девизни обврски на ниво на систем Секојдневни котации, за трансакции од,5 мил. евра Активности на поддржувачите максимален распон од,5 денари/евро помеѓу куповен и продажен курс

26 27 28 29 26 27 28 29 2.1 Меѓубанкарски девизен пазар - поддржувачи...коишто имаат зголемено значење во вкупниот меѓубанкарски промет 1% 9% 8% 7%...и тргуваат со поголем обем преку мал број на трансакции. 1.4 1.2 1. 25 2 6% 5% 4% 3% 2% 1% 8 6 4 2 15 1 5 % промет помеѓу поддржувачи промет поддржувачи и останати банки бр.трансакции поддржувачи и ост. банки бр.трансакции поддржувачи вк. бр. на трансакции на меѓубанкарски пазар број на интервенции на НБРМ (дс)

24 25 26 27 28 29 2.1 Меѓубанкарски девизен пазар - поддржувачи Нивната активна улога се согледува преку пораст на доминантното учество во понудата на девизи, со истовремено намалување на присутноста на страната на побарувачката......што придонесе за намалување на интервенциите од страна на Народната банка. Учество во понуда на девизи на меѓ.пазар 89 Учество во побарувачка на девизи на меѓ.пазар 54 во мил. евра 5 4 Интервенции на Народна банка 76 9 86 43 46 68 3 2 1 87 8-1 87 78-2 29 83 73 29-3 28 83 84 28-4 27 86 78 27 26 73 % 2% 4% 6% 8% 1% 74 % 2% 4% 6% 8% 1% 26 продажба на девизи на банки поддржувачи откуп на девизи од банки поддржувачи

24 25 26 27 28 29 26 27 28 29 2.2 Пазар на необезбедени депозити Релативно висока доверба помеѓу банките и намален ризик од рефинансирање, согледан преку тргувањето и на подолги рокови......што се одразува на намалена фреквентност на тргувањето... во мил. денари 7. преку ноќ до 7 дена до 1 месец во мил. денари Број на склучени трансакции 6. до 3 месеци вкупно 1.5 Број на денови на тргување (дс) 25 5. 1.2 2 4. 9 15 3. 2. 6 1 1. 3 5

24 25 26 27 28 29 Q3 1.12 1.13 1.14 1.15 24 25 26 27 28 29 2.2 Пазар на необезбедени депозити...и намален удел на меѓубанкарските побарувања во однос на активата на вкупниот банкарски систем, што се поврзува со нискиот коефициент кредити/депозити......при што динамиката на прометот е условена од ликвидносната позиција на банкарскиот систем. 25 во % Промет со необезбедени депозити/вкупна актива на банки во мил. денари 2. Вишок ликвидност во банкарски систем Промет на меѓубанкарски пазар на депозити 2 15 15. 1 5 1. 1,,9,8,7 Сооднос кредити/депозити 5.,6-5.,5 *вишокот ликвидност е пресметан врз основа на методологија на ЕЦБ и ги вклучува расположливите депозити кај НБРМ и вишокот ликвидни средства над ЗР.

27 28 29 2.2 Пазар на необезбедени депозити Тргувањето во целост се реализира преку електронска платформа......и заедно со котациите и податоците за каматната стапка на последните реализирани трансакции овозможува високо ниво на пазарна транспарентност. (во %) 1% 8% 6% 4% 2% % директно тргување тргување преку електронска платформа

28 29 28 29 2.2 Пазар на необезбедени депозити Кај побарувачката, 3 банки во просек формираат 69% од ликвидносните потреби што укажува на висока концентрација......а кај понудата движењата се поповолни, со оглед на релативно повисоката диверзификација по банки (топ 3 банки учествуваат со 38% во просек). ТОП 3 - побарувачка останати-побарувачка ТОП 3 - понуда останати-понуда 1% 1% 9% 9% 8% 8% 7% 7% 6% 6% 5% 5% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% % %

29 1.12 1.13 1.14 1.15 2.2 Референтни стапки на пазар на необезбедени депозити - MKDONIA MKDONIA е репрезентативна каматна стапка, со просечно учество од 65% во вкупниот промет преку ноќ...... одржувајќи се на долниот дел од коридорот на каматни стапки. во мил.денари 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. во % 1% 8% 6% 4% 2% во % 6, 5, 4, 3, 2, 1, %, Промет MKDONIA учество на промет MKDONIA во вк.промет (дс) МКДОНИА Kредит преку ноќ Депозит преку ноќ Благајнички записи

2.2 Референтни стапки на пазар на необезбедени депозити - SKIBOR Релативно голем број на референтни банки кои учествуваат во фиксингот на SKIBOR......при што бројот на банки кои го исполнуваат условот за пазарна активност е помал. SKIBOR каматните стапки базираат исклучиво на индикативни котации 11 референтни банки 2 основни критериуми за избор: - Учество од најмалку 5% во прометот, на страна на купување или продавање на депозити; - Класифицирана во група голема или средна банка големи банки средни банки мали банки Банка 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 учество од 5% во купување или продавање депозити голема или средна банка

2.2 Референтни стапки на пазар на необезбедени депозити - SKIBOR Продолжувањето на SKIBOR кривата овозможи откривање на каматните стапки за рочностите кои не се тргуваат фреквентно......во услови на зголемена референтна улога на котираните SKIBOR каматни стапки. (во %) 1, 8, 6, 4, 2,, преку ноќ SKIBOR крива на принос 1 недела 1 месец 3 месеци 6 месеци 9 месеци 12 месеци Dec.8 Dec.9 Dec.1 Dec.11 Dec.12 Dec.13 Dec.14 Dec.15 (во %) 9 8 7 6 5 4 3 2 1 27 28 29 МБКС преку ноќ СКИБОР преку ноќ (во %) 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 27 28 29 МБКС до 7 дена СКИБОР 7Д

25 26 27 28 29 216 24 25 26 27 28 29 216 2.3 Примарен пазар на државни хартии од вредност Пораст на состојбата на ДХВ, придружен со продолжување на рочноста на емисиите, така што...... 12-мес. и 5-год. ДХВ имаат доминантно учество, а останатите рочности се со скоро издедначена застапеност. во мил. денари 1. 3, 8. 2,5 6. 4. 2, 1,5 1, 15 г. 3 м. 8 6 6 м. 2.,5 4, 2 ДЗ ДО Прос.време до дост. на ДХВ (во години) (дс) 1 г. 12 м. во мил. денари 9. 75. 6. 5 г. 2 г. 45. 3. 15. 3 г. 25 216 1 м ДЗ 3 м ДЗ 6 м ДЗ 12 м ДЗ 2 год ДО 3 год ДО 5 год ДО 1 год ДО 15 год ДО

2.3 Примарен пазар на државни хартии од вредност Во сопственичката структура има намалување на застапеноста на банките, за сметка на институционалните инвеститори......коишто, за разлика од банките, имаат релативно повисоки преференции за долгорочните ДХВ. Рочна структура на ДХВ во сопственост на банки Рочна структура на ДХВ во сопственост на клиенти Банки 6 216 216 5 4 3 Пензиски фондови 2 Физички лица 1 Осигур. компании 29 29 28 28 Ост. правни лица Штедилни ци 27 26 27 26 25 25 25 216 % 2% 4% 6% 8% 1% ДЗ ДО % 2% 4% 6% 8% 1% ДЗ ДО

24 25 26 27 28 29 216 24 26 28 216 24 26 28 216 24 26 28 216 2.3 Примарен пазар на државни хартии од вредност Во валутната структура, доминираат емисиите на ДХВ во домашна валута,......а преференции за ХВ со валутна клаузула имаат инвеститорите кои вложуваат на подолгите рокови. во мил. денари 9. 8. 7. 6. 5. 4. 3. 2. 1. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % ДХВ со валутна клаузула ДХВ во домашна валута банки пензиски фондови осигурителни друштва ДХВ со валутна клаузула ДХВ во домашна валута

2.3 Примарен пазар на државни хартии од вредност Продолжување на кривата на приноси на ДХВ, којашто во изминатите неколку години бележеше надолно поместување во % 6, Приноси на ДХВ без клаузула 6, Приноси на ДХВ со клаузула 5, 5, 4, 4, 3, 3, 2, 2, 1, 1,, 3 м ДЗ 6 м ДЗ 12 м ДЗ 2 г. ДО 3 г.до 5 г. ДО 1 г. ДО 15 г. ДО, 3 м ДЗ дк 6 м ДЗ дк 12 м ДЗ дк 2 г. ДО дк 3 г. ДО дк 5 г. ДО дк 1 г. ДО дк 15 г. ДО дк

25 26 27 28 29 25 26 27 28 29 25 26 27 28 29 2.4 Секундарен пазар на хартии од вредност На секундарниот пазар, во последните години интензивирање на тргувањето со сите типови на ХВ, но сѐ уште ниска ликвидност. во мил. денари 7 6 5 4 државни обврзници државни записи благајнички записи коефициент на ликвидност (дс),45,4,35,3,25 Поголем интензитет на тргувањето помеѓу банките според обемот, а побројни се трансакциите помеѓу банките и клиентите. (во мил. денари) 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1. 5 Промет по сегменти 25 26 27 28 29 банка-банка банка-клиент клиент-клиент вкупно 3,2 12 Број на трансакции, по сегменти 2,15 1 8,1 6 1,5 4 2 банка-банка банка-клиент

1.15 2.15 3.15 4.15 5.15 6.15 7.15 8.15 9.15 1.15 11.15 12.15 1.16 2.4 Секундарен пазар на хартии од вредност Ограничувачки фактор за поликвиден секундарен пазар се ниската активност на банките во однос на секојдневните котации... 16 14 12 1 8 6 4 2 14 12 1 8 6 4 2...како и широкиот распон помеѓу куповните и продажните приноси. (во %) 2,6 2,2 1,8 1,4 1, од 1 недела до 1 месец од 1 до 3 месеци од 3 до 6 месеци од 6 до 12 месеци број на емисии на ДХВ број на емисии за кои имаа котации број на банки кои котираат (дс) продажен принос (ask) куповен принос (bid)

2.4 Секундарен пазар на хартии од вредност Тргувањето помеѓу банките се реализира преку електронска платформа, организирана од НБРМ, при што котациите на банките во реално време се објавуваат на јавната веб страна на НБРМ, обезбедувајќи транспарентен увид за сите пазарни учесници.

2.5 Репо пазар Постепен раст на тргувањето на репо сегментот......каде доминираат трансакциите до 7 дена. благајнички записи државни записи во мил. денари државни обврзници вкупно 1% 4. 3.771 9% 3.5 8% 3. 7% 2.5 6% 2. 5% 1.5 1.2 4% 3% 1. 2% 5 331 129 1% % преку ноќ до 7дена до месец дена

28 29 2.6 Берза Ниска трговска активност со сопственички ХВ на пазарот на капитал......и надолно движење на МБИ 1. во мил. денари 16. Берзански промет, по сегменти инд. поени 3. 129 14. 2.5 127 12. 1. 2. 125 123 8. 1.5 6. 4. 1. 121 119 2. 5 117 115 Акции Обврзници Блок трансакции МБИ 1 ОМБ д.с.

3. Регионален осврт на финансиските пазари

* * * 3. Примарен пазар на државни хартии од вредност-регионален осврт Кај земјите од регионот, во последните неколку години пораст на долгорочните емисии на ДХВ... во % од БДП 45 4 35 3 25 2 15 1 5...и потпирање на задолжувањето во домашна валута т.е релативно стабилно учество на емисиите на ДХВ со валутна компонента. во % 1 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Албанија Хрватска Србија Македонија Бугарија БиХ ДО ДЗ Хрватска Македонија Бугарија Србија Албанија БиХ странска валута/валутна клаузула домашна валута Во Хрватска, Бугарија и Србија емисиите со валутна компонента се емисии во евра или САД долари Извор: сопствени пресметки врз основа на податоци од соодветните министерства за финансии и ММФ

Институционалните инвеститори имаат значителен придонес кон развојот на регионалните пазари на ДХВ, a банките доминантни сопственици, со исклучок на Хрватска каде нерезидентите се најмногу присутни Банки Останати финансис ки инстит. Физички лица 16% 3. Примарен пазар на државни хартии од вредност-регионален осврт Албанија 13% 71% Банки Пензиски и осиг. компании Нерезиде нти Физички и правни лица Бугарија 3% 4% 25% 68% Банки Нерез идент и остан ато 4% Хрватска 2% 4% Банки Инстит. инвеститори останати Нерезиденти Физички и правни лица Македонија 37% 16% 46% во % 3 Застапеност на портфолио на ДХВ во вкупна актива на банкарски систем 25 2 15 1 5 Албанија Србија Македонија Хрватска Бугарија Бих Извор: сопствени пресметки врз основа на податоци од соодветните министерства за финансии

3. Пазар на необезбедени депозитирегионален осврт Кај земјите од регионот, со исклучок на Србија, надолен тренд на тргувањето со меѓубанкарски необезбедени депозити % во БДП 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Бугарија Србија Македонија Романија *За Србија податокот се однесува на промет од трансакции на коишто се применува кам. стапка BEONIA

Полска Бугарија Романија Унгарија Албанија Белорусија Србија Чешка Хрватска Македонија Молдавија,3,3,2,23,9,2,2,1 1,5,9 1, 1, 1,3 1,7 1,6 2,2 2,1 2,8 3,4 3. Секундарен пазар на државни хартии од вредност регионален осврт Ликвидноста на секундарниот пазар, во регионални рамки сѐ уште е на ниско ниво. 3,5 сооднос на промет/ издадени емисии 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, 28 Извор: ММФ

216 3. Берза-регионален осврт На пазарите на капитал во регионот, генерално надолен тренд на берзанските индекси во последните години, којшто е најинтензивен на домашниот пазар 15 14 Хрватска Романија Словенија Бугарија Србија Македонија =1 13 12 11 1 9 8 7 6

3. Берза-регионален осврт Значењето на берзата во домашната економија, изразено преку пазарната капитализација е најниско во регионот......како и ликвидноста на пазарот. % од БДП 45 4 Капитализација на пазар на акции 18 16 Коефициент на ликвидност на акции (сооднос промет/ пазарна капитализација на акции) 35 14 3 12 25 1 2 8 15 6 1 4 5 2 Србија Бугарија Македонија Хрватска Словенија Романија Србија Бугарија Македонија Хрватска Словенија Романија Извор: интернет страници на берзи и ЦБ, ММФ и сопствени пресметки.

Албанија Македонија Србија БиХ Хрватска Бугарија Романија 3. Пазар на корпоративни обврзницирегионален осврт За разлика од најголем дел од земјите во регионот, во Македонија целосно отсуствува пазарот на корпоративни обврзници 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Корпоративни обврзници Општински обврзници ДХВ Извор: http://em.cbonds.com/countries/

4. Заклучоци Девизниот пазар има значајна улога во финансиските пазари во РМ, преку активна вклученост на банките поддржувачи во прометот, врамнотежување на понудата и побарувачката и намалена улога на интервенциите на Народната банка Големо учество сѐ уште има пазарот на неколатерализирани депозити, што укажува на доверба меѓу банките, но и ниско користење на другите пазарни сегменти за финансирање на ликвидносните потреби Воведувањето на пазарните индекси СКИБОР и МКДОНИА одигра важна улога во следењето на пазарните движења и очекувањата, при што има потреба да се преиспита улогата и бројот на референтни банки Има голем потенцијал за развој на секундарниот пазар на ДХВ, преку поактивно ангажирање на банките со котации најмалку за последните емисии на ДХВ на различни рочности, но и преку стеснување на распонот помеѓу куповните и продажните приноси заради зголемување на ликвидноста на хартиите од вредност

5. Предизвици за натамошен развој Активен пристап за мобилизирање на ликвидни средства коишто се надвор од финансискиот сектор во функција на зголемување на штедењето на национално ниво Преземање активности за зголемување на степенот на финансиска вклученост (financial inclusion) на нефинансиските субјекти Унапредување на пазарната култура кај банките во односите со клиентите и активна советодавна улога за тргување на домашните финансиски пазари Промовирање на постојните финансиски инструменти и воспоставената пазарна инфраструктура за управување со пазарните ризици при работењето со клиентите Воведување на нови финансиски инструменти согласно со потребите на клиентите Зголемување на улогата и значењето на небанкарските финансиски институции и влез на нови видови пазарни учесници Континуирана едукација на кадарот во финансиските институции (CFA, ACI итн) и практична примена на знаењата во насока на унапредување на работењето