УНИВЕРЗИТЕТ,,СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ БИТОЛА ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ КИЧЕВО ДИСПЕРЗИРАНИ СТУДИИ БИТОЛА

УНИВЕРЗИТЕТ,,СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ БИТОЛА ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ КИЧЕВО ДИСПЕРЗИРАНИ СТУДИИ БИТОЛА Кандидат: Марио Драгоманоски ИМОТНИОТ ЛИСТ КАКО ЈАВНА ИСПРАВА И НЕГОВОТО ЗНАЧЕЊЕ ВО ПРАВНИОТ СИСТЕМ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА МАГИСТЕРСКИ ТРУД Ментор: Проф. д-р Јосиф Талевски

Комисија за одбрана на магистерскиот труд: МЕНТОР: Проф. д-р Јосиф Талевски Редовен професор на Правен факултет - Кичево Универзитет,,Св. Климент Охридски Битола ЧЛЕНОВИ НА КОМИСИЈА: Проф. д-р Редовен професор на Правен факултет - Кичево Универзитет,,Св. Климент Охридски Битола Проф. д-р Редовен професор на Правен факултет - Кичево Универзитет,,Св. Климент Охридски Битола НАУЧНА ОБЛАСТ: ДАТУМ НА ОДБРАНА: ДАТУМ НА ПРОМОЦИЈА: 2

ИЗЈАВА Од кандидатот Изјавувам дека при изработката на магистерскиот труд ги почитував позитивните законски прописи на Република Македонија од областа на заштитата на интелектуалната сопственост и не користев реченици или делови од трудови на други автори без да ги почитувам методолошките стандарди и соодветниот стил на цитирање. Изјавата ја давам под полна морална, материјална и кривична одговорност. Изјавил Марио Драгоманоски 3

Магистерски труд - Имотниот лист како јавна исправа и негово значење во Благодарност Изразувам голема благодарност до Prof. д-р Јосиф Талевски кој ми помогна при начинот на изработка на магистерскиот труд како и за безрезервната укажана пддршка во текот на моето студирање и дипломирање Голема благодарност до моето семејство и моите најблиски за поддршката во текот на моето студирање и дипломирање Со почит 4

Апастакт Сопственост односно посед е било каков физички или нематеријален ентитет што во суштина е во сопствeност на личност или одредена група на луѓе односно поединци или правно лице како корпорација. Регулирањето на сопствеоста е процес кој законски е одржлив само преку поседување на Имотен лист како осовен и регуларен правен документ со кој во суштина се потврдува правото на сопственост односно сопственоста. Во зависност од природата на поседот карактеристично и доста битно е да се каже дека сопственикот на поседот има право да го троши, продава, изнајмува, става под хипотека, трансферира, заменува или уништува. Правото на сопственост на недвижностите е загарантирано со Уставот на Република Македонија, како основно право на секој граѓан. Правото на сопственост на недвижности во суштина како и стварните права поврзани со недвижностите се права од првостепено значење, како за носителот на овие права така и за пошироката општествена заедница. Преку имотниот лист како јавна исправа се докажува правото на сопственост на едно физичко или правно лице за она што тоа го поседува. Клучни зборови: Право на сопственост, сопственик, имотен лист, правен систем, Агенција за катастар на недвижности во Република Македонија; 5

Abstract 6

Содржина: 1. ВОВЕД... 2. ПРЕГЛЕД НА ЛИТЕРАТУРА... 2.1. Поим и историска рамка на правото на сопственост... 2.1.1. Сопственост и труд како поим... 2.1.2. Сопственоста и имот... 2.2. Поим и дефинирање на сопственост... 2.3. Историска рамка на правото на сопственост... 2.3.1. Правото на сопственост во римското право... 2.3.2. Правото на сопственост во феудализмот... 2.3.3. Право на сопственост за време на буржоаското општество... 2.3.4. Правото на сопственост во социјализмот... 2.4. Правниот режим на правото на сопственост во Република Македонија... 2.4.1. Право на сопственост во Социјалистичка Федеративна Република Југославија... 2.5. Правото на сопственост како суштинска вредност во уставниот поредок на Република Македонија 2.6. Потреба од законско уредување на сопственоста во Република Македонија... 2.7. Правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права... 2.8. Стекнување на правото на сопственост... 2.9. Надлежности и ингеренции на Агенцијата за катастар на недвижности... 2.9.1. Агенција за катастар на недвижности... 2.9.2. Цели и задачи на Агенцијата за катастар на недвижности... 2.9.3. Органи и надлежности на Агенцијата за катастар на недвижности... 2.10. Правна рамка при запишување на права на недвижностите... 2.11. Закон за катастар на недвижности... 3. ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО... 4. МАТЕРИЈАЛИ И МЕТОДИ НА РАБОТА.. 4.1. Материјали на работа 7

4.2. Методи на работа 5. РЕЗУЛТАТИ И ДИСКУСИЈА 6. ЗАКЛУЧОЦИ 7. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА 8. ПРИЛОЗИ 8

1. ВОВЕД Да се проучува или пак да се истражува граѓанско-правниот институт на сопственоста односно правото на сопственост на секој граѓанин во едно современо и демократско опшество, со посебен акцент и осврт на неговата заштита е посебен предизвик и кон истиот е потребен сериозен пристап. Правото на Сопственост е загарантирано со Уставот на Република Македонија, како основно право на секој граѓанин. Правото на сопственост во суштина се докажува со Имотен Лист како правен и валиден документ кој ја гаратира сопствеоста на еднно лице односно на еде граѓанин. Правото на сопственост на недвижности, како и стварните права тесно поврзани со недвижностите се права од првостепено значење, како за носителот на тие права така и за целокупната опшествена заеднца. Законот за катастар на недвижности предвидува работи во однос на одлучувањето и одржувањето на катастарот на недвижности се работи од јавен интерес, според членот 142 и начелото на задолжително запишување на правото на сопстевност како и на другите стварни права во катастарот (како надлежна институција) на недвижности, доколку пак предбележувањето, како и прибележувањето на основните факти од влијаниа на недвижностите, тоа е предвидено со овој или со посебен закон кој важи во Република Македонија. Сопственоста во суштина представува односно е клучна, најзначајна основна категорија на граѓанското односно на (имотното) право, па така и на стварното право во целост. Меѓутоа карактеристично е да се каже дека сопственоста во суштина е и основната општестве па така и економска категорија во секое современо и демократско општество. Со самиот факт дека сопственоста во суштина представува и значи групно или пак поединечно присвојување на одредени средства за производство но и за потрошувачка, неопходни за нормален или современ човечки живот воопшто, таа го означува, прецизира и односот помеѓу луѓето како личности во однос спрема тие клучни ствари, уште познат и како основен производствен однос во процесот на докажување на сопственоста. Секоја општественоа но и секоја економска формација има свои карактеристични сопственички значајни облици или поточно кажано свој основен сопственички дијапазон или облик што истата ја детерминира односно карактеризира во 9

целост. Затоа и се вели дека, каков ќе биде сопственичкиот облик, такви ќе се и основните продукциони односи. Секоја опшествена промена на прв поглед и во прв ред се изразува со промената на владејачките структурни но сопственички односи. Така на пример феудалната соственост е заменета со робовладетелска, буржоаска, феудална, додека пак социјалистичко-буржоаската сопственост, за повторно таканаречената капиталистичка сопственост е заменета со социјалистичка сопственост, по периодот на распаѓањето на социјалитичкиот блок односно лагер, со транзиционите промени кои го зафатија современото опшество во тој период. Апликативниот карактер како и основната цел и мотив на магистерскиот труд има за цел и задача да даде попрецизна како и појасна слика за тоа што представува сопственоста и правото на сопственост, стекнувањето со документот Имотен лист од катастарот на недвижности за докажување на правото на сопственост, и запишувањето на правото на недвижностите во катастарот на недвижности во правните рамки на самите закони во Република Македонија. 10

2. ПРЕГЛЕД НА ЛИТЕРАТУРА 2.1. Поим и историска рамка на правото на сопственост За задоволување на своите потреби човек присвојува природни добра, било земајќи ги непосредно од неа (екстративна индустрија, 1 лов, риболов 2 ), било со преработка на материи што се наоѓаат во самата природа. Гледано од тој агол, секое производство во суштина представува и присвојување на природата или на делови од природата. Човекот како индивидуа никогаш не произведувал и не живеел сам, него само како член на една определена заедница. Во овој поглед е позната Марксовата мисла дека,,секое производство е присвојување на природата од страна на одделните лица во рамките на некој утврден општествен облик и со негово посредство (од Капиталот, Вовед во критиката на политичката економија). Често пати се поставува прашањето, дали секое присвојување на сите или на одредени ствари значи сопственост за лицето кое го врши тоа присвојување,односно, дали тоа представува сопственичко присвојување. Во современата наука преовладува начинот на сфаќањето дека во суштина секое присвојување и не е сопственичко присвојување, што значи дека и не представува сопственост. За сопственост може да се говори само во тој случај кога субјектот ја присвојува или ја превзема стварта во комплет или во целост, односно кога од присвојувањето сосема се изземаат или пак исклучуваат другите физички лица но и правни лица. Ограниченото или пак делумното присвојување не е сопственичко присвојување. Така, закупецот или пак друг ограничен присвојувач на туѓ имот или туѓа ствар не се сопственици на истата таа ствар. Исто така специфичен е и самиот факт кога говориме за присвојувањето кое по содржина се одразува или изразува на два клучни начина и тоа: исклучиво како користење или пак располагање со стварта или како едно од нив. Позначаен израз на присвојувањето како појава е и користењето на стварта, односно остварување на нејзините физички својства поради задоволување на сопствените производни но и потрошни потреби на лицето кое го вршиприсвојувањето. Гледано од економска гледна точка користењето 1 Вадење, црпење, издвојување на добра од природата и нивна преработка. 2 Вадење, црпење, издвојување на добра од природата и нивна преработка 11

представува изразување и остварување на употребната вредност на стварта која што се присвојува. Располагањето на прв план представува пренесување на стварите врз други физички или прави лица или пак други субјекти со цел добивање парична вредност како надоместок за актот на тоа пренесување. Располагањето доведува до одредена појдовна точка на низа економски но и на низа правни прекин на субјектот со таа ствар. 2.1.1. Сопственост и труд како поим Во суштинска смисла на зборот сопственост, сопственоста како и трудот се неразделно сврзани помеѓу себе. Сопственоста не може да настане без претходно постигнат одреден труд. Со постигнатиот труд, трудот како одредена активност деловите од природата се приспособуваат за нивно користење од страна на човекот како физичко лице односно како индивидуа. Со трудот сопственоста во суштина континуирано и постојано се обновува, при тоа служејќи како основа за ново адекватно производство. 3 Неизбежно е да се каже дека постои можност сопственоста да се оддели од трудот, односно, еден да произведува, додека пак друг да присвојува. Во суштина, сите историски облици на поимот сопственост (до појавата социјализмот, барем теоретски или пак декларативно) значат одцепување на сопственоста од трудот. Поради тоа тие облици на сопственост имаат експлицитен карактер. 2.1.2. Сопственоста и имот Поимот сопственост како и поимот имот треба да се разликуваат и одделно да се толкуваат. Во економска смисла на зборот и гледано од економска гледна точка присвојувањето во суштина се врши и спроведува не само преку сопственоста како право, него и од аспект на други правни односи, какви што во суштина се побарувањата, различните авторски права, правата од индустриска сопственост и т.н. Сопственоста представува само непосредно превземање односно присвојување на одредена ствар. Но 3 Секој труд од една страна е потрошок на човечката работна сила во физиолошка смисла и во ова својство на еднаков човечки или апстрактен човечки труд ја создава вредноста на стоката. Од друга страна, секој труд е потрошок на човечка работна сила во посебна целесообразна форма, а во ова својство на конкретен полезен труд тој произведува употребни вредности. Карл Маркс, Капитал, Мисла, Скопје, стр.53. 12

треба да потенцираме дека тоа е само до некаде е издржливо и точно, затоа што стварите непосредно можат да се присвојуваат (гледано од економска точка и екоомски карактер) и низ други правни норми и правни облици, како што е закупот. Меѓутоа карактеристично е да кажеме дека имотот во суштина опфаќа и други права освен право на сопственост врз ствари. Поради тоа грешен е правецот и е погрешно сопственоста како поим во правото да се идентификува и дефинира со имотот. Целиот имот не може да биде предмет на правото на сопственост, зашто дел од имотот се однесува на побарувања и други права што немаат стварен карактет. Исто така се мешаат поимите имот, како збир на права и обврски, имотна маса, како збир предмети врз кои постојат права. Според Спаиќ, В., погрешно е фактот каде сопственоста се идентификува со имотот. Сопственоста во суштина е потесен поим од имототот и истото влегува во него. 4 2.2. Поим и дефинираже на сопственост Сопственоста во суштина представува основен институт на имотното како и на стварното право но представува и општиот дел на граѓанското право. 5 По дефиниција, сопственоста го одредува и го дефинира односот помеѓу луѓето наспрема односот со сите средства за производство и за потрошувачка, познат уште како основен производствен однос. 6 Сопственоста исто така како како посебен дел од правото на сопственост е тесно поврзана со појавата на државата и правото или првите облици на државата и на правото. Како правна категорија сопственоста дава исклучително право на поседување но и на располагање со материјални добра. Притоа карактеристично е да се каже дека во однос на располагање и поседувањето со правата треба да се направи разлика помеѓу правото на сопственост како и другите права (облигаторните, личните, сопствените и.т.н.). 7 4 Имотно (граѓанско право), втор дел Стварно право, Д-р Асен Групче, Култира, Скопје, 1985, стр. 33-48. 5 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 година, стр.6. 6 Живковска Родна, Општ дел на граѓанското право, Воведни теми, Скопје, 2006 година, стр.4. 7 Рушков Тодор, Политичка економија, Култура, Скопје, 1974 година, стр. 23-24 13

Изразот односно самиот поим на сопственост како посебе граѓанско правен термин и правец има 2 (две) основни значања како и и карактеристики и тоа: како прво, со сопственоста се означува и прецизира сопственоста како стварно-правен однос и како второ, сопственоста како поим но и како граѓанско субјективно право. 8 Карактеристично е да се каже дека самиот израз но и поимот на сопственост има уште едно клучно значење, а тоа значење е дека со него се прецизира но и означува сопственоста како посебна економска категорија, како економско-опшествена основа чија правна надградба претставуваат сопственоста како посебен стварно правен однос како и правото на сопственост. 9 Сопственоста како економска категорија претставува единствена и нераскинлива целина со самото производство. Тоа доаѓа оттаму што секое производство е присвојување на предметите на природата од страна на поединците во рамките на дадено општество и со посредство на тоа општество. Не може да се замисли било кое човеково општество без сопственоста како економско-опшествена категорија категорија. Според Маркс, К., секое производство е присвојуање на природата од странана поединецот во рамките на некоја современа општествена форма. Маркс, К., овде ја потецира и бара суштината на сопственоста како поим, како општествено економски однос. Сепак карактеристично е да се апомее и да потецираме дека во суштина треба да се направи разлика помеѓу сопственоста во економска гледна точкаи сопствеоста гледано од аспект на правна смисла. Гледано од аспект на општествено економски однос поимот на сопственост односно сопственоста е општа и клучна карактеристика во процесот на присвојуањето на материјалните добра од страна на човекот или одредено физичко лице, додека од друга гледна точка сопственоста како општествено правен однос представува и седвиѓи во правец на тоа каде право на располагање со материјалните добра, со различен степен на ограничување ја детерминираат и дефинираат сопственоста од друг агол. 8 Правото на сопственост како субјективно право претставува збир на овластувања кои објективното право му ги признава на титуларот на сопственоста. 9 Димитар Поп-Димитров, Стварно право, Правен факултет Скопје, 1966 година. 14

Гледано од аспект на развиеноста на одредено современо демократско општество и сопственоста како посебна економска категорија може да се појавува во понеразвиена или пак во поразвиена форма или пак облик, во единствена форма но и во повеќе форми и т.н.. Сопственоста исто така може да се дефинира и како социолошка категорија. Според одредено социолошко детерминирање, дефиирање и толкување сопственоста во суштина претставува одреден монопол над,,стварите односно посед и поседување над стварите, над материјалните како и духовните добра. Од социолошки аспект, присвојувањето на одредени ствари значи лишување на другите да дојдат во посед на одредени добра. Сопственоста исто така е и општествен однос на несоодветни како и нееднакви можности на поединечното така и на групното но и на општественото поседување, користење или пак располагање со природата и општествените добра. 10 Сопственоста како поим но и како стварно правен однос представува еден од основните но и клучни видови на граѓанските но и на граѓанско-правните односи. Тоа е посебен однос меѓу два субјекти односно две страни од кои едната страна односно страната на носителот на сопственоста како граѓанско субјективно право се сочинува од прецизно и точно одреден број на субјекти во граѓанското право, додека пак од друга страна ја сочинуват неодреден или непознат број на субјекти во граѓанското право. Исто така карактеристично е да се каже дека како посебен правен однос но и како поим сопственоста постои само во класното општество, во кое опшество во суштина постојат државата како и правото. Во основа сопственоста постои во тоа класно општество во кое опшество во голема мера доминираат стоково-паричните односи и во кое опшество постои граѓанското право како регулатор на тие односи. Како стварно-правен однос, сопственоста може да биде доста,,попроста односно правно кажано доста поедноставна или пак посложена, да се појавува во една едноставна и единствена форма или пак во повеќе форми, кое нешто зависи од степенот на развиеност 10 Gvoic Ljubivoj, Rakas Smilja, Sociologija, Megatrend univerzitet, Beograd, 2009, str. 18-19. 15

на соодветната сопственост како економска категорија или пак од степенот на развиток на објективното граѓанскоправо на дадена држава. Карактеристично е да се каже дека сопственоста како поим и како граѓанско субјективно право, односно правото на сопственост, во суштина претставува посебен дел од содржината на сопственоста како стварно-правен однос, кој делсе состои од посебни овластувања но и од посебен вид претенција. Од друга страна но и од друга гледна точка приватната сопственост како дел од сопственоста се развила паралелно и правопропорционално со настанокот и развитокот на стоковото производство уште во периодот на робовладетелското општество. Правото на сопственост во голема мера представува извесен креатор односно извесна креација на општествено-економските односи во едно современо демократско опшество. Несомнено, треба да се потенцира дека општествено-економските односи во голема мера влијаат и врз самата креирација и образување на основните правни институти што како пример е и сопственоста како и правото на сопственост. Во врска со ова општественото уредување треба да се напомене и битен е фактот каде во голема мера има влијание тоа што сопственоста може да биде и ограничена во одредени правци. Карактеристично е да кажеме дека правото на сопственоста во голема мера треба да се одвојува и разликува од поимот,,имот во граѓанското право (universitas juris). Имотот по дефиниција претставува правна целина којсоставен дел може, но не мора да биде и правото на сопственост. 16

2.3. Историска рамка на правото на сопственост 2.3.1. Правото на сопственост во римското право Уште во периодот на римското робовладетелско општество сопственоста како поим но и како правна каегорија се појавила со настанувањето на римската робовладетелска држава. Карактеристично за овој период е да се каже дека стоковното производство во целост се одвивало во латуфундиите (крупни т.е. големи земјоделски поседи), големите и капитални работилници (кои биле застапени и доста карактеристични во тој период), на малите поседи на земја како и малите поседи на земјоделско земјиште, на слободните селани но и во малите занаетчиски работилници на слободните занаетчии и мајстори како и занаетчииво воопшто тој период и во тие години. Робовладетелската но и работната приватна сопственост како поим но и гледано како економска категорија, претставува економска основа која имала иста правна надградба уште со почетокот на робовладетелскиот период. Како клучен елемент на таа надградба настанува и се појавува приватната сопственост. Сопственоста во првобитното и класичното римско право била дефинирана како право кое на неговиот носител му давала потполна односно целосна власт врз стварите составена од (3) три овластувања и тоа следните овласувања: 11 1) правото на располагање; 2) правото на употребување и употреба; 3) правото на плодокористење (користење на,,добивката) ; 12 Правиците уште за време на стариот Рим правото на сопственост и правото на сопственоста го гледале од агол и од аспект на остварување на право на своја лична сопственост и свој личен интерес но и го дефинирале како потполна власт на стварите. Kако потполно владеење и целосна власт, приватното право на сопственост се 11 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год., 12 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год., 17

карактеризирал со:апсолутност, едаквост, остварливост, исклучивост, неделивост како и еластичност. На овој доста акрактеристичен начин сопственоста се дефинирала и се карактеризирала но и вбројувала три (3) основни о и клучни вида на овласувања и тоа следо набројаните: 1) право на стварта првилно да се владее и поседува 2) право истата да се правило и рационално да се искористува како и 3) Како право со неа да располага слободно односно по своја воља. Претходно наведените три (3) овластувања на сопствениците биле достаобемни, односно тие можеле стварта да ја употребуваат и користат според своите посакувања, желбино и лични и сопствени потреби. Сепак треба да напоменеме и да потенцираме дека власта врз стварта не им била целосна односно апсолутна, односно постоеле низа на извесни ограничувања во таа власт кои биле обликувани во институтот за забрана за злоупотреба на правото на сопственоста. Во суштина правото на сопственост како стварно правен однос представвуа однос односно клучна алка помеѓу субјектите во правото во врска со објектите во правото. Меѓутоа, ваквото сфаќање за општиот и значајниоѕ поим на правото на сопственост е претесен и премал и тоа се однесува само за правото на приватната сопственост. 13 Во Законот за 12 таблици биле пропишани ограничувања на приватните сопственици со цел отстранување на судирите меѓу ситните земјишни поседници при уживањето и обработувањето на малите селскостопански добра. 14 Постоеле повеќе облици и видови на приватна сопственост во римското право. Како облици и критериум за поделбата на приватната сопственост послужувале својствата 13 Пухан Иво и Поленак Аќимовска Мирјана, Универзитет Кирил и Методиј, Римско право - Скопје, 2001 година 14 Пухан Иво и Поленак Аќимовска Мирјана, Универзитет Кирил и Методиј, Римско право - Скопје, 2001 година 18

на носителот на обврската, методите како и начините за придобивање и здобивање на сопственоста или пак местото од каде што се наоѓал предметот на самата сопственост. 15 Според носителот на сопственоста се правела разлика помеѓу римска и перегринска сопственост. Римската сопственост била утврдена со ius civile додека перегринската со автономните правни поредоци на државите, бидејќи оваа сопственост ја уживале лицата во римската држава кои немале status civitatis. Според самиот начин за придобивање и здобивање со сопственоста римската приватна сопственост била поделена на две групи и тоа: квиритска и бонитарна сопственост. Според самото место од каде се наоѓал предметот таа се делела на провинциска сопственост и сопственост врз италијанските земјишта. Заштитата на правото на сопственоста се остварувала по пат на тужби. Римското право е изградено казуистички како систем на тужби, а не како систем на субјективни права. Ова значи дека заштита на правото на сопственост постоела само доколку постоела индивидуално одредена тужба за заштита на определен вид на сопственост. Во спротивно доколку за заштита на конкретното право на сопственоста не постоела тужба заштитата се остварувала преку други алтернативни методи за заштита на правото на сопственост, кои се основата на денешното арбитражно право. 2.3.2 Правото на сопственост во феудализмот Во феудалното општество не се прават поголеми напори за одредување на правото на сопственост. Исто така карактеристично е да се каже за фактот дека во време на феудалното општество кралот како владетел имал целосна ингиреција односно бил целосен сопственик на целокупниот имот со кој располагал на целата своја територија и истито можел во секое време да им ја даде единствено и само во облик на користење на вазалите односно на еговите поттчинети. 16 Поради овој факт и од самото ова, ваквата 15 Пухан Иво и Поленак Аќимовска Мирјана, Универзитет Кирил и Методиј, Римско право - Скопје, 2001 година 16 http://hr.wikipedia.org/wiki/feudalizam 19

примитивна состојба предизвикувала и низа последици на сопственичкиот систем во средниот век од новата ера. 17 Феудалната сопственост се сфаќала како право на поделена сопственост, чии основни делови се: врховната сопственост (dominium eminens), која му припаѓа на владетелот, директна сопственост (dominium directum) која им припаѓа на феудалците и користовната сопственост (dominium utule) која им припаѓа на зависните селани. 18 За време на феудалното општество како опшествено уредување пред се доминирало независното или натуралното стопанство каде што доминирало и земјоделското производство како доста значајна гранка на опшеството, додека земјата била основно и единствео средство на тоа земјоделско производство. За време на феудализмот како опшествено уредување постоела феудална односно поделена сопственост. Во феудалното општество земјата едновремено ја присвојувале и владетелот и феудалецот и зависниот селанец. Владетелот бил носител на врховната сопственост, феудалецот на директната сопственост, а користовната сопственост му припаѓала на зависниот селанец. Политички зависните селани во тоа време, пред се биле независни од феудалците и истите тие произведувале на своето стопанство кое го поседувале скоро сè што им било потребно не само за нив и за нивните семејства, туку и за феудалците како владетели во тоа време. 2.3.3.Право на сопственост за време на буржоаското општество Буржоаските законици на за време на 19 век 19 ја во целост ја прифатиле римската тројна квалификација како и сврстување на стварните права на сопственоста, службеноста како и залогот. 20 За време на буржуаското општество, дефиирањето како и поимот на правото на сопственост бил толкуван како целосна и потполна власт над стварите, како право стварта со крајна цел да се владее врз луѓето со цел да се има посед 17 Cenkic Juraj, Zakon o rastavi crkve I drzavi u Francusko I kanonsko pravo, p. 275 18 Cenkic Juraj, Zakon o rastavi crkve I drzavi u Francusko I kanonsko pravo, p. 275 19 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год 20 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год 20

врз имотот, и таа да се искористува но и со неа слободно да се раководи како и целосно да се располага. Ваквиот начин на перцепција, толкување и сфаќање на поимот,,правото на сопственоста е прифатено и користено е и денес во современото демократско опшество. Во капиталистичкото општество стоковото производство е доминантно и се одвива во капиталистичкото претпријатие (капиталистичко стоковно производство), на ситниот земјоделски посед односо поседување на земјодеслко земјиште и во занаетчиската работилница (како ситно стоковно поседување и стоковно производство). 21 Во капиталистичкото претпријатие непосредни производители се наемните работници, кои иако слободни сепак се без средства и поради тоа се принудени да ја продаваат својата работна сила која и самата станува стока. 22 Процесот на концентрација и централизација на капиталот доведува до појава на акционерските друштва како правни лица кои започнуваат да вршат непосредно присвојување на средствата за производството и производите на трудот на наемните работници. Исто така карактеристично е да се потецира дека во државниот капитализам какои и самата држава подоцна започнува да присвојува акции и соодветна дивиденда. 23 2.3.4. Правото на сопственост во социјализмот Една од најбитните и најзначајните задачи за време на познатите социјалистички револуции е претворањето на приватната сопственост над оние средства за производството во опшествените добра односно во општествена сопственост. 24 Познатите револуционерни сили по присилен односно насилен пат ги отуѓувале односно одземале средствата за производството на лицата без право на компензација или со делумна компензација односно замена од приватната сопственост и ги пренасочувале односно претворале најпрво во целосна државна сопственост притоа имајќи во предвид дека и 21 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год 22 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год 23 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 год 24 Стојановски Јован, Политичка економија, Просветно дело Скопје, Скопје, 1976 год, 21

државната власт претставува одредена форма на диктатура на пролетаријатот и диктатура врз народот. 25 Во граѓанско-правната наука на социјалистичките држави исто така се правени напори за одредување на општиот поим на правото на сопственост. Притоа, може да се забележат разлики во дефинирањето на поимот сопственост во СССР и социјалистичка Југославија. Во бившиот СССР постоеле две клучни гледишта како и доста битни сфаќања за определување на поимот на правото на сопственоста при што како општо прифатливо е земено и селектирано сфаќањето на Венедиктов, според кој во суштина самиот начин на правото на сопственост во глобала е право на сопственикот да во целост да ги искористува зададените средства за производство и другите производи на човечкиот труд со своја власт како и во свој целосен интерес, тоа да го прави во склад на дадени и овозможени во целсот владеечки класни односи. Во поранешна Југославија постоела доста важна и клучна перцепција и постоело сфаќање дека правото на сопственост во суштина представува и е и право на одреден поглолем збир на правни законски норми со норми било регулирано присвојувањето на економските добра во опшеството и кое сфаќање во основа било нормативистичко. Понатаму, присутно е и перцепцијата и сфаќањето за правото на сопственост како правно нормирано завземање односно присвојување на предметите на природата од страна на одредени поединци во рамките на дадено современо општество и со посредство на тоа современо општество. Законот за основните сопственосно правни односи 26, правото на сопственост го дефинира како право на сопственикот својата ствар да ја држи, со неа да се користи и да располага во границите определени со закон членот три (3). 27 Според мислењето и толкувањето на многу правици како и на македонските граѓанско-правни теоретичари, сопственоста прецизно треба да се дефинира како право на 25 Стојановски Јован, Политичка економија, Просветно дело Скопје, Скопје, 1976 год, 26 Законот за основните сопственосно правни односи е објавен во Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година. 27 (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) 22

користење и располагање со одредена ствар. За да може да се овозможи но и оствари користењето, управувањето како и располагањето, а особено правото, стварта во суштина треба да биде во владение, односно во рацете на носителот на правото на сопственост. Одовде произлегува и фактот дека правото на сопственост представува и законски дадена општествена моќ на титуларот. 28 (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) 2.4. Правниот режим на правото на сопственост во Република Македонија Југославија 2.4.1 Право на сопственост во Социјалистичка Федеративна Република Современото граѓанско право како и современото граѓанско материјално право својата база односно основа ја има во правец граѓанските кодекси уште од од 18 век. Граѓанското право а од таму и стварното право во потесна смисла на правото на сопственост, како негов клучен и составен дел, во кој се детерминира и целосно регулира правото на сопственоста е креација на самата општествена организација на државата. 29 Од таа страна гледајќи на фактот каде што општествено-економските односи имаат моќно и силно влијаат врз правото, истите тие имаат и доста силно огромно влијание и врз првичните и базичните стварно-правни институти, каков што е и правото на сопственоста. 30 Во Кралството на Србите Хрватите и Словенците уште во 1934 година бил донесен Граѓанскиот законик кој ги гарнтирал но и регулирал основните граѓанско правни институти, а истиот бил втемелен и изграден на трипартитната институционална систематика: лицата, стварите како и тужбите. Карактеристичен и бите е фактот дека уште од овој период и од овие години во рамките на законот за имотното право започна да се регулира и правото на сопственост и на поседување. Овој зачаен и диамичен тренд продолжи и за време на социјализамот како опшествено уредување бидејќи правото на 28 Mitrovic, Milovan Svoina kao drustvena moc, Filozofski fakultet, Novi Sad, 2014 29 (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) 30 Spajic V, Osnovi graganskog prava, Sarajevo, 1961. 23

сопственоста во поранешна Југославија било регулирано во самите рамките на имотото право како една од суштинските и најзачајните гранки во системот на правото. 31 Под дефиницијата и поимот,,имотно право се подразбираше систем на норми за уредување на одредени општествени односи меѓу луѓето, таканареченото објективно имотно право. 32 Граѓанските права пак ги подразбираа различните права кои основниот закон на една земја (уставот) им ги признава на граѓаните и кои ја прецизираат но и во целсот одредуваат нивната општа како и нивната правна но и друга општествена положба. Загарантираните Граѓански права меѓу кои и правото на сопственост во овој диамичен период беа уредени во Глава III во Уставот Социјалистичка Федеративна Република Југославија од почетокот на 1974 година каде беа предвидени низа слободи, права и должности на човекот и граѓанинот. (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) Како основни, најкарактеристични односно најважни имотно-правни институти се сметаат дека се сопственоста, договорот за сопственост како и тестаментот но и материјалната одговорност (одговорноста за штета која настанала). Самиот систем на тогашното владеење во поглед имотно право се втемелувал засновувал врз пандектниот принцип според кој принци граѓанското одосно (имотното) право е составено од низа на клучнин делови и тоа :општиот дел, од стварното, облигационото, семејното како и наследното право. 33 Стварното правоисто така во тој период ја регулираше и сопственоста и другите права врз поседувањето на стварите. Со самиот факт на тоа дека сопственоста представува и групно или пак поединечно присвојување на средствата со цел производство како и за потрошувачка, неопходни за нормален човечкиот живот, сопственоста го прецизира и означува односот меѓу луѓето во однос наспрема тие средства, познат уште како основен производствен однос кој производствен однос се средствата што тој ги присвојуваат и резултатите на трудот што се добиваат со помош на тие средства. 34 31 Stojanovic, D, Uvod u gragansko pravo, Savremena administracija, Beograd, 32 Stojanovic, D, Uvod u gragansko pravo, Savremena administracija, Beograd, 33 Имотно (граѓанско) право втор дел Стварно право, д-р Асен Групче, Култура 1983,Скопје 34 Имотно (граѓанско) право втор дел Стварно право, д-р Асен Групче, Култура 1983,Скопје 24

Правото на сопственост во овој уставен поредок ја подразбираше индивидуалната сопственост на одделни лица или групи лица (брачните двојки односно брачните другари, сосопствениците), како и сопственоста на одредени правни лица што немаат карактер на општествено-правни лица или пак кои лица се вид на преодна форма помеѓу граѓанскоправните и општествено-правните лица. Во овој систем основното ограничување на индивидуалната сопственоста се однесуваше на големината на средствата што можат да бидат во сопственост на физичките лица. Основно начело е големите средства да не можат да бидат во индивидална сопственост и затоа социјалистичкото општество и право не ја дозволуваат таа крупна сопственост, што всушност, мора да се изрази како буржуаска, капиталистичка сопственост. Во социјалистичкиот поредок единствено имаше место за ситната сопственост која не мора да биде експлоататорска и во својата основа се базира врз личниот труд со сопствени средства. Во овој поглед Уставот на СФРЈ (член 78 ст.1) го гарантира правото на сопственост врз предметите што служат за лична потрошувачка или задоволување на нивните културни и други лични потреби. (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) Постоеја два начини на стекнување на општествената сопственост, а со тоа и на правото на сопственост и тоа:оригенерен и дериватен начин. Оригинерниот начин на стекнување на правото на сопственост значи стекнување кое доколку се однесува на ствари што порано му припаѓање на друг субјект не зависи од волјата на тој претходникот, туку од волјата на прибавувачот на правото, односно на овластениот орган на власта кој одлучува за преносот на правото, а пак дериватното стекнување е резултат на волјата на претходниот,се изведува од неа. За овој систем битно е да споменеме дека за имотото право беа сврзани иопшткорисните мерки врз основа на кои приватната сопственост поминуваше во општествена со цел ограничување на приватната сопственост. Во овој контекс ќе ја споменеме национализацијата која е вид на поопштествување на ствари и на други вредности во индивидуална сопственост од класни, општествено-економски причини и нејзина основан цел е укинување, односно ограничување на приватната сопственост. 25

Исто така, како општокорисна мерка треба да се спомене и експропријацијата во која одземањето се врши главно поради изградба на разни градежни објекти на местото каде се наоѓаат одземените ствари односно недвижности. 35 Понатаму доста важно е да ги потецираме и напоменеме и арондацијата, комасацијата како и конфискацијата и реквизицијата но и оригинерни начини на стекнување на општествена сопственост, односно имотни мерки со кои се вршеше одземање на одредени ствари и права со цел рестрикција на приватната сопственост на сметка на општествената. Овие имотно правни мерки се еден од позатите начини за престанок на правото на сопственост и поседување, гледано од аспект што со нив стварта преминува во општествена сопственост. Покрај нив постојат и низа други начини на престанување односно прекинување на правото на сопственост како што е и поопштествувањето врз чија основа на правно дело помеѓу сопственикот на стварта и едно општествено правно или пак физичко лице со еднострана изјава на сопствена волја на сопственикот. Други пак начини за прекинување односно престанок на правото на сопственост се и пропаќањето или пропаста на стварта, престанок со правно дело како и смртта на одредено лице односно субјектот на правото на сопственост. 36 Општествената сопственост како феномен во сопственичките односи во социјалистичките правни системи била потполна негација на приватната сопственост. 37 Уставните реформи уште од 1971 и 1974 година донесоа низа значајни но и доста суштински промени односно реформи, така што сопственичкиот концепт на општествена сопственост преминал во таканаречен несопственички концепт, врз темел и основа на Законот за здружен труд. Карактеристично е да кажеме дека во овој случај општествената сопственост се,,преобразила односно трансформирала од правна категорија во економска категорија. Предметите од општествената сопственост во воој дел и на овој начин биле целосно изземени од приватно правниот и истите биле пренесени во јавно правниот сопственички режим. Така на пример овие ствари постанале сечии и ничии и служеле исклучиво за задоволување на општите потреби на граѓаните во опшеството. На 35 D. Radonjić, Pravno raspolaganje stvarima u društvenoj svojini, Beograd,1983 36 D. Radonjić, Pravno raspolaganje stvarima u društvenoj svojini, Beograd,1983 37 D. Radonjić, Pravno raspolaganje stvarima u društvenoj svojini, Beograd,1983 26

овој начин и во овој случај стварното право било изградено на индивидуалистички коцепт како и на индивиуалистички модел и е одземена односно укината можноста за двојно припаѓање на стварите на тој колективистичкиот модел. 38 (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) Со самото ова било воведено едноврсност на правото на сопственос без оглед а тоа кој е титулар во случајот со што едновремено е и огрома предност и добивка на овие уставни реформи кои се битни за едно демократско и современо опшество. Како резултат на самото тоа на ова се трансформирале и општествено-правните доста битни субјекти во кои субјекти може да бидат втемелени и титулари на правото на сопственост. Со тоа настанала и едноврсност на титуларите на правото на сопственост. 39 Во теоријата и практиката на социјализмот постоеа разлики во сфаќањата за содржината и облиците на правото на сопственост. Посебни правила воведе и македонското граѓанско законодавство. Стварните права во Република Македонија до донесувањето на Законот за основните сопственичко-правни односи се делеа на: 40 (Службен лист на СФРЈ бр.6/1980 година) неспорните стварни права како и спорните стварни права. Неспорни овие стварни права се оние стварни права кои биле законски одредени и определени, додека спорните стварни права биле оние кај кои не постоела никаква законска уреденост. 41 Такви биле: општествена сопственост, право на користење на дадено градежно земјиште во склоп на општествена сопственост, станарско право како и право на првенствено купување на имот или посед. 38 Милевски Александар, Политичка економија на социјализмот, Комунист, Скопје, 1985 година, стр. 42. 39 D. Radonjić, Pravno raspolaganje stvarima u društvenoj svojini, Beograd,1983 40 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 стр.54-55. 41 Radmila Kovačević-Kuštrimović, Imovina u građanskom pravu i u sistemu društvene svojine, Niš, Narodne novine, 1986. 27

2.5. Правото на сопственост како суштинска вредност во уставниот поредок на Република Македонија Правото на сопственост, представува главно стварно право во правниот на Република Македонија и е загарантирано на уставно ниво и закон кој владее во едно демократско и современо опшество. Во согласност со Уставот на Република Македонија 20.2.2001 година донесен е и Законот за сопственоста како и другите стварни права како прв кодификуван акт од самата облас на сопственичките односи. Сепак карактеристично е да се каже дека во процесот на донесувањето на овој закон од големоо значење беа и уставните норми на Уставот на Република Македонија, и во тоа време важечките ЗОСПО. (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) Уставот како највисок правен акт на државата односно на едно современо демократско опшество треба да биде патоказ според кој патоказ се гради законската легислатива на државата. Основните суштински одредби како и основните начела во сите устави на државите, па така и во Уставот на Република Македонија имаат за краја цел да ја откријат содржината на Уставот како и на уставните зададени норми и да овозможат но и да ги олеснат правните норми да не се сфатат статично и да не се детермиираат и толкуваат круто, ограничено нити пак формално. 42 (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) Поради сето ова Уставот на Република Македонија гарантира одредени норми но и принципи. Овие принципи, во член 9 од Уставот на нашата земја се означени како 42 Radmila Kovačević-Kuštrimović, Imovina u građanskom pravu i u sistemu društvene svojine, Niš, Narodne novine, 1986. 28

темелни вредности на устаниот поредок на нашата земја и базични 43 уставни дадени норми и се израз на политичката филозофија на едно современо граѓанско општество. 44 Карактеристично е да се каже дека суштинското значење на најзачајните темелни вредности на Уставот како и на уставниот поредок во Република Македонија се огледа во тој правец што тие на еден одреден кондензиран начин ја остваруваат и ја осветлуваат концепцијата, структурата како и содржината на Уставотво нашата земја, која треба да биде исклучиво во функција на негова цел како и основен акт на нашата земја врз чии координати ќе се поставуваат и основите како и рамките за развој на правото во едно современо демократско опшество. Темелните вредности во едно опшество односно на уставниот поредок во еда земја го определуваат демократскиоти прогресивниот карактер на Уставот, бидејќи на нов и современ начин го утврдува односот на човекот како личност, граѓанинот и народот со власта и органите на власта. 45 Една од основните темелни вредности на Уставот како и на уставниот поредок на Република Македонија во правец и во контекс на основните слободи и права на човекот односно на граѓаните меѓу кои и правото на сопственоста, е начело на правната заштита на сопственоста во едно современо опшество. 46 Доколку сопственоста представува основна, општествена, економска како и правна установа кој облик и однос спрема трудот ја определува и насочува структурата едно општествено уредување, во тој случај заедно со рамноправниот третман на сите видови на сопственоста, нејзина правна заштита, утврдена како основно уставно начело, во суштина, го добива и третманот на највисока правна заштита, во истота рамнина како и заштитата на слободите и на правата на граѓаните во едно опшество. 47 43 (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) 44 Уставно уредување на Република Македонија од д-р Саво Климовски и д-р Владимир Митков Просветно дело Скопје, 1992 година. 45 Асен Групче, Сопственоста според новиот Устав и законодавството со краток осврт на уставно судската практика,, Скопје, 1999 година. 46 Асен Групче, Сопственоста според новиот Устав и законодавството со краток осврт на уставно судската практика,, Скопје, 1999 година. 47 Асен Групче, Сопственоста според новиот Устав и законодавството со краток осврт на уставно судската практика,, Скопје, 1999 година. 29

Со Уставот на нашата земја директно е загарантирано и правото на сопственоста (со член 30 од Уставот на Република Македонија), но со еднаква општествена како и економска содржина и значење. Во уставната теорија и во областите на владеењето на правото чиј што предмет се сопственоста како и односите што произлегуваат од таа сопственост, утврдувањето на правото на сопственоста во главата за слободите како и главата за правата на човекот и граѓанинот, ги имплицира некои од најважните класичнит правни обележја на приватна сопственост, меѓу која е и апсолутноста, која во суштина го опфаќа начинот на користењето и располагањето со стоката според слободната волја на граѓанинот односно на на сопственикот, присвојувањето како израз на капиталистичкиот однос и.т.н. Очигледно во овој член 30 е тоа што со него се гарантира пред сè индивидуалната сопственост како основен облик на сопственост. Овој прецизно и строго индивидуалистички концепт е надминат со став 2 од истиот тој член според кој сопственоста во суштина создава права но создава и обврски и треба да служи за добро на поединецот како и на заедницата во едно современо демократско опшество. На овој начин треба да се каже и потенцира дека се означува правото на сопственост кое во суштина не носи само овластувања туку и одредени морални и правни обврски. Според став 3 од член 30 на Уставот на Република Македонија на никој не може да му бидат оспорени нити пак ограничени или пак делумно или во целост одземени сопственоста како и правата кои произлегуваат од неа освен и во случај кога се работи за правен интерес кој е определен и загарантиран со закон. На овој начин се изразува релативноста на гаранцијата на правото на сопственост бидејќи сопственоста може да се одземе или ограничи кога постои јавен интерес. Според членот 31 од Уставот на Република Македонија се гарантира и се регулира приватната сопственост на странските лица, односно на нив им се дозволува на странските лица право на слободно превземање и пренесување на вложениот капитал и како и на вложената добивка. (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) Со Уставот и правната заштита на сопственоста се третира како една од темелните вредности на уставниот поредок. Доколку сопственоста е основна, 30

загарантирана, општествена, економска како и правна установа чиј што облик како и однос спрема трудот ја гарантира и определува структурата на едно современо општествено уредување, во тој случај заедно со рамноправниот третман на сите тие видови на сопственост, нејзина правна заштита, утврдена како основно уставно начело во Уставот на Република Македонија, всушност, го добива и третманот на највисока правна заштита, во истото гледиште и во исто рамниште како и со заштитата на слободите и правата на граѓаните. Правната заштита на сопственоста во суштина загарантирана во член 8 од Уставот на Република Македоија. Со самото тоа сопственоста го добива третманот на највисока правна заштита во истото правно рамниште како и заштитата на слободите и правата на граѓаните. 48 Правото на сопственост како дефиниција но и како синоним за приватната сопственост е оној базичен општествен однос со кој се појавува местото на исцрпениот, истрошениот како и надминат колективистички дух во сопственичките односи и претставува основа на идејата на плурализмот и на принципот на модерната демократија и модерното демократско опшество. 49 Карактеристично е да се каже дека во суштина правото на сопственост во принцип е неприкосновено и загаратирано. Не само преку сопственоста, туку и преку правата кои произлегуваат од сопственоста никој никому не може да им ги отуѓува нити пак одзема или ограничува. При тоа Уставот на Република Македонија, предвидува само една значајна ситуација кога може да имаме одредено ограничување на овие права, а тоа е кога се работи за јавениот интерес. Исто така специфично и доста карактеристичен факт е да се каже дека новина во уставноста на Република Македонија е и уставната одредба со која и странско односно туѓо лице во Република Македонија може и има право да стекнува право на сопственост под строго утврдени услови кои се утврдени со закон. 50 48 Климовски Саво, Уставно право и политички систем, АД Просветно дело, Скопје, 2000 година, стр.221. 49 Климовски Саво, Уставно право и политички систем, АД Просветно дело, Скопје, 2000 година, стр.221. 50 Член 31 од Уставот на Република Македонија 31

Уставот на Република Македонија во член 56 посредно одосно индиректно ја изразува и сопственоста на државата од аспект што во став 1 се потенцира и истакнува дека сите природни богатства на нашата земја, растителниот и животинскиот свет, добрата од општа употреба но и предметите како и објектите од основното културно и историско значење се одредени со закон и се добра од општ интерес на нашата земја и уживаат посебна заштита и посебна должност. Ваквиот начин на изразување е посредно од аспект што во ставот 3 се прокламира дека само со законот се уредуваат и утврдуваат начините како и условите под кои одредени добра кои се од општ интерес за нашата земја може да се отстапат на користење или да бидат отуѓени или пак одземени. Ова отстапување може да го стори само државата одноно Република Македоија како правна и демократска земја. Се поставува прашањето дали под одземање или отуѓување треба да се подразбере само експропријација или и експропријација и денационализација. 51 (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) Во врска со ова доста интересен и клучен е ставот 46 според кој Уставот во вакви случаи во предвид ја има само експропријацијата. За разлика од нив професорот Шкариќ во своите излагања смета дека Уставот на една земја ја има во предвид експропријацијата како и национализацијата бидејќи според него национализацијата произлегува од Уставниот закон за спроведување на Уставот кој предвидува пред се трансформација на општествената сопственост. 52 (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) 51 Митков, Климовски, Политички и уставен систем, Скопје, стр.121. 52 Митков, Климовски, Политички и уставен систем, Скопје, стр.121. 32

Македонија 2.6. Потреба од законско уредување на сопственоста во Република Основите на сопственосниот систем ги поставува Уставот на Република Македонија кој како основен и највисок акт на државата и на едно современо и демократско опшество.. Во тој поглед Уставот е доволно јасен кога на преден план ја истакнува приватната сопственост (член 30). 53 (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) Кога станува збор за законската рамка на уредување на сопственоста и законот за сопственост, треба да прецизираме, напоменеме и нагласиме дека во светот, па така и кај нас сопственоста се уредува во два (2) паралелни колосека и тоа во еден закон се предвидуваат општите како и основните правила за сопственоста, како правен институт важечки за сите облици на сопственоста, односно за сите носители на правото на сопственост и второ преку повеќе други посебни закони со кои се утврдуваат и се уредуваат специјални аспекти на сопственоста од законот за сопственост. (Законот за градежно земјиште, Законот за земјоделско земјиште и други.) Правото на сопственостисто така е и основа на стварното право и како една од основните темелни и суштински вредности во Уставот на нашата земја најде свое законско упориште во Законот за сопственост како и други стварни права. Крактеристично е да се каже дека овој закон има своја појдовна точка од гаранциите на правото на сопственост и нејзината заштита кои ги дефинира директно самиот Устав на Република Македонија (во член 8 и во член 30 од Уставот), имајќи ги при тоа во предвид и 53 Закон за сопственост и други стварни права со објаснувања, судска практика и предметен регистар од Кирил Чавдар,Агенција Академик Скопје 2001 година 33

нужните ограничувања кои ги предвидува исто така Уставот на нашата земја. Согласно Уставот на Република Македонија сопственоста треба да му послужи на поединецот или на граѓанинот, но и на општествената заедница, како и тоа дека истата може дури и да се одземе или отуѓи ако за тоа постои јавен интерес утврден со закон во една современа правна држава. 54 Од овие причини всушност е донесен и Законот за сопственост бидејќи како што претходно наведовме со него се разработуваат основните поставки на правото на сопственост, неговата правна заштита и неговите правни ограничувања. 55 права 2.7. Правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни Законот за сопственост и други стварни права е законски текст кој е изработен врз основа на Уставот на Република Македонија, но исто така и врз основа на најреномираните законски прописи во Европа како што се: Во Република Хрватска законот за сопственост како и други стварни права од 1996 година, Германскиот граѓански законик уште од 1896 година, Францускиот граѓански законик уште од 1804 година како и Бугарскиот законик за сопственоста кој важи од 2000 година. Систематски законот е составен од четири (4) дела покрај преодните и завршните односно крајните одредби. Првиот дел се однесува стриктно на правото на сопственост, вториот дел на владението, третиот дел на другите стварни права и четвртиот на стварните права на странци. Правото на сопственост во Законот за сопственост како и други стварни права, се регулира и детерминира како право кое во целост можат да го стекнуваат сите домашни и како странски физички и правни лица, вклучувајќи ја и државата и единиците на Локалната заедница и самоуправа, е сместено во Дел 1 ви Глава 1ва од овој закон. (Службен весник на Рапублика Македонија - Уставот на Република Македонија 16 ноември 2001 година) 54 Законот за сопственост и други стварни права е објавен во Службен весник на Република Македонија бр.18/2001 од 05.03.2001 година, а влезе во сила на 13.03.2001 година, а се применува од 13.09.2001 година 55 Законот за сопственост и други стварни права е објавен во Службен весник на Република Македонија бр.18/2001 од 05.03.2001 година, а влезе во сила на 13.03.2001 година, а се применува од 13.09.2001 година 34

Правото на сопственост низ призмата на законот можеме да го посматраме преку неговото стекнување, заштита, завршување односно престанок (престанување) како и ограничување. Законот за сопственоста како и други стварни права не го дефинира во целост правото на сопственост преку власта, него преку овластувањата кои произлегуваат од тоа право. Согласно членот осум (8) сопственикот има право својата ствар да ја држи, целосно да ја користи и да располага со неа по своја волја, доколку тоа не е спротивно на закон или на некое право на друго лице. Меѓутоа, секој е должен да се воздружува од повреди на правото на сопственост на друго лице. Доколку подетално ја разгледаме и анализираме законската дефиниција на правото на сопственост на Закон за сопственост во Република Македонија како и други стварни права може да го сумираме и заклучиме следново. Правото на сопственост во суштина представува стварно право утврдено со законво нашата земја. Законот во Република Македонија прецизно ги одредува стварните права, а како едно од нив е и правото на сопственоста како стварно граѓанско и како стварно субјективно право. Титуларот на правото на сопственост во суштина по своја волја не може да создава но и да креира други стварни права т.е. други начини на создавање како стекнување на правото на сопственост надвор од законски предвидениот во нашата земја. Карактеристично е да се каже дека ова во суштина е и последица на апсолутниот карактер како на правото на сопственост како стварно право, така и во законикот воопшто, но ова едновремено го бара и правната сигурност за граѓанинот кој треба да му бидат гаратирани со закон. 56 Исто така битен факт е да се каже дека правото на сопственост представува и стварно право кое му дава низа загарантирани можности на титуларот да ја следи во целост стварта и да бара повраток односно враќање на стварта од секој оној кој ќе му ја одземе односно оттуѓи, без оглед на тоа дали другото физичко или правно лице има или 56 Попов Даница, Граѓанско право (Општ дел), Нови Сад, 2007 година, стр. 137-138. 35

нема правен основ за тоа. Одовде произлегува фактот да се напомене и нагласи дека може да се забележи фактот дека дека на титуларот на правото на сопственост во целсот му припаѓа стварта (право на припадност). 57 Ова главно стварно право ужива и специјалност, односно правото на сопственост постои единствено над индивидуално одредени ствари. Правото на сопственост, за да се заштитат странките се упишува во јавениот регистар односно (принцип на јавност). Овој принцип е познат и како начело на публицитет. Основната цел му е со уписот сите други лица да бидат запознаени со фактот дека на одредено лице му припаѓа одредено право. Правото на сопственост е стварно право кое влегува во групата на апсолутните субјективни права кои на титуларот му обезбедуваат потполна власт врз стварта. Објект на правото на сопственост според Законот за сопственост и други стварни права се сите ствари од материјална природа кои може да им припаѓаат на физичките и правните лица, додека основни облици на сопственоста се: ( Службен весник на Република Македонија број 18/2001) 1) приватната или (индивидуалната и групната), 2) законот во државата односно,,државната како и 3) сопственоста на единиците на општиата односно локалната заедница т.е. локалната самоуправа. На овој начин Законот за сопственост и други стварни права, во согласност со Уставот, воведе две значајни клучни новини и тоа: 1) сопственички плурализам и 2) ги раздели државната од сопственоста на единиците на Локалната самоуправа. Иако законот ги раздели државната од сопственоста на единиците на Локалната самоуправа како два подвида на правото на сопственост се поставува прашањето колку и дали ова законско решение е оправдано. 58 Ова прашање е проблематично пред сè бидејќи 57 Попов Даница, Граѓанско право (Општ дел), Нови Сад, 2007 година, стр. 137-138. 58 Асен Групче, За републиката и општината како два сегмента на државната власт и за нивната сопственост, Скопје, 2001 година 36

во државната сопственост без исклучоци влегуваат сите материјални добра кои се неопходен услов за остварување на нејзините функции како власт и бидејќи државата е директен наследник на општествените средства и сопственик на природните богатства 59, а и финансиските ефекти од трансформацијата на општествената сопственост се односно се претвораат во државна сопственост. 60 ( Службен весник на Република Македонија број 18/2001) Правото на сопственост доколку над една ствар има повеќе носители на правото се објаснува преку подоблиците на правото на сопственоста. Законот за сопственост и други стварни права воведува три подоблици на правото на сопственоста и тоа: 61 1) сосопственоста, 2) заедничката сопственост како и 3) етажната сопственост. 1. Сосопственоста во суштина представува сопственост на повеќе физички или на повеќе правни лица кои имаат целосно и загарантирано право на сопственост на неподелена или пак на определена ствар на која делот на секој од тие лица е идеален (определен сразмерно со целината). 2. Заедничката сопственост исто така представува и е сопственост на повеќе физички или на повеќе правнилица на неподелена или на определена ствар кога нивните делови се определиви, но не се однапред определени. 3. Етажната сопственост во суштина представвуа сопственос на станови, визби, одредени деловни простории, гаражи, дуќани, деловни простори, кога тие се во сопственост на различни физички лица или различни правни лица. 59 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 година, стр. 109-110. 60 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 година, стр. 109-110. 61 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 година, стр. 109-110. 37

2.8. Стекнување на правото на сопственост Доста важно е да се напомене фактот дека самите начини за добивање односно стекнување на правото на сопственост во законот во Република Македонија за сопственоста како и други стварни права се таксативно и прецизно наведени. Уредени се во членовите од (112) до членот (155( во Законот во дел први глава (2) втора. За ова законско уредување треба да се потенцира дека за начините на стекнување на правото на сопственост директно или пак идиректно ги ограничува странките во можноста да договорат или пак креираат посебен друг начин за стекнување на правото на сопственост. На овој начин се во голема мера се спречува можноста за секаква злоупотреба на стекнувањето на правото на сопственоста од нечесните странки, а исто така и едновремено се обезбедува и правна сигурностна физичките или пак на правните лица. ( Службен весник на Република Македонија број 18/2001) Правото на сопственост се стекнува на четири алтернативни начини и тоа: 62 1) според законот во Република Македонија, 2) иклучиво врз основа на правната работа, 3) со наследувањето како и 4) со одлуката на надлежните државни органи. Во врска со ова некои автори кои работеле и се занимавале со оваа проблематика сметаат и потенцираат дека во суштина станува збор за три (3) клучни и доста битни начини во процесот за стекнување на правото на сопственост бидејќи тие директно ги изедначуваат стекнувањето на правото на сопственост како врз основа на правна работа со стекнувањето на право на сопственост така и врз основа на одлука на надлежен државен орган во едно современо и демократско опшество. 62 Член 112 од Законот за сопственост и други стварни права 38

Во оваа смисла се карактеристично е да се каѓе дека истата се смета и се дефинира во правец на тоа дека стекнувањето на правото на сопственост на физичките како и на правните лица врз основа на правна работа треба да се детерминира и толкува пошироко и тоа како такво го опфатува и стекнувањето на правото на сопственост врз основа на донесената одлука на надлежен државен орган во едно современо и демократско опшество. 63 Стекнувањето на правото на сопственост врз основа на закон се врши со создавање нова ствар, со мешање или пак со спојување, со градење на одредено земјиште, со одржување, со одвојување на плодовите, со стекнувањето на сопственоста од несопственик односно лице кое не е сопственик, со окупација, со припојување или одземањее и таложење, со промена на корито на водотек како и создавање на остров и во други случаеви кои се прецизирани определени со закон. 64 Ваквото стекнување на сопственоста се нарекува оригинерно (изворно) стекнување на правото на сопственост, наспроти дериватното (изведеното) стекнување каде правото на сопственост се извлекува од некое веќепостоечко право на друго лице. Правото на сопственост, на овој начин сфатено се остварува преку принципот на слободна диспозиција. 65 При стекнувањето на правото на сопственост врз основа на правна работа, сопственоста преоѓа од дотогашниот сопственик на стекнувачот, на начин определен со закон. Правното дело треба да биде склучено во писмена форма со определени суштествени елементи определени со закон. Со ваквиот начин на стекнување на правото на сопственост не се влијае на правата на трети лица на таа ствар. Ваквиот начин на стекнување на правото на сопственост претставува основа (iustus titulus) за изведено стекнување на сопственоста. 66 63 Член 112 од Законот за сопственост и други стварни права 64 Член 113 од Законот за сопственост и други стварни права 65 Живковска Родна, Стварно право, Скопје, 2005 стр.54-55. 66 Член 144 од Законот за сопственост и други стварни права 39

Во овој контекс треба да напоменеме дека правото на сопственост врз движни ствари исклучиво се стекнува со предавање на одредена ствар во негово владение, а врз недвижните ствари со уписот во јавните книги во јавните институции во Република Македонија и за запишување на правата на недвижностите или пак на друг соодветен начин определен со закон во Република Македонија. Правото на сопственост на строго определена ствар се стекнува со наследување од самиот моментна отварање на наследството на имот на починатито и тоа исклучиво со запишување на правото на сопственоста на недвижност во јавните книги во јавните институции кои се надлежни за оваа проблематика, врз основа на правосилно наследно решение. Начинот, постапка како и другите прашања за наследувањето прецизно се уредуваат со Законот за наследување кој важи и е на сила во нашата земја. Правото на наследување е право на граѓанинот, исклучиво под услови кои се строго утврдени со законот, да стекнува право на приватна сопственост врз оставината на оставителот односно она лице кое остава или прешишува имот. 67 Со одлука на суд или на друг орган се стекнува сопственост во случаите и под условите определени со закон. Правото на сопственост во овој случај се стекнува во моментот на правосилноста на судската одлука, односно конечноста на одлуката на друг орган. 68 67 Член 153 од Законот за сопственост и други стварни права 68 Член 154 од Законот за сопственост и други стварни права 40

2.9. Надлежности и ингеренции на Агенцијата за катастар на недвижности 2.9.1. Агенција за катастар на недвижности За вршење на работите на востановувањето и одржувањето на катастарот на недвижностите, управувањето со геодетско-катастарскиот информационен систем, како и воспоставувањето, одржувањето и јавниот пристап до Националната инфраструктура на просторните податоци, основана е Агенцијата за катастар на недвижности (АКН). АКН има својство на правно лице со права, обврски и одговорности утврдени со Законот за катастар на недвижности, а за својата работа одговара пред Владата на Република Македонија. 69 Во 2008 година, со новиот Закон за катастар на недвижности, односно со донесувањето на Решението на Владата на Република Македонија за именување членови на Управниот одбор на Агенцијата за катастар на недвижности, бр. 33-2022/6 од 06 мај 2008 година, Државниот завод за геодетски работи продолжува да работи како Агенција за катастар на недвижности, како негов правен следбеник. Катастарот на недвижности (КН) претставува јавна книга која ја покажува основната евиденција за правата на недвижности. Катастарот на недвижности е колекција на резултати од премер, катастарска класификација на земјиштето и на регистрираните права на недвижностите. Катастарот на недвижности во Република Македонија, исто така, содржи промени кои што се случиле на недвижностите и правата нанедвижности кои што настанале после воспоставување на катастарот. 69 http://www.akademik.mk/servisni-informacii/agentsija-za-katastar-na-nedvizhnosti/ 41

2.9.2. Цели и задачи на Агенцијата за катастар на недвижности АКН се грижи за комплетирање, развој и одржување на катастарот на недвижности на целата територија на Република Македонија, развој и одржување на класичните и современи референтни геодетски системи, развој и продукција на разни категории на картографски производи според потребите на корисниците, поддршка на развојот на пазарот на недвижности во РМ и промовирање на погодна инвестициска клима. Во периодот 2011-2015 година Агенцијата за катастар на недвижности во рамките на своите надлежности ќе работи за остварување на визијата за ориентирање кон своите корисници како брза, современа, ефективна и ефикасна самофинансирачка владина агенција која ќе одржува и обезбедува дигитални геопросторни податоци и информации од катастарот на недвижности на сите корисници преку Националната инфраструктура на просторни податоци. Оттука, предметот, типовите, начинот на регулирање на оваа програма и обемот на работа се со цел АКН да ја подобри својата администрација и управувањето со недвижностите во насока на поголема ориентираност на корисници, како една ефикасна и ефективна компанија која го поддржува социоекономскиот развој на Р. Македонија. 70 2.9.3. Органи и надлежности на Агенцијата за катастар на недвижности Во членот 9 од Законот за катастар на недвижности (ЗКН) се опфатени органите на Агенцијата за катастар на недвижности, при што во став 1 од членот се наведува дека органи на агенцијата се Управен одбор и директор. Во став 2 од истиот член, се говори за фактот дека со агенцијата управува Управен одбор кој се состои од вкупно пет члена, по предлог од: (Службен весник на РМ, бр. 55 од 16.04.2013 година) Министерството за правда, Министерството за транспорт и врски, планирање и Министерството за финансии, Министерство за животна средина и просторно 70 Управен одбор на АКН, Годишна програма за реализација на стратешки план на АКН за 2012 година 42

Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство. Во претходниот член од истиот закон се говори за надлежностите кои ги има Агенцијата за катастар на недвижности. 71 Поконкретно, ќе ги спрецифицираме поединeчните работи над кои катастарот има надлежност, односно: Управување со Геодетско-катастарскиот информационен систем (ГКИС); Вршење основни геодетски работи; Вршење премер на недвижностите; Вршење премер и одржување на државната граница; Вршење геодетски работи за посебни намени; Востановување и одржување на катастарот на недвижности; недвижности; Вршење масовна процена на недвижностите запишани во катастарот на Воспоставување и управување со Графичкиот регистар за градежно земјиште; Изготвување топографски карти; Водење Регистар на просторни единици; Водење Графички регистар за улици и куќни броеви; Воспоставување, одржување и овозможување јавен пристап до Националната инфраструктура на просторни податоци во согласност со посебен закон и Вршење надзор на работењето на трговците поединци овластени геодети и трговските друштва за геодетски работи. 71 Член 8 од Законот за катастар на недвижности (Сл. весник на РМ, бр.55/2013) 43

2.10. Правна рамка при запишување на права на недвижностите Законската регулатива која го уредува правниот режим на недвижност- ите, чие стекнување е условено со запишување во катастарот на недвижности, е широка и опфаќа повеќе закони. Станува збор за: Закон за катастар на недвижности, Закон за сопственост и други стварни права, Закон за градежно земјиште, Закон за градење, Закон за земјоделско земјиште, Закон за постапу- вање со бесправно изградени објекти, Закон за приватизација и закуп на гра- дежно земјиште во државна сопственост, Закон за денационализација, Закон за експропријација и многу други. Во овој дел ќе зборуваме повеќе за Законот за катастар на недвижности и Законот за сопственост и други стварни права, како главни закони според кои се управува областа на недвижностите во Република Македонија. 72 2.11. Закон за катастар на недвижности Со Законот за катастар на недвижности се уредува управувањето со Геодетскокатастарскиот информационен систем, одржувањето на катастарот на недвижности, востановувањето како и со одржувањето на катастарот на инфраструктурни објекти како дел од катастарот на недвижности во Република Македониа, основните геодетски работи, геодетските работи за посебни намени, премерот на недвижностите во фунцкија на катастарот на недвижности, премерот и одржувањето на државната граница на Република Македонија, топографски карти, масовна процена на недвижностите, воспоставување како и управувањето со Графичкиот регистар во нашата земја за градежно земјиште, водење на Регистарот за просторни единици, водењето на Графичкиот регистар за улици како и за куќни броеви, надзор на работењето на трговците поединци овластени геодети и трговските друштва за геодетски работи, како и статусот, организација, работење и надлежностите на Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 73 Во членот (2), јасно е истакнато дека Катастарот на недвижности претставува јавна книга во која се извршува запишување на правото на сопственост и на другите стварни права на недвижностите, на податоците за недвижностите, како и на други права 72 Закон за катастар на недвижности (Сл.весник на Р. Македонија, бр.55 од 16.04.2013 год.) 73 Закон за катастар на недвижности (Сл.весник на Р. Македонија, бр.55 од 16.04.2013 год.) 44

и факти чие запишување е утврдено со Закон. 74 Законот за катастар на недвижности е поделен на деветнаесет делови (глави) и тоа: (Службен весник на РМ, бр. 55 од 16.04.2013 година) Општи одредби; Агенција за катастар на недвижности; Геодетско-катастарски информационен систем (ГКИС); Основни геодетски работи; Премер на недвижности; Геодетски работи за посеби намени; Топогрфски карти; Трговци поединци овластени геодети и трговски друштва за геодетски работи; Катастар на недвижности; Видови, правни основи и исправи за запишување на правата на недвижностите во катастарот на недвижности; Востановување на катастар на инфраструктурни објекти; Одржување на катастарот на недвижности: Запишување на недвижности кои останале со незапишни права; Запишување на промени во катастарот на недвижности и катастарот на инфраструктурни објекти како дел од катастарот на недвижности; Пресметување и евидентирање на вредноста на недвижностите; Регистри во геодетско-катастарскиот информационен систем: 74 Закон за катастар на недвижности (Сл.весник на Р. Македонија, бр.55 од 16.04.2013 год.) 45

Регистар за просторни единици; Графички регистар за улици и куќни броеви; Графички регистар за градежно земјиште; Судска заштита; Внатрешна контрола на агенцијата и ревизија; Надзор на работата на трговците поединци овластени геодети и тргов- ски друштва за геодетски работи; Прекршочни одредби; Преодни и завршни одредби. Понатаму, во трудот ќе се задржиме на видовите на запишувања во ка- тастарот на недвижности, правните основи и исправи за запишување во катастарот на недвижности и на одржувањето на катастарот на недвижности. 46

3. ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ НА ИСТРАЖУВАЊЕТО Секој има за цел да оствари своја сопсвеост врз одреден субјект или објект со што во иднина би се осигурал по прашањето на имот, стан, куќа, дуќан, деловен субјект и.т.н. Од тука произлегува појдовната идеа за разработка и истражување на оваа тема и на оваа проблематика која во суштина преку Имотниот лист како валиден документ во Република Македонија јасно и прецизно го утврдува сопственикот и што тој законски поседува. Основната цел е директно насочена кон Имотниот лист како јавна исправа, и како исправа за докажување на правото на сопстевност, и неговото големо значење во целокупниот правен систем на Република Македонија. Исто така и утврдувањето на степенот на брзина за запишување на правата на недвижности во катастарот за недвижности и видовите на запишувања, вклучувајќи ги и тековните проблеми со кои се соочуваат и самите граѓани на Република Македонија при реализирање на самата постапка. За реализирање на еден ваков комплексен процес неминовно е да се добро утврди методологијата со која се врши процесот на истражување и реализирање на самата целокупна постапка.мојата перцепција во овој магистерски труд е целосно насочена кон имотниот лист како јавна исправа и неговото значење во правниот систем на Република Македонија, како и утврдените постапки во согласност со законските одредби и подзаконските акти кои ја регулираат оваа материја во институционалната инфраструктура, како анализа на резлутатите од запишувањата на правата на недвижностите. Стручна оправданост на темата на овој магистерски турд произлегува фактот што самиот труд ќе биде еден вид на прирачник за граѓаните на Република Македонија за тоа како се стекнува Имотен лист за докажување на правото на сопстевност, и исто така кои се права се запишуваат во катастарот на недвижности. Од правна гледна точка, овој магистерски труд ќе овозможи одлично запознавање со законската рамка и целокупна процедура за стекнување на имотен лист, и на запишувањата на правата на недвижности во катастарот на недвижности, државните органи, овластените субјкти кои се задолжени за спроведување на оваа постапка. За таа цел голем е придонесот за Граѓанинот на Република Македонија и големата можност да биде целосно и детално информиран за релниот третман на недвижностите во Република Македонија, со сите обележја и 47

особености. Научна оправданост произлегува од фактот што овој магистерски труд ќе биде еден од ретките со кој целосно е опфатена постапката и начинот на кој се врши докажувањето на правото на сопственост, и запишувањето на правото на сопственост на недвижности во катастарот на недвижности. Магистерски труд ќе побуди голем интерес кај научната јавност,односно ќе создаде основа и за други истражувања во врска со оваа тема од друг или сличен аспект,со што би се утврдила ефикасноста на целокупниот процес, од аспект на правна регулација и оперативност се со една и единствена цел задоволување на потребите на граѓаните во Република Македонија. 48

4. МАТЕРИЈАЛИ И МЕТОДИ НА РАБОТА 4.1. Материјали на работа Во постапката на истражување во магистерскиот труд како амтеријали за работа користени се 200 лица кои беа вклучени во процесот и постапката на истражување, два анкетни листа како и Агенциајта за катастар на недвижности од каде преку неа се добиени релевантни податоци за проблематиката која беше предмет на истражување во магистерскиот труд. Анкетирањето беше изведено етапно и тоа Првиот начин на анкетирање беше изведен од 2012-2016 година каде дирекнто се оценуваше начинот на работа на Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија преку оценувањето на задоволството на граѓаните од начинот на работа и услугите на агенциајта. Анкетниот лист број 2 беше спроведен во постапката на истражување во 2016 година во месец Декември 2016 година од каде исто така беа анкетирани 200 лица. Анкетниот прашалник беше составен од 8 клучни прашања кои беа директно поврзани со проблематиката на истражување која е предмет во овој магистерски труд. Сите лица кои беа анкетирани доброволно учествуваа во постапката и процесот на анкетирање. Лицата кои беа вклучени во постапката и во процесот а истражување им беше загарантирано правото на приватност односно нивниот идентитет е анонимен и целиот процес на анкетирање е загарантиран. 49

Методи на работа Добиените резултати од испитувањата на магистерскиот труд се статистички обработени, јасно и прегледно претставени во табели и графикони од каде што јасно можи да се види значењето на имотниот лист и неговата потреба за граѓанинот на Република Македонија. Па према тоа брзината и ефикасноста на негово добивање треба да биде приоритет а Агенцијата за катастар на недвижности да е ефикасна и брза во негово издавање. Со самата систематизација и групирање на податоците се добија поконкретни вредности со што се овозможи нивна статистичка обработка, каде што наредната фаза беше систематизирање на податоците во Microsoft Office Excel од каде што се пристапи кон нивна понатамошна обработка. 50

Табела број 1 Резултати од Анкетен лист број 1 Дали сте задоволни од ефикасноста, функционалноста,условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија Година на истражување n Незадоволни Делимично задоволни Задоволни Без одговор Просечна оценка % % % % % 2012 2013 200 200 45,40 30,60 7,00 17,00 30,30 40,70 13,80 15,50 100,00 2,55 100,00 3,25 2014 200 25,50 42,50 19,80 12,20 100,00 3,65 2015 200 12,50 30,20 51,00 6,30 100,00 4,10 2016 200 8,50 12,50 76,80 2,20 100,00 4,50 На Табела број 1 представени се добиените резултати после статистичката обработка на податоците од добиените одговори од спроведеното истражување на терен кое се вршеше етапно од 2012 до 2016 година на ниво на општина Прилеп, Битола, Крушево и Ресен. Во Анкетирањето учествуваа вкупно 200 анкетирани лица кои директно беа поврзани со работата и услугите кои ги нуди Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија а со цел да се добијат веродостојни резултати беше избран поголем број на анкетирани лица и подолг временски интервал на истражување. Прашањето беше составено со посебен осврт кон постапката, проблемите со кои се соочиле граѓаните, времето потребно, начините и потешкотиите во процесот и процедурата со кои граѓаните се соочуваат во барањата и добивањето на имотен лист од Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 51

Анкетираните лица беа анкетирани во месец Декември секоја етапна година на спроведеното истражување. Анкетираните лица кои беа вклучени во процесот на истражување имаа понудено 1 прашање односно дали се задоволни од ефикасноста, функционалноста, условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија од каде на анкетираните лица им беа понудени одговори со кои одговори може да се направи перцепција и слика на начинот на кој функционира Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. Со цел добивање појасна слика со статистичка обработка на податоците од добиените одговори и проценти на задоволството на граѓаните од услугите на Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија во сите години добиени се и просечни оценки од 1-5 со кои се добива појасна слика за работењето и начинот на функционирање на оваа институција. Процесот на Анкетирање е Анонимен и сите податоци за анкетираните лица остануваат анонимни поради заштита на нивните лични податоци. 52

Година на истражување 2012 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Дали сте задпвплни пд ефикаснпста, функципналнпста,услп вите кпи ги нудат какп и начинпт на рабптеоетп на Агенцијата за катастар на недвижнпсти на Рапублика Македпнија 0 % % % % НезадпвплниДелумичнп задпвплнизадпвплни Без пдгпвпр 45.4 30.6 7 17 Графикон број 1 На Графикон број 1 представени се добиените резултати кои беа добиени од статистичката обработка на добиените податоци од Анкетен лист број 1 на Анкетното прашање број 1. Графиконот број 1 е резултат кој е добиен од Анкетирањето кое беше спроведено во 2012 година во кој учествуваа 200 анкетирани лица кои одговараа на прашањето Дали анкетираните лица се задоволни од ефикасноста, функционалноста, како и од поставените и спроведените услови кои ги нудат како и самиот начин на работењето и функционалноста на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија. Од вкупно 200 анкетирани лица кои беа вклучени во процесот и во постапката на истражување добиени се резултати каде како незадоволни граѓани односно незадоволни анкетирани лица од Агенцијата за катастар на недвижности се изјасниле 45,4% додека делумично задоволни граѓани се изјасниле 30,6%. 53

Високиот процент на незадоволни граѓани од Агенцијата за катастар на недвижности пред се се должи на нефикасноста и времето кое е потребно за издавање на соодветната документација од страна на агенцијата. Како задоволни граѓани се изјасниче 7% додека без одговор биле 17%. Со статистичка обработка на податоците во 2012 година добиена е просечна оценка со која во оваа година Агенцијата за катастар на недвижности оценета е со просечна оценка од 1-5 со 2,55 што не ги задоволува критериумите на Агенција која перфектно ги обавува своите работи и е достапна за граѓаните за сите псотапки со кои еден граѓанин може во секое време да ги користи услугите на Агенцијата. Постапката на анкетирање со истото акетно прашање беше спроведена и во наредните години со цел да се добијат веродостојни и релевантни податоци кои ќе дадат резултат со кој резултат ќе можеме да добиеме појасна и попрецизна слика за состојбата и гледиштето на граѓанинот во едно современо и модерно опшество према Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 54

Година на истражување 2013 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Дали сте задпвплни пд ефикаснпста, функципналнпста,услп вите кпи ги нудат какп и начинпт на рабптеоетп на Агенцијата за катастар на недвижнпсти на Рапублика Македпнија 0 % % % % НезадпвплниДелумичнп задпвплнизадпвплни Без пдгпвпр 30.3 40.7 13.8 15.5 Графикон број 2 Истражувањето од Анкетен лист број 1 продолжи и во 2013 година со истото прашање и истиот број на анкетирани лица со цел добивање релевантни и веродостојни резултати. После статистичката обработка на податоците на прашањето Дали сте задоволни од ефикасноста, функционалноста,условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија во кое учествуваа 200 анкетирани лица како незадоволни се изјасниле 30,3% додека делумно задоволни се изјасниле 40,7%. Можеме да забележиме дека за разлика од претходната година процентот на незадоволни граѓани драастично се намели од 45,4% на 30,3%. Како задоволни граѓани се изјасниле 13,8% што исто така е зголемување во позитивен правец за разлика од минатата 2012 година каде задоволни граѓани биле само 7%. 55

Без одговор биле 15,5%. Во оваа година Агенцијата превзеде низа чекори да биде подостапна кон граѓаните, имотните листови се издаваа побрзо а граѓаните имаа подобра услуга. Со статистичка обработка на добиените податоци од спроведеното анкетирање во 2013 година од 1-5 добиена е просечна оценка од 3,25 штое драстично подобрување и говори дека Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија превзеде добри акции со цел документите и имотните листови како и начинот на добивање на истите да бидат во корист на граѓанинот а вработените да се стремат кон ефикасно решавање на проблемите кои се во интерес на сите грани на Република Македонија. 56

Година на истражување 2014 45 40 35 30 25 20 15 10 5 Дали сте задпвплни пд ефикаснпста, функципналнпста,усл пвите кпи ги нудат какп и начинпт на рабптеоетп на Агенцијата за катастар на недвижнпсти на Рапублика Македпнија 0 % % % % НезадпвплниДелумичнп задпвплнизадпвплни Без пдгпвпр 25.5 42.5 19.8 12.2 Графикон број 3 Истражувањето продолжи во 2014 година. После статистичката обработка на добиените податоци од Анкетен лист број 1 на прашањето Дали сте задоволни од ефикасноста, функционалноста,условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија во кое учествуваа 200 анкетирани лица како незадоволни се изјасниле 25,5%, делумнично задоволни се изјасниле 42,5% додека задоволни биле 19,8%. Граѓани кои биле без одговор биле 12,2% од вкупниот број на анкетирани лица. И во оваа година забележуваме дека се подобрува процентот на делумно задоволни и целосно задоволни граѓани а опаѓа бројот на незадоволни граѓани од работењето и услугите на Агенцијата за недвижности на Република Македонија. 57

Со статистичка обработка на добиените резултати од 1-5 добиена е просечна оценка 3,65 што значи дека Агенцијата за катастар на недвижности веќе е на пат кој гарантира доверба од страна на граѓаните на Република Македонија. 58

Година на истражување 2015 60 50 40 30 20 10 Дали сте задпвплни пд ефикаснпста, функципналнпста,усл пвите кпи ги нудат какп и начинпт на рабптеоетп на Агенцијата за катастар на недвижнпсти на Рапублика Македпнија 0 % % % % НезадпвплниДелумичнп задпвплнизадпвплни Без пдгпвпр 12.5 30.2 51 6.3 Графикон број 4 На Графикон број 4 представени се добиените резултати од Анкетирањето и процесот на анкетирање кое беше спроведено во 2014 година а при тоа учествуваа 200 анкетирани лица од Општините Битола, Прилеп, Крушево и Ресен. Во оваа година Агенциајта за катастар на недвижности спроведе низа драстични промени и олеснување на патот на кој граѓанинот се стелнува и добива имотен лист каде псотапката е едноставна и не бара многу време. Сепак на граѓаните сеуште не им е во целост позната самата постапка по која по електронски пат можат да добијат имотен лист па така и во оваа година имаме благо покачување на процентот на задоволни и делумно задоволни граѓани од начинот на кој ги вршат услугите од Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 59

Во 2014 година на прашањето Дали сте задоволни од ефикасноста, функционалноста,условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија како незадоволни граѓани се изјасниле 12,5% додека делумично задоволни граѓани биле 30,2%. Задоволни граѓани се изјасниле 51% додека без одговор биле 6,3% од вкупно 200 анкетирани лица кои беа вклучени во процесот на истражување и анкетирање. Со статистичка обработка на добиените податоци од истражувањето добиена е и просечна оценка од 4,10 што говори дека иновациите и начините за олеснување на постапката за добивање на имотен лист од страна на Агенцијата за катастар на недвижности вродија со плод и истите позитивно се одразуваат кон граѓаните што дава резултат на зголемена доверба и добра слика од граѓаните на Република Македонија. 60

Година на истражување 2016 80 70 60 50 40 30 20 10 Дали сте задпвплни пд ефикаснпста, функципналнпста,усл пвите кпи ги нудат какп и начинпт на рабптеоетп на Агенцијата за катастар на недвижнпсти на Рапублика Македпнија 0 % % % % НезадпвплниДелумичнп задпвплнизадпвплни Без пдгпвпр 8.5 12.5 76.8 2.2 Графикон број 5 Во 2015 година е спроведена последната етапа од првото истражување кое беше спроведено од 2012-2016 година. Со статистичка обработка на добиените податоци од Анкетен лист број 1 на прашањето Дали сте задоволни од ефикасноста, функционалноста,условите кои ги нудат како и начинот на работењето на Агенцијата за катастар на недвижности на Рапублика Македонија добиен е графикон број 5. При тоа како незадоволни граѓани се изјасниле 8,5% што е задоволително и драстично намалување за разлика од претходната година каде како незадоволни граѓани биле изјаснети 12,5%. Како делумно задоволни се изјасниле 12,5% додека како задоволни се изјасниле 76,8% што е висок процент кој говори на довербата како и запознавање на електронскиот начин за добивање на имотен лист од страна на Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. Скоро и да не постои граѓанин кој вадел имотен 61

лист од Агенцијата за катастар на недвижности а да не го познава начинот на електронско уплаќање при процесот на добивање на имотен лист. Граѓани кои биле без одговор се 2,2% од вкупно 200 анкетирани лица кои беа вклучени во процесот на истражување. Со статистичка обработка на добиените податоци од анкетирањето како и добиените проценти во 2016 година добиена е просечна оценка од 4,50 штои говори за современито начин на работење и давање на услуги од страна на Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 62

Табела број 2 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 1 Дали до сега како граѓани сте ги користеле услугите кои ги нуди Агенцијата за катастар на недвижности? n ДА НЕ 200 96% 4% 100 Анкетно прашање број 1 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Дали дп сега какп градани сте ги кпристеле услугите кпи ги нуди Агенцијата за катастар на недвижнпсти? Series1 96% 4% ДА НЕ Графикон број 6 Истражувањењето од Анкетен лист број 2 беше спроведено во 2016 година од месец Мај до месец Декември во кој беа анкетирани 200 лица кои доброволно се вклучија во процесот на анкетирани и истражување, Прашањето од анкетен лист број се однесуваше на тоа дали до сега како граѓани сте ги користеле услугите кои ги нуди Агенцијата за катастар на недвижности. Од вкупно 63

200 анкетирани лица кои беа вклучени во процесот и постапката на истражување со ДА одговориле 96% додека со НЕ се изјасниле 4% од вкупниот број на анкетирани лица. Анкетираните лица кои одговориле до НЕ дадоа образложение дека индикретно имале контакти и ги користеле услугите од Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. Од овде можеме да заклучиме дека скоро и да не постои граѓанин на кого не му затребале или не ги користел услугите кои ги нуди Агенцијата за катастар на недвижности на Република Македонија. 64

Табела број 3 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 2 Дали при користењето на услугите од Агенцијата за катастар на недвижности сте имале низа потешкотии и проблеми n ДА НЕ 200 72% 28% 100 Анкетно прашање број 2 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Дали при кпристеоетп на услугите пд Агенцијата за катастар на недвижнпсти сте имале низа пптешкптии и прпблеми Series1 72% 28% ДА НЕ Графикпн брпј 7 На Графикон број 7 представени се добиените резултати од статистичката обработка на податоците од Анкетен лист број 2 на анкетното прашање број 2. Прашањето број 2 се однесуваше на тоа дали лицата кои беа вклучени во процесот и постапката на истражување имале одредени потешкотии или проблеми користеќи ги услугите од 65

Агенцијата за актастар на недвижности со посебен акцент на процесот на издавање на имотен лист како правен документ. Од вкупно 200 анкетирани лица со ДА се изјасниле 72% и навеле образложение дека овие проблеми ги имале во минатото но во поново време овие проблеми се надминуваат и самата псотапка за издавање на имотен лист е поедноставна, додека со НЕ се изјасниле 28% од вкупниот број на анкетирани лица. Можеме да констатираме дека проблемите во миантото постојат пред се и од аспект на времето кое е потребно да се издаде имотниот лист, процесот на издавање на имотен лист од страна на Агенцијата за катастар на недвижности но истите се надминуваат и главен акцент на овие проблеми се дава на процесот на издавање на имотен лист кој бил во минатото. 66

Табела број 4 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 3 Со кој проблем се соочивте при користењето на услугите од Агенцијата за катастар на недвижности n Времето потребно за Времето потребно за Процесот на кој издавање на имотен лист се подготвува и барање за од страна на Агенцијата издава издавање на за катастар ина имотниот лист; имотен лист од недвижности; ваша страна 150 30% 25% 45% 100% 0.45 0.4 0.35 0.3 0.25 0.2 0.15 0.1 0.05 0 Сп кпј прпблем се сппчивте при кпристеоетп на услугите пд Агенцијата за катастар на недвижнпсти Времетп пптребнп за бараое за издаваое на имптен лист пд ваша страна Времетп пптребнп за издаваое на имптен лист пд страна на Агенцијата за катастар ина недвижнпсти; Прпцеспт на кпј се ппдгптвува и издава имптнипт лист; Series1 30% 25% 45% Графикон број 8 Графиконот број 8 е резултат од статистичката обработка на добиените податоци од Анкетен лист број 2 на анкетното прашање број 3. Прашањето број 2 се однесуваше на анкетираните лица кои одговорија со ДА на прашањето број 2. Прашањето број 3 се однесуваше на тоа конкретно со кој проблем во минатото се соочувале анкетираните граѓани односно дали тоа било Времето потребно за барање за издавање на имотен лист 67

од ваша страна, Времето потребно за издавање на имотен лист од страна на Агенцијата за катастар ина недвижности, Процесот на кој се подготвува и издава имотниот лист. Од вкупниот број на анкетирани лица времето и начинот кој им бил потребен на граѓаните го навеле 30% од анкетираните лица, времето кое им било потребно во Агенциајта за катастар на недвижности го навеле 25% додека самиот процес кој се издава имотниот лист го навеле 45% од вкупниот број на анкетирани лица. Од тука можеме да заклучиме дека во глобала во минатото сите граѓани се соочувале со постапката, начинот како и процесот на издавање на имотен лист гледајќи го фактот дека граѓаните губеле време, псотапката била долга и за тоа требало прилично време. 68

Табела број 5 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 4 Во денешно време за рaзлика од минатото постапката за издавање на имотен лист е поедноставна и подостапна за граѓанинот n Се согласувам Не се согласувам Немам мислење 200 85% 5% 10% 100 Анкетно прашање број 4 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Вп денешнп време за рaзлика пд минатптп ппстапката за издаваое на имптен лист е ппеднпставна и ппдпстапна за граданинпт Се спгласувам Не се спгласувам Немам мислеое Series1 85% 5% 10% Графикон број 9 На Графикон број 9 представени се добиените резултати кои беа добиени од статистичката обработка на добиените податоци од Анкетен лист број 1 на Анкетното прашање број 4. 69

Од вкупно 200 анкетирани лица на прашањето дали во денешно време за рaзлика од минатото постапката за издавање на имотен лист е поедноставна и подостапна за граѓанинот целосно се согласија 85% додека не се согласија 5% и како единствена причина ја наведоа причината дека електронскиот начин на издавање на имотен лист не им е во целост познат. На ова прашање немаат мислење 10% од вкупниот број на анкетирани лица. Од тука можеме да заклучиме дека за разлика од минатото Агенцијата за катастар на недвижности и процесот на издавање на имотен лист на граѓаните е пофункционална, подостапна и поефикасна со што во целсот ги задоволува потребите на граѓаните на Република Македонија. 70

Табела број 6 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашањето број 5 Иновациите кои ги превзема Агенцијата за катастар на недвижности на граѓаните им нудат постапка која е едноставна и достапна за секого? n Целосно се Делумно се Не се Немам согласувам согласувам согласувам мислење 200 65% 25% 0% 10% 100 Анкетно прашање број 6 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Инпвациите кпи ги превзема Агенцијата за катастар на недвижнпсти на граданите им нудат ппстапка кпја е еднпставна и дпстапна за секпгп? Целпснп се спгласувам Делумнп се спгласувам Не се спгласувам Немам мислеое Series1 65% 25% 0% 10% Графикон број 10 71

После статистичката обработка на добиените податоци добиен е и Графикон број 10 кое е директно поврзано со самата причина на порастот на задоволството од страна на граѓаните на Република Македонија кон Агенцијата за катастар на Република Македонија на недвижности на Република Македонија со посебен осврт и посебен акцент во начинот и постапката на издавање на имотен лист како јавна исправа. Од вкупно 200 анкетирани лица кои беа вклучени во процесот на истражување на прашањето Иновациите кои ги превзема Агенцијата за катастар на недвижности на граѓаните им нудат постапка која е едноставна и достапна за секого целосно се согласиле 65%, делумно со оваа констатација се согласиле 25% додека не се согласиле 0%. На оваа констатација немаат мислење 10% од вкупниот број на анкетирани лица кои беа вклучени во процесот на истражувањето во магистерскиот труд. Можеме да констатираме дека иновациите кои ги превзема Агенцијата за катастар на недвижности се во корист на граѓаните со цел олеснување на постапакта на добивање на имотен лист како документ со кој се гарантира сопственсота на одреден имот на граѓанинот. 72

Axis Title Магистерски труд - Имотниот лист како јавна исправа и негово значење во Табела број 7 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 6 Со новите иновации кои се воведоа од страна на Агенцијата на катастар на недвижности, постапакта за издавање на имотен лист стана поедноставна n Се согласувам Не се согласувам Немам мислење 200 95% 0% 5% 100 Анкетно прашање број 6 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 е иновации кои се воведоа од страна на Агенцијата Се согласувам на катастар на Не се согласувам Немам мислење ости, постапакта за издавање на имотен лист стана поедноставна Series1 95% 0% 5% Графикон број 11 73

На Графикон број 11 представени се добиените резултати добиени од Анкетен лист број 2 од анкетното прашање број 6. Од вкупно 200 анкетирани лица на прашањето дали со новите иновации кои се воведоа од страна на Агенцијата на катастар на недвижности, постапакта за издавање на имотен лист стана поедноставна целосно се согласија 95%, не се согласија 0% додека немаа мислење 5% од вкупниот број на анкетирани лица. Од тука можеме да констатираме дека со новите иновации кои се воведоа од страна на Агенцијата на катастар на недвижности постапката и процедурата за издавање на имотен лист е поедноставна а граѓанинот е задоволен од услугите и работата на агенцијата 74

Табела број 8 Резултат од Анкетен лист број 2 на анкетно прашање број 7 Брзината за постапка за издавање на имотниот лист е во голем прилог за граѓаните n ДА НЕ НЕМАМ ОДГОВОР 200 100% 0% 0% 100 Анкетно прашање број 7 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Брзината за ппстапка за издаваое на имптнипт лист е вп гплем прилпг за граданите ДА НЕ НЕМАМ ОДГОВОР Series1 100% 0% 0% Графикон број 12 Да се биде во прилог на граѓаните е во интерес на државните институции во Република Македонија од аспект што преку блискиот контакт и достапноста на услугите кон граѓаните се влијае врз расположението и довербата на граѓанинот како индивидуа кон институциите во нашата земја. Како важен фактор е брзината и квалитето на издавање на потребната документација од страна на иснтитуциите кон граѓаните со кои во целост истите би ги завршиле своите потребни обврски. 75

На Графикон број 12 представени се добиените резултати од анкетен лист број 2 на анкетното прашање број 7. На прашањето дали брзината за постапка за издавање на имотниот лист е во голем прилог за граѓаните со ДА одговориле 100% додека со НЕ 0% од вкупниот број на анкетирани лица. Можеме да констатираме дека квалитето, достапноста, услугоата и брзината на издавање на имотниот лист како правен документ на граѓанинот е во интерес на граѓанинот за остварување на своите потреби онму каде овој документ би му помогнал во псотапката за докажување на сопственсота. 76

Агенцијата за катастар на недвижности и во иднина треба да ги осовременува и унапредува своите услуги со што би била подостапна до граѓанинот n Се согласувам Не се согласувам Немам мислење 200 94% 0% 6% 100 Анкетно прашање број 8 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 Агенцијата за катастар на недвижнпсти и вп иднина треба да ги пспвременува и унапредува свпите услуги сп штп би била ппдпстапна дп граданинпт Се спгласувам Не се спгласувам Немам мислеое Series1 94% 0% 6% Графикон број 13 Постојаното воведување на иновации, осовременување на работењето, подобрување на услогите се со цел во поголем интерес на граѓанинот се од голема 77