UDC Ori gi nal ni na uå ni rad Bi qa na Rat ko viã We go van Vla di mir Ra den ko viã KABLOVSKI DISTRIBUCIONI SISTEMI U SRBIJI: IZLAZAK IZ SIVE ZONE POSLOVAWA SA ŸE TAK: Funk ci o ni sa we ka blov sko di stri bu ci o nih si ste ma u po - gledu tehniåkih rešewa i pravne regulative u veãini evropskih zemaqa veã go to vo je u pot pu no sti ure ðe no. Ia ko si stem ka blov ske di stri bu ci je RTV programa u Srbiji ulazi u legalne tokove poslovawa, nedostatak pre - cizne regulative, nepoštovawe tehniåko-tehnoloških normativa, kao i ne tran spa rent no po slo va we, uka zu je na to da po slo va we u ovoj obla sti te - lekomunikacija još nije dovoqno ureðeno. Od toga najveãu štetu imaju graðani kao krajwi korisnici. KQUÅ NE RE ÅI: ka blov ski di stri bu ci o ni si stem, po slo va we, pra va di stri bu ci je Kablovski distributivni sistem (Cable Distribution Systems KDS) na stao je kao na do grad wa ra di o di fu znog si ste ma sa osnov nom na me nom pru ÿa wa uslu ga di stri bu ci je te le vi zij skih i ra dij skih pro gra ma. Ka - blov ska di stri bu ci ja omo gu ãa va ko ri sni ci ma pri jem ve ãeg bro ja ze maq - skih i sa te lit skih te le vi zij skih ka na la, kao i od re ðe ni broj ra dio ka - na la. U okvi ru di stri bu ci je do ma ãih te le vi zij skih ka na la mo gu se pre - no si ti i te le vi zij ski ka na li lo kal nog zna åa ja za te ri to ri ju na ko joj ko - ri snik ÿi vi (grad, op šti na ili re gi on). Raz vo jem teh no lo gi je ko ja je omo gu ãi la uvo ðe we no vih te le ko mu ni - ka ci o nih ser vi sa, sa vre me ni KDS je pre ra stao u mul ti ser vi snu, ši ro - ko po ja snu te le ko mu ni ka ci o nu mre ÿu. Po red di stri bu ci je te le vi zij skih i ra dij skih pro gra ma, ova mre ÿa da nas pru ÿa ve li ki broj ra zno vr snih in ter ak tiv nih ser vi sa. Li cen ci ra we di stri bu ci je ra dio i te le vi zij - skih ka na la oba vqa ju dr ÿav ne agen ci je za te le ko mu ni ka ci je. Ka blov ska di stri bu ci ja ima zna åaj nu i ra stu ãu ulo gu u is po ru ci te le ko mu ni ka cij skih uslu ga. Kroz svo ja ka pi tal na ula ga wa, ka blov ske or ga ni za ci je do pri no se ši re wu no vih i ino va tiv nih uslu ga i raz vo ju širokopojasne infrastrukture, te podsticajno deluju na razvoj vrlo konkurentnog telekomunikacionog trÿišta [Bortz Me dia & Sports Gro up,
98 Inc. 2008]. Ka ko na vo di Bi za lov [Byzalov 2008], uti ca ji ko je KDS ima na eko no mi ju mo gu da bu du: a) direktni otva ra we rad nih me sta i sti ca - we pri ho da za po sle nih; b) po ve za ni pro iz vod wa ro ba i uslu ga ve za - nih za KDS; v) indirektni razvoj delatnosti åiji se asortiman roba i uslu ga pro ši ru je na KDS. Funk ci o ni sa we ka blov ske mre ÿe je u po gle du teh niå kih re še wa i prav ne re gu la ti ve u ve ãi ni ze ma qa veã go to vo u pot pu no sti ure ðe no. U Re pu bli ci Sr bi ji (RS), me ðu tim, ima u ovoj obla sti mno go ne do vr še - nih po slo va. Prak sa po ka zu je da ve ãi na ka blov sko di stri bu tiv nih pre - d u ze ãa (pro vaj de ra) do sa da ni je po što va la, ina åe ne do re åe ne za kon ske pro pi se, ta ko da je ve li ki broj ovih or ga ni za ci ja funk ci o ni sao bez va - lid ne teh niå ke do ku men ta ci je, s opre mom ko ja ne od go va ra zah te va nim stan dar di ma. Ne do sta tak pre ci zne re gu la ti ve, kao i ne po što va we teh - niåko-tehnoloških normativa dovelo je do haotiånog stawa u ovoj oblasti, od åe ga naj ve ãu šte tu ima ju gra ða ni kao kraj wi ko ri sni ci. Ipak, i u ta kvim pri li ka ma raz vi lo se ne ko li ko kva li tet nih pro vaj de ra, ko ji uslu ge di stri bu ci je ra dij skog i te le vi zij skog pro gra ma pru ÿa ju veã ve - li kom bro ju pret plat ni ka. Osim to ga, po sled wih go di na me ro dav ne dr - ÿav ne in sti tu ci je od luå ni je pri stu pa ju do no še wu za ko na ili nor mi ko ji ma se re gu li še ova oblast u po qu te le ko mu ni ka ci ja. IN FRA STRUK TU RA Iz grad wa KDS mre ÿa re gu li sa na je Zakonom o planirawu i izgradwi [Slu ÿbe ni list Re pu bli ke Sr bi je, 2009/72, ålan 110] iz ko ga tre ba da pro is tek ne do no še we ur ba ni stiå kih pla no va na osno vu ko jih se pri ba - vqa ur ba ni stiå ka sa gla snost i gra ðe vin ska do zvo la. U mno gim me sti ma ta kvi pla no vi još ni su do ne ti, pa je in ve sti to ri ma po sao oko iz grad - we kablovskog distributivnog sistema oteÿan veã na samom poåetku. Ur ba ni stiå ki pla no vi pred vi ða ju da se mre ÿa ka blov skog di stri - bu tiv nog si ste ma gra di pod zem no gde god je to mo gu ãe, ne po sred no po red tra se te le fon ske mre ÿe ili u istim tra sa ma, ako o to me po sto ji spo ra - zum iz me ðu vla sni ka obe ju mre ÿa. Uko li ko ne po sto je uslo vi za pod zem - nu iz grad wu pu tem op tiå kog ka bla, pri vre me na mre ÿa mo ÿe da se iz gra - di po po sto je ãim elek tro e ner get skim ni sko na pon skim vo do vi ma, te le - fon skim vo do vi ma, te po sta vqa wem na no sa åe na kro vo vi ma obje ka ta uz saglasnost vlasnika. Åe sto se, me ðu tim, de ša va da in fra struk tur ni mo no po li sti (Te le - kom, Elek tro di stri bu ci ja, To pla na i sl.) ne ÿe le da iz naj me svo je ka - na le ili stu bo ve di stri bu te ri ma, ili to åi ne pod vr lo ne po voq nim uslo vi ma, dik ti ra ju ãi vi so ke ce ne in ve sti to ri ma ka blov ske mre ÿe. S dru ge pak stra ne, ma lim pri vat nim pred u zet ni ci ma, ko ji su pi o - ni ri ovog po sla u Sr bi ji, vi še se is pla ti lo ile gal no po sta vqa we pre no sne mre ÿe (pre ko kro vo va, sa zgra de na zgra du i sl.), što se, u od - su stvu prav ne re gu la ti ve, uglav nom oba vqa lo bez ve ãih pro ble ma. Ta ko je ka blov ska in sta la ci ja po sta vqa na naj åe šãe na me sti ma za ko je ni je
bi lo po treb no tra ÿi ti ni ka kve do zvo le, gde se uz mi ni mum ula ga wa mo - gla po sta vi ti mre ÿa za ve li ki broj ko ri sni ka. 1 Dok u po gle du gra ðe vin skih uslo va za po sta vqa we mre ÿe još uvek ima pro ble ma, teh niå ki nor ma ti vi su pri liå no ja sni i pre ci zni. Re - pu bliå ka agen ci ja za te le ko mu ni ka ci je (u da qem tek stu: RA TEL) 2 do ne la je Pravilnik o izdavawu tehniåkih dozvola sertifika u ko me je pre - ciziran naåin usklaðivawa projekta i projektne dokumentacije s propisa nim stan dar di ma i nor ma ma za te le ko mu ni ka ci o ne mre ÿe i si ste me. 99 PRA VA DI STRI BU CI JE O autorskim pravima proizvoðaåa programa distributeri, doskora, ni su vo di li mno go ra åu na, a ne ret ko se de ša va lo da re e mi tu ju i za šti - ãe ne ka na le, ne le gal no de ko di ra ne po mo ãu tzv. pi rat skih kar ti ca. Do no še wem no vog Za ko na o au tor skim pra vi ma 3 (2004) pri stu pi lo se ve ãoj kon tro li pra va di stri bu ci je pro gra ma pu tem KDS-a. Ope ra te ri su u oba ve zi da s emi te ri ma za kqu åu ju po je di naå ne ugo vo re o ustu pa wu pra va ka blov skog re e mi to va wa te le vi zij skih i ra dij skih pro gra ma. Po - red re e mi to va wa po je di naå nih pro gra ma, za šti ta au tor skih pra va od - no si se i na film ska i mu ziå ka de la o ko ji ma bri nu or ga ni za ci je ko je su za to do bi le do zvo lu (Or ga ni za ci ja pro iz vo ða åa fo no gra ma Sr bi je OFPS 4 i Or ga ni za ci ja za za šti tu pra va au to ra SO KOJ 5 ). Kablovski 1 U ve ãi ni evrop skih ze ma qa in fra struk tur ni ka na li i objek ti su u vla sni štvu lo kal ne sa mo u pra ve ko jom ga zdu je jav no pred u ze ãe, i ono pod jed na kim uslo vi ma svim za - interesovanima iznajmquje ove resurse. 2 RA TEL ili Re pu bliå ka agen ci ja za te le ko mu ni ka ci je (2005) je pro fe si o nal no i struåno regulatorno telo za rad u oblasti telekomunikacija. 3 De fi ni ci ja, vr ste au tor skih pra va, wi ho va obe leÿ ja i na åin za šti te re gu li sa ni su Zakonom o autorskim i srodnim pravima (Slu ÿbe ni list SCG, 61/2004). Wi me se od - re ðu ju pra va autora kwi ÿev nih, na uå nih struå nih i umet niå kih de la i sl. ko ja se za - jed niå ki na zi va ju autorsko pravo, i pra va in ter pre ta to ra, iz da va åa, pro iz vo ða åa fo no - gra ma, vi de o gra ma, emi si ja i ba za po da ta ka, ko ja su po svo jim obe leÿ ji ma prava srodna au - tor skom pra vu i ko ja se za jed niå ki na zi va ju srodna prava). Nosilac autorskog ili srodnog prava moÿe svoje pravo ostvariti: individualno (samostalno, sam za sebe u svakom kon - kret nom slu åa ju) ili ko lek tiv no (pu tem za to ovla šãe nih i re gi stro va nih or ga ni za ci ja). 4 OFPS je or ga ni za ci ja re gi stro va na za ko lek tiv nu za šti tu pra va do ma ãih i stra - nih pro iz vo ða åa fo no gra ma s tim što je ovla šãe na da vr ši na pla tu na kna de za ko ri - šãewe fonograma u ime proizvoðaåa, ali i u ime interpretatora (bez obzira na postojawe posebne organizacije za zaštitu prava interpretatora). OFPS ima brojne ugovore s do ma ãim i stra nim no si o ci ma srod nih pra va za ko lek tiv nu za šti tu wi ho vih pra va na te ri to ri ji RS, a kao ne pro fit na or ga ni za ci ja pri ku pqe ne na kna de ras po de qu je no si o ci - ma tih pra va u ze mqi i ino stran stvu, sra zmer no po da ci ma o wi ho vom ko ri šãe wu na te - ritoriji RS. Inaåe, OFPS je po Zakonu ovlašãena da vrši kolektivnu zaštitu prava svih do ma ãih i stra nih pro iz vo ða åa fo no gra ma, osim onih ko ji su to pra vo is kqu åi vo pre ne li na ne ku dru gu or ga ni za ci ju ili za dr ÿa li za se be i o to me oba ve sti li OFPS. 5 SO KOJ šti ti pra va do ma ãih i stra nih kom po zi to ra, tek sto pi sa ca, aran ÿe ra mu - zi ke i dru gih no si la ca au tor skih pra va na mu ziå kim de li ma svih ÿan ro va. Tre nut no, So - koj zastupa, po osnovu wihovih punomoãja, preko 7000 domaãih autora i nosilaca autor - skih pra va, a na osno vu 88 bi la te ral nih ugo vo ra za kqu åe nih s ino stra nim au tor skim dru - štvima više od 2.000.000 inostranih autora. U okviru kolektivne zaštite prava autora, SO KOJ oba vqa dve osnov ne gru pe po slo va: a) iz da je do zvo le za jav no iz vo ðe we i emi to va -
100 di stri bu te ri su u oba ve zi da pla ãa ju na kna du i ovim or ga ni za ci ja ma. SO KOJ i OFPS su jav no ob ja vi le svo je ta ri fe na kna da ko je na pla ãu ju ko ri sni ci ma, åi ja vi si na za vi si od pri ho da ostva re nih ko ri šãe wem pred me ta za šti te, vr ste de lat no sti ko je ko ri sni ci oba vqa ju, vr ste i ve li åi ne obje ka ta u ko ji ma oba vqa ju de lat nost i sl. Na kna da za emi to - va we mu ziå kih de la pu tem ka blov ske di fu zi je, pla ãa se u vi si ni od 0,05 bo do va po pri kquå ku, po ka na lu me seå no. Ka blov ski ope ra ter je du - ÿan da do sta vi iz ve štaj o bro ju pri kqu åa ka, kao i po pis te le vi zij skih ka na la ko je re e mi tu je. Po pis ka na la mo ra sa dr ÿa va ti sve pro gra me iz po nu de ka blov skog ope ra te ra, sa zva niå nim na zi vom ka na la i ze mqom po re kla. Na kna da ko ju od ko ri sni ka na pla ãu je OFPS za ka blov sko re e mi to - va we iz no si: 1,11 di na ra me seå no po do ma ãin stvu za re e mi to va we do 30 ra dio i TV ka na la; 1,47 di na ra me seå no po do ma ãin stvu za re e mi to va we do 40 ra dio i TV ka na la; 1,84 di na ra me seå no po do ma ãin stvu za re e mi to va we do 50 ra dio i TV ka na la; 0,026 di na ra me seå no po do ma ãin stvu za sva ki do dat ni ka nal. Problem zaštite autorskih prava nastaje prilikom prenosa nekog jav nog do ga ða ja za ko ji do ma ãi emi ter ot ku pi pra vo emi to va wa. To su naj åe šãe sport ski do ga ða ji vi so ke gle da no sti. Uko li ko u tre nut ku pre - nosa kablovski operater reemituje i neki drugi inostrani program ko - ji pre no si isti do ga ðaj, do ma ãi emi ter ima pra vo da u ci qu za šti te svo jih is kqu åi vih pra va na taj pre nos, od ka blov skog ope ra te ra zah te va da one mo gu ãi pra ãe we tog ka na la po seb nom elek tron skom za šti tom skrem blo va wem. Uko li ko se ope ra ter oglu ši na ove zah te ve, emi ter mo - ÿe da sud skim pu tem zah te va na dok na du šte te. To je raz log što gle da o ci åe sto ne mo gu da pra te pre no se ne kih do ga ða ja (sport skih, naj åe šãe), jer je, na zah tev do ma ãeg no si o ca pra va na pre nos, te pro gra me skrem blo va - ni ka blov si di stri bu ter. Do dat nu po te ško ãu u re gu li sa wu od no sa emi te ra i ka blov skih di - stri bu te ra pred sta vqa ju pro gra mi me dij skih ku ãa iz Bo sne i Her ce go - vine, Hrvatske i Crne Gore. Zbog jeziåke dostupnosti ovi programi su u Sr bi ji ve o ma po pu lar ni i sto ga su ne za o bi la zni deo ka blov ske po nu - de. Ovi pro gra mi su u 2009. go di ni uåe stvo va lii u ukup noj gle da no sti te le vi zi je do 10%. 6 Ne po sto ja we ja sne re gu la ti ve u po gle du za šti te au tor skih pra va u slu åa ju ka da do ma ãi no si lac pra va emi to va wa ne kog do ga ða ja ili au tor - we za šti ãe nih mu ziå kih de la b) ubi ra od go va ra ju ãe au tor ske na kna de od ko ri sni ka tih de la i ras po de qu je i is pla ãu je pri ku pqe ne au tor ske na kna de, au to ri ma i dru gim no si o - ci ma au tor skih pra va u ze mqi i ino stran stvu, pre ma po seb nom od no su u za vi sno sti od obima korišãewa tih dela na trÿištu. 6 Uku pan ne deq ni au di to ri jum eks JU pro gra ma u ma ju 2009. go di ne iz no si 36%. Udeo u gle da no sti (share) do ma ãih re gi o nal nih i lo kal nih TV sta ni ce, kao i pre ve de nih te mat skih ka na la (dynamic other) iz no si oko 13%. Na ci o nal ni me dij ski jav ni ser vis RTS do sti ÿe uåe šãe u gle da no sti do 25%.
101 skog de la ni je oba ve stio ka blov skog ope ra te ra da po se du je au tor ska pra - va (ta kvo pra vi lo bi tre ba lo da pro pi še Re pu bliå ka ra di o do fu zna agen ci ja RRA, kao ne za vi sna or ga ni za ci ja, ko ja vr ši jav na ovla šeã - wa u obla sti ra di o di fu zi je), na me ãe oba ve zu ka blov skim ope ra te ri ma da dnev no pra te pro gram ske še me svih emi te ra. U tom slu åa ju tre ba da za šti te no si o ca au tor skih pra va, i re a gu ju na sva ki film, se ri ju ili mu ziå ki pri log za ko ji po sto ji mo guã nost da je za Sr bi ju veã ne ko ot ku - pio pra va pri ka zi va wa. PO SLO VA WE KA BLOV SKIH DI STRI BU TE RA Do 2009. go di ne u Re pu bli ci Sr bi ji je li cen cu za rad do bi lo se - dam de set i dva ka blov ska ope ra te ra (RA TEL, 2009). Me ðu wi ma se iz - dvo ji lo pet vo de ãih, ko ji po kri va ju 86% do ma ãeg tr ÿi šta, sa sle de ãim trÿišnim uåešãem: SBB (Srp ske ka blov ske mre ÿe Ser bi an Bro ad band) 54%; 7 JP PTT RJ KDS 11%; Ko per ni kus 8%; IKOM 7%; Ra di jus vek tor d. o. o. 4%. Osnov na de lat nost ovih pred u ze ãa je pru ÿa we uslu ge di stri bu ci je ra dij skih i te le vi zij skih pro gra ma. Za tu uslu gu ubi ru od pret plat ni ka me seå nu na kna du, ko ja åi ni i naj ve ãi deo pri ho da. Uku pan ostva re ni pri hod ope ra te ra od pru ÿa wa uslu ge di stri bu ci je ra dij skih i te le vi - zij skih pro gra ma je u 2008. uve ãan za 49% u od no snu na pret hod nu go di - nu, i iz no si oko 5,6 mi li jar di di na ra. Ova kav rast je, pre sve ga, po sle - di ca po ve ãa wa bro ja pret plat ni ka, ali i po di za wa ce na uslu ga di stri - bu ci je RTV pro gra ma (ta be la 1). Ta be la 1. Pri hod od pret pla te ana log ne ka blov ske RTV (u mi li o ni ma di na ra) Godina 2005. 2006. 2007. 2008. Prihod 1.792,7 1.900,0 3.777,2 5.632,5 Iz vor: RA TEL, 2009. Tro ško ve po slo va wa KDS-a åi ne go di šwi ras ho di za pra va pre - no sa i di stri bu ci je, ukup ni tro ško vi odr ÿa va wa, de pre si ja ci ja, amor - ti za ci ja i even tu al ni gu bi tak (ta be la 2). U tro ško ve po slo va wa spa da i na kna da ko ju di stri bu te ri pla ãa ju Re pu bliå koj ra di o di fu znoj agen ci ji. Vi si na po je di naå ne go di šwe na kna de za ka blov sko emi to va we pro gra ma 7 Kom pa ni ja SBB Srp ske ka blov ske mre ÿe, naj ve ãi je ope ra tor di gi tal ne i ana - log ne ka blov ske te le vi zi je i ši ro ko po ja snog In ter ne ta u Sr bi ji i naj zna åaj ni ji ope ra - tor satelitske televizije u regionu, prisutan u šest zemaqa svojom Total TV platfor - mom. Od 2007, kom pa ni ja je u ve ãin skom vla sni štvu evrop skog fon da Mid Europa sa se di - štem u Lon do nu i Evrop ske ban ke za ob no vu i raz voj (EBRD). U sa rad wi je s Te le mac hom iz Slo ve ni je, s ko jim ima iste ve ãin ske vla sni ke i pred sed ni ka upra ve.
102 iz no si 10% od vi si ne po je di naå ne go di šwe na kna de ko ju pla ãa ju emi - te ri. Wi ma je iz da ta do zvo la za emi to va we pro gra ma u za vi sno sti od okvir ne ÿe qe ne zo ne ser vi sa za ko ju se iz da je do zvo la za emi to va we pro gra ma (ta be la 2). Tabela 2. Raspodela troškova kablovskih distributera (u %) Godina 2007. 2008. Prava distribucije 27% 44% Troškovi odrÿavawa 8% 10% Investicioni troškovi 65% 46% Iz vor: RA TEL, 2009. Trend ra sta tro ško va za pra va di stri bu ci je re zul tat je po ve ãa wa pro gram ske po nu de i po ve ãa wa ce ne re e mi to va wa po je di nih ka na la. Tro ško vi za au tor ska i srod na pra va i pra va re di stri bu ci je iz no se oko 1,5 mi li jar di di na ra, i ve ãi su u 2008. go di ni za 80% u po re ðe wu s 2007, dok su tro ško vi odr ÿa va wa ve ãi za 50% i u 2008. go di ni iz no se oko 4,5 mi li o na evra. Ukup ne in ve sti ci je u di stri bu ci ju ra dij skih i te le vi zij skih pro gra ma u 2008. su sma we ne za oko 20% i iz no se oko 19,7 mi li o na evra. I dok je ve ãi na ra dij skih i te le vi zij skih emi te ra u 2008. go di ni za vr ši la po slo va we s gu bit kom, ka blov ska di stri bu ci ja be le ÿi zna tan rast pri ho da (po dat ke o po slo va wu KDS or ga ni za ci ja vi de ti u pri lo gu 1). Od 72 ka blov ska pred u ze ãa, Agen ci ji za pri vred ne re gi stre iz ve - štaj o po slo va wu za 2008. pod ne lo je wih 58. Ve ãi na di stri bu te ra (53) spa da ju u ma la pred u ze ãa, a 38 li cen ci ra nih di stri bu te ra (64%) ima ma we od 10 za po sle nih. Pre ma is ka za nim po da ci ma, ka blov ski di stri - bu te ri za po šqa va ju pre ko 1600 li ca. O bro ju pret plat ni ka ka blov skih di stri bu te ra ne po sto je pre ci zni po da ci, jer da taj broj ne pre sta no ra ste, a i ope ra te ri ne ra do da ju taå ne po dat ke o svo jim ko min ten ti ma, bu du ãi da od wi ho vog bro ja za vi si i vi si na tro ško va za au tor ska pra va. U Sr bi ji je 2008. re gi stro va no pre - ko 922 hi qa de pret plat ni ka. Pe ne tra ci ja iz no si 12% u od no su na pret - hod nu go di nu (ta be la 3), od no sno 37% me re no bro jem do ma ãin sta va. Naj - ve ãi broj pret plat ni ka pri kqu åen je na hi brid nu (hybrid fi ber ca ble HFC) mre ÿu, åi me je kraj wim ko ri sni ci ma po red di stri bu ci je ra dij - skih i te le vi zij skih pro gra ma, omo gu ãen i ši ro ko po ja sni pri stup In - ter ne tu. Pre ma po da ci ma Re pu bliå kog za vo da za sta ti sti ku, pro seå no do ma ãin stvo ima 3 åla na, ta ko da se broj po ten ci jal nih ko ri sni ka ka - blov ske te le vi zi je pro ce wu je na 2,7 mi li o na. Ta be la 3. Broj pret plat ni ka KDS-a (u hi qa da ma) Godina 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. Broj pretplatnika 531,000 542,000 774,000 856,000 922,000 Penetracija 7 7 10 10 12 Iz vor: RA TEL, 2009.
Oblast te le ko mu ni ka ci ja je po pri ro di svo je de lat no sti ka pi tal no in ten ziv na; usme re na je na stal no po boq ša va we svo je mre ÿne in fra - strukture i uvoðewe novih usluga koje zahtevaju i primenu novih tehnolo gi ja. Kup ci su ta ko ðe u si tu a ci ji da pra te ove pro me ne i ula ÿu neo p - hod na sred stva za wi ho vu ku po vi nu i ko ri šãe we. Ka pi tal ni ras ho di od ra ÿa va ju ne ko li ko vr sta ak tiv no sti: po boq ša we si ste ma, po ve ãa we ka pa ci te ta za no ve ser vi se, pro ši re we mre ÿe, ula ga we u do dat nu opre - mu (na pri mer, di gi tal ni set-top box, ka blov ski mo de mi i sl.) i odr ÿa - va we. Bor ba za pret plat ni ke i sve ve ãa po nu da pro gra ma ni je, me ðu tim, pra ãe na i od go va ra ju ãim ni vo om ula ga wa u re kon struk ci ju ka blov ske mre ÿe. To na vo di na pret po stav ku da u do gled no vre me po tro ša åi ma ne ãe bi ti po nu ðe ni no vi ser vi si, kao što su fik sna te le fo ni ja, vi deo kon fe ren ci je, da qin ski nad zor, te le e du ka ci ja i sl., za ko je je po treb na ši ro ko po ja sna mre ÿa. Osim to ga, tro ško vi za pra va re e mi to va wa, kao i ce ne re e mi to va - wa stra nih ka na la pred sta vqa ju taj ne po dat ke. Po zna to je sa mo da ce na uslu ge KDS-a za vi si od bro ja pret plat ni ka, a evi dent na je i ve li ka raz - li ka u ce ni za po je di ne ka na le. Ona se, pre ma ne zva niå nim iz vo ri ma, kre ãe iz me ðu 2 i 30 evro cen ta po pret plat ni ku me seå no. Ova ko ve li ka raz li ka u ce ni re e mi to va wa po je di nih ka na la pru ÿa ope ra te ri ma ve li ke mo guã no sti za za ra du. Za me nom sa mo jed nog sku pog pro gra ma, onog od 30 evro cen ti, ne kim jef ti ni jim, od 2 evro cen ta (što je u po nu di od osam de se tak ka na la ko ju ima ju ve li ki di stri bu te ri ne pri met no), mo ÿe da se ušte di ve li ka su ma nov ca, po seb no ako vi si na pret pla te osta ne ista, što je uvek i slu åaj. Ta ko, na pri mer, ušte da na 100.000 pret plat ni ka mo ÿe da bu de i pre ko 300.000 evra go di šwe. Ka blov ski di stri bu te ri mo gu da ostva re zna åa jan pri hod i kroz do - dat ne pro gram ske pa ke te, tzv. pay uslu ge, 8 ko je se po seb no na pla ãu ju. Pri to me, di stri bu ter pla ãa te le vi zij skim sta ni ca ma pra va re e mi to - va wa pre ma bro ju pret plat ni ka, sa mo za ta kve uslu ge. Osta je, me ðu tim, nepoznato da li je kroz cenu osnovne pretplate distributer ovaj tro - šak na pla tio od svih pret plat ni ka, pa je te ško pro ce ni ti ko li ka je za ra da od ove vr ste uslu ga. Pro blem je i u to me što su ne ka pred u ze ãa za ka blov sku di stri bu - ci ju RTV pro gra ma u po vla šãe nom po lo ÿa ju. Ta ko, na pri mer, Jav no pred u ze ãe JP PTT RJ KDS je di no ne ma tro ško ve iz grad we ili naj ma kablovske infrastrukture, jer koristi postojeãu telefonsku infrastrukturu kao svoju. Poznato je, meðutim, da ova skupa infrastruktura nije gra ðe na sa mo sred stvi ma PTT-a veã i nov cem do bi je nim iz dr ÿav nog bu xe ta. Dru gi ope ra te ri pak za po stav ku svo jih ka blo va pla ãa ju iz najm - qi va we po štan skih te le ko mu ni ka ci o nih ka na la. 103 8 Uslu ga Pay TV omo gu ãa va pret plat ni ci ma gle da we do dat nih ka na la gru pi sa nih pre ma sa dr ÿa ju u pa ke te. Za in te re so va ni pret plat ni ci su u mo guã no sti da, pre ma sop - stve nom iz bo ru i uz po seb nu na kna du, oda be ru od re ðe ni pa ket/e ka na la.
104 Ope ra ter SBB, veã eta bli ran kao kom pa ni ja s ve ãin skim tr ÿi - šnim uåe šãem, po na ša se ta ko ðe mo no pol ski, jer je u po zi ci ji da pra - vi ugo vo re s emi te ri ma o do bi ja wu iskquåivog pra va re e mi to va wa sa mo u svojoj mreÿi, što wegovu ponudu åini atraktivnijom u odnosu na druge. CE NE USLU GA Bu du ãi da su vo de ãi ope ra te ri po de li li" tr ÿi šte, te ško da se mo ÿe go vo ri ti o pra voj kon ku ren ci ji. Vr lo ret ko se mo gu na ãi na se qa u ko ji ma po tro šaå mo ÿe da bi ra iz me ðu dva ili vi še pro vaj de ra; sva ki pro vaj der je mo no po li sta na svo joj te ri to ri ji, slo bod no for mi ra i po - di ÿe ce ne svo jih uslu ga i ni je u oba ve zi da po la ÿe ra åun za wi hov kva - li tet. 9 Ia ko je op šta struk tu ra ka blov skog pa ke ta sliå na kod ve ãi ne pro vaj de ra, ce ne di stri bu ci je ra dij skih i te le vi zij skih pro gra ma raz - li ku je od gra da do gra da, od no sno od ope ra te ra do ope ra te ra. 10 Isto ta ko va ri ra i broj ka na la ko ji se na la ze u po nu di. Ra di po re ðe wa, da je mo ce - ne ova kvih uslu ga u ne ko li ko evrop skih ze mqa (ta be la 4). Tabela 4. Cene usluga kablovskih operatera u nekim evropskim zemqama (u evrima) Zemqa Operater Broj kanala (osnovna ponuda) Cena Proseåna cena po kanalu Nemaåka Unity media 37 17,90 0,48 Slovenija UPC Telemach 54 16,27 0,30 Hrvatska B.net 41 10 0,24 Rumunija RCS 66 8 0,27 Bugarska Bosna i Hercegovina Maðarska Cable Tel Bulsatkom Centrum Group HS Elob Catv BiH Cabel Net Fibernet UPC T-com 73 43 76 44 40 46 59 55 46 10 6,5 12 6,5 6 6 23 22 20 0,14 0,15 0,16 0,15 0,15 0,13 0,39 0,40 0,43 Srbija SBB 77 8 0,10 Ia ko je ce na od osam evra, ko li ko iz no si ka blov ska pret pla ta za SBB (na ko ju tre ba do da ti i oba ve znu pret pla tu na jav ni me dij ski ser - vis) za gra ða ne vi so ka, ona je u od no su na dru ge ze mqe naj ni ÿa, ima ju ãi u vi du naj ve ãu i naj ra zno vr sni ju pro gram sku po nu du. Do daj mo, ra di ilu - stra ci je, i to da gra ða ni u SAD pla ãa ju pro seå no 18,08 do la ra me seå no za osnovnu kablovsku ponudu s proseåno 44,6 kanala, što preraåunato u evre, iz no si 0,27 evra po ka na lu. 9 Izuzetak je kompanija SBB koja za poveãawe cena mora da traÿi saglasnost od RRA. 10 Ta ko, na pri mer, ce na uslu ge ka blov skog pro vaj de ra SBB u No vom Sa du iz no si 745 di na ra, a u Le skov cu 609.
105 Za raz li ku od ze maq ske i sa te lit ske, ka blov ska po nu da je do stup na samo na osnovu pretplate. U svetu potrošaåi kupuju full a la car te, tj. ceo pa ket, ia ko ve ãi na wih pra ti sa mo ma wi broj ka na la. Pro se åan ka - blov ski pret plat nik pla ãa ukup nu pro gram sku po nu du, ia ko pra ti, u pro se ku, sa mo pe ti nu ovih pro gra ma [Biza lov 2008]. Me ðu tim, ka blov - ske kom pa ni je ne pre sta no do da ju no ve ka na le u svo joj po nu di i po ve ãa - va ju ce nu ka blov ske di stri bu ci je, ne nu de ãi, pri to me, al ter na tiv ne sce na ri je za pre u zi ma we ka na la. ODNOS PREMA KLIJENTIMA U Pravilniku o uslovima za pruÿawe usluge distribucije radijskih i televizijskih programa i sadrÿaju odobrewa (Sluÿbeni glasnik Republike Srbije, 95/2006, ålan 17) sto ji oba ve za ope ra te ra da na svom in fo-ka na - lu, odnosno Internet stranici, obezbede sve potrebne informacije pret plat ni ci ma. Osim to ga, u Pravilniku (ålan 7) se ka ÿe da odo bre we za pru ÿa we uslu ge di stri bu ci je ra dij skih i te le vi zij skih pro gra ma mo - ra sa dr ÿi ti i po dat ke o do stup no sti po da ta ka o ta ri fi, ce nov ni ku i tip skom ugo vo ru. I po red za kon ske oba ve ze, ve ãi na ka blov skih pred u ze - ãa ni je jav no ob ja vi la sve po dat ke o svo joj de lat no sti. Od tri do stup na tip ska ugo vo ra pre ma kup cu je naj ko rekt ni ji ugo vor fir me Ra di jus vek - tor d.o.o. Po red oba ve za pred vi ðe nih Pravilnikom, je di no se ovo pred u - ze ãe ugo vo rom sa pret plat ni ci ma oba ve za lo da ãe se za la ga ti na obez be - ðivawu novih servisa u svojoj mreÿi. U ovom tre nut ku ni sa da šwi ni bu du ãi pret plat ni ci ni su upo zna - ti sa na åi nom ra da ka blov skih ope ra te ra: da li po štu ju Za kon o za šti - ti potrošaåa, da li šti te liå ne po dat ke pret plat ni ka, šta je u nad le - ÿno sti su do va u slu åa ju spo ro va, da li ãe ne ki pro gra mi bi ti pri vre - meno skremblovani zbog zaštite autorskih prava i druge informacije ko je su du ÿni da ti po tro ša åi ma. Sve to po ka zu je da se Re pu bliå ka agen - ci ja za te le ko mu ni ka ci je mno go vi še ba vi la za šti tom di stri bu te ra i wi ho vim pra vi ma, ne go pra vi ma sa mih pret plat ni ka. PRO GRAM SKA PO NU DA Ia ko u obla sti ka blov ske di stri bu ci je ne po sto ji ni je dan pro pis ko ji bi ope ra te re oba ve zi vao ka ko da sa dr ÿaj no, tj. pro gram ski for mi - raju svoju ponudu, ona ipak treba da zadovoqi raznovrsne potrebe gra - ðana. Najobimniju ponudu trenutno ima preduzeãe SBB. Wihov osnovni pa ket je u 2009. go di ni sa dr ÿa vao 77 te le vi zij skih i 4 ra dij ska pro gra - ma. Od to ga je 29 do ma ãih ka na la 4 ka na la jav nog me dij skog ser vi sa, i svi ko mer ci jal ni emi te ri s na ci o nal nim po kri va wem. Osta lu po nu du ovog di stri bu te ra åi ne pro gra mi re gi o nal nih i lo kal nih emi te ra i onih ko ji svo je pro gra me emi tu ju is kqu åi vo ka blov ski. Ti tlo ve ili ko - men ta re na srp skom je zi ku ima ju 23 stra ne sta ni ce, što s do ma ãim emi -
106 te ri ma åi ni 68% za stu pqe no sti ovog je zi ka. Spi sku tre ba do da ti i 7 sta ni ca ze ma qa iz okru ÿe wa åi ji su je zi ci ra zu mqi vi srp skom au di to - rijumu (Hrvatska, BiH, Crna Gora). U ostaloj ponudi dominiraju pro - grami s engleskog govornog podruåja, emitovani bez prevoda na srpski je zik. Ovaj di stri bu ter je u svo ju po nu du uvr stio i dve sta ni ce na ma - ðar skom i jed nu na ru mun skom je zi ku. Ÿan rov ski po nu da SBB-a je, ta ko - ðe, pri liå no iz ba lan si ra na. Film skih i sport skih ka na la ima po 7, nauåno-dokumentarnih 6, muziåkih 5, a deci je ponuðeno 7 kanala. Osta - li ope ra te ri s ve ãim uåe šãem u tr ÿi štu pru ÿa ju ma wi broj ka na la, ali uglav nom pra te ova kvu pro gram sku še mu. KVA LI TET USLU GA Po tro ša åi upu ãu ju naj vi še za mer ki ka blov skim di stri bu te ri ma u po gle du teh niå kog kva li te ta is po ru åe ne sli ke i to na. U Pravilniku o uslovima za pruÿawe usluge distribucije go vo ri se o kva li te tu uslu ge ko ju di stri bu ter pro gra ma tre ba da obez be di pret plat ni ku (ålan 24). Tu se na vo di da je di stri bu ter oba ve zan obez be di ti da pa ra me tri ko ji se odnose na kvalitet pruÿawa usluge budu u skladu s meðunarodnim i do - ma ãim pre po ru ka ma i stan dar di ma. Ova od red ni ca ne go vo ri mno go, uko li ko se te nor me i pre po ru ke ne kon kre ti zu ju, bu du ãi da ih je ve li - ki broj. U tek stu se ka ÿe da su bjek tiv na oce na kva li te ta sli ke i to na ne sme bi ti ma wa od 4, pre ma ska li oce na da toj u stan dar di ma (SRPS N.N6 134 i SRPS N.N6 135). Me ðu tim, u opi su ovih stan dar da sto ji da one slu ÿe za pro ce nu kva li te ta te le vi zij skog i ra dij skog pri jem ni ka, da kle ima ju sa svim dru gu na me nu. Po mo ãu wih se je di no mo ÿe do ka za ti da je od re ðe ni ra dio apa rat ili te le vi zor bo qi ili lo ši ji od ne kog stan dard nog. Da kle, ko ri šãe wem na ve de nih stan dar da ne mo gu ãe je usta - no vi ti da li je pret plat nik od ope ra te ra do bio teh niå ki loš sig nal, pa i ne mo gu slu ÿi ti kao me ra za pro ce nu kva li te ta di stri bu i sa ne sli ke i to na. S dru ge stra ne, ni ope ra ter ne mo ÿe do ka za ti da je is po - ru åio do bar sig nal pret plat ni ku. Zbog ovog pro pu sta u Pravilniku, teh - niå ki kva li tet is po ru åe ne sli ke i to na osta je ne de fi ni san. URE ÐI VAÅ KA ORI JEN TA CI JA For mi ra ju ãi me dij sku po nu du iz bo rom pro gra ma ka blov ski ope ra - te ri su se kao i emi te ri pro gra ma na šli u po zi ci ji da ure ði vaå kom po li ti kom uti åu na jav nost i u tom smi slu ima ju zna åaj nu od go vor nost. Me na xe ri u ovim pred u ze ãi ma na vo de da oda bir pro gra ma is kqu åi vo za vi si od to ga ko li ko on pri vla åi pu bli ku. Ovaj kri te ri jum, me ðu tim, ne bi tre ba lo da bu du i je di ni. Pro gram ska po li ti ka ka blov skih di - stri bu te ra mo ra da uva ÿa va i dru ge prin ci pe me dij ske po nu de, kao što su raznovrsnost i ravnomernost programskih formata, a nikako samo vi so ka gle da nost.
U do sa da šwoj prak si ope ra te ri u Sr bi ji su ori jen ti sa ni sa mo na po ve ãa va we bro ja ka na la, bez ozbiq ni je se lek ci je u wi ho vom iz bo ru. To ni je slu åaj u dru gim ze mqa ma, ko je, ia ko ima ju teh niå ke mo guã no sti za po ve ãa va we bro ja RTV sta ni ca u svo joj po nu di, to ne po sta vqa ju kao pr - ven stve ni ciq. Vi še pa ÿwe po kla wa ju afir ma ci ji svog pred u ze ãa kao bren da u me dij skom okru ÿe wu, iz bo rom kva li tet ni jih i ra zno vr sni jih ra dij skih i te le vi zij skih ka na la, kao i zah te vi ma svo jih kli je na ta za po seb nim pro gra mi ma. Zbog ta kve po li ti ke i sa mim emi te ri ma po sta je va ÿno ko ji pro vaj der ih re e mi tu je i da li je ste kao ugled me ðu gle da o - ci ma. Do bar pri mer ova kve po li ti ke je ne maå ki ka blov ski ope ra ter Unitymedia, ko ji je, ukqu åiv ši u svo ju po nu du sa te lit ski ka nal za de cu Kid sco, ovaj po tez pro pra tio sle de ãim sa op šte wem emi te ra: Uvr šte - wem ka na la Kid sco u svoj deå ji pa ket, Unitymedia je pre po zna la Kid sco, kao si gur no i od go vor no okru ÿe we za de cu, a naš ka nal se kao brend sa vr še no ukla pa u wi ho vu po nu du kva li tet nih ka na la". Po sto je ãom re gu la ti vom u obla sti ka blov ske di stri bu ci je ni je da ta moguãnost civilnom sektoru da kroz tzv. otvorene kanale izrazi potre - be ne pro fit nih or ga ni za ci ja, udru ÿe wa gra ða na, ško la i dru gih or ga - ni za ci ja åi me bi se stva rao po voq ni ji am bi jent za ko mu ni ka ci ju gra ða - na, in sti tu ci ja i jav nih slu ÿbi. 11 * * * Ka blov ska di stri bu ci ja u Re pu bli ci Sr bi ji tek ula zi u le gal ne to - ko ve po slo va wa. Prav no re gu la tiv ni okvir, ko ji tre ba da pra ti di na mi - åan raz voj ove obla sti uglav nom je za o kru ÿen, ali is po qa va i iz ve sne mawkavosti. Stoga, meðu brojnim otvorenim pitawima, u narednom pe - riodu paÿwu posebno treba usmeriti na: re gu li sa we vla sni štva nad ko mu ni ka ci o nim ka na li ma i objek - tima; izdavawe dozvola onim emiterima televizijskog i radijskog pro - gra ma ko ji emi tu ju is kqu åi vo pre ko ka blov ske mre ÿe; ja sni je de fi ni sa we od go vor no sti za re e mi to va we; obez be ðe we pro sto ra u pro gram skoj po nu di za de lo va we ne ko - mercijalnih organizacija (škola, fakulteta, mesne zajednica, NVO i sl.); veãu zaštitu potrošaåa, moguãnost izbora provajdera, transpa - rent ni je po slo va we, oba ve za taj no sti liå nih po da ta ka. Sa vre me ni ka blov ski di stri bu tiv ni si ste mi pru ÿa ju broj ne ser vi - se. Po seb no su zna åaj ni u pod sti ca wu kon ku ren ci je u mre ÿa ma za pri - stup, jer u ovom de lu mre ÿe pred sta vqa ju re al nu al ter na ti vu fik snoj 11 Otvo re ni ka na li su se pr vi put po ja vi li u SAD se dam de se tih go di na 20. ve ka i pred sta vqa ju po åe tak pro do ra ci vil nog dru štva u ma sme dij ski kom pleks. Naj ve ãu po pu - lar nost su ste kli u Ne maå koj, gde pro gram, ko ji pri pre ma ju gra ða ni, ima pro hod nost u ka - blov skoj mre ÿi. Gra ða ni ma je na ras po la ga wu stu dio s mon ta ÿa ma u ko ji ma ra di pro fe si - o nal na te le vi zij ska eki pa i da je svu po treb nu teh niå ku po dr šku. Fi nan si ra we ovih pro - gra ma vr ši se iz ra dio i te le vi zij ske pret pla te. Je dan od naj po zna ti jih ta kvih ka na la je Of fe ner Ka nal Ber lin. Putem otvorenih kanala sloboda komunicirawa dobija novi kvalitet, gde se gra ða ni ak tiv no ukqu åu ju u ma sme dij sku ko mu ni ka ci ju. 107
Pri log 1. Po da ci go di šweg fi nan sij skog iz ve šta ja KDS pred u ze ãa za 2008. go di nu (u hi qa da ma di na ra) Naziv Mesto Veliåina Broj zaposlenih Prihod u hiq. dinara Rashod u hiq. dinara Neto dobitak u hiq. dinara Ukupna aktiva u hiq. dinara Kapital privrednog subjekta u hiq. din. 1 KABLOTEL Kaã malo / 5.780 5.467 331 7.832 / 2 CABLNET Bor malo 8 1.395 1.359 18 6.933 61 3 RADIO ŠID Šid malo 21 26.795 25.128 1.129 16.525 8.758 4 SAT PRO Temerin malo 5 10.062 7.965 1.517 47.222 46.757 5 JET TV Šabac malo 8 7.636 7.434 1.380 59.521 26.175 6 KTV Senta malo 4 5.490 4.941 283 1.597 359 7 PEP-IMPEKS Kragujevac malo 4 4.427 3.854 127 2.501 / 8 PEGAZ KTV Krupaw malo 5 3.033 2.865 82 6.748 1.153 9 TELEKOM SRBIJA / / / / / / / / 10 TDV PLUS Lazarevac malo 4 7.248 6.862 2.685 35.406 8.621 11 IDEALLE TEAM Lebane malo / 4.409 4.227 56 30.235 23.309 12 VOYSAT Ada malo 7 6.818 6.309 265 17.903 601 13 SURDULIÅKA RADIO TELEVIZIJA Surdulica malo 12 8.506 4.498 1.953 4.913 3.681 14 KODAL Bosilegrad malo 9 6.974 7.205 689 3.928 2.793 15 ECOMAX Vrwaåka Bawa malo 8 19.679 17.546 1.045 5.703 1.505 16 RED FOX SAT Vaqevo malo 3 1.537 1.441 81 1.062 222 17 ZKD INTERACTIVE MEDIA Novi Beograd / 2 4.737 2.582 2.155 1.308 / 18 KABAL PLUS 2004 Vrawe malo 9 5.315 5.218 79 1.531 916 19 SAT TV METEOR Uÿice malo 3 10.187 7.945 1.747 31.679 31.276 20 KABLOVSKA BK Banatski Karlovac malo 3 4.254 4.209 40 10.642 10.458 21 KABLOVSKI SISTEMI LEV-KOM Nadrqe malo 2 1.934 1.932 2 60 3 22 KABLKOM Beograd malo 4 7.151 6.648 385 2.165 770 23 PANSAT Senta malo 7 4.503 5.110 578 1.985 INTERAKTIVNE KABLOVSKE 24 OBJEDIWENE MREŸE IKOM Zemun sredwe 108 5.151.558 428.619 68.743 191.619 103.791 25 KOPERNIKUS TECHNOLOGY Beograd sredwe 185 452.722 365.408 27.091 617.626 171.385 26 TELEMARK SYSTEMS Åaåak malo 52 83.874 60.124 22.451 78.826 24.494 27 KABEL GROUP 85 Åaåak malo 8 19.768 14.404 4.068 16.852 8.021 28 K.T.L. Loznica malo 4 8.257 6.253 1.138 29.866 19.158 108
29 AVCOM Beograd malo 22 88.202 75.285 556 25.053 4.082 30 BIVALENT Sombor malo 4 6.732 6.596 34 1.352 512 31 POGLED BLUE Niš malo 18 55.445 52.594 53 59.145 30.468 32 POGLED TELEKOMUNIKACIJE Niš malo 33 56.886 50.456 4.122 84.610 55.927 33 SABOTRONIC Senta malo 17 63.180 58.093 3.505 34.528 5.619 34 CABEL-JOHANN Leskovac malo 2 1.006 1.233 19 1.118 35 RADIJUS VEKTOR Beograd sredwe 99 348.723 303.667 21.599 302.960 41.298 36 VAPS Bariå malo 2 1.958 1.617 233 1.869 293 37 TELNET Priboj malo 4 2.217 2.257 58 913 603 JEREMIJIÃ SLAVOQUB I 38 OSTALI-SATEL Bor malo 2 2.601 2.437 137 1.722 815 39 JM OSKAR Kuršumlija malo 6 6.964 6.523 1.263 3.732 2.584 40 KNIGHT DEVELOPMENT SUPPORT Novi Sad malo 43 184.175 161.346 32.508 158.540 34.121 41 JOTEL Niš malo 35 71.590 59.043 11.077 131.084 61.051 42 LIMES TELEKOMUNIKACIJE Despotovac malo 1 5.100 6.231 298 12.861 2.731 43 MASKO Beograd malo 10 23.263 17.223 5.938 15.609 13.486 44 SAT-TRAKT Baåka Topola sredwe 86 529.956 407.953 95.156 712.087 493.888 PANTIÃ ELECTRONIC CABLE 45 TELEVISION Ritopek malo 2 2.188 2.362 174 664 148 46 IGNET KD SISTEM Obrenovac malo 5.591 11.258 676 11.294 1.576 47 VIZIJA Novi Pazar malo 4 5.279 3.724 814 11.360 1.102 48 INVEST INŸEWERING CO Novi Sad malo 1 1 1 131 127 49 TLEGRAD Beograd malo 5 26.851 19.905 13.698 181.473 50 SAT-SISTEM Bela Crkva malo 3 4.650 4.452 107 1.690 539 51 KOPERNIKUS Qig malo 4.000 3.808 66 1.771 241 52 SINET TELEKOM Beograd malo 3 4.468 4.767 231 16.882 16.442 53 CITY-SERVIS Brus 2 3.593 3.333 296 3.370 1.672 54 ELTA Novi Sad malo 11 46.154 43.492 2.688 37.741 30.076 55 LINKS Prijepoqe malo 4 7.688 6.583 1.226 9.742 3.835 ELMARK NENEDOVIÃ DEJAN 56 I JOKSIMOVIÃ SVETISLAV Despotovac malo 3 12.476 12.105 318 12.659 5.268 57 MONITOR Novi Sad malo 7 7.883 8.792 3.830 17.785 16.063 MULTIMEDIA NET 58 TELECOMMUNICATION Apatin malo 3 21.912 14.355 4.474 62.868 28.804 59 SBB Beograd veliko 710 5.280.415 4.136.420 1.955.942 17.201.615 760.486 Iz vor: Agen ci ju za pri vred ne re gi stre, 2009. 109
110 te le fo ni ji i pri stu pu In ter ne tu. Pre nos ra dio i te le vi zij skih pro - gra ma i In ter ne ta pu tem ka bla slo ÿen je i kom plek san si stem, ko ji zah te va stal no ula ga we u iz grad wu i odr ÿa va we in fra struk tu re i uvo - ðe we no vih teh no lo gi ja. Ta kav trend mo ãi ãe da pra te sa mo fi nan sij - ski moã ni ji di stri bu te ri. Oåe ku je se da ãe se li be ra li za ci jom te le ko - munikacionog trÿišta stvoriti moguãnost da mawi alternativni ope - ratori u svojim gradovima ponude sopstvenu mreÿu prilagoðenu potre - ba ma gra da, te da po nu de uslu ge po pri stu paå ni jim ce na ma. LITERATURA Bortz Me dia & Sports Gro up, Inc. Ca ble In du stry's Im pact on the US Eco nomy, 2008. http://www.ncta.com/documentbinary.aspx?id=743.> 13.11. 2010. Byza lov, Di mi tri. Unbundling Cable Television: An Empirical Investigation, 2008. http://groups.haas.berkeley.edu/marketing/sics/pdf/byzal ov.pdf.> 12. 11. 2010. Harte, Lawrence. Introduction to Cable Television (CATV): Analog and Digital Cable Television and Modems. 2 nd ed. Alt hos, 2007. Grupa autora. Ka blov ska te le vi zi ja. Be o grad: JP RTS, 1996. Lazoviã Slobodan M.; Bogojeviã Dragan; Aãimoviã-Raspopoviã, Vladanka. Stra - te gi ja raz vo ja ka blov skih di stri bu ci o nih si ste ma. Teh ni ka Sa o bra ãaj, 50(1), 2003, str. 13 212. Miletiã, Mirko. Re se to va we stvar no sti. No vi Sad: Pro to kol, 2008. RATEL. Iz ve štaj o ra du za pe ri od od 2005. do 2009. go di ne, Be o grad 2009. RATEL. Pre gled tr ÿi šta te le ko mu ni ka ci ja u Re pu bli ci Sr bi ji u 2008. go di ni, Be o grad 2009. Ratkoviã Wegovan, Biqana. Mediji i auditorijum. Link, 58 ( ), 2007, str. 23 26. Strategic Marketing/SMMRI i AGB Nielsen Media Research. Istraÿivawe gledano - sti lo kal nih TV sta ni ca u Sr bi ji, Be o grad 2009. SERBIA'S CABLE DISTRIBUTION SYSTEMS: LE A VING THE GREY AREA OF BU SI NESS PRAC TI CES by Biljana Ratkoviã Njegovan and Vladimir Radenkoviã Summary In most European countries, the operation of cable distribution systems has almost completely been regulated in terms of engineering/technological issues and legislation. In The Re pu blic of Ser bia, ho we ver, the re is still a con si de ra ble de gree of ob scu rity in this area. Alt ho ugh the ca ble di stri bu ti on of ra dio and TV bro ad casts/out put is get ting in cor po ra ted in to the sphe re of le gal eco nomy, the in suf fi ci en ci es of re la ted le gi sla ti on, deviations from the technical/technological standards and non-transparent business prac - tices indicate the incompleteness of the regularization in this area of telecommunications. The ci ti zens, as end users, are tho se who suf fer most the da ma ge ca u sed the reby. Key words: ca ble di stri bu ti on system, bu si ness prac ti ces, di stri bu ti on rights