2015:1 24. febrúar 2015 Alþingiskosningar 27. apríl 2013 General elections to the Althingi 27 April 2013 Samantekt Kosið var til Alþingis 27. apríl 2013. Við kosningarnar voru alls 237.807 á kjörskrá eða 73,6% landsmanna. Af þeim greiddu 193.828 atkvæði eða 81,5% kjósenda. Kosningaþátttaka kvenna var 81,9% en karla 81,1%. Við kosningarnar greiddu 32.199 manns atkvæði utan kjörfundar eða 16,6% kjósenda en sambærilegt hlutfall var 12,5% í kosningunum 2009. Í kosningunum buðu fimmtán stjórnmálasamtök fram lista þar af ellefu í öllum kjördæmum. Af 1.512 frambjóðendum á landinu öllu voru 879 karlar eða 58,1% og 633 konur, 41,9%. Í þremur efstu sætum framboðslistanna var hlutfall kvenna 41,2%. Af kjörnum þingmönnum voru 38 karlar eða 60,3% og 25 konur, 39,7% og fækkaði kjörnum konum á þingi um tvær frá kosningunum 2009. Úrslit kosninganna 27. apríl 2013 urðu þau að gild atkvæði voru 189.023 (97,5%), auðir seðlar 4.217 (2,2%) og aðrir ógildir seðlar 582 (0,3%). Sex stjórnmálasamtök hlutu hvert um sig meira en 5% atkvæða og kjörna fulltrúa á þing. Björt framtíð hlaut 8,2% atkvæða og sex menn kjörna, Framsóknarflokkur hlaut 24,4% gildra atkvæða og 19 menn kjörna, Sjálfstæðisflokkur 26,7% og 19 þingmenn, Samfylkingin 12,9% og níu þingmenn, Vinstrihreyfingin grænt framboð 10,9% og sjö þingmenn og Píratar fengu 5,1% atkvæða og þrjá þingmenn. Önnur stjórnmálasamtök fengu samtals 22.300 atkvæði sem svarar til 11,8% gildra atkvæða. Inngangur Í þessu riti er fjallað um nokkur atriði varðandi framkvæmd alþingiskosninganna m.a. um aðstoð við kosningu og hve margir kjósendur nýttu sér nýja lagaheimild þar að lútandi sem tók gildi árið 2012. Gerð er grein fyrir kosningaþátttöku, tölum um kjósendur og greidd atkvæði á kjörfundi og utan kjörfundar. Fjallað er um frambjóðendur og framboðslista sem voru óvenju margir að þessu sinni. Loks er niðurstöðum kosninganna gerð skil, gildum og ógildum atkvæðum, úrskurði kjörbréfanefndar Alþingis um ágreiningsatkvæði og ennfremur skiptingu atkvæða og kjörinna fulltrúa eftir stjórnmálasamtökum og kjördæmum.
2 Tafla 1. Helstu niðurstöður í alþingiskosningum 27. apríl 2013 Table 1. Main results of the general elections to the Althingi 27 April 2013 Gild Kjörnir atkvæði þingmenn Valid Hlutfall Members votes Percent elected Alls Total 189.023 100,0 63 Björt framtíð Bright Future (A) 15.584 8,2 6 Framsóknarflokkur Progressive Party (B) 46.176 24,4 19 Sjálfstæðisflokkur Independence Party (D) 50.466 26,7 19 Hægri grænir, flokkur fólksins Right-Green People s Party (G) 3.263 1,7 Húmanistaflokkurinn The Humanist Party (H) 126 0,1 Flokkur heimilanna The Households Party (I) 5.709 3,0 Regnboginn The Rainbow (J)* 2.022 1,1 Sturla Jónsson, K-listi Sturla Jónsson, K-listi (K) 222 0,1 Lýðræðisvaktin The Democracy Watch (L) 4.659 2,5 Landsbyggðarflokkurinn The Rural Party (M) 326 0,2 Alþýðufylkingin People s Front of Iceland (R) 118 0,1 Samfylkingin The Social Democratic Alliance (S)** 24.296 12,9 9 Dögun Dawn (T)*** 5.855 3,1 Vinstri hreyfingin grænt framboð The Left-Green Movement (V) 20.552 10,9 7 Píratar Pirate Party (Þ) 9.649 5,1 3 * Regnboginn, fyrir sjálfstæði Íslands og sjálfbæra þróun; ** Samfylkingin jafnaðarmannaflokkur Íslands; *** Dögun stjórnmálasamtök um réttlæti, sanngirni og lýðræði. Mynd 1. Atkvæðahlutfall stjórnmálaflokka á landinu öllu 2013 Figure 1. Results of the general elections 2013. Percent of votes (V) 10,9% (Þ) 5,1% (S) 12,9% Önnur 11,8% (A) 8,2% (D) 26,7% (B) 24,4% Björt framtíð (A) Framsóknarflokkur (B) Sjálfstæðisflokkur (D) Samfylkingin (S) Vinstri hreyfingin grænt framboð (V) Píratar (Þ) Önnur stjórnmálasamtök Other Note: See English terms of political organisations in table 1 above.
3 Kosningalög Framkvæmd kosninganna Hinn 16. maí 2000 samþykkti Alþingi ný lög um kosningar til Alþingis (nr. 24/2000). Nýju lögin byggðust á stjórnarskrárbreytingu sem samþykkt var 1999. Í lögunum fólust veigamiklar breytingar á kjördæmaskipan landsins. Grundvallarmarkmið nýju laganna var að draga úr misvægi atkvæða eftir búsetu en jafnframt að tryggja enn frekar en áður að úthlutun þingsæta til stjórnmálasamtaka sé í samræmi við atkvæðatölu þeirra á landinu öllu. Kjördæmum var fækkað úr átta í sex en fjöldi þingmanna var óbreyttur, eða 63. Kosningalögin kveða á um tiltekinn fjölda þingsæta í hverju kjördæmi en landskjörstjórn ber þó að endurskoða skiptingu sæta að loknum hverjum alþingiskosningum eins og fram kemur hér síðar. Samkvæmt lögunum eru kjördæmin og fjöldi þingsæta sem hér segir: Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvert, Suðvesturkjördæmi, Reykjavíkurkjördæmi suður og Reykjavíkurkjördæmi norður 11 þingsæti hvert. Endurskoðunarákvæði Leiðrétting misvægis milli kjördæma Í 9. gr. kosningalaganna er endurskoðunarákvæði sem mælir fyrir um tilfærslu þingsæta milli kjördæma í næstu alþingiskosningum á eftir. Þetta endurskoðunarákvæði er fært í lög til að leiðrétta misvægi atkvæða milli kjördæma svo að kjósendur að baki hverju þingsæti í einu kjördæmi nái ekki að verða helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í einhverju öðru kjördæmi. Kosið var samkvæmt nýju kosningalögunum í fyrsta sinn í alþingiskosningunum 2003. Niðurstöður þeirra kosninga sýndu að kjósendur að baki hverju þingsæti í Norðvesturkjördæmi voru helmingi færri en kjósendur að baki hverju þingsæti í Suðvesturkjördæmi. Samkvæmt ákvörðun landskjörstjórnar skyldu því, við næstu almennu alþingiskosningar, níu þingsæti vera í Norðvesturkjördæmi (voru áður 10), átta kjördæmissæti og eitt jöfnunarsæti, en tólf þingsæti í Suðvesturkjördæmi (áður 11), tíu kjördæmissæti og tvö jöfnunarsæti. Þingsætunum 63 var því skipt þannig milli kjördæma í kosningunum 2007: Norðvesturkjördæmi 9 þingsæti, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi 10 þingsæti hvort, Suðvesturkjördæmi 12 þingsæti, Reykjavíkurkjördæmi norður og suður 11 þingsæti hvort. Var þessi skipting óbreytt í kosningunum 2009. Niðurstöður kosninganna 2009 höfðu hins vegar í för með sér breytingu á fjölda þingsæta í tveimur kjördæmum. Samkvæmt auglýsingu landskjörstjórnar nr. 433/2009 frá 4. maí 2009 skyldu við næstu almennu þingkosningar vera átta þingsæti í Norðvesturkjördæmi, þar af eitt jöfnunarsæti, en 13 þingsæti í Suðvesturkjördæmi, þar af tvö jöfnunarsæti 1. Þetta átti því við í kosningunum 2013 en í öðrum kjördæmum var fjöldi þingsæta sem fyrr 10 í bæði Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi og 11 í hvoru Reykjavíkurkjördæmanna. Landskjörstjórn gaf einnig út auglýsingu 26. mars 2013 (nr. 282/2013) í samræmi við ákvæði kosningalaga um mörk kjördæma í Reykjavík fyrir alþingiskosningarnar 27. apríl 2013 en þau voru óbreytt frá kosningunum 2009. 1 Sbr. 5. mgr. 31. gr. stjórnarskrárinnar nr. 333/1944 og 9. gr. laga um kosningar til Alþingis nr. 24/2000.
4 Mynd 2. Kjördæmaskipan 2013 Figure 2. Constituencies in Iceland 2013 Breyting á kosningalögum aðstoð við kosningu Skýrslugerð Hinn 18. október 2012 tóku gildi lög nr. 111/2012 um breytingar á lögum um kosningar til Alþingis og lögum um kosningar til sveitarstjórna (aðstoð við kosningu). Með breytingunum verður kjósanda sem sakir sjónleysis eða þess að honum er hönd ónothæf heimilt við atkvæðagreiðsluna að fá aðstoð fulltrúa sem hann hefur valið sjálfur í stað kjörstjóra eða kjörstjórnarmanns eins og verið hefur og er áfram heimilt. Geti þessir kjósendur ekki sjálfir með skýrum hætti tjáð kjörstjóra eða kjörstjórn þennan vilja sinn skulu kjörstjóri eða kjörstjórn heimila fulltrúa kjósandans að aðstoða hann við atkvæðagreiðsluna leggi kjósandinn fram vottorð réttindagæslumanns, sem starfar samkvæmt lögum um réttindagæslu fyrir fatlað fólk. Því hafa fatlaðir kjósendur, sem lögin taka til, nú með tilteknum skilyrðum sjálfir rétt til að ákveða hver aðstoði þá við atkvæðagreiðslu utan kjörfundar og á kjörfundi. Reyndi fyrst á þessi nýmæli í lögum við þjóðaratkvæðagreiðsluna 20. október 2012. Löng hefð er fyrir því að Hagstofa Íslands taki saman skýrslur um almennar kosningar á Íslandi og í 116. grein kosningalaga nr. 24 frá árinu 2000 segir: Kjörstjórnir skulu senda Hagstofu Íslands skýrslu um kosninguna ritaða á eyðublöð sem Hagstofan lætur í té. Í aðdraganda alþingiskosninganna 27. apríl 2013 lét Hagstofa Íslands kjörstjórnum og yfirkjörstjórnum kjördæma í té eyðublöð til útfyllingar vegna skýrslugerðar um niðurstöður kosninganna. Leitað var eftir upplýsingum um fjölda kjörstaða og kjördeilda, fjölda kjósenda eftir kyni, fjölda greiddra atkvæða á kjörfundi, fjölda greiddra utankjörfundaratkvæða og loks heildarfjölda atkvæða. Að loknum kosningum sendu kjörstjórnir yfirkjörstjórnum niðurstöður sínar og tóku yfirkjörstjórnir síðan saman yfirlit sem Hagstofa Íslands fékk til sinnar skýrslugerðar. Þá fékk Hagstofa Íslands greinargerð landskjörstjórnar um úrslit kosninganna. Á grundvelli ofangreindra gagna birti Hagstofan talnaefni um niðurstöður kosninganna á vef stofnunarinnar í september 2013.
5 Ágreingingsatkvæði til úrskurðar hjá kjörbréfanefnd Alþingis Upplýsinga aflað um aðstoð við kosningu Við þessa skýrslugerð er einnig stuðst við niðurstöður kjörbréfanefndar Alþingis um 65 ágreiningsatkvæði sem innanríkisráðuneytið sendi Alþingi til meðferðar að loknum kosningum á grundvelli 112. gr. laga nr. 24/2000 og önnur gögn þar að lútandi frá Alþingi. Úrskurður kjörbréfanefndar hafði í för með sér smábreytingar á áður útgefnum niðurstöðum landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og eru endanlegar atkvæðatölur kosninganna birtar í Handbók Alþingis fyrir árið 2013 (útg. 2014) og uppfærðri greinargerð landskjörstjórnar Útreikningar á úthlutun þingsæta samkvæmt úrslitum kosninga til Alþingis 27. apríl 2013. Úrskurðurinn breytti þó engu um skipan Alþingis eða röð þingmanna og varaþingmanna. Að tilhlutan stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis sendi Hagstofa jafnframt beiðni um svör við tilteknum spurningum til yfirkjörstjórna kjördæma varðandi aðstoð við kosningu á kjördag og til sýslumanna varðandi aðstoð við kosningu utan kjörfundar. Ennfremur var að ósk nefndarinnar leitað eftir upplýsingum hjá sýslumönnum um hve margir nýttu sér rétt til að greiða atkvæði í heimahúsi við utankjörfundaratkvæðagreiðslu en kveðið er á um síka heimild í 58. gr. kosningalaga nr. 24/2000. Nánar verður gerð grein fyrir þessum atriðum í skýrslunni. Hverjir mega kjósa? Fjöldi á kjörskrá Samkvæmt kosningalögum á hver íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi kosningarrétt við kosningar til Alþingis. Íslenskur ríkisborgari 18 ára og eldri með lögheimili hér á landi á jafnframt kosningarrétt í átta ár eftir að hann flytur lögheimili sitt af landinu, talið frá 1. desember fyrir kjördag. Slíkur ríkisborgari á einnig kosningarrétt eftir þann tíma, hafi hann sótt um það samkvæmt nánari reglum kosningalaga. Þjóðskrá lætur sveitarstjórnum í té stofn að kjörskrá, svonefndan kjörskrárstofn, sem þær gera svo úr garði að úr verður gild kjörskrá. Kjörskrá skal sveitarstjórn leggja fram almenningi til sýnis eigi síðar en 10 dögum fyrir kjördag og ber sveitarstjórn að leiðrétta kjörskrá, ef við á, fram á kjördag. Með endanlegri kjörskrá hefur verið tekið tillit til fjölda látinna og þeirra sem fengið hafa nýtt ríkisfang eftir að kjörskrárstofn var unninn, svo og annarra leiðréttinga sem gerðar hafa verið á kjörskrárstofninum. Á kjörskrárstofni sem Þjóðskrá birti voru skráðir alls 237.957 kjósendur, eða 150 fleiri en á endanlegri kjörskrá að loknum kosningum. Kjósendur á kjörskrá Við alþingiskosningarnar 27. apríl 2013 voru 237.807 manns á kjörskrá, eða 73,6% allra landsmanna. Í alþingiskosningum 2009 var þetta hlutfall 71,4%. Síðasta stóra breytingin á kosningarétti landsmanna var samþykkt árið 1984 þegar kosningaaldur var lækkaður úr 20 árum í 18 og fleiri takmarkandi þættir á kosningarétti rýmkaðir. Á kjörskrárstofni árið 2013 voru 12.757 með lögheimili erlendis, eða 5,4% allra sem höfðu kosningarétt (tafla 3). Nýir kjósendur með kosningarétt (sem höfðu ekki aldur til að kjósa í kosningunum 2009) voru 18.670, eða 7,8% allra kjósenda.
6 Tafla 2. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 1991 2013 Table 2. Participation in general elections 1991 2013 1991 1995 1999 2003 2007 2009 2013 Kjósendur á kjörskrá Voters on the electoral roll 182.768 191.973 201.443 211.304 221.330 227.843 237.807 Hlutfall af íbúatölu Percent of population 71,1 71,8 72,8 73,0 71,1 71,4 73,6 Karlar Males 91.332 95.921 100.517 105.426 110.382 113.574 118.573 Konur Females 91.436 96.052 100.926 105.878 110.948 114.269 119.234 Greidd atkvæði Votes cast 160.142 167.751 169.424 185.392 185.071 193.975 193.828 Karlar Males 80.280 83.708 84.228 91.930 91.978 95.962 96.121 Konur Females 79.862 84.043 85.196 93.462 93.093 98.013 97.707 Kosningaþátttaka, % Participation, % 87,6 87,4 84,1 87,7 83,6 85,1 81,5 Karlar Males 87,9 87,3 83,8 87,2 83,3 84,5 81,1 Konur Females 87,3 87,5 84,4 88,3 83,9 85,8 81,9 Tafla 3. Kjósendur á kjörskrá og kjörskrárstofni fyrir alþingiskosningar 2013 Table 3. Voters on the electoral roll and on the preliminary electoral roll prior to general elections 2013 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Kjósendur á kjörskrá alls Voters on the electoral roll, total 237.807 21.318 29.035 33.619 63.125 45.187 45.523 Karlar Males 118.573 10.950 14.709 17.312 31.044 22.059 22.499 Konur Females 119.234 10.368 14.326 16.307 32.081 23.128 23.024 Kjósendur á kjörskrárstofni alls Voters on preliminary elctoral roll 237.957 21.340 29.049 33.641 63.154 45.204 45.569 Karlar Males 118.657 10.966 14.715 17.325 31.062 22.072 22.517 Konur Females 119.300 10.374 14.334 16.316 32.092 23.132 23.052 Kjósendur með lögheimili erlendis Domicile abroad 12.757 764 1.092 1.549 3.511 2.860 2.981 Kjósendur með lögheimili erlendis, % Domicile abroad, % 5,4 3,6 3,8 4,6 5,6 6,3 6,5 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. Kjósendur á hvern þingmann Þó að kosningalögunum hafi verið breytt (nr. 24/2000) til að jafna stærð kjördæma urðu niðurstöður úr kosningunum 2003 og 2009 þær að u.þ.b. helmingi færri kjósendur voru í fámennasta kjördæminu (Norðvesturkjördæmi) en því fjölmennasta (Suðvesturkjördæmi). Í kosningunum 2013 voru fæstir kjósendur á hvern þingmann í Norðvesturkjördæmi, eða 2.665, en flestir kjósendur voru á hvern þingmann í Suðvesturkjördæmi, eða 4.856 (tafla 4). Hlutfallið þarna á milli er undir tveimur og gefur það samkvæmt ákvæðum kosningalaga ekki tilefni til að breyta fjölda þingsæta fyrir næstu
7 alþingiskosningar. Hefur landskjörstjórn gefið út auglýsingu (nr. 439/2013) um að fjöldi þingsæta í Norðvesturkjördæmi verði þá 8, sjö kjördæmissæti og eitt jöfnunarsæti og 13 í Suðvesturkjördæmi, 11 kjördæmissæti og tvö jöfnunarsæti eins og í kosningunum 2013. Tafla 4. Kjósendur á kjörskrá á hvern þingmann 2013 Table 4. Voters on the electoral roll per member of the Althingi 2013 Kjósendur á kjörskrá Kjósendur Kjósendur á hvern á bak við á kjörskrá Fjöldi þingmann þingm. m.v. Voters on þingmanna Voters per hæstu tölu í electoral Members of member of kjördæmi, roll Althingi Althingi % 1 Allt landið Whole country 237.807 63 3.775 Norðvesturkjördæmi Northwest 21.318 8 2.665 54,9 Norðausturkjördæmi Northeast 29.035 10 2.904 59,8 Suðurkjördæmi South 33.619 10 3.362 69,2 Suðvesturkjördæmi Southwest 63.125 13 4.856 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður Reykjavík south 45.187 11 4.108 84,6 Reykjavíkurkjördæmi norður Reykjavík north 45.523 11 4.138 85,2 1 Sbr. ákvæði 9. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Voters per member of Althingi as percent of the highest number in any constituency. Kosningaþátttaka 81,5% Kosningaþátttaka Við alþingiskosningarnar 27. apríl 2013 greiddu atkvæði alls 193.828 1 kjósendur, eða 81,5% allra kosningabærra manna. Er þetta lægri kosningaþátttaka en árið 2009 (tafla 2) og lægsta kosningaþátttaka í alþingiskosningum síðan 1942. Þátttaka kvenna var 81,9% en 81,1% hjá körlum fyrir landið í heild. Þátttökuhlutfall kvenna var hærra en karla í öllum kjördæmum (tafla 5), og einnig hærra í 48 sveitarfélögum af 74 (tafla 24). Frá og með þingkosningunum 1995 hefur kosningaþátttaka kvenna verið meiri en karla, en í þingkosningum fram að því var þátttaka karla ætíð meiri en kvenna. 1 Greidd atkvæði samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna um kosningaþátttöku til Hagstofu eru sex fleiri en greidd atkvæði samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna (sjá bls. 17). There were six more votes cast according to the election reports on voting participation to Statistics Iceland than the number of votes in the outcome of the elections according to the report of The National Electoral Commission.
8 Mynd 3. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum eftir kyni 1959 2013 Figure 3. Participation in general elections by sex 1959 2013 100 % 95 90 85 80 75 1959 1959 1963 1967 1971 1974 1978 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2009 2013 (júní) (okt.) Alls Total Karlar Males Konur Females Kosningaþátttaka meiri á landsbyggð en höfuðborgarsvæði Kosningaþátttaka var mest í Norðvesturkjördæmi, 83,6%, en minnst í Reykjavíkurkjördæmi norður, 79,0%. Í einstökum sveitarfélögum var kosningaþátttakan hæst í Tjörneshreppi (92,6%) en lægst í Sandgerði (75,7 %) (tafla 25). Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæðinu öllu var 80,8% á móti 82,9% á landsbyggðinni. Var kosningaþátttaka kvenna hærri en karla í báðum tilvikum (tafla 6). Tafla 5. Kosningaþátttaka í alþingiskosningum 2013 Table 5. Participation in general elections 2013 Reykja- Reykja- Atkvæði Norð- Norð- Suð- víkur- víkuralls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði af kjósendum á kjörskrá, % Participation of voters on electoral roll, % 81,5 83,6 83,4 81,9 82,5 80,2 79,0 Karlar Males 81,1 83,1 83,4 81,2 82,2 79,8 78,2 Konur Females 81,9 84,2 83,5 82,6 82,7 80,5 79,8 Utankjörfundaratkvæði, % 1 Absentee votes, % 1 16,6 17,6 18,0 14,1 16,3 16,2 17,9 Sveitarfélög eftir kosningaþátttöku Municipalities by participation < 79,9% 8 1 1 5 1 80,0 84,9% 40 21 8 6 4 1 85,0 89.9% 25 3 11 9 2 90,0 94,9% 2 1 1 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. 1 Hlutfall af greiddum atkvæðum. Percent of votes cast.
9 Tafla 6. Kosningaþátttaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð 2013 Table 6. Participation in and outside the capital region 2013 Kjósendur á kjörskrá Kosninga- Greidd atkvæði Voters on the þátttaka, % Votes cast electoral roll Participation, % Höfuðborgarsvæði Capital region 124.245 153.835 80,8 Karlar Males 60.706 75.602 80,3 Konur Females 63.539 78.233 81,2 Landsbyggð Outside Capital region 69.583 83.972 82,9 Karlar Males 35.415 42.971 82,4 Konur Females 34.168 41.001 83,3 Skýringar Notes: Höfuðborgarsvæðið nær til Reykjavíkurkjördæmis suður, Reykjavíkurkjördæmis norður og Suðvesturkjördæmis. Landsbyggð nær yfir Norðvesturkjördæmi, Norðausturkjördæmi og Suðurkjördæmi. Capital region refers to the the constituencies Reykjavík south, Reykjavík north and Southwest constituency. Outside Capital region covers the constituencies Northwest, Northeast and South. Atkvæðagreiðsla utan kjörfundar Kjósandi sem gerir ráð fyrir að vera fjarverandi á kjördag eða geta ekki sótt kjörfund af öðrum ástæðum hefur heimild til að greiða atkvæði utan kjörfundar, sbr. 56. gr. kosningalaga (nr.24/2000). 16,6% atkvæða utan kjörfundar Af þeim sem greiddu atkvæði í þingkosningunum 2013 skiluðu 32.199 manns atkvæði sínu utan kjörfundar, eða 16,6% kjósenda. Í þingkosningunum 2009 var hlutfallið 12,5%. Fleiri karlar en konur greiddu atkvæði utan kjörfundar, 17,2% á móti 16,1% kvenna, og er það samkvæmt venju. Hæst var hlutfallið í Norðausturkjördæmi (18,0%) og Reykjavíkurkjördæmi norður (17,9%), en lægst (14,1%) í Suðurkjördæmi (tafla 7).
10 Tafla 7. Utankjörfundaratkvæði eftir kjördæmum 2013 Table 7. Absentee votes in general elections by constituency 2013 Alls Karlar Konur Total Males Females Utankjörfundaratkvæði alls Absentee votes, total 32.199 16.498 15.701 Norðvesturkjördæmi 3.145 1.619 1.526 Norðausturkjördæmi 4.371 2.333 2.038 Suðurkjördæmi 3.889 2.067 1.822 Suðvesturkjördæmi 8.493 4.311 4.182 Reykjavíkurkjördæmi suður 5.877 2.970 2.907 Reykjavíkurkjördæmi norður 6.424 3.198 3.226 Hlutfall af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 16,6 17,2 16,1 Norðvesturkjördæmi 17,6 17,8 17,5 Norðausturkjördæmi 18,0 19,0 17,0 Suðurkjördæmi 14,1 14,7 13,5 Suðvesturkjördæmi 16,3 16,9 15,8 Reykjavíkurkjördæmi suður 16,2 16,9 15,6 Reykjavíkurkjördæmi norður 17,9 18,2 17,6 Hlutfall af kjósendum á kjörskrá Percent of voters on the electoral roll 13,5 13,9 13,2 Norðvesturkjördæmi 14,8 14,8 14,7 Norðausturkjördæmi 15,1 15,9 14,2 Suðurkjördæmi 11,6 11,9 11,2 Suðvesturkjördæmi 13,5 13,9 13,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 13,0 13,5 12,6 Reykjavíkurkjördæmi norður 14,1 14,2 14,0 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. Aðstoð við kosningu Eins og getið var hér framar voru gerðar breytingar á kosningalögum með lögum nr. 111/2012 um aðstoð við kosningu sem gildi tóku 18. október 2012. Kjósendur, sem lögin taka til, hafa nú með tilteknum skilyrðum sjálfir rétt til að ákveða hver aðstoði þá við atkvæðagreiðslu utan kjörfundar og á kjörfundi. Hagstofa kallar eftir upplýsingum um aðstoð við kosningu Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis gaf til kynna í nefndaráliti sínu með frumvarpi að áðurnefndum lögum nauðsyn þess að Hagstofa kallaði eftir upplýsingum frá kjörstjórnum um fjölda þeirra sem nýta sér þessi ákvæði ásamt þeim sem nýta það ákvæði sem fyrir er í lögum, þ.e. um aðstoð kjörstjóra og kjörstjórnarmanns á kjörfundi. Í ljósi þess óskaði Hagstofa eftir þessum upplýsingum við þjóðaratkvæðagreiðsluna 2012. Að tilhlutan stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar var það einnig gert við alþingiskosningarnar 2013. Óskað var eftir svörum við eftirfarandi spurningum hjá yfirkjörstjórnum kjördæma varðandi aðstoð við kosningu á kjördag og hjá sýslumönnum varðandi aðstoð við kosningu utan kjörfundar:
11 1. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við kosningu á kjörfundi/utan kjörfundar? 2. Hve margir kjósendur nutu aðstoðar fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið (án vottorðs frá réttindagæslumanni)? 3. Hve margir kjósendur kusu með aðstoð fulltrúa sem viðkomandi hafði sjálfur valið og staðfest er með vottorði réttindagæslumanns? 598 kjósendur fengu aðstoð við kosningu þar af 177 með fulltrúa að eigin vali Upplýsingar bárust frá yfirkjörstjórnum kjördæmanna sex og öllum sýslumannsembættum (24). Í heild fengu 598 kjósendur aðstoð við að kjósa, 263 karlar og 335 konur. Af þessum hópi fengu 220 aðstoð við að kjósa utan kjörfundar en 378 á kjörfundi. Alls fékk 421 kjósandi aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns við að kjósa (70,4%) en 177 aðstoð fulltrúa að eigin vali (29,6%). Af þessum hópi voru nokkrir sem kusu með aðstoð fulltrúa að eigin vali og staðfestu vottorði réttindagæslumanns eins og nú er einnig heimilt við tilteknar aðstæður. Tafla 8. Kjósendur sem fengu aðstoð við kosningu í alþingiskosningum 2013 Table 8. Voters receiving assistance with voting in general elections 2013 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total MalesFemales Total MalesFemales Alls Total 598 263 335 100,0 100,0 100,0 Aðstoð kjörstjóra/kjörstjórnarmanns Assistance of an election official 421 182 239 70,4 69,2 71,3 Aðstoð fulltrúa að eigin vali Assistance of a person of own choice 177 81 96 29,6 30,8 28,7 án vottorðs réttindagæslumanns without a certificate of a rights protection officer 170 78 92 28,4 29,7 27,5 staðfest með vottorði réttindagæslumanns with a certificate of a rights protection officer 7 3 4 1,2 1,1 1,2 Kosning í heimahúsi Í 58. gr. kosningalaga nr. 24/2000 segir að kjósandi, sem ekki getur sótt kjörfund á kjördegi vegna sjúkdóms, fötlunar eða barnsburðar, er heimilt að greiða atkvæði í heimahúsi nema hann eigi kost á að greiða atkvæði á stofnun skv. 2. mgr. sömu greinar. Í alþingiskosningunum 2013 greiddu alls 27 kjósendur atkvæði í heimahúsi, 12 karlar og 15 konur. Í flestum tilvikum var ástæðan sjúkdómur en fötlun átti við í nokkrum tilvikum. Ekki kom til kosningar í heimahúsi vegna barnsburðar. Tafla 9. Kjósendur sem kusu í heimahúsi 2013 Table 9. Voters voting at private home in general elections 2013 Alls Karlar Konur Total Males Females Kosning í heimahúsi Voting at private home 27 12 15 Vegna sjúkdóms Due to illness 20 8 12 Vegna fötlunar Due to disability 7 4 3 Vegna barnsburðar Due to childbirth. Skýring Note: Sbr. 58. gr. l. nr. 24/2000. With reference to Act 24/2000 art. 58.
12 15 stjórnmálasamtök buðu fram Fleiri karlar en konur í framboði Framboðslistar og frambjóðendur Í alþingiskosningunum 2013 buðu alls 15 stjórnmálasamtök fram lista þar af 11 í öllum kjördæmunum sex. Til samanburðar buðu árið 2009 sjö stjórnmálasamtök fram í öllum kjördæmum. Samtökin sem buðu fram 2013 voru: Björt framtíð (A), Framsóknarflokkur (B), Sjálfstæðisflokkur (D), Hægri grænir, flokkur fólksins (G), Húmanistaflokkurinn (H), Flokkur heimilanna (I), Regnboginn (J), Sturla Jónsson, K-listi (K), Lýðræðisvaktin (L), Landsbyggðarflokkurinn (M), Alþýðufylkingin (R), Samfylkingin (S), Dögun (T), Vinstrihreyfingin grænt framboð (V) og Píratar (Þ). Boðnir voru fram 72 framboðslistar á landinu öllu í kosningunum 2013 samanborið við 42 í kosningum 2009 (tafla 10). Frambjóðendur voru alls 1.512 og skiptust þeir í 879 karla og 633 konur. Hlutfall karla af frambjóðendum var 58,1% en kvenna 41,9% en þetta er svipuð kynjaskipting og var við kosningarnar 2009. Af frambjóðendum í fyrstu þremur sætum listanna voru karlframbjóðendur 127 (58,8%) en kvenframbjóðendur 89 (41,2%). Fleiri karlar en konur voru í framboði í hverju hinna sex kjördæma landsins (54 62%) og einnig í 1. 3. sæti listanna þar (53% 67%) (töflur 11 og 12). Tafla 10. Framboð til alþingiskosninga 1983 2013 Table 10. Candidate lists in general elections 1983 2013 Stjórnmála- Framboðs- Frambjóðendur Candidates samtök listar Fjöldi Number Hlutfall Percent Political Candidate Alls Karlar Konur Karlar Konur organisations lists Total Males Females Males Females 1983 7 45 556 361 195 64,9 35,1 1987 10 64 958 521 437 54,4 45,6 1991 11 67 1.029 560 469 54,4 45,6 1995 10 56 843 418 425 49,6 50,4 1999 8 51 776 464 312 59,8 40,2 2003 7 37 776 447 329 57,6 42,4 2007 6 36 756 399 357 52,8 47,2 2009 7 42 882 517 365 58,6 41,4 2013 15 72 1.512 879 633 58,1 41,9 Frambjóðendur á höfuðborgarsvæði og landsbyggð Frambjóðendur eftir stjórnmálasamtökum Á heildina litið var hlutfall frambjóðenda eftir kyni það sama á höfuðborgarsvæði og landsbyggð, karlar voru 58% frambjóðenda og konur 42%. Þegar litið er til frambjóðenda í 1. 3. sæti var hlutfall kvenna 43% á höfuðborgarsvæði en 39% á landsbyggðinni (mynd 4). Skipting frambjóðenda eftir kyni var að heita má jöfn hjá fimm af fimmtán samtökum sem buðu fram. Hjá öðrum voru karlar á bilinu 47 86% frambjóðenda og konur 14 53%. Hlutfall kvenna meðal frambjóðenda var hæst hjá Regnboganum (53%) en lægst hjá Hægri grænum (14%) (tafla 11). Voru jafnmargir karlar og konur í 1. 3. sæti listanna hjá tveimur af þeim 11 samtökum sem buðu fram í öllum kjördæmum (tafla 12).
13 Tafla 11. Frambjóðendur við alþingiskosningar 2013 Table 11. Candidates for general elections 2013 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Allir frambjóðendur All candidates Alls Total 1.512 879 633 58,1 41,9 Norðvesturkjördæmi 192 109 83 56,8 43,2 Norðausturkjördæmi 220 136 84 61,8 38,2 Suðurkjördæmi 220 123 97 55,9 44,1 Suðvesturkjördæmi 286 175 111 61,2 38,8 Reykjavíkurkjördæmi suður 308 181 127 58,8 41,2 Reykjavíkurkjördæmi norður 286 155 131 54,2 45,8 Stjórnmálasamtök Political organis. 1.512 879 633 58,1 41,9 Björt Framtíð 126 62 64 49,2 50,8 Framsóknarflokkur 126 68 58 54,0 46,0 Sjálfstæðisflokkur 126 62 64 49,2 50,8 Hægri grænir 126 108 18 85,7 14,3 Húmanistaflokkurinn 44 29 15 65,9 34,1 Flokkur heimilanna 126 79 47 62,7 37,3 Regnboginn 126 59 67 46,8 53,2 Sturla Jónsson, K-listi 22 18 4 81,8 18,2 Lýðræðisvaktin 126 72 54 57,1 42,9 Landsbyggðarflokkurinn 16 9 7 56,3 43,8 Alþýðufylkingin 44 29 15 65,9 34,1 Samfylkingin 126 64 62 50,8 49,2 Dögun 126 62 64 49,2 50,8 Vinstrihreyfingin - grænt framboð 126 63 63 50,0 50,0 Píratar 126 95 31 75,4 24,6 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2.
14 Tafla 12. Frambjóðendur í 1.-3. sæti við alþingiskosningar 2013 Table 12. Candidates in 1st 3rd place on lists for general elections 2013 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females Frambjóðendur í 1. 3. sæti Candidates in 1st 3rd place on lists Alls Total 216 127 89 58,8 41,2 Norðvesturkjördæmi 36 19 17 52,8 47,2 Norðausturkjördæmi 33 22 11 66,7 33,3 Suðurkjördæmi 33 21 12 63,6 36,4 Suðvesturkjördæmi 33 20 13 60,6 39,4 Reykjavíkurkjördæmi suður 42 23 19 54,8 45,2 Reykjavíkurkjördæmi norður 39 22 17 56,4 43,6 Stjórnmálasamtök Political organis. 216 127 89 58,8 41,2 Björt Framtíð 18 10 8 55,6 44,4 Framsóknarflokkur 18 11 7 61,1 38,9 Sjálfstæðisflokkur 18 11 7 61,1 38,9 Hægri grænir 18 16 2 88,9 11,1 Húmanistaflokkurinn 6 4 2 66,7 33,3 Flokkur heimilanna 18 14 4 77,8 22,2 Regnboginn 18 8 10 44,4 55,6 Sturla Jónsson, K-listi 3 2 1 66,7 33,3 Lýðræðisvaktin 18 11 7 61,1 38,9 Landsbyggðarflokkurinn 3 3 0,0 100,0 Alþýðufylkingin 6 3 3 50,0 50,0 Samfylkingin 18 9 9 50,0 50,0 Dögun 18 9 9 50,0 50,0 Vinstrihreyfingin - grænt framboð 18 8 10 44,4 55,6 Píratar 18 11 7 61,1 38,9 Note: See English terms of political organisations in table 1on page 2.
15 Mynd 4. Frambjóðendur eftir kyni í alþingiskosningunum 2013 Figure 4. Candidates by sex in general elections 2013 Frambjóðendur eftir kyni Candidates by sex Frambjóðendur í 1. 3. sæti Candidates in 1st 3rd place on lists Konur Females 42% Konur Females 41% Karlar Males 58% Karlar Males 59% Frambjóðendur á höfuðborgarsvæði Candidates in the capital region Frambjóðendur á landsbyggð Candidates outside the capital region Konur Females 42% Konur Females 42% Karlar Males 58% Karlar Males 58% Frambjóðendur í 1. 3. sæti á höfuðborgarsvæði Candidates in 1st 3rd place on lists in capital region Frambjóðendur í 1. 3. sæti á landsbyggð Candidates in 1st 3rd place on lists outside the Capital region Konur Females 43% Konur Females 39% Karlar Males 57% Karlar Males 61%
16 Meðalaldur frambjóðenda var 46,7 ár Meðalaldur frambjóðenda á kjördag 27. apríl 2013 var 46,7 ár, meðalaldur karla 47,2 ár og kvenna 46,0 ár (tafla 13). Meðalaldur þingmanna eftir kosningarnar 2009 var 44 ár. Af stjórnmálasamtökum var meðalaldur frambjóðenda hæstur hjá Lýðræðisvaktinni 52,4 ár og lægstur hjá Pírötum 32,7 ár (tafla 21). Meðalaldur frambjóðenda var heldur hærri í Reykjavíkurkjördæmum og Suðvesturkjördæmi en öðrum kjördæmum (tafla 22). Meðalaldur karla var hærri en kvenna hjá níu samtökum af 15 sem buðu fram. Rúmlega sex af hverjum tíu frambjóðendum í heild var á aldrinum 30 59 ára. Mynd 5. Aldursdreifing frambjóðenda eftir kyni 2013 Figure 5. Age of candidates in general elections 2013 25 % 20 15 10 5 0 18 29 ára years 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 80 ára og eldri years and older Karlar Males Konur Females
17 Tafla 13. Frambjóðendur eftir kyni, aldri og kjördæmum 2013 Table 13. Candidates by sex, age and constituency 2013 80 Meðal- 18 29 30 39 40 49 50 59 60 69 70 79 ára aldur Alls ára ára ára ára ára ára and Mean Total years years years years years years older age Alls Total 1.512 240 313 325 315 222 70 27 46,7 Norðvesturkjördæmi 192 32 38 43 41 26 12 46,0 Norðausturkjördæmi 220 42 55 39 43 25 13 3 45,2 Suðurkjördæmi 220 33 54 47 53 26 5 2 45,2 Suðvesturkjördæmi 286 39 50 69 65 42 15 6 47,9 Reykjavíkurkjördæmi suður 308 47 60 72 51 58 13 7 47,4 Reykjavíkurkjördæmi norður 286 47 56 55 62 45 12 9 47,7 Karlar Males 879 139 181 178 175 143 50 13 47,2 Norðvesturkjördæmi 109 21 17 20 23 19 9 47,1 Norðausturkjördæmi 136 24 38 20 26 16 10 2 45,6 Suðurkjördæmi 123 16 31 24 28 19 4 1 46,5 Suðvesturkjördæmi 175 25 33 36 40 27 10 4 48,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 181 27 33 44 28 38 8 3 48,1 Reykjavíkurkjördæmi norður 155 26 29 34 30 24 9 3 47,3 Konur Females 633 101 132 147 140 79 20 14 46,0 Norðvesturkjördæmi 83 11 21 23 18 7 3 44,6 Norðausturkjördæmi 84 18 17 19 17 9 3 1 44,5 Suðurkjördæmi 97 17 23 23 25 7 1 1 43,5 Suðvesturkjördæmi 111 14 17 33 25 15 5 2 47,7 Reykjavíkurkjördæmi suður 127 20 27 28 23 20 5 4 46,4 Reykjavíkurkjördæmi norður 131 21 27 21 32 21 3 6 48,0 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. Úrslit kosninganna 27. apríl 2013 Niðurstöður landskjörstjórnar Mismunur greiddra atkvæða og talinna atkvæða Ágreiningsatkvæði til úrskurðar hjá Alþingi Í alþingiskosningunum 27. apríl 2013 voru greidd atkvæði alls 193.822 samkvæmt skýrslu landskjörstjórnar um úrslit kosninganna. Gild atkvæði voru þar talin 188.995, auðir seðlar 4.217 og aðrir ógildir seðlar 610. Samkvæmt skýrslum yfirkjörstjórna til Hagstofu um kosningaþátttöku var fjöldi greiddra atkvæða á kjörfundi og utan kjörfundar alls 193.828 eða sex atkvæðum fleiri en talin atkvæði samkvæmt úrslitum kosninganna. Munar sex atkvæðum á greiddum atkvæðum samkvæmt skýrslum um kosningaþátttöku og skýrslum um úrslit kosninganna í Reykjavíkurkjördæmi norður. Er sá munur óútskýrður. Tölur landskjörstjórnar um gild og ógild atkvæði og fleiri atriði breyttust lítillega í kjölfar úrskurðar kjörbréfanefndar Alþingis 6. júní 2013 en breytti þó engu um skipan Alþingis eða röð þingmanna og varamanna. Nefndin fékk 65 ágreiningsatkvæði til meðferðar frá innanríkisráðuneyti á grundvelli 112. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis. Átta atkvæði komu frá yfirkjörstjórn Suðurkjördæmis, 23 frá yfirkjörstjórn Reykjavíkurkjördæmis norður og 34 frá yfirkjörstjórn Reykjavíkurkjördæmis suður. Við úrskurðinn fjölgaði gildum atkvæðum alls um 28 og ógildum atkvæðum fækkaði um sömu tölu miðað við útgefnar niðurstöður.
18 Dreifðust þessi 28 gildu atkvæði á níu stjórnmálasamtök. Framsóknarflokkur fékk þrjú atkvæði, Sjálfstæðisflokkur 11, Hægri grænir, eitt atkvæði, Flokkur heimilanna tvö, Regnboginn eitt, Lýðræðisvaktin eitt, Samfylkingin tvö, Vinstrihreyfingin grænt framboð sex og Píratar eitt atkvæði. Endanleg úrslit Kjörfylgi Að teknu tilliti til úrskurðarins var heildarfjöldi gildra atkvæða 189.023 og ógildra atkvæða 4.799, 4.217 auð og 582 önnur ógild. Niðurstöðurnar sem gerð er nánari grein fyrir hér á eftir eru að teknu tilliti til úrskurðar um ágreiningsatkvæðin. Áður birtar tölur á vef Hagstofu sem þetta snertir taka breytingum til samræmis við útgáfu þessarar kosningaskýrslu. Sex af þeim 15 stjórnmálasamtökum sem buðu fram fengu þingmenn kjörna. Sjálfstæðisflokkurinn hlaut flest atkvæði á landinu öllu, 50.466, en það jafngildir 26,7% af öllum gildum atkvæðum og fékk hann 19 þingmenn kjörna. Framsóknarflokkurinn fékk 46.176 atkvæði, 24,4%, og einnig 19 þingmenn. Samfylkingin fékk 24.296 atkvæði, 12,9% og níu þingmenn. Vinstrihreyfingin grænt framboð fékk 20.552 atkvæði, 10,9%, og sjö þingmenn. Björt framtíð fékk 15.584 atkvæði, 8,2% og sex þingmenn. Píratar fengu 9.649 atkvæði, 5,1% og þrjá þingmenn. Önnur stjórnmálasamtök, níu talsins, fengu hvert um sig minna en 5% gildra atkvæða og því engan mann kjörinn en samtals fengu þau 22.300 atkvæði (11,8%) (töflur 1 og 14).
19 Tafla 14. Niðurstöður alþingiskosninga eftir kjördæmum 2013 Table 14. Results of general elections by constituency 2013 Reykja- Reykja- Norð- Norð- Suð- víkur- víkur- Alls vestur- austur- Suður- vestur- kjörd. kjörd. Total kjörd. kjörd. kjörd. kjörd. suður norður Greidd atkvæði Votes cast 193.822 17.825 24.227 27.531 52.048 36.228 35.963 Auðir og ógildir seðlar Blank and void ballots 4.799 470 620 647 1.222 927 913 Gild atkvæði alls Valid votes, total 189.023 17.355 23.607 26.884 50.826 35.301 35.050 Björt framtíð 15.584 792 1.537 1.202 4.687 3.790 3.576 Framsóknarflokkur 46.176 6.104 8.173 9.265 10.944 5.931 5.759 Sjálfstæðisflokkur 50.466 4.282 5.327 7.596 15.608 9.466 8.187 Hægri grænir 3.263 208 296 703 925 575 556 Húmanistaflokkurinn 126.... 55 71 Flokkur heimilanna 5.709 161 241 786 1.838 1.394 1.289 Regnboginn 2.022 774 306 412 188 161 181 Sturla Jónsson, K-listi 222.... 222. Lýðræðisvaktin 4.659 251 313 431 1.241 1.025 1.398 Landsbyggðarflokkurinn 326 326..... Alþýðufylkingin 118.... 54 64 Samfylkingin 24.296 2.122 2.505 2.734 6.932 5.007 4.996 Dögun 5.855 328 460 904 1.927 1.163 1.073 Vinstrihreyfingin grænt framboð 20.552 1.470 3.733 1.582 3.995 4.279 5.493 Píratar 9.649 537 716 1.269 2.541 2.179 2.407 Hlutfallsleg skipting Percent breakdown Gild atkvæði Valid votes 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Björt framtíð 8,2 4,6 6,5 4,5 9,2 10,7 10,2 Framsóknarflokkur 24,4 35,2 34,6 34,5 21,5 16,8 16,4 Sjálfstæðisflokkur 26,7 24,7 22,6 28,3 30,7 26,8 23,4 Hægri grænir 1,7 1,2 1,3 2,6 1,8 1,6 1,6 Húmanistaflokkurinn 0,1.... 0,2 0,2 Flokkur heimilanna 3,0 0,9 1,0 2,9 3,6 3,9 3,7 Regnboginn 1,1 4,5 1,3 1,5 0,4 0,5 0,5 Sturla Jónsson, K-listi 0,1.... 0,6. Lýðræðisvaktin 2,5 1,4 1,3 1,6 2,4 2,9 4,0 Landsbyggðarflokkurinn 0,2 1,9..... Alþýðufylkingin 0,1.... 0,2 0,2 Samfylkingin 12,9 12,2 10,6 10,2 13,6 14,2 14,3 Dögun 3,1 1,9 1,9 3,4 3,8 3,3 3,1 Vinstrihreyfingin grænt framboð 10,9 8,5 15,8 5,9 7,9 12,1 15,7 Píratar 5,1 3,1 3,0 4,7 5,0 6,2 6,9 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Fylgisbreytingar Nokkur breyting varð á fylgi stjórnmálasamtaka í kosningunum 27. apríl 2013 miðað við kosningarnar 2009. Tvenn samtök bættu fylgi sitt þ.e. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarflokkurinn en önnur tvenn töpuðu fylgi þ.e. Samfylkingin og Vinstrihreyfingin grænt framboð. Tvenn ný samtök fengu þingmenn kjörna,
20 Björt framtíð og Píratar, en önnur níu stórnmálasamtök sem buðu fram 2013 fengu ekki mann kjörinn á þing. Mynd 6. Fylgi stjórnmálasamtaka í alþingiskosningum 2009 og 2013 Figure 6. Results of general elections by political organisation 2009 and 2013 35 % 30 25 20 15 10 5 0 (B) (D) (S) (V) (O) (A) (Þ) Aðrir Other 2009 2013 Skýring Note: (B) = Framsóknarflokkur; (D) = Sjálfstæðisflokkur; (S) = Samfylkingin; (V) = Vinstrihreyfingin grænt framboð; (O) = Borgarahreyfingin; (A) = Björt framtíð; (Þ) = Píratar. See English terms on page 2. Fylgi á höfuðborgarsvæði og landsbyggð Ef fylgi flokka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð við kosningarnar 2013 er skoðað kemur í ljós að Framsóknarflokkurinn var með næstum helmingi meira fylgi hlutfallslega á landsbyggðinni en höfuðborgarsvæðinu. Fylgi Bjartrar framtíðar, Sjálfstæðisflokks, Samfylkingar, Vinstrihreyfingarinnar græns framboðs og Pírata var meira á höfuðborgarsvæði en landsbyggð. Það sama má segja um flest önnur samtök sem buðu fram í öllum kjördæmum (tafla 15). Mynd 7. Fylgi stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2013 Figure 7. Percent of votes by political organisation in and outside the Capital region in general elections 2013 40 % 35 30 25 20 15 10 5 0 (A) (B) (D) (S) (V) (Þ) Aðrir Other Landsbyggð Outside capital region Höfuðborgarsvæði Capital region
21 Tafla 15. Atkvæði stjórnmálasamtaka á höfuðborgarsvæði og landsbyggð í alþingiskosningum 2013 Table 15. Votes to political organisations in and outside Capital region in general elections 2013 Atkvæði alls Atkvæði alls, % Votes total Votes total, % Höfuðborgar- Landsbyggð Höfuðborgar- Landsbyggð svæði Outside svæði Outside Capital capital Capital capital region region region region Gild atkvæði alls Total number of valid votes 121.177 67.846 100,0 100,0 Björt framtíð 12.053 3.531 9,9 5,2 Framsóknarflokkur 22.634 23.542 18,7 34,7 Sjálfstæðisflokkur 33.261 17.205 27,4 25,4 Hægri grænir 2.056 1.207 1,7 1,8 Húmanistaflokkurinn 126 0,1 Flokkur heimilanna 4.521 1.188 3,7 1,8 Regnboginn 530 1.492 0,4 2,2 Sturla Jónsson, K-listi 222 0,2 Lýðræðisvaktin 3.664 995 3,0 1,5 Landsbyggðarflokkurinn 326 0,5 Alþýðufylkingin 118 0,1 Samfylkingin 16.935 7.361 14,0 10,8 Dögun 4.163 1.692 3,4 2,5 Vinstrihreyfingin grænt framboð 13.767 6.785 11,4 10,0 Píratar 7.127 2.522 5,9 3,7 Note: See English terms of political organisations in table 1 on page 2. Auð atkvæði 2,2% og önnur ógild atkvæði 0,3% Greidd atkvæði í alþingiskosningum skiptast í gild atkvæði, auða seðla og ógilda. Kosningaþátttaka reiknast út frá greiddum atkvæðum í heild en fylgi stjórnmálasamtaka út frá gildum atkvæðum. Ævinlega verður nokkur fjöldi greiddra atkvæða ógildur í kosningum ýmist sökum þess að kjósandi skilar auðum seðli eða ómerkir hann viljandi eða af vangá. Í kosningunum 2013 skiluðu 4.217 kjósendur auðum seðlum, en það samsvarar 2,2% greiddra atkvæða, en 582 atkvæðaseðlar töldust ógildir, sem jafngildir 0,3% greiddra atkvæða. Samanlögð tala auðra og ógildra atkvæða var því 4.799, eða 2,5% greiddra atkvæða. Er þetta lægra hlutfall en í alþingiskosningunum 2009 en þá var þetta hlutfall 3,5% en það var 1,7% að meðaltali í alþingiskosningunum 1971 2007. Árið 2013 var hlutfall auðra seðla 2,0% 2,4% eftir kjördæmum og hlutfall ógildra atkvæða á bilinu 0,2% til 0,5% (tafla 16).
22 Tafla 16. Auðir seðlar og ógildir í alþingiskosningum 2013 Table 16. Blank and void ballots in general elections 2013 Auðir seðlar og ógildir Blank and void ballots Auðir Ógildir Gild Greidd seðlar seðlar atkvæði atkvæði Alls Blank Void Valid Votes Total ballots ballots votes cast Atkvæði alls Votes total 4.799 4.217 582 189.023 193.822 Norðvesturkjördæmi 470 432 38 17.355 17.825 Norðausturkjördæmi 620 569 51 23.607 24.227 Suðurkjördæmi 647 564 83 26.884 27.531 Suðvesturkjördæmi 1.222 1.091 131 50.826 52.048 Reykjavíkurkjördæmi suður 927 794 133 35.301 36.228 Reykjavíkurkjördæmi norður 913 767 146 35.050 35.963 Höfuðborgarsvæði Capital region 3.062 2.652 410 121.177 124.239 Landsbyggð Outside capital region 1.737 1.565 172 67.846 69.583 Hlutföll af greiddum atkvæðum Percent of votes cast 2,5 2,2 0,3 97,5 100,0 Norðvesturkjördæmi 2,6 2,4 0,2 97,4 100,0 Norðausturkjördæmi 2,6 2,3 0,2 97,4 100,0 Suðurkjördæmi 2,4 2,0 0,3 97,6 100,0 Suðvesturkjördæmi 2,3 2,1 0,3 97,7 100,0 Reykjavíkurkjördæmi suður 2,6 2,2 0,4 97,4 100,0 Reykjavíkurkjördæmi norður 2,5 2,1 0,4 97,5 100,0 Höfuðborgarsvæði Capital region 2,5 2,1 0,3 97,5 100,0 Landsbyggð Outside capital region 2,5 2,2 0,2 97,5 100,0 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. Kjörnir þingmenn Úthlutun þingsæta samkvæmt lögum nr. 24/2000 Þingmönnum fjölgaði úr 60 í 63 í alþingiskosningunum 1987 á grundvelli breytingar á stjórnarskránni árið 1984. Hefur sá fjöldi þingmanna haldist síðan enda þótt kosningalög hafi verið endurskoðuð á tímabilinu. Ný kosningalög nr. 24/2000 kveða hins vegar á um breytta skipan við úthlutun þingsæta, en fyrst var kosið eftir þeim lögum í alþingiskosningunum 2003. Í töflu 17 er sýnd úthlutun þingsæta eftir kjördæmum en fyrir þá sem vilja kynna sér núgildandi úthlutunarreglur nánar vísast til 106. 110. gr. í áðurnefndum lögum. Í þessu riti eru þó einnig birtir í töflu lokaútreikningar landskjörstjórnar fyrir úthlutun þingsæta (að teknu tilliti til úrskurðar Alþingis um ágreiningsatkvæði), ásamt lista yfir 63 kjörna þingmenn og jafnmarga varaþingmenn, fæðingardag þeirra og listabókstaf (tafla 25).
23 Tafla 17. Úthlutun þingsæta 2013 Table 17. Allocation of parliamentary seats 2013 Heildarfjöldi sæta Kjördæmissæti Jöfnunarsæti skv. 1. mgr. 8.gr. 1 skv. 2. mgr. 8.gr. 1 skv. 2. mgr. 8.gr. 1 Seats Seats allocated Adjustment total 1 by constituency 1 seats 1 Alls Total 63 54 9 Norðvesturkjördæmi 8 7 1 Norðausturkjördæmi 10 9 1 Suðurkjördæmi 10 9 1 Suðvesturkjördæmi 13 11 2 Reykjavíkurkjördæmi suður 11 9 2 Reykjavíkurkjördæmi norður 11 9 2 Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7. 1 Tala þingsæta skv. 8. gr. laga nr. 24/2000 um kosningar til Alþingis með síðari breytingum og sbr. auglýsingu landskjörstjórnar nr. 433/2009. Allocation of parliamentary seats according to Act No.24/2000 Concerning Parliamentary Elections to the Althingi and Advertisement No. 433/2009 of the National Electoral Commission. 38 karlar kjörnir á þing og 25 konur Í alþingiskosningunum 27. apríl 2013 voru kjörnir 38 karlar (60,3%) og 25 konur (39,7%) og fækkaði um tvær konur meðal þingmanna frá kosningunum 2009. Fjöldi þeirra jafngildir 66 konum á hverja 100 kjörna karla, en hlutfallið var 75 árið 2009. Skipting varaþingmanna eftir kyni var á annan veg því að í þeim hópi voru konur í meirihluta, eða 37 (58,7%) og karlar 26 (41,3%). Sé fjöldi þingmanna og varaþingmanna tekinn saman var fjöldi karla og kvenna næstum sá sami eða 64 karlar og 62 konur. Eins og áður er getið voru fleiri karlar en konur í framboði í kosningunum 2013, en hlutfall karla var 58,1% og kvenna 41,9% (tafla 10). Tafla 18 Kjörnir fulltrúar í alþingiskosningum 1983 2013 Table 18. Elected members in general elections to the Althingi 1983 2013 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Males Females Males Females 1983 60 51 9 85,0 15,0 1987 63 50 13 79,4 20,6 1991 63 48 15 76,2 23,8 1995 63 47 16 74,6 25,4 1999 63 41 22 65,1 34,9 2003 63 44 19 69,8 30,2 2007 63 43 20 68,3 31,7 2009 63 36 27 57,1 42,9 2013 63 38 25 60,3 39,7
24 Mynd 8. Frambjóðendur, þingmenn og varaþingmenn eftir kyni 2013 Figure 8. Candidates, elected members of Althingi and subtitutes by sex 2013 100 % 75 50 25 0 Frambjóðendur Candidates Þingmenn Elected members Varaþingmenn Substitutes Karlar Males Konur Females Hlutfall kvenna á þingi var 5% árið 1971 en tæp 40% 2013 Árið 1971 voru þrjár konur kjörnar á þing (5%) og fjölgaði þeim ekki fyrr en árið 1983 er níu konur voru kjörnar, en það samsvaraði 15% þingmanna. Hlutfall kvenna á þingi hækkaði síðan smám saman fram til ársins 1999 þegar 22 konur voru kjörnar, eða 35% allra þingmanna. Síðan hefur konum á Alþingi ýmist fækkað eða fjölgað en flestar hafa þær orðið 27 (42,9%) sem var við kosningarnar 2009. Í kosningunum 2013 fækkaði um tvær konur en 25 konur voru kjörnar sem svarar til 39,7% þingmanna (tafla 18). Mynd 9. Þingmenn kjörnir í alþingiskosningum 1971 2013 Figure 9. Members elected to the Althingi 1971 2013 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 1971 1974 1978 1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2009 2013 Karlar Males Konur Females
25 Tafla 19. Frambjóðendur og kjörnir þingmenn eftir kyni og aldri 2013 Table 19. Candidates and elected members to the Althingi by sex and age 2013 Fjöldi Number Aldur, % Age, % Alls Karlar Konur Alls Karlar Konur Total Males Females Total Males Females Frambjóðendur alls Candidates total 1.512 879 633 100,0 100,0 100,0 18 29 ára years 240 139 101 15,9 15,8 16,0 30 39 ára years 313 181 132 20,7 20,6 20,9 40 49 ára years 325 178 147 21,5 20,3 23,2 50 59 ára years 315 175 140 20,8 19,9 22,1 60 69 ára years 222 143 79 14,7 16,3 12,5 70 79 ára years 70 50 20 4,6 5,7 3,2 80 ára og eldri and older 27 13 14 1,8 1,5 2,2 Þingmenn og varaþingmenn alls Members of Althingi and substitutes 126 64 62 100,0 100,0 100,0 18 29 ára years 10 4 6 7,9 6,3 9,7 30 39 ára years 32 14 18 25,4 21,9 29,0 40 49 ára years 41 20 21 32,5 31,3 33,9 50 59 ára years 32 21 11 25,4 32,8 17,7 60 69 ára years 11 5 6 8,7 7,8 9,7 Alþingismenn Members of Althingi 63 38 25 100,0 100,0 100,0 18 29 ára years 3 2 1 4,8 5,3 4,0 30 39 ára years 11 5 6 17,5 13,2 24,0 40 49 ára years 22 11 11 34,9 28,9 44,0 50 59 ára years 20 16 4 31,7 42,1 16,0 60 69 ára years 7 4 3 11,1 10,5 12,0 Varaþingmenn Substitutes 63 26 37 100,0 100,0 100,0 18 29 ára years 7 2 5 11,1 7,7 13,5 30 39 ára years 21 9 12 33,3 34,6 32,4 40 49 ára years 19 9 10 30,2 34,6 27,0 50 59 ára years 12 5 7 19,0 19,2 18,9 60 69 ára years 4 1 3 6,3 3,8 8,1 Tveir af hverjum þremur þingmanna 40 59 ára Meðalaldur þingmanna Fleiri karlar en konur kjörnir hjá fimm af sex stjórnmálasamtökum Sé litið á aldursskiptingu kjörinna þingmanna við alþingiskosningarnar 2013 kemur í ljós að þrír þingmenn voru undir þrítugu en tveir í kosningunum 2009. Rúm 18% karla voru undir fertugu samanborið við 28% kvenna. Þá voru 29% karla og 44% kvenna á aldrinum 40 49 ára. Helmingur kjörinna karla var 50 ára og eldri, eða 53% samanborið við 28% kvenna (tafla 19). Meðalaldur þingmanna sem kjörnir voru við alþingiskosningarnar 2013 var 48,1 ár, en hann var 47,2 ár við kosningarnar 2009 og tæplega 50 ár árið 2007. Var meðalaldur kjörinna karla 49,0 ár og kvenna 46,8 ár. Meðalaldur varaþingmanna var hins vegar nokkru lægri, 42,5 ár hjá körlum og 41,8 ár hjá konum. Eins og áður er getið var meðalaldur frambjóðenda 46,7 ár og var meðalaldur karla heldur hærri en kvenna (tafla 13). Meðalaldur kjörinna þingmanna var hæstur 51,1 ár í Suðvesturkjördæmi en lægstur 44,7 ár í Norðvesturkjördæmi (tafla 22). Í kosningunum 2013 fengu Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur jafnmarga þingmenn kjörna eða 19 hvor. Samfylkingin fékk níu þingmenn kjörna, Vinstrihreyfingin grænt framboð sjö, Björt framtíð 6 og Píratar þrjá. Fjórir þingmenn af
26 sjö (57%) hjá Vinstrihreyfingunni grænu framboði eru konur en hjá öðrum samtökum er meirihluti þingmanna karlar (56 68%) (tafla 20). Tafla 20. Kjörnir þingmenn eftir kyni og stjórnmálasamtökum 2013 Table 20. Elected members to the Althingi by sex and political organisation 2013 Fjöldi Number Hlutfall Percent Alls Karlar Konur Karlar Konur Total Men Women Men Women Stjórnmálaflokkar Political organisations 63 38 25 60,3 39,7 Björt framtíð Bright Future 6 4 2 66,7 33,3 Framsóknarflokkur Progressive party 19 11 8 57,9 42,1 Sjálfstæðisflokkur The Independence Party 19 13 6 68,4 31,6 Samfylkingin The Social Democratic Alliance 9 5 4 55,6 44,4 Vinstrihreyfingin grænt framboð The Left-Green Movement 7 3 4 42,9 57,1 Píratar The Pirate Party 3 2 1 66,7 33,3 Karlar meirihluti þingmanna en konur meirihluti varaþingmanna Við úrslit alþingiskosninganna 2013 voru fimm þingmenn af hvoru kyni kjörnir í Norðausturkjördæmi en í öðrum kjördæmum voru fleiri karlar kjörnir en konur. Konur voru meirihluti kjörinna varaþingmanna eða 37 (58,7%) í samanburði við 26 karla (41,3%) (mynd 10 og tafla 22). Mynd 10. Kjörnir þingmenn eftir kyni og kjördæmum 2013 Figure 10. Elected members to the Althingi by sex and constituency 2013 14 Fjöldi Number 12 10 8 6 4 2 0 NVkjördæmi NAkjördæmi Suðurkjördæmi SVkjördæmi Reykjavík suður Reykjavík norður Karlar Males Konur Females Note: See English terms of constituencies in table 4 on page 7.