Posturalni status kičmenog stuba kod dečaka uzrasta od 4-13 godina

Posturalni status kičmenog stuba kod dečaka uzrasta od 4-13 godina Darinka Korovljev, Dragan Marinković, Mario Roška, Dejan Madić Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Univerzitet u Novom Sadu, Novi Sad, Srbija ABSTRACT For the total sample of 510 respondents from the territory of Srem (Serbia), (7.44 ±.01 years) a transversal research was conducted with the aim of determining the differences in postural status of the spine between the age groups of boys 4-13 years. The survey was conducted within the international IPA project entitled Improving posture status and the status of the spine - SPINELAB, in Serbia and Bosnia and Herzegovina. Postural status of the spine was estimated by using the photometric method CONTEMPLAS GmbH TEMP- LO. Multivariate analysis of variance on the total sample of respondents found statistically significant difference (P = 0.000) in all observed indicators for assessment of the postural status of the spine. Univariate analysis of variance showed statistically significant differences between the groups of respondents in estimating the value of thoracic kyphosis and lumbar lordosis, and the oldest respondents had greater variation when compared to the younger categories, while in the other investigated parameters of postural status of the spine, no statistically significant differences were found. Keywords: growing and development, postural spine status, boys UVOD Ontogenetske transformacije antropološkog prostora kod osoba muškog pola neminovne su i prirodne u skladu sa zakonitostima koje sa sobom nosi sam proces onotogeneze. Međutim, na osnovu nekih dosadašnjih istraživanja, primećuje se fenomen biološke akceleracije u poslednjem veku. Ova pojava odnosi se na proces ubrzanog sazrevanja dece u odnosu na ranije generacije. 45

Ovaj fenomen nije u potpunosti objašnjen ali se donekle može pojasniti poboljšanjem uslova života i ishrane, kao i promenom drugih elemenata životnog stila (Pantelić i sar., 010). Ova pojava nosi sa sobom neke promene u prirastu visine i mase tela kod dečaka i reflektuje se na ukupan rast i razvoj. Fenomen telesnog razvoja je usko vezan sa fenomenom telesnog rasta i podrazumeva niz različitih promena i procesa koje vode ka ukupnom sazrevanju. Ova dva pojma je teško podeliti jer se međusobno nadopunjuju, ali se sve češće danas pod rastom podrazumevaju anatomske i funkcionalne promene veličine i oblika tela, a pod razvojem sveukupno postepeno sazrevanje kroz procese koji vode ka ukupnom kvalitativnom sazrevanju (Mišigoj-Duraković, 006; Bala, Jakšić i Popović, 009). Rast deteta u visinu i porast telesne mase kao najmarkantnijih pokazatelja fizičkog rasta, ne idu uporedo. Rast u visinu najviše se odvija na račun rasta koštanog tkiva (ekstremiteti i kičmeni stub), dok je rast u širinu i porast telesne mase posledica delom rasta koštanog tkiva, delom rasta nervnog, respiratornog, mišićnog sistema. Kao posledica biološke akceleracije, promene životnog stila i nesrazmernog rasta i razvoja, zastupljenost posturalnih poremećaja kod dece iz godine u godinu postaje sve češća pojava. Dobar posturalni status odnosno pravilno držanje tela može se još definisati kao stanje dobrog mišićno - skeletnog balansa koji štiti od nastajanja i progresivnog razvoja posturalnih poremećaja onih struktura koje drže telo u uspravnom stavu ili nekom drugom položaju, bilo u kretanju ili pri mirovanju (Madić, 014). Sa druge strane sve prisutnije dugotrajno i nepravilno sedenje kod dece, smanjena fizička aktivnost, energetski neuravnotežene ishrana, predstavljaju samo neke od činjenica koji govore da gotovo ne postoji dete kod kojeg ne možemo uočiti povećanje krivine kičmenog stuba, bilo u frontalnoj ili sagitalnoj ravni, kao posledicu navedenih loših svakodnevnih navika. Istraživanje koje je nedavno sprovedeno, pokazuje, da 30% dece školskog i predškolskog uzrasta ima nepravilno držanje tela (Kojić, 014). Takođe, istraživanja koja su sprovedena na uzorku školske dece, od 7 do 10 godina, potvrđeju da procentualna vrednost deformiteta kičmenog stuba u frontalnoj i sagitalnoj ravni, linearno raste sa uzrastom dece (Milenković i sar., 003; Penha i sar., 005). Ovaj problem iz godine u godinu postaje sve veći, što potvrđuju istraživanja koja su se bavila oviom temom (Milenković, Kocijančić i Belojević, 004; Bogdanović, 005; Purenović, 006). Problem ovog rada predstavlja analiza posturalnog statusa kičmenog stuba u frontalnoj i sagitalnoj ravni kod dečaka predškolskog i školskog uzrasta sa teritorije Srema, Srbija. Cilj rada bio je utvrditi da li postoje razlike u postural- 46

nom statusu kičmenog stuba kod dečaka različitih uzrasnih kategorija, kao i kakve su te razlike u odnosu na nihovu starosnu dob. METOD Istraživanjem bilo je obuhvaćeno 510 ispitanika muškog pola, uzrasta 7,44±,01 godina (TV=17,5±13,05cm; TM=8,11±9,4kg). Testiranje je bilo realizovano okviru međunarodnog IPA projekta pod nazivom Unapređenje posturalnog statusa i statusa kičme SPINELAB, na području Srbije i Bosne i Hercegovine ( Improving testing abilities on postural and spinal column status / SPINELAB Grant Contract 013/33-164). Testiranja su vršena u predškolskim i školskim ustanovama Inđije, Rume, Stare Pazove i Sremske Mitrovice. Posturalni status kičmenog stuba porcenjen je primenom savremene fotometrijske aparature CONTEMPLAS GmbH TEMPLO koja podrazumeva sistem kamera i softversku analizu sa kojom se utvrđuje pozicija markiranih tačaka u prostoru prema 3D Posture Analysis protokolu. Ovaj metod predstavlja najsavremeniji način merenja posturalnog statusa analizirajući sve potrebne delove i ose tela na precizan i jednostavan način. 3D analize su analize za procenu posturalnog statusa koje podrazumevaju tri kamere pomoću kojih se postura tela sinhronizovano snima i analizira u tri perspektive istovremeno. Prilikom analize su se koristile reflektijuće markirne loptice koje daju mogućnost najpreciznijeg merenja posturalnog statusa ljudskoga tela neinvazivnom metodom. Ovom metodom precizno merimo držanje tela, asimetrično stajanje, povećane rotacije u ramenima i kukovima, ose nogu i držanje tela gledano sa strane. Automatskim, čekiranjem markiranih fiksnih tačaka na skeletu, softver meri i računa držanje tela. U proceduri testiranja, merioci su postavljali 16 reflektujućih markera na sledeće tačke na telu: Markeri za procenu statusa kičmenog stuba u frontalnoj ravni: Vratna skolioza markirana pozicija sedmog vratnog pršljena u odnosu na osu koja prolazi vertikalno kroz sacrum u frontalnoj ravni; Grudna skolioza markirana pozicija najisturenijeg pršljena grudne krivine u frontalnoj ravni Slabinska skolioza markirana najudubljeniji pršljen slbinske krivine u frontalnoj ravni Markeri za procenu statusa kičmenog stuba u sagitalnoj ravni: Vratna lordoza - markirana pozicija sedmog vratnog pršljena u odnosu na osu koja prolazi vertikalno kroz sacrum u sagitalnoj ravni; 47

Grudna kifoza - markirana pozicija najisturenijeg pršljena grudne krivine u sagitalnoj ravni Slabinska lordoza markirana pozicija najudubljenijeg pršljena slbinske krivine u sagitalnoj ravni ravni Nakon toga, protokolom je predviđeno postavljanje ispitanika u kalibrisani prostor te realizacija fotometrijskog snimanja pomoću tri kamere (Basler aca645-100gm/gc). Dobijeni rezultati su potom obrađeni u softveru Templo 7.0 i utvrđeni su parametri koji određuju posturalni status kičmenog stuba posmatranog uzorka. Za dobijanje potrebnih informacija o antropometrijskim merama procedura testiranja je sprovedena u skladu sa IBP (Internacionalnom Biološkom Program) standardima upotrebom antropometra po Martinu i decimalne vage. Uzorak antropometrijskih mera bio je sledeći: za procenu longitudinalne dimenzionalnosti tela visina tela (cm) za procenu telesne težine (0,1kg) Ukupan uzorak ispitanika rasporedjen je u uzrasne grupe, nakon čega su formirani odgovarajući subuzorci ispitanika u odnosu na izračunatu decimalnu starost pri čemu su uzeti u obzir datumi rođenja i testiranja: grupa 1 (N=65) uzrasta od 4-5,9 godina; grupa (N=14) uzrasta 6,0-6,8 godina; grupa 3 (N=134) uzrasta 6,9-9, godina; grupa 4 (N=114) uzrasta 9,3-13,5 godina. Statistička analiza dobijenih podataka je sprovedena je primenom Multivarijatne analize varijanse (MANOVA) za procenu razlika na celokupnom sistemu uzorkovanih varijabli između uzrasnih grupa. Univarijatnom analizom varijanse (ANOVA) utvrđena je razlika u pojedinačnim varijablama posturalnog statusa između uzrasnih kategorija dečaka. Kako bi se uvidela razlika između parova grupa primenjena je LSD post hock analiza. Celokupna statistička analiza vršena je u softverskom paketu SPSS 0.0. REZULTATI Osnovne karakteristike uzorka ispitanika su prikazane u u Tabeli 1. i ukazuju na to da je raspodela u svim varijablama, sagledavanjem standardne devijacije, normalna. Dakle većih odstupanja nema i mogli bismo reći da uzorak ispitanika pripada normalnoj populaciji. 48

Tabela 1. Osnovni deskriptivni statistici celokupnog uzorka dečaka Varijabla Min Max As Sd Decimalna starost ispitanika 3,99 13,7 7,445,01544 Telesna visina 103,1 160,6 17,53 13,058 Telesna masa 14,7 59,7 8,110 9,403 Vratna lordoza -8,57 5, 0,9590,56099 Grudna kifoza -3,55,14-1,4005 1,157 Slabinska lordoza -,8 5,48 1,170 1,68 Vratna skolioza -4,9 3,00-0,01 0,98564 Grudna skolioza -,14 1,4-0,403 0,7757 Slabinska skolioza -1,03 1,00-0,1789 0,3055 Legenda: N-broj ispitanika; Min-minimalne vrednosti; Max- maksimalne vrednosti; As- aritmetička srtedina; Sd- standardna devijacija U Tabeli. prikazani su rezultati multivarijatne analiza varijanse koji ukazuju na statistički značajne razlike celokupnog sistema varijabli posturalnog statusa kičmenog stuba između uzrasnih grupa ispitanika i to na nivou statističke značajnosti (P=0,00). Rezultati univarijatne analize varijanse (Tabela ) pokazali su statistički značajne razlike između pojedinačnih varijabli Grudna kifoza i Slabinska lordoza kod dečaka različitih uzrasnih kategorija. Statistička značajnost izostala je za sve preostale varijable koje procenjuju posturalni status kičmenog stuba kako u sagitalnoj tako i u frontalnoj ravni. Analizom razlika u aritmetičkim sredinama između grupa ispitanika, opaža se porast vrednosti kod svih varijabli sa uzrastom. Testirana značajnost razlika po parovima grupa za svaku pojedinačnu varijablu prikazana u Tabeli. govori u prilog tome da je samo u dve varijable (Grudna kifoza i Slabinska lordoza) ustanovljena statistička značajnost (p=0,000) između grupa ispitanika. U varijabli Grudna kifoza statistički značajna razlika (p=0,000) između grupa pojavila se kod ispitanika koji pripadaju grupama i 3 odnosno grupama 3 i 4. Kod varijable Slabinska lordoza, statistički značajna razlika uviđa se između ispitanika koji pripadaju grupama 1 i 3, 1 i 4, i 3 i i 4, prilikom čega je utvrđeno da je ta razlika na nivou od p=0,000. Sagledavanje rezultata u Tabeli. takođe možemo uvideti da u ostalim varijablama nije utvrđena statistička značajna razlika po parovima grupa ispitanika. Sagledavanjem svih varijabli koje procenjuju status kičmenog stuba u sagitalnoj ravni, razlika između srednjih vrednosti je takva da starije grupe ispitanika poseduju veće vrednosti i otuda negativan predznak u odnosima grupa ispitanika. 49

Varijable koje procenjuju status kičmenog stuba u frontalnoj ravni sa druge strane ukazuju da je razlika srednjih vrednosti grupa ispitanika takva da starije grupe poseduju manje vrednosti ali zbog inverzne metrike ovakvi rezultati takođe ukazuju na pogoršanje stanja sa uzrastom. Tabela. Statistička značajnost razlika u varijablama koje procenjuju posturalni status kičmenog stuba između uzrasnih kategorija dečaka. Varijabla Grupa (I) Grupa (II) Md p f p 0,18 0,607 Vratna lordoza (cm) 1 3-0,04 0,943 4-0,59 0,49 3-0,158 0,587 4-0,44 0,178 3 4-0,84 0,371 0,170 0,69 0,610 0,609 Grudna kifoza 1 3-0,113 0,450 4-0,400 0,015 3-0,057 0,649 4-0,570 0,000 6,91 0,000 3 4-0,513 0,000 Slabinska lordoza (cm) 1-0,135 0,48 3-0,743 0,000 4-0,807 0,000 3-0,608 0,000 4-0,67 0,000 1,971 0,000 3 4-0,064 0,673 Vratna sko- -0,045 0,730 lioza 1 3 0,01 0,116 (cm) 4 0,135 0,334 3 0,47 0,0 4 0,180 0,138,065 0,104 3 4 0,066 0,575 430

Grudna skolioza (cm) 1 0,06 0,788 3 0,00 0,037 4 0,6 0,031 3 0,173 0,03 4 0,199 0,09 3,098 0,07 3 4 0,06 0,767 Slabinska skolioza (cm) -0,048 0,69 1 3 0,033 0,439 4 0,048 0,301 3 0,08 0,04 4 0,097 0,017 3 4 0,015 0,696,466 0,06 F P 4,33 0,000 Legenda: Md- razlika između aritmetičkih sredina; f- vrednost f testa; p-statistička značajnost; F - vrednost multivarijatne analize varijanse DISKUSIJA I ZAKLJUČAK Ovim istraživanjem dobijen je uvid u celokupni posturalni status kičmenog stuba u sagitalnoj i frontalnoj ravni kao i razlike između grupa kod posmatranog uzorka dečaka uzrasta od 4 13 godina. Pozicije markiranih tačaka kičmenog stuba u sagitalnoj ravni sa uzrastom poprimaju karakter povećanja vratne lordoze, grudne kifoze i slabinske lorodze prema rezultatima u odnosu razlika srednjih vrednosti grupa ispitanika koji su prikazani u Tabeli. Sagledavajući dobijene rezultate uočava se da postoje statistički značajne razlike (p=0,000) između grupa ispitanika u posmatranim varijablama grudna kifoza (p=0,000) i slabinska lordoza (p=0,000). Do sličnih podataka, došli i drugi istraživači koji su ustanovili zastupljenost ovih posturalnih poremećaja u grudnoj i slabinskoj lordozi takođe na uzorku predškolske i mlađe školske dece (Bogdanović i Milenković, 008; Đokić, Međedović i Smiljanić, 011). Istraživanja koja su se bavila problemom pojave povećanja grudne kifoze u ovom uzrastu, navode da je glavni uzrok nastanka kifotičnog lošeg držanja smanjena fizička aktivnost dece i dugotrajno zauzimanje sedećeg položaja. 431

Ovakav sedentarni način života kod dece predškolskog i školskog uzrasta, mahom dovodi do progresivnog slabljenja mišića opružača kičmenog stuba te zastupljenosti ovog posturalnog poremećaja (Kosinac, 005). Statistički značajna razlika između posmatranih grupa ispitanika zapažena je i u varijabli slabinska lordoza. Utvrđeno je da je najstarija grupa ispitanika (Grupa 4) imala najveće odstupanje u sagitalnoj ravni u odnosu na normalnu fiziološku krivinu. Ova pojava odstupanja slabinske lordoze nastaje prilikom delovanja neke spoljašnje sile u dužem vremenskom periodu. Pretpostavlja se da se dejstvo ove spoljašnje sile upravo ogleda u periodu polaska u školu, gde su učenici izloženi velikim težinama školskih torbi koji najčešće prelaze preporučenu težinu od 10% ukupne telesne mase deteta (Fošnarič, 007). Posmatrajući rezultati (Tabela.) kod varijabli grudna skoliza, vratna skolioza, slabinska skolioza i vratna lordoza nisu uočene statistički značajne razlike. Ipak primećuje se pogoršanje statusa kičmenog stuba sa uzrastom i veća odstupanja pozicija markiranih tačaka od ose koja prolazi kroz sacrum u frontalnoj ravni. Na osnovu toga, primetno je, da bi se mogli razviti poremećaji kičmenog stuba u frontalnoj ravni ukoliko se pravovremeno ne interveniše primenom korektivnih vežbi. Analizom svih dobijenih rezultata može se reći da je ukupan posturalni status kičmenog stuba posmatranog uzorka ispitanika narušen i ne spada u pravilno držanje tela (Protić-Gava, 014). Ustanovljeno je da postoje statistički značajne razlike u posturalnom statusu kičmenog stuba u sagitalnoj ravni, te da je izražen negativan trend koji ide u prilog povećavanju zakrivljenosti grudne kifoze i slabinske lordoze u onoj meri koja odstupa od normalnih fizioloških vrednosti. Dobar deo ovih rezultata može se objasniti činjenicama da se značajnim smanjenjem fizičke aktivnosti, polaskom u školu kod mlađih i boravkom u školi starijih dečaka doprinosi sve češćoj pojavi mišićnih disbalansa koje zatim direktno vode ka nastanku posturalnih poremećaja kičmenog stuba. Ovakvi problemi koji su učestali na populaciji predškolskog i mlađeg školskog uzrasta trebalo bi u budućnosti strateški rešavati uvođenjem adekvatnog korektivnog tretmana vežbanja. Nakon toga trebalo bi ponovo sprovesti i istraživanje u cilju sagledavanja efekata korektivnih vežbi na otklanjanje nastalih poremećaja pravilnog držanja tela. Uzrasni period od 4 do 13 godine je najsenzitivniji period rasta i razvoja kod dece., stoga je od velike važnosti delovati preventivno u pravcu smanjivan- 43

ja zastupljenosti posturalnih poremećajau ovom periodu žeivota. Konstantnom edukacijom roditelja, kao i pristupanje stručnom, korektivnom vežbanju sprovedenom na sistematski način, moguće je preduprediti nastanak deformiteta a posebno onih koji su vezani u vezi sa kičmenim stubom. Na taj način doprinosi se ostvarivanju pravilnog držanja tela te se omogućava pravilan i nesmetani rast i razvoj ostalih mehanizama i funkcija tela deteta. ZAHVALNOST Ovaj istraživački rad nastao je uz pomoć Evropske Unije, IPA programa prekogranične saradnje Srbija Bosna i Hercegovina realizacijom projekta Unapređenje posturalnog statusa i statusa kičme SPINELAB - 013/33-164, te se ovim putem zahvajujemo a posebno svim predškolskim i školskim intitucijama, roditeljima i deci koji su podržali projekat i učestvovali u ovom istraživanju. LITERATURA Bala, G., Jakšić, D. i Popović, B. (009). Trend relacija morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti dece. U G. Bala (ur.), Relacije antropoloških karakteristika i sposobnosti predškolske dece[relationships Between Anthropological Characteristics and Abilities of Preschool Children] (str. 61-11) Bogdanović, Z. (005). Prisustvo kifotičnog i lordotičnog lošeg držanjа tеlа u zavisnosti od načinа nošenjа školske torbе (Manifestation of kyphotic and lordotic bad body posture influenced by backpack carrying type). In S. Joksimović (Ed.), Proceedings of Fis-communications 005, (pp. 59-65). Nis: Faculty of Physical Education. Bogdanović, Z., Milenković, S. (008) Morfološki prostor i posturalni poremećaji kod mlađeg školskog uzrasta. Glasnik Antropološkog društva Srbije, 43, str. 371-378. Đokić, Z., Međedović, B., & Smiljanić, J. (011). Stanje uhranjenosti, posturalni status i kvalitet sprovođenja nastave fizičkog vaspitanja u osnovnim školama. TIMS Acta - Journal of sport sciences, tourism and wellness, 5(1), 10-19. Fošnarič, S., I. Delčnjak-Smrečnik (007). Physical overburdening of pupils with the weigh of school bags during the period of passing from eight year primary school to nine year primary school. Informatologia, 40, 3:07-10. 433

Kojić, M. (014). Differences in indicators of postural status between boys and girls from Srem. Exercise and quality of life, 6 (1), 17-. Kosinac, Z. (005.), Kineziterapija sustava za kretanje. Sveučilište u Splitu, Udruga za šport i rekreaciju djece i mladeži grada Splita. 137.-01. Milenković, S., Živković, D., Milijić, S., Ignjatović, I. & Pavlović, Z. (003). Stanje posturalnih poremećaja i telesnih deformiteta dece mlađeg školskog uzrasta u opštinama Zaječar, Kruševaci Čačak. Proceedings of Fis-communications 003, (pp.30-34). Nis: Faculty of Physical Education. Milenković, S.M., Kocijančić, R.I. & Belojević, G.A. (004). Left handedness and spine deformities in early adolescence. European Journal of Epidemiology, 19 (10), 969-97. Mišigoj-Duraković, M. (006). Kinantropologija - biološki aspekti tjelesnog vježbanja. Zagreb: Kineziološki fakultet. Pantelić S, Nikolić M, Đurašković R. (010). Razvojne karakteristike sedmogodišnjih dečaka iz različitih vremenskih perioda. Glasnik ADS, 45, 319 36. Pavlović, M. (1999). Ishranjenost dece u Severnobackom okrugu. Subotica. Zavod za zaštitu zdravlja. Penha, P.J., Joao, S.M.A., Casarotto, R.A., Amino, C.J. & Penteado, D.C. (005). Postural assessment of girls between seven and ten years of age. Clinics, 60 (1), 9-16. Protić-Gava, B. (014). The importance of postural status for the health ofchildren and youth. Exercise and quality of life, 6 (1), 17-. Purenović, T (006). Razlike u posturalnom statusu kičmenog stuba između učenika instrumentalista Srednje muzičke škole u Nišu (The differences in postural status of spinal column between pupils musicians from Music High School in Nis). In D. Petković (Ed.), Proceedings of Fis-communications 006, (pp. 80-84). Nis: Faculty of Sport and Physical Education. Madić, D. (Ed.). (014). Improving testing abilities on postural and spinal column status Spinelab. Novi Sad: Faculty of Sport and Physical Education. 434