5 Kapaciteti për kontrollin e armëve të vogla dhe të lehta 5.1 Kapaciteti kombëtar 5.1.1 Ministria e Mbrojtjes MINISTRIA SHQIPTARE E MBROJTJES ka një sërë përgjegjësish në lidhje me kontrollet e armëve të vogla dhe të lehta. Ky seksion fokusohet në katër fusha në të cilat Ministria e Mbrojtjes konsiderohet të luajë rol kryesor: Prodhimi Menaxhimi i tepricave të municioneve dhe armëve të vogla dhe të lehta Kapaciteti për shkatërrimin e municionit dhe armëve të vogla dhe të lehta Sistemi i kontrollit të importit dhe eksportit 5.1.1.1 Prodhimi Që prej vitit 1962 Shqipëria ka prodhuar municione, eksplozivë dhe armë të vogla e të lehta të ndryshme (psh, AK-47 kineze të modifikuara) në uzinat e prodhimit ushtarak të Gramshit, Mjekesit dhe Poliçanit. 343 Uzina e Grmashit filloi të prodhojë një model kinez të pushkës së tipit Smirnov të kalibrit 7.62 mm me licence në vitin 1966 dhe modele AK-47 në 1974. Mjekesi përbëhet nga gjashtë uzina me venndodhje në qytetin e Elbasanit, të cilat prodhojnë eksplozivë me licence nga Bofors që prej vitit 1982. Poliçani i specializuar në prodhimin e municioneve, prodhon municione të kalibrit 7.62 x 39 mm, shtimje mortaje 82 mm, granada dhe mina antipersonel dhe midis viteve 1970 2 filluan të prezantohen minat antitank dhe shtimjet 180 mm. Në periudhën midis viteve 1977 1985 nga Zvicra dhe Austria erdhën makineri të reja që mundësonin prodhimin e municionit të kalibrit 12.7 x 99 mm dhe 14.5 x 51 mm dhe shtimjeve të mortajave 60 mm, 107 mm dhe 120 mm. Për më tepër, Poliçani ishte pajisur për të prodhuar municion 19 mm për pistoletat e tipit Makarov dhe Parabellum. Është debatuar se uzinat shqiptare të prodhimit ushtarak kishin kapacitet të konsiderueshëm prodhues të armëve të vogla dhe të lehta. Për shëmbull, zyrtarë të Mnistrisë së Mbrojtjes deklaruan se Gramshi kishte kapacitet për të prodhuar 26,000 pushkë automatike në vit duke përdorur katër ose pesë modele të ndryshme. 344 Megjithatë, nga mesi i viteve 90,shumë nga pajisjet e prodhimit u prishën, ishin 343 Ky seksion bazohet në informacionin e marrë nga faqja e internetit të Ministrisë së Mbrojtjes së Shqipërisë, <http://www.mod.gov.al/eng/industria/ndermarjet.asp>, 12 qershor 2005. 344 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 18 korrik 2005.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 75 grabitur ose kishin dalë jashtë përdorimit për sa i përket prodhimit të armëve të vogla dhe të lehta që të mund të konkurronin në tregun 345 ndërkombëtar të armëve. Për shëmbull, sipas një artikulli gazete të marsit të vitit 2005, uzina e prodhimit ushtarak në Poliçan, që kish të ngjarë të punësonte 4,000 njerëz për prodhimin e municionit dhe armëve të vogla dhe të lehta gjatë kulmit të saj në fund të viteve 60 dhe në fillim të viteve 70, u braktis në masë në vitin 1999. 346 Sipas drejtorit të uzinës, në vitin 1990 u punësuan 3,200 punëtorë,por në 1994, u punësuan vetëm më shumë se gjysma e këtij numri (1,700). 347 Nga viti 2004,ky numër kishte rënë në 900 dhe sot sipas raporteve ka vetëm 264 punonjës duke përfshirë sektorin e menaxhimit. Ata që ishin në gjëndje të dilnin në pension të parakohshëm, tashmë gëzojnë një pension mujor prej 10,000 lekësh (rreth 80). Sipas raporteve 140 njerëz të angazhuar në kryerjen e punimeve xhenio dhe projekteve të çmilitarizimit mbi pajisjet ushtarake të tepërta kryesisht shtimje 85 mm dhe 100 mm. 348 Më tepër se prodhimin e AVL dhe municionit për shitje në tregun ndërkombëtar të armëve, këto uzina ndihmojnë në ngritjen e fondeve për të forcuar buxhetin për modernizimin e Ministrisë së Mbrojtjes duke transformuar AVL dhe municionet në produkte për shitje në tregun ndërkombëtar të hekurishteve të skrapit. Duhet vërejtur se uzina e Mjekesit bën prodhimin në shkallë të vogël të eksplozivëve komercialë. 349 Sipas një raporti të dorëzuar UNDDA (Departamentit të Kombeve të Bashkuara për Çështjet e Çmilitarizimit) in 2004, Shqipëria nuk ka një ligj për prodhimin e AVL sepse nuk ka një politikë aktuale për prodhimin e AVL në Shqipëri ose fabrikim të tyre. 350 Raporti deklaron se AVL nuk janë fabrikuar në uzinat ushtarake shqiptare që prej vitit 1990 dhe kreu aktual i kompanisë ushtarake të import- eksportit MEICO informoi autorin se Shqipëria nuk ka prodhuar municion gjatë këtyre pesë viteve të fundit. 351 Ai deklaroi se ka patur kërkesa nga kompani amerikane që municione dhe armë trofe e ndoshta dhe pushkë të prodhohen në Gramsh. Këto kërkesa përfshinin oferta për intalimin e pajisjeve dhe sigurimin e lëndës së parë për të rifilluar prodhimin. Megjithatë, ai dyshoi nëse ka personel të trajnuar të aftë për të përmbushur këto udhra dhe nëse ato do të jenë fitimprurëse. Sipas tij, do nevojitej investim kapitali të konsiderueshëm për këto uzina që të konkurronin në tregun ndërkombëtar. 352 Ai beson gjithashtu se nuk ka fare të ngjarë që do ketë një uzinë ushtarake shtetërore në shkallë të gjerë në Shqipëri në një të ardhme të afërt. Megjithatë,që prej vitit 1990 në uzinat e prodhimit ushtarak është bërë prodhimi dhe riparimi i armëve të vogla dhe të lehta dhe municioneve. 353 Bazat e të dhënave në faqen e Internetit të NISAT tregojnë se Shqipëria prodhonte pushkë dhe karabina në Gramsh në vitin 2001, 354 dhe një numër të intervistuarish deklaruan se kishte raste të kufizuara dhe të rralla të prodhimit të municioneve në uzinën e Poliçanit për eksport në Turqi dhe SHBA. 355 Për shëmbull, drejtori i Uzinës Ushtarake të Poliçanit, Memli Kasapi, informoi ekipin studimor që ata vazhdojnë të prodhojnë pajisje 7.62 mm për përdorim ushtarak, shtimje 9 mm për Ministrinë e Brendshme dhe shtimje 85 mm për përdorim ceremonial. 356 Duket se Turqia po tregon interes të veçantë për shikimin e mundësive në lidhje me prodhimin e municionit me licensë në Shqipëri. Për shëmbull, gjatë 40 vjetorit të 345 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005. 346 Ministri shqiptar I Mbrojtjes premton gjallërimin e fabrikës së prodhimit të armëve, BBC Monitoring Service. Burimi: Koha Jone, 22 mars 2005. 347 Intervista, Zyrtari I Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005. 348 Ibid; intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 349 Ibid. 350 Albania UN PoA Report 2004. Ky raport rithekson deklaratat e bëra një vit më parë në një letër të datës 8 korrik 2003 nga Misioni i përhershëm i Republikës së Shqipërisë në Kombet e Bashkuara drejtuar Departamentit të Cështjeve të Carmatimit mbi Programin e Veprimit, A/CONF.192/BMS/2003/CRP.93 (Albania UN Letter 2003 ). 351 Intervista, Zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005. 352 Ky opinion është ndarë gjithashtu në intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 353 IIntervistë, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005. 354 Burimi: NISAT databases website <www.nisat.org>. 355 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005. Kjo u konfimua nga zyrtarë të MInistrisë së Mbrojtjes, 18 korrik 2005. 356 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005.
76 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI përkujtimit të ndërtesës në mars 2005, Ministri i atëhershëm i Mbrojtjes, Pandeli Majko deklaroi se qeveritë shqiptare dhe turke po punojnë drejt hapjes së një linje të re prodhimi në uzinë 357 për prodhimin në Poliçan. Gjithashtu, të pranishëm në ceremoni ishin atasheu ushtarak i Turqisë, Kolonel Ali Ozgun dhe Shefi i Shtabit të Përgjithshëm, Gjeneral Pellumb Qazimi. Në intervistat e kryera në korrik të vitit 2005 u konfirmua se makineria e re e sjellë në Poliçan ngaturqia, si linja e vetme e prodhimit po funksiononte në një tunel të nëndheshëm në Poliçan. 358 Nuk ishte e qartë nëse Poliçani do të operojë me licensë, megjithëse kjo duket të jetë e mundur, pasi zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes kanë konfirmuar se municioni do të prodhohet eksluzivisht për ushtarakët turq. 359 Nëse ndodh kështu, atëherë do të ishte e përshtatshme për qeverinë shqiptare të konsideronte punën mbi hartimin e legjislacionit të përshtatshëm për prodhimin ushtarak në Shqipëri, si dhe për transfertën e armëve dhe materialeve të ngjashme të prodhuara sipas marrëveshjeve të prodhimit të licensuar, duke i kushtuar vëmëndje të vecantë shmangies së zonave gri në lidhje me prodhimin e materialeve ushtarake me licensë në Shqipëri. 5.1.1.2. Menaxhimi i Rezervave Ministria e Mbrojtjes është përgjegjëse për menaxhimin e rezervave 360 të armëve të vogla dhe të lehta dhe të municioneve. Ajo vendos për vendndodhjet e rezervave, bazuar në misionin dhe operacionet e detyrës dhe distancën e depos së rezervave nga zonat e banuara dhe rrjeti kombëtar i rrugëve. Drejtoria e Projektimeve të Mbrojtjes parashikohet të projektojë mjediset e magazinimit, duke marrë parasysh sigurinë e publikut dhe cështje të sigurisë. Rregullorja mbi armatimet dhe municionet e Ministrisë së Mbrojtjes përcakton qartë masat e sigurisë së depove, udhëzime mbi mbajtjen e të dhënave, detaje të përgjegjësive për inspektimet dhe procedurat që merren me vjedhjet, si dhe tentativat për vjedhe. Kjo është të paktën ajo çfarë duhet të ndodhë në lidhje me menaxhimin e armëve të vogla, armatimeve të lehta dhe municioneve të tepërta të Shqipërisë. Ministria e Mbrojtjes ka marrë forma të ndryshme asistence në këtë fushë, pasi ka kërkuar të arrijë anëtarësinë në NATO. Për shëmbull, në vitin 1999, firma, EOD Solutions me vendndodhje në Mbretërinë e Bashkuar hartoi një raport me synim përmirësimin e procedurave të menaxhimit të magazinimit të rezervave. Kjo u arrit për të siguruar që Ministria e Mbrojtjes të përmbushte normat e NATO-s. Raporti dha rekomandime sesi udhëzimet e NATO-s mbi magazinimin e municionit të mund të përshtateshin me sistemin ekzistues shqiptar gjatë tranzicionit për përafrimin 361 e plotë me NATO-n. Ndërmarrja import-eksporti e Ministrisë së Mbrojtjes, MEICO, ka asistuar gjithashtu në këtë proces me anë të hartimit të strategjisë së municioneve në vitin 2004. Strategjia jep detaje të objektivave, prioriteteve dhe fazave për magazinimin e rezervave dhe shkatërrimin e tyre. 362 Si pjesë e angazhimeve të saj në procesin e NATO-s për Partneritetin për Paqe, Forcat e Armatosura Shqiptare kanë filluar një plan ristrukturimi që do të reduktojë ushtarakët shqiptarë në një fuqi të përgjithshme prej 35, 000 vetash në personel, me vetëm 6,000 ushtarë profesionistë deri në vitin 2010. 363 Ky proces do të ketë dhe një sërë impaktesh mbi nivelet e rezervave dhe menaxhimit e sigurisë së tyre. Më pak depo dhe personel aktiv do të nënkuptojnë më shumë materiale ushtarake të tepërta dhe më pak personel për kryerjen e detyrave të ruajtjes. Kjo do të ketë një impakt mjaft negativ në depot tashmë të mbingarkuara. 357 Op cit Ministri shqiptar I Mbrojtjes premton gjallwrimin e fabrikës së prodhimit të armëve. 358 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 18 korrik 2005. 359 Ibid. 360 Burimi: Raport i PoA i Kombeve të Bashkuara në Shqipëri 2004. 361 Op cit Monitorimi i AVAL në Europën Juglindore 2005, fq. 30 1. 362 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 Prill 2005. 363 Intervista, parlamentar, 3 Maj 2005; Kusova, 19 shkurt 2003, fq. 64.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 77 Megjithëse siguria, kushtet e magazinimit dhe mbajtja e të dhënave konsiderohen të jenë shumë më të mira se në vitin 1997, ende ka një sërë arsyesh për t u preokupuar. Kushtet e magazinimit Numri i depove të armëve dhe municioneve në Shqipëri aktualisht po ulet, me stoqe që po centralizohen progresivisht për sa i përket vendndodhjes së tyre. 364 Për shëmbull, në vitin 1998 Shqipëria kishte 167 depo që përmbanin 917 magazina për armë të vogla dhe armatime të lehta, municion dhe eksplozivë.në vitin 2005, Shqipëria kishte 57 depo, me 474 magazina (195 prej të cilave janë tunele të nëndheshme). Numri përfundimtar i grupdepove pritet të jetë pesë ose gjashtë.në vitin 2002,këto depo mbanin 151,039 njësi 365 të tepricave të armëve të vogla dhe të lehta. Mbyllja e shpejtë e numrit të madh të depove kishte cuar në mbingarkimin e madh në depot 366 që kishin mbetur. Për shëmbull, në depon e municioneve në Mirak, pikërisht jashtë Elbasanit, gjashtë magazina përmbajnë 3,600 tonë të llojeve të ndryshme të municionit, i cili është dyfishi i niveleve të vitit 1990. 367 Për më tepër, depoja ka gjithashtu gjashtë tunele të nëndheshme, ku secili prej tyre përmban 2,000 tonë municion. Anëtarët e ekipit studimor hynë në dy prej magazinave dhe një prej tuneleve, ku arkat e drunjta të municioneve ishin bërë pirg nga dyshemeja deri në tavan. Magazinat nuk kishin më hapësirë për një zyrë të menaxherit të magazinës, megjithëse ata me kohë shpresojnë të arrijnë një fazë ku vetëm tunelet e nëndheshme do të përdoren për magazinimin e municionit, duke sigurar kështu që asnjë municion të mos magazinohet sipër tokës në atë vendqëndrim. Mungesa e paletës ose edhe e hapësirës për kamionat të tipit vinç pirun, brënda magazinave do të thotë se të gjitha arkat që ndodhen brënda magazinave sipër tokës do të duhen të lëvizen me dorë. Ekipi studimor u informua se është praktikë e përhapur të mbushen plot blloqet e municionit deri në vendosjen e arkave në majë të pirgjeve. 368 Ndërsa arkat e drunjta që përdoren nuk i përmbushin standartet e NATO-s, disa vëzhgues shqiptarë dhe ndërkombëtarë janë të sigurt se rreziqet e shpërthimit nga përmbajtja janë të ulta. Ekipi studimor u informua se mostrat e stoqeve të Mirakut kontrollohen rregullisht për të identifikuar municionin që ka nivele të ulta stabilizuese dhe që duhet të konsiderohen një prioritet për shkatërrim. 369 Megjithatë,shumë municione të vjetra që nuk kanë stabilizues janë transferuar gjatë vëndit, me reduktimin e depove. Ky fakt, që lidhej me municionin e pasistemuar që ishte dorëzuar nga civilët si dhe mbingarkimin e depove, i kishte bërë disa zyrtarë të Minsitrisë së Mbrojtjes Shqiptare të deklaronin se rreth gjysma e depove aktuale duhet të konsiderohen si me rrezik të lartë për detonim. 370 Për të ndihmuar kontrollin e ndonjë shpërthimi në Mirak, kollonat fqinje të municionit nuk përmbajnë dy tipe identike të tyre. Megjithatë,ndërtesat fqinje përbëjnë një arsye për t u shqetësuar për sa i përket sigurisë publike. Një rrugë kryesore dhe një numër ndërtesash banimi ndodhen më pak se disa qindra metra nga magazinat në depot e municionit në Mirak, me depo të tjera, sipas raportimeve, edhe më afër zonave të banuara. Megjithëse shumë nga këto projekte ndërtimi për banim janë kryer pa leje zyrtare, autoritetet lokale janë, sipas raporteve, jo të gatshme të marrin masa nga frika se mos provokojnë reagime negative. 371 Megjithatë, nuk ndodh gjithmonë kështu: ekipi studimor u informua se 364 Burimi: Raport i PoA i Kombeve të Bashkuara në Shqipëri 2004. 365 Sipas një urdhri qeveritar mbi nxjerrjen nga funksionimi SALË Decommission, e cila jep një listë gjithëpërfshirëse të njësive të armëve të lehta dhe armatimeve të lehta të tepërta në magazinat shqiptare në vitin 2002.Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 Prill 2005. 366 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 367 Magazinat ishin stalla në periudhën e ndërmjetme të luftës. Catia kishte rënë në një nga gjashtë deport e Mirakut, por fatmirësshtt arkat me municione të sitstemuara brënda mbanin tavanin. Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon e municionit në Mirak, 27 korrik 2005. Një i intervistuar deklaroi se disa depo përmbain trefishin e sasisë së municionit që ata ishin projektuar të mbanin. Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 368 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 369 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon e municionit në MIrak, 27 korrik 2005; intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005 370 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 371 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.
78 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI një shkollë që ndodhej shumë afër depos së municionit në Mirak ishte mbyllur për shkak të problemeve të mundshme të sigurisë publike. Në të njëjtën depo, i gjithë municioni ishte vendosur në kuti dhe nuk kishte asnjë njësi armësh të vogla e armatimesh të lehta të ruajtura në magazine. Një numër të intervistuarish ishin të sigurt se shumë depo që ishin përdorur për magazinimin e njësive të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta dhe municionit ishin siguruar në mjedise 372 më vete magazinimi. Megjithatë, ne u informuam se municioni i grumbulluar nga civilët arrin në depo, i përzier me materiale të tjera eksplozive, shpesh në të njëjtat shishe ose çanta plastike në të cilat ishte dorëzuar te grumbulluesit e armëve. Qëndra Kombëtare e Çmilitarizimit (QKÇ) ka punuar sipas një kontrate për projekte, me synim ripaketimin e 900 tonëve të këtij municioni të pasistemuar për shkatërrim, 373 por nevojitet të kryhet më shumë ripaketim. Një ish zyrtar i NAMSA-s vlerësoi se mes totalit të rreth 150,000 tonëve municioni në stoqet e shtetit, ka 2,000 tonë municione të pasistemuara për shkatërrim. 374 Siguria Shumë depo mbështeten në tela me gjemba, drunj për dyer druri, dritare me shufra dhe pak dritë nga jashtë si masa kryesore sigurimi kundër vjedhjes. Nuk ka qen të stërvitur, sisteme alarmi apo sisteme 375 survejimi me video. Megjithatë,për shkak të reduktimit të vazhdueshëm në numrin e depove, ndoshta është e kuptueshme se masat e sigurisë së teknologjisë së lartë të kushtueshme nuk po përdoren në depot që janë projektuar të mbyllen në një të ardhme të afërt. 376 Depot zakonisht ruhen nga ushtarë të keqpaguar të shërbimit të detyrueshëm, nga të cilët ka një numër 377 të pamjaftueshëm, dhe në disa raste nga roja civile ose KRSF. Menaxheri i magazinës është përgjegjës të kontrollojë nëse magazinat janë mbyllur apo jo, që nuk ka shenja të hyrjes me forcë dhe se armët e vogla dhe të lehta dhe municionet nuk janë marrë. 378 Një i intervistuar deklaroi se ai besonte se nuk mund të bëhej shumë për të ndaluar një shef magazine ose roje të rekrutuar nga tentativa për të asistuar në vjedhjet nga depot, në mënyrë aktive ose pasive. 379 Megjithëse asnjë i intervistuar nuk deklaroi ndonjë besim në nivelet sistemike të korrupsionit dhe përvetësimit të armëve të vogla dhe të lehta e municionit nga depot, kjo nuk u hodh poshtë si mundësi. Depot që ndodhen në zonat kufitare u identifikuan si vëndi më i mundshëm për këtë lloj shpërdorimi të detyrës. Një numër të intervistuarish deklaruan se nuk do të ishte e mundur që ushtarakët do të zbulonin raste para medias 380 të vjedhjeve faktike ose të dyshuara të armëve të vogla dhe të lehta dhe municioneve. Megjithatë, ekipi studimor u informua se në vitin 2003, tre pistoleta dy pistoleta sportive dhe një pistoletë TT e prodhuar në Kinë, ishin raportuar si të vjedhura nga depot e Ministrisë së Mbrojtjes. 381 Përgjigja më e përhapur ndaj pyetjeve në lidhje me rastet e njohura të personelit ushtarak të kapur duke u përpjekur të shesë armë të vogla dhe të lehta të vjedhura ose të lehtësojë aksesin në depo për të tjerët që të vjedhin armë të vogla dhe të lehta, ishte se konsiderohej më e lehtë dhe më e lirë thjesht të blije pjesë të armëve të vogla ose armatimeve të lehta e municioneve që ishin vjedhur në vitin 1997. Ishte vërejtur gjithashtu se si roja fizike e stoqeve, çdokush në zonë dhe në fabrika ose vendqendrime nuk ka të ngjarë të rrezikojë ta fusi njëri tjetrin në telash nëpërmjet përfshirjes në aktet e vjedhjes. 382 372 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 373 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 priil 2005. 374 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 375 Burimi: Albania UN PoA Report 2004. Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon e municionit të Mirakut, 27 Korrik 2005. 376 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 377 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005. 378 Ibid. 379 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005 380 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; Anon, gazetar investigativ, 21 Korrik 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005. 381 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 382 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 79 Megjithatë,në korrik 2005, u shfaq një artikull në gazetën Shekulli duke dhënë detaje sesi një ushtar i shërbimit të detyrueshëm, në disa raste 383 kishte shitur municion, eksplozivë dhe materiale të tjera ushtarake nga njësia tankiste në Arshi Lengo. Fakti që ky ushtar i shërbimit të detyrueshëm dyshohej të kishte trafikuar pajisje ushtarake jashtë repartit në raste të mëparshme pa u kapur, sugjeron se masat e sigurisë kanë nevojë të rishikohen. Mbajtja e të dhënave Sipas raportit të Shqipërisë 2004 për Programin e Veprimit të Kombeve të Bashkuara mbi Armët e Vogla dhe të Lehta, të dhënat për mbajtjen, përdorimin, shpenzimet dhe asgjësimin mbahen për dhjetë vjet në nivel batalioni dhe në mënyrë të papërcaktuar në nivele brigade, divizioni dhe Shtabi të Përgjithshëm. 384 Çdo vit kryhen ushtrime verifikimi në nivele batalioni, çdo dy vjet në nivel brigade dhe çdo katër vjet në nivel kombëtar nga ekspertë të Ministrisë së Mbrojtjes, të cilët kryejnë kontrolle fizike përkrah kontrolleve të librave të regjistrimit. 385 Janë ngritur shqetësime tek ekipin studimor në lidhje me saktësinë e librave të regjistrimit të Ministrisë së Mbrojtjes mbi armët e vogla dhe të lehta dhe mbajtjet e municioneve, pasi numri i zyrtarëve në Tiranë me detyrë monitorimin e shkeljeve të Ministrisë së Mbrojtjes konsiderohet të jetë i vogël, kur krahasohet me sasinë e stoqeve që ata janë të ngarkuar të monitorojnë. 386 Inspektimet dhe inventaret vështirësohen nga komunikimet e dobëta midis depove qëndrore dhe rajonale, transportit të dobët, daljet në pension të personelit të aftë dhe të shënjave kineze dhe ruse në armë që shumë nuk mund t i lexojnë. 387 Gjatë ripaketimit të tij të municionit të pasistemuar sipas kontratës së NAMSA, QKÇ (Qendra Kombëtare e Çmilitarizimit) pa së pari se të dhënat e magazinës nuk përputheshin me realitetin. 388 Nga vlerësimi i një ish zyrtari të NAMSA-s, inventaret janë rreth 90 për qind të sakta, 389 dhe kështu krijojnë mundësi për shpërdorim nga ana e personelit ushtarak. 390 Aktualisht, Forcat Tokësore, Forcat Detare, Komanda e Mbështetjes Logjistike dhe Forcat Ajrore Shqiptare, të gjitha përdorin të dhëna në letër sesa të dhëna të kompjuterizuara për të raportuar te Shtabi i Përgjithshëm mbi mbajtjet e armëve. Ky system është funksional, por i ngadaltë dhe duhet të përfitojë nga zhvillimi elektronik. 391 Sipas zyrtarëve të Ministrisë së Mbrojtjes kërkohet një sistem me nyje qendrore të paktën në qëndra për forcat tokësore, detare, mbështetjen logjistike dhe forcat ajrore së bashku me një pikë qëndrore në Shtabin e Përgjithshëm. 392 Megjithatë, sipas të intervistuarve nga organizatat dhe kompanitë ndërkombëtare, Ministria e Mbrojtjes është siguruar me sistem paketash llogaritje të kompjuterizuara për mbajtjet e armëve të vogla dhe të lehta e municioneve, por ato nuk janë përdorur. 393 Sugjerimi i një zyrtari ndërkombëtar është që baza e të dhënave që operon brënda Ministrisë së Brendshme (përshkruar më poshtë në seksionin 5.1.2.1) të mund të përshtatej për përdorim brënda Ministrisë së Mbrojtjes. 394 Me mbështetjen e donatorit, shpresohet që ky sistem të mund të qarkullonte në çdo depo, me të dhënat e mbledhura për sasinë, tipet dhe shënjën e armëve të vogla dhe të lehta dhe pajisjeve ushtarake. Disa shqetësime shfaqen në lidhje me AVL-të dhe municionet e depozituara në magazinat ushtarake nga ekipet e grumbullimit të armëve. Një vëzhgues 383 ushtari që ruante repartin i akuzuar për vjedhje municioni, Cështje të krimit dhe korrupsionit në Shqipëri, 9 15 korrik 2005. Burimi: Shekulli, 13 korrik 2005. 384 Qeveria e Shqipërisë, Raport mbi zbatimin e Programit të Veprimit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin, luftimin dhe eliminimin e tregtisë së paligjshme të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, në të gjitha aspektet e saj, (2004), http://disarmament2.un.org/cab/nationalreports/2003/albania.pdf, accessed 12 Nëntor 2005, fq 10. 385 Ibid. 386 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 387 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 388 Intervieë, ish zyrtar i Minitrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005. 389 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 pril 2005. 390 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005. 391 Intervieë, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005. 392 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 393 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 12 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005. 394 Korrespondencë me zyrtar ndërkombëtar, 10 Nëntor 2005.
80 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI ndërkombëtar ka shprehur shqetësime se të dhënat mund të mos jenë të sakta sepse ata punonjës policie të ngarkuar me mbledhjen dhe regjistrimin e armëve dhe municionit të mbledhur mund të mos jenë në gjëndje të identifikojnë saktësisht çfarë është mbledhur. 395 Ky skepticizëm rrjedh nga fakti se as policia që ka mbledhur armët dhe municionin, as menaxherët e policisë ose të magazinave ushtarake që i kanë marrë ato, nuk numërojnë çdo të copë të veçantë që ata marrin. Për më tepër, sic u deklarua më sipër, municioni dhe granadat mund të arrijnë të përziera së bashku në shishe, çanta ose kontenierë të tjerë,të cilët disa punonjës policie ose menaxherë magazine nuk janë të gatshëm t i ndajnë. Pjesët e mbledhura të AVL-ve kanë të ngjarë të vështirësojnë organizimin e disa magazinave, si disa anëtarë të stafit të Ministrisë së Mbrojtjes i zbrazin këto pjesë në magazine ose për shkak se punonjësit teknikë nuk janë të pranishëm, ose të pashqetësuar me detyrën e trajtimi të armëve të mbledhura. 396 Kështu, cdo shifër depoje në letër mund të jetë e ndryshme në kapjet e tyre të vërteta. Kjo gjithashtu lidhet me faktin se ekspertët ndërkombëtarë nuk e ndiejnë se shumë nga menaxherët e magazinës kanë patur trajnim të mjaftueshëm për punën. 397 Ka probleme të mëtejshme me shpejtësinë e shkëmbimit të informacionit midis reparteve të largëta dhe depove dhe autoriteteve qëndore, të cilat mund të cënoheshin nga saktësia e shifrave. Për shëmbull, një menaxher magazine në një depo në Kukës mund të nxjerrë 1,000 të copë municioni për t u përdorur në trajnim, por kjo mund të mos gjendet në një regjistër të Minstrisë së Mbrojtjes në qëndër derisa shumë më vonë, për shkak të sfidave që një sistem të dhënash i bazuar në letër dhe infrastruktura e dobët e transportit paraqesin për komunikimin efektiv dhe në kohë midis njësive. Këto vonesa mund të krijojnë mundësi për vjedhje në shkallë të vogël dhe llogari të rreme. 398 Depot Model Një i intervistuar sugjeroi se një depo model do të ngrihej si një zgjidhje afatgjatë për rezervat 399 e tepërta ushtarake të Shqipërisë. Depoja model do të ishte tërësisht në përputhje me standartet e NATO-s, duke krijuar praktikën më të mirë në fusha si ripaketimi i municionit, kompjuterizimi i mbajtjes së të dhënave, përdorimi i inventareve fizike, ndriçimi, strehimi për rojat, dyert e përforcuara dhe televizori me qark të mbyllur. Kjo do të kërkonte asistencë ndërkombëtare dhe mbështetjen e Ministrisë së Mbrojtjes, si dhe fondet përkatëse. Me planet për të pakësuar numrin e grupdepove në Shqipëri, në pesë ose gjashtë,ndërtimi i të paktën një depoje model në planin afatshkurtër e afatmesëm duket të jetë një opsion i mirë për përmirësimin e sigurisë së rezervave në planin afatgjatë. Megjithatë,që një iniciativë fillestare e këtij lloji të ketë sukses, përvoja në kontekstet e tjera tregon se duhet të ketë gjithashtu një strategji intensive për të siguruar praktikat më të mira që të filtrojnë edhe në depo të tjera. Kjo do të kërkonte mbështetje politike dhe buxhetore nga qeveria kombëtare, si dhe një plan të qartë zbatimi. Kapaciteti i shkatërrimit Në vitin 1998, NATO mblodhi një Ekip Zbatimi për Magazinimin dhe Asgjësimin e Municionit (ASDIT), që punonte nën kujdesin e Partneritetit për Paqe, për të identifikuar shkallën e AVL-ve dhe problemin e municioneve në Shqipëri. Një prej rekomandimeve të ASDIT ishte përmirësimi i trajnimit të forcave të armatosura në procedurat e Asgjësimit të Eksplozivëve të Artilerisë (AEA). Kështu, Skuadra e Trajnimit për Mbështetje ndaj Asgjësimit të Municioneve të Artilerisë (AEA ASTT, 1999 2002), skuadra e dytë e NATOS në kuadër të Partneritetit për Paqe e dërguar në Shqipëri, ishte ngarkuar me detyrën të siguronte konsulencë në lidhje me 395 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005. 396 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 397 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 398 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 399 Intervieë, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 81 magazinimin dhe shkatërrimin e sigurt, duke formuar një ekip AEA brënda Forcave të Armatosura shqiptare, duke përfshirë 12 studentët e parë të kualifikoheshin nga kursi i trajnimit të NATO-s. 13 studentët e tjerë u trajnuan më pas, megjithëse si rrjedhojë e reformave në ushtri, shumë nga ata të trajnuar nga NATO dolën në pension, dhe mendohet të jenë vetëm dy të trajnuar të mirëfilltë të punësuar për detyra të AEA në forcat e armatosura. 400 Intervistat kyçe informative sugjerojnë që disa njësi AEA të forcave të armatosura që janë trajnuar vetëm për shkatërrimin e zërave të veçanta, bëjnë shkatërrime në shkallë të gjërë, pa njohuritë ose pajisjet e nevojshme, duke paraqitur kështu një rrezik të konsiderueshëm ndaj sigurisë publike. 401 Ne u informuam se shumë nga personeli i punësuar në uzinat ushtarake të Gramshit, Mjekesit dhe Poliçanit tashmë zhvillojnë kryesisht çmontime xhenjere dhe projekte çmilitarizimi mbi pajisjet 402 e tepërta ushtarake. Ekipi studimor gjithashtu vizitoi bazën ushtarake të Mengelit, afër Elbasanit, e cila ishte përdorur si vënd shkatërrimi i AVL-ve për një numër projektesh shkatërrimi të armëve të vogla dhe të lehta të financuara nga ndërkombëtarët. Një workshop i prerjes së AVL-ve u krijua aty në vitin 2000 nga një ekip ushtarak gjerman i ngarkuar me detyrën e shkatërrimit të 40,000 armëve të vogla dhe të lehta, i cili dhuroi pajisje prerëse dhe pajisje kompjuterike për mbajtjen e të dhënave. 403 Vendi u përdor më pas nga EOD Solutions për të shkatërruar edhe 85,000 AVL. Sipas stafit në bazë, ata kanë kapacitetin të shkatërrojnë mesatarisht 600 AVL në ditë. Ky vend më pas iu dorëzua qeverisë shqiptare për projekte të shkatërrimit të vazhdueshëm, me shpresa se do të mund të shërbejë si vënd për shkatërrimn e stoqeve të armëve të vogla e armatimeve të lehta nga shtetet fqinje. Në vjeshtën e vitit 2005,një qendër shkatërrimi municioni në përputhje me standartet e Bashkimit Europian ishte gati të funksiononte në Uzinën e Lëndëve Plasëse ULP Mjekes. 404 NATO kishte siguruar, sipas të dhënave, 2.5 milion $ për instalimin e kësaj njësie, megjithëse një sërë pengesash e kishin vonuar datën e fillimit të krematoriumit. 405 Sipas përfaqësueve të NAMSA-s, krematoriumi do të përdoret për shkatërrimin e rreth 11,000 tonësh municion AVL gjatë 18 muajve të ardhshme, me një nivel mesatar prej 22,500 7.62 mm shtimje për orë.pritet të operojë për 24 orë në ditë, me fishekë të çmilitarizuar që janë dërguar në punimet e shkrirjes së metalit diku afër Elbasanit. 406 Strategjia e Municioneve të Ministrisë së Mbrojtjes, e cila u zhvillua nga MEICO në vitin 2004, paraqet planet e forcave të armatosura shqiptare për asgjësimin e municioneve të tyre të tepërta, duke specifikuar prioritetet, metodat dhe kostot e shkatërrimit. Megjithëse strategjia pret miratimin formal dhe nuk është plotësisht e financuar, po përdoret sipas raporteve për të drejtuar punën në këtë fushë. 407 Në vitin 2000, forcat e armatosura shqiptare llogaritën se magazinat e tyre përmbanin një tepricë prej 117,476 tonësh municion. 408 Kjo shifër u ul në 85,424 nga fundi i vitit 2004 si rezultat i aktiviteteve të shkatërrimit të kryera nga forcat e armatosura shqiptare, EOD Solutions shpk, NAMSA dhe NDC. Gjatë periudhës 2001 2004, forcat e armatosura shqiptare shkatërruan 26,473 tonë municione, NAMSA shkatërroi 2,874 tonë mina antipersonel dhe 1,475 tonë municion, dhe EOD Solutions shpk shkatërroi 1,229 tonë municion. Është llogaritur se forcat e armatosura shqiptare do të shkatërrojnë edhe 11,780 tonë dhe EOD Solutions 1,000 tonë gjatë vitit 2005. 409 Në vitin 2006, NAMSA synon të shkatërrojë 8,000 tonë shtesë si pjesë e një granti prej 6.4 400 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005. 401 Korrespondencë me kontraktues privat, tetor 2005. 202 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005; zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 korrik 2005. 403 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në bazën ushtarake të Mengelit, 27 korrik 2005. 404 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në uzinën e lëndëve plasëse në Mjekes, 27 Korrik 2005. 405 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 406 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 27 korrik 2005; Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 korrik 2005. 407 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 mars 2005. 408 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 409 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005.
82 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI milion të siguruar nga Fondi 410 i Natos në kuadër të Partneritetit për Paqe. Kështu, bazuar në nivelet aktuale, Shqipëria ende do të ketë të paktën 60,000 tonë municione të tepërta për t u shkatërruar pas mbarimit të projekteve aktuale në 2006. Tabela 25: Municionet e shkatërruara dhe përdorura nga viti 2000 prill 2004 411 Vendndodhja/Viti 2000 2001 2002 2003 Jan Prill Totali 2004 Uzina ushtarak i Poliçanit 400 2,300 2,085 4,600 853.8 10,238.8 tonë Uzina Ushtarake e Gramshit 804 169.3 973.3 Uzina Ushtarake e ULP-Mjekes 2,186 688 35 307 3,216 Grupi shqiptar i AEA 63 468 671 2,837 2,436 6,475 EOD Solutions shpk. 894 2 34 930 NDC 352 352 Shtimjet e harxhuara 200 180 150 100 630 Totali 663 5,134 4,488 8,730 3,800.1 22,815.1 Pjesa e Strategjisë së Municioneve merret me ripaketimin e municionit të gatshme për asgjesim. Sic u përmënd diku tjetër në këtë raport, shumë nga municionet e mbledhura nga MB dorëzohet në magazinat e Ministrisë së Mbrojtjes në të njëjtat kushte sic arrin në rajonet e policisë. Kjo mund të nënkuptojë që çantat plastike dhe shishet e lira dhe llojet e përziera të municioneve mbahen në magazinat e Ministrisë së Mbrojtjes derisa të mund të ripaketohen dhe të ndahen për shkatërrim të sigurt. Kështu, ka nevojë për një staf teknikisht të aftë që të ndajë municionin e mbledhur në pako të sigurta për shkatërrim. Fakti që një përqindje e konsiderueshme e AVL-ve të mbledhura, municionit dhe eksplozivëve janë përzgjedhur për shkatërrim sesa për shitje, duhet të njihet si një hap pozitiv nga komuniteti ndërkombëtar. Një mbështetje e mëtejshme ndërkombëtare për projektet e shkatërrimit do t i dërgonte autoriteteve shqiptare një mesazh pozitiv inkurajimi. Megjithëse jo domosdoshmërisht një çështje që i përket AVL-ve dhe shkatërrimit të municionit të AVL-ve, një numër të intervistuarish theksuan problemet që Ministria e Mbrojtjes dhe kontraktuesit ndërkombëtarë përballen kur përpiqen të rregullojnë një shkatërrim të sigurt të minave, municioneve të kal;ibrit të madh dhe armatimeve 412 të tjera. Shqipëria po shkatërron rreth 300 400 tonë municione në muaj. Njëkohësisht, çështjet mjedisore po fitojnë rëndësi pasi njerëzit po bëhen gjithnjë e më të ndërgjegjësuar në lidhje me to. Shkatërrimet tashmë po ngadalësohen nga protestat. 413 Ministria e Mbrojtjes dhe kontraktuesit ndërkombëtarë duhet të marrin leje nga autoritetet lokale për të përdorur vëndet që ishin më parë pronë e Ministrisë së Mbrojtjes për të shkatërruar municione dhe materiale ushtarake të tepërta nëpërmjet detonimit. U raportua se nuk ka shumë konsulentë lokalë që janë të gatshëm të nënshkruajnë marrëveshje që lejojnë shkatërrimin e materialeve ushtarake në zonat e tyre, për shkak të protestave dhe fushatave kundër vëndeve të shkatërrimit. Disa nga këto fushata dhe protesta kanë theksuar dëmin mjedisor të shkaktuar nga shkatërrimi i municioneve, por shumica mendohen të jenë të motivuar nga frika se projektet e shkatërrimit do të kenë impakt mbi jetesën e banorëve të zonës. Për shëmbull, disa fermerë janë ankuar se ujësjellësi i tyre është ndotur pas detonimeve në zonën e tyre ose raportuan forma të tjera dëmi të pronës ose gjësë së gjallë.ndërsa protesta mund të ngadalësojnë aplikimet për liçensa për të shkatërruar armët, ato nuk e kanë ndaluar procesin e shkatërrimit. Zyrtarë të Ambasadës Amerikane në Tiranë sugjeruan se pjesë e problemit është edhe 410 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005. 411 Qeveria e Shqipërisë, Raport mbi zbatimin e Programit të Veprimit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin, luftimin dhe eliminimin e tregtisë së paligjshme të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, në të gjitha aspektet e saj, (2004), http://disarmament2.un.org/cab/nationalreports/2003/albania.pdf 412 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 18 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005; zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 Mars 2005; zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005; parlamentar, 3 Maj 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005. 413 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 83 metoda e ndjekur nga Mnistria e Mbrojtjes. Ata argumentojnë se Ministria e Mbrojtjes nuk është mjaft kompetente në detyrat e marrëdhënieve publike dhe kështu mund të krijkojë ose përkeqësojë disa nga problemet të cilat ata ndeshin përmes një përzierjeje arrogance dhe indiferentizmi kundrejt popullsisë lokale. Nuk kanë ndihmuar as një sërë aksidentesh. Ekipit studimor iu shpjegua se për t u siguruar se procesi po ecën sic duhet, është e nevojshme të sigurohet se janë krijuar marrëdhënie të mira personale me zyrtarët lokalë.për Ministrinë e Mbrojtjes ose kontraktuesit ndërkombëtarë,për të marrë një leje për të shkatërruar pajisje ushtarake, autoritetet lokale zakonisht kanë nevojë të risigurohen dhe ndoshta të marrin stimuj për të qënë dakord. Komiteti Parlamentar i Mbrojtjes ka qënë, sipas të dhënave, i përfshirë në një sërë rastesh, sepse banorët lokalë pretendojnë se apelimi i tyre bie në vesh të shurdhër, kur ata i drejtohen Ministrisë së Mbrojtjes me ankesa. 414 Një nga problemet kryesore për projektet e shkatërrimit i ndërmarrë në mjediset ushtarake shqiptare është që shkatërrimi i municionit po bëhet gradualisht më i vështirë meqë shumë pjesë më të lehta dhe më fitimprurëse për t u çmilitarizuar, janë shndërruar tashmë në metale skrap dhe janë shitur. Pjesa që mbetet, e cila përfshin Granada mortajë, artileri e kalibrit të mesëm dhe municione të tjera që janë teknikisht të vështira për t u shkatërruar, do të jetë më e vështirë të shiten me një cmim që mbulon koston e çmilitarizimit, pa përmëndur me një përfitim. Një rënie e interesit të donatorit ndërsa kostoja për çdo pjesë për cmilitarizimin rritet, ka shkaktuar probleme. Kështu, u krijua frika se mos njësitë e çmilitarizimit në Gramsh, Mjekes dhe Poliçan do të mund të ndalonin punën në një të ardhme të afërt, pasi ato do të kenë çmilitarizuar të gjitha stoqet e tepërta që mund të shiten aktualisht si skrape. 415 Njëkohësisht, pajisje të tjera të rënda ushtarake të tepërta konsiderohen prioritare për t u shkatërruar. Për shëmbull, SHBA e përqëndroi financimin e saj në shkatërrimin e MANPADS në 2004 dhe tashmë po thekson programet e shkatërrimit për armët kimike, minat detare dhe silurët. 416 5.1.1.3 MEICO dhe sistemi i kontrollit të transfertave Vetëm një ndërmarrje shqiptare lejohet aktualisht në mënyrë të ligjshme të tregtojë armë, municione dhe pajisje ushtarake. Kompania shtetërore ushtarake e importeksportit (MEICO) u krijua në vitin 1991 dhe është e atashuar brenda Ministrië së Mbrojtjes. Është përgjejgëse për marketingun dhe shitjet e armëve dhe pajisjeve ushtarake të tepërta shqiptare dhe importimin e pajisjeve ushtarake dhe armëve të zjarrit për të gjtiha institucionet shtetërore shqitare. Detyra e saj kryesore është të pakësojë armët dhe municionet e tepërta të forcave të armatosura shqiptare nëpërmjet trasnfertave ndërkombëtare, duke rritur kështu të ardhurat për modernizmin e Ministrisë së Mbrojtjes. Kur u krijuar MEICO, Ministria e Mbrojtjes mori leje nga qeveria për ditën e shitjes, shkatërrimit ose çmontimit dhe shitjes si skrap të stoqeve shtetërore të armëve dhe municioneve të tepërta. 417 Aktivitetet e saj udhëhiqen kryesisht nga dokumentat e mëposhtëm: Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 366, Mbi krijimin e ndërmarrjes së importeksportit [në varësi] të Ministrisë së Mbrojtjes, 5 tetor 1991; Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 135, Mbi miratimin e shitjes së armëve dhe municioneve nga Ministria e Mbrojtjes, 1 maj 1992; Ligji Nr. 7566, Mbi armët, 25 maj 1992; Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 365, Mbi shkatërrimin ose shitjen e municioneve për të cilat po përfundon ose ka përfunduar periudha e përdorimit dhe mbi shitjen e 414 Intervista, parlamentar, 3 Maj 2005. 415 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 18 Prill 2005. 416 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005. 417 Ibid.
84 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI armatimeve dhe municioneve të tepërta, dhe amendimet e tij, 6 qershor 1994; 418 Rregullorja e Qeverisë Shqiptare Nr 366, Mbi shitjen e armatimeve dhe municionit, 10 gusht 1996; Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 05, Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO, dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 08 janar 2002; Sipas këtij vendimi të fundit, MEICO mund të importojë dhe eksportojë të gjitha llojet e pajisjeve ushtarake, municionit dhe eksplozivëve 419 industrialë dhe ushtarakë dhe konsiderohet si pika kryesore e kontaktit për partnerët e huaj të interesuar për lidhjen e marrëveshjeve të armëve me palët shqiptare. 420 Gjithashtu vë përgjegjësinë për koordinimin e marrëdhënieve midis MEICO-s dhe departamenteve të tjera të Ministrisë së Mbrojtjes me Sekretarin e Përgjithshëm të Ministrisë së Mbrojtjes. 421 Kur Ministria e Brendshme (MB) importon pajisje ushtarake, duhet të veprojë nëpërmjet MEICO-s. 422 Që në fillim të vitit 2003, MEICO-s i është kërkuar të dërgojë një raport të detajuar dhe konfidencial të aktiviteteve të saj Presidentit, Kryeministrit, Zyrës Kombëtare të Auditit dhe Ministrisë së Mbrojtjes në datën 15 të çdo muaji. 423 Aktualisht ka një staf prej mbi njëzet vetash që punojnë në sektorin e financës, marketingut, ligjit dhe fushave teknike që kanë lidhje me pajisjet ushtarake dhe armët e zjarrit. 424 Pretendohet nga drejtuesi i kompanisë se MEICO nuk ka privilegje speciale kur është fjala për përmbushjen e kërkesave të vendimeve qeveritare, rregulloreve dhe urdhrave mbi transferimet dhe që në fakt doganat vënë kompanitë private përpara MEICO-s, duke shkaktuar vonesa 425 serioze. Aktualisht, vetëm MEICO ka të drejtë të apikojë për licensë për të importuar ose eksportuar një ngarkesë të pajisjes ushtarake, AVLdhe/ose municione. Ata duhet të bëjnë një aplikim pranë Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Mbrojtjes për cdo urdhër, i cili më pas vlerësohet nga Drejtoria e Integrimit të Politikave në Ministrinë e Mbrojtjes, në konsultim me ministritë e tjera dhe nganjëherë me ambasadën angleze dhe amerikane në Tiranë.Më pas, licensa nxirret sipas një dekreti të nxjerrë nga Ministri i Mbrojtjes, mbi autoritetin e qeverisë. 426 Në rastin e eksporteve të pajisjeve të tepërta ushtarake, aplikimet duhet të kalojnë para një komisioni për vlerësimin e informacionit mbi shkatërrimin e armëve, i cili miraton tipin, peshën dhe sasinë e municioneve që do shiten dhe çmimin e shitjes. 427 Komisioni drejtohet nga drejtori i Drejtorisë së Logjistikës dhe përfshin anëtarët e mëposhtëm: Shefin e sektorit të armatim- municionit; Një specialist i sektorit të armatimit; Një përfaqësues i sektorit për ndërmarrjet ushtarake; Një përfaqësues i drejtorisë së planifikimit dhe financës; Një përfaqësues i institutit të projektimit në Ministrinë e Mbrojtjes; Një përfaqësues i MEICO-s. Sipas urdhrit të qeverisë që krijoi këtë komision, vendimet mbi urdhrat duhet të 418 Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 822, Mbi amendimin e vendimit të Këshillit të MInistrave No. 365, 9 Dhjetor 1996; Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 564, Mbi një amendim të vendimi të Këshillit të Ministrave No. 365, 22 Dhjetor 1997; Vendimi i Këshillit të Ministrave No 829, Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365, 30 dhjetor 1998; Vendimi i Këshillit të Ministrave No No. 344, Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365, 7 korrik 2000; Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 113, Mbi një amendim to COM Decision No. 365, 8 mars 2001; Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 17, Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365, 28 janar 2002; Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 1, Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365, 10 janar 2003. 419 Neni 3 i Vendimit të Këshillit të Ministrave No. 05, Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO, dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002. 420 Neni 5 i vendimit të Këshillit të Ministrave No 5, Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO, dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002. 421 Neni 6 i vendimit të Këshillit të Ministrave No. 05, Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO, dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002. 422 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005. 423 Urdhri No. 27 Mbi informacionin rreth armëve dhe municioneve të tepërta në aktivitetet e import- eksportit të MEICO-s, 23 Janar 2003. 424 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005. 425 Po aty. 426 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 prill 2005. 427 Urdhri No.556, Mbi krijimin e në Komiteti për vlerësimin e informacionit të marrë në lidhje me shkatërrimin e armëve, në përputhje me Vendimin e Këshillit të MInistrave No. 617, 10 Dhjetor 2003.
SAFERWORLD ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 85 merren brënda një muaji nga kërkesat për shitje. Në vitin 2003, u prezantua një rregullore që kërkonte që të gjitha aplikimet për licensë për të importuar ose eksportuar pajisje ushtarake dhe armë për të përfshirë një certifikatë të përdoruesit të fundit (end-user në gjuhën angleze) detaje për kompaninë dhe/ose shtetin e eksportit ose importit dhe një kopje të kontratës. 428 Certifikatat për verifikimin e dërgesës përdoren tashmë në shumë raste dhe megjithëse nuk është ende një kërkesë ligjore, 429 është krijuar për t u bërë e tillë sipas ligjit të propozuar mbi kontrollet e eksportit. 430 Këto licensa lëshohen rast pas rasti dhe kanë tendencën të jenë të kufizuara për tregti me një vend të specifikuar për një periudhë të specifikuar kohe. Sipas drejtuesit të MEICO-s, pamundësia për të siguruar një certifikatë të kënaqshme end-useri është arsyeja më e shpeshtë për mohimet 431 e kohëve të fundit të licensave. Ministria e Mbrojtjes kontrollon cdo aplikim me MPJ-në, e cila zakonisht informon Ministrinë e Mbrojtjes brënda dhjetë ditësh nëse marrësi po bën një embargo ose transferta paraqet rrezik të lartë diversioni ose kërcënim ndaj sigurisë kombëtare ose ndërkombëtare. Megjithatë, ka shqetësime se Shqipëria nuk ka kapacitetet e kërkuara për të kontrolluar përputhshmërinë me end-userat dhe certifikatat e verifikimit të dërgesës për shkak të përfaqësimit të saj të kufizuar përtej detit. Kështu, autoritetet shqiptare kanë kërkuar asistencë nga përfaqësitë diplomatike angleze ose amerikanë në vëndet e destinacionit. Sipas drejtuesit të MEICO-s janë bërë kontrolle mbi ndërmejtësit dhe kompanitë e tjera të përfshira në mënyrë të drejtpërdrejtë në transfertë. 432 Nëse është përfshirë një ndërmjetës, ata do të duhet të paraqesin dokumentacioni që tregon se ata janë regjistruar në shtetin e tyre amtar si një entitet tregtar dhe i licensuar për të vepruar si një broker i palës së tretë. Nëse ka probleme me aplikimin, atëherë licensa e trasnfertës do të mohohet nga Ministria e Mbrojtjes. Drejtuesi i MEICO-s informoi ekipin studimor se ata tashmë përpiqen të shmangin marëveshjet me brokerat dhe agjentët si palë të treta, duke preferuar të lidhin marrëveshje sipas mundësisë mbi një bazë shtetme-shtet. 433 Megjithatë, kompanitë dërguese, siguruesit, financierët dhe palët e tjera të përfshira në tregtinë e armëve nuk kanë nevojë të regjistrohen ose licensohen për të marrë pjesë në transferta. Nuk ka kompani shqiptare të regjistruara të njohura si moderatorë logjistikë dhe të transportit të pajisjeve ushtarake. Aktualisht, Shqipëria nuk ka një sistem regjistrimi për brokerat. Megjithatë, me hyrjen në fuqi të ligjit të propozuar mbi kontrollet e eksportit, kjo do të ndryshojë. Ligji i ri do të krijojë mundësinë për firmat private shqiptare të regjistruara të operojnë në tregun e armëve si importues, eksportues ose broker dhe të lejojë transferimin e mallrave në vënd. 434 Nga zhvillimet vëzhguese përgjatë kufirit në Greqi, drejtuesi i MEICO-s është shprehur se ndërsa ai e mirëpret hyrjen e kompanive private që operojnë në tregun e armëve nga Shqipëria, ai është i preokupuar se brokerat paraqesin mundësi më të mëdha për praktika korruptive dhe ngarkesa të paligjshme. 435 Ai do preferonte që aktivitetet e brokerimit në Shqipëri të ndaloheshin. Kjo padyshim lidhet me faktin se njihet që kontrollet e zbatimit në këtë sferë mund të ishin shumë të vështira për autoritetet shqiptare. Siç deklaroi një parlamentar, në Shqipëri gjendet legjislacioni i mirë, por ka pikëpyetje nëse Shqipëria ka kapacitetin e duhur për ta zbatuar atë. 436 428 Rregullorja No. 9603, Mbi përpilimin dhe dokumentimin e aktiviteteve të import- eksportit [në lidhje me] pajisjet ushtarake, 18 Shtator 2003. Neni 6 deklaron se licensat, lejet e import- eksportit dhe certifikatat e end- userave nuk mund t i transferohen palëve të tjera. Nëse gjykohet se janë bërë shkelje të regullores, atëherë licensat, lejet e import- eksportit dhe certifikatat e end- userave mund të anullohen. Neni 8 jep të drejtën për apel. 429 Një përjashtim ndakj këtij rregulli janë nganjëherë eksportet e armëve trofe për në SHBA 430 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005. 431 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005. 432 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005. 433 Kjo mund të jetë për shkak të faktit se disa ngarkesa të armëve dhe municioneve të blera nga MEICO nga kompani private kanë gjetur rrugën e tyre në rajonet në konflikt. Për shëmbull, një raport eksporti i vitit 2003 drejtuar Shërbimeve të Mbrojtjes Mbretërore me seli në Mbretërinë e Bashkuar mendohet të jetë shitur te palët ndërluftuese në Afrikë dhe ne u informuam gjithashtu për një shitje te një broker cifut që gjithashtu u divert. Intervieë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005. 434 Intervieë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005. 435 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005. 436 Intervista, parlamentar, 3 maj 2005.