UTICAJ RAI>ANJA MRTVOROI>ENE TELADI NA MEI>UTELIDBENI PERIOD I PROIZVODNJU MLEKA KRAVA MLECNIH RASA

UDK: 636.034 : 636.082.4 Originalni naucni rad UTICAJ RAI>ANJA MRTVOROI>ENE TELADI NA MEI>UTELIDBENI PERIOD I PROIZVODNJU MLEKA KRAVA MLECNIH RASA M. Jovicin, M. Adamovic, D. BugarskiVjera Boiovic, A. Milovanovic* lzvod: Analizirani su reproduktivni i proizvodni rezultati za ukupno 90 krava, u parovimakrava koje su otelile mrtvorodenu (MR) i zivorodenu ClR) telad, na tri fanne krava mlecnih rasa, sa vrio razlicitim uslovima i rezultatima proizvodnje. Zimska teljenja su sa vise MR teljenja (5,68 i 4,21%, u cetvrtom i prvom kvartalu), u odnosu na letnja (2,89 i 2,93%, u drugom i trecem kvartalu). Servis perioda do prvog osemenjavanja i servis perioda do koncepcije je duzi kod MR krava, na sve tri fanne. Medutelidbeni periodje duzi za 19,66 dana za 10 MR krava u odnosu na 9 ZR krava (p > 0,05, t - test). Proizvodnja u tekucoj laktaciji u proseku je niza kod MR krava u odnosu na ZR krave na farmi broj 2, sa nizorn ostvarenom proizvodnjom, za 652,70 kg mleka, a sadrzaj mlecne masti je + 0,15%, odnosno - 16,50 kg (p > 0,05, t test). Na farmi broj 3, sa visom ostvarenom proizvodnjom, u tekucoj laktaciji je bila niza proizvodnja kod MR krava u odnosu na ZR krave za 146,39 kg mleka, 0,25% mm i 18,44 kg m.m. (p > 0,05, t - test). Potrebno je sistematsko pracenje i obrada kumulativnih podataka za MR krave, radi preduzimanja korektivnih i preventivnih mera, koje mogu biti vrlo efikasne. Kljucne reel: mrtvorodena telad, krave, reprodukcija, mleko. Uvod Ekonomski gubici zbog teskog teljenja i uginuca teladi su direktni i indirektni. Direktni su gubici teladi i troskovi medicinskog zbrinjavanja i lecenja, eventualni gubici krava i smanjenje proizvodnje mleka. Indirektne stete su neplodnost, hronicne bolesti, smanjenje ekonomske vrednosti krave i usporen razvoj teladi rodene teskim teljenjem. Po navodima Krauslich-a i Gottschalk-a, (1975.), sma- '" Dr Milovan Jovicin, visi naucni saradnik, dr vet. med. Dejan Bugarski, istrazivac-pripravnik, dr vet. med. Aleksandar Milovanovic, pripravnik, Naucni institut za veterinarstvo "Novi Sad", Novi Sad, Rumenacki put 6; dr Milan Adamovic, visi naucni saradnik, vet. spec. Vjera Bozovic, istrazivac, PKB "TNT Agroekonomik", Beograd - Padinska Skela, Industrijsko naselje bb. 381

njenje uginuca teladi za 1%, znaci dobitak od po 7,00 DM po zivom teletu (Schmidt and Huth, 1979.). Citav kompleks oboljenja novorodenih te1adi se razvija kao posledica patoloskih porodaja, gresaka u ishrani i drzanju steonih plotkinja i zbog urodenih anomalija. Promene u organima i tkivima ploda nastaju kod teskih i produzenih teljenja, zbog neodgovarajucih razmera ploda i porodajnog kanala, prevremenog oticanja plodnih tecnosti, torzije materice, slabih napona i urodenih anomalija ploda. Briga 0 priplodnom podmlatku treba da traje od momenta oplodnje krave i da se ne prekida do kraja njenog koriscenja za priplod, da bi zivotinje bile u stanju da pokazu ocekivanu produktivnost (odredenu genotipom). Nedostaci u ishrani steonih krava dovode do embrionalnog mortaiiteta i radanja mrtvorodene iii slabovitalne teladi (Zvereva i sar., 1985). Faktori koji uticu na tok teljenja goveda mlecnih rasa i kombinovanih svojstava, a mogu se pripisati kravi, biku ili teletu, prikazali su shematski Schmidt and Huth, 1979. (Shema 1). Shema 1. Faktori koji uticu na tok teljenja (Schmidt and Huth, 1979) KPABA SUI< paca TcncCH3 Maca TCnCCU3 tro~3 aha'romhja Kap~c 4tH3HOJJOlllKH <partopm KojH y1'1t"iy U8 TCJbCH.C..., TCnccua Maca "TSIb(;3APSUlbS U stocarski razvijenim zemljama se ove pojave sistematski prate i anaiiziraju, radi preduzimanja mera preventive i korekcije. Kod nas je bilo radova na pracenju gubitaka teladi (PKB - Vrsacki ritovi). Cilj naseg rada je ispitivanje uticaja radanja mrtvorodene teladi na neke reproduktivne pokazatelje i proizvodnju mleka. Materijal i metod rada U analizi su korisceni podaci iz evidencije 0 toku teljenja i proizvodnji mleka na tri farme muznih krava crno-bele rase u tipu Holstajna, Iz registra teljenja i proizvodnih listova su uzimani podaci za krave i junice koje su otelile mrtvorodenu 382

te1ad iii su telad uginula u toku prvih 48 sati po rodenju, kada se registruju kao mrtvorodena (MR). Za kontrolnu grupu su uzimani podaci za prvu sledecu plotkinju koja je otelila zivo tele ClR), po sistemu parova (Snedecor and Cochran, 1967). Na farmi broj 1, kapaciteta 1200 krava i sa proizvodnjom od 6000 kg mleka po laktaciji, uzeti su sarno podaci 0 teljenju i osemenjavanjima, po mesecima u toku 1999. godine, za ukupno 50 krava i junica, za 25 MR i 25 ZR. Na ovoj farmi je veterinarska sluzba bolje organizovana, u odnosu na ostale dye farme. Na farmi broj 2, sa 200 krava i proizvodnjom od 5000 kg mleka su uzeti navedeni podaci za ukupno 20 teljenja u 1997. godini, za 10 MR i 10 ZR, podaci 0 osemenjavanjima, narednoj steonosti i teljenju, kao i podaci 0 proizvodnji mleka u prethodnoj i tekucoj laktaciji. Na ovoj farmi su tokoml997. i 1998. godine imali organizacionih i tehnickih problema, sto se odrazilo i na rad veterinarske sluzbe, narocito u pogledu rada u reprodukciji. Proizvodnjaje 1997. godine bila sarno 3500 kg mleka, a bilo je oko 20% gubitaka teladi. Situacija je 1998/1999. godine bila znatno bolja, pa su gubici te1adi u 1999. godini bili ispod 1%. Na farmi broj 3, sa 300 krava i proizvodnjom od 7000 kg mleka su uzeti podaci za ukupno 20 teljenja u 1997. godini, za 10 MR i 10 ZR, podaci 0 osemenjavanjima, narednoj steonosti i teljenju, kao i podaci 0 proizvodnji mleka u tekucoj i narednoj laktaciji. Na ovoj farmi je visoka proizvodnja, koju ne prati uvek optimalizacija obroka. Promena u radu veterinarske sluzbe, do koje je doslo 1998. godine, odrazila se na rad u reprodukciji. Podaci su statisticki obradeni koriscenjem programa SigmaStat for Windows, Version 2.0, Jandel Corporation, Canada, 1995. 383

_._------.---. -~- Rezultati rada i diskusija Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 381-391 Na prvoj farmi smo prikupili podatke 0 broju mrtvorodene i uginule teladi posle teljenja, po mesecima. Rezultati su prikazani u tabeli 1. Tab. 1. Ukupno rodeno, broj i procenat mrtvorodene teladi na farmi broj 1 Mesec/kvartal teladi, ukupno Mrtvorodena telad n %.~-_.....'-'-"--"'~januar 140 5 3,57 februar 103 3 2,91 mart 113 7 6,19 prvi kvartal 356 15 4,21 april III 3 2,70 maj 192 ~~ 5 2,60 juni 182 6 3,30 drugi kvartal 485 14 2,89 juli 162 3 1,85 avgust 140 5 3,57 septembar 141 5 3,55 treci kvartal 443 13 2,93 oktobar 112 8 7,14 novembar 100 5 5,00 decembar 105 5 4,76 cetvrti kvartal 317 18 5,68 ukupno 1601 60 3,75 Kao sto se zapaza iz prikazanih podataka, postoje sezonska variranja broja mrtvorodene teladi. Zimski meseci su sa vecim procentom mrtvorodene teladi (4,21 i 5,68%), u odnosu na letnje mesece (2,89 i 2,93%). Prema rezultatima koje daju Schmidt i Huth (1979.), u Velikoj Britaniji su objavljeni podaci u Biltenu Ministarstva za poljoprivredu, ribarstvo i hranu, za ukupno 1485 teljenja kod frizijskihjunica, stepen mortalitetaje zimi 12,4 do 14,6% u odnosu na 8,5 do 9,3% leti. Kod mlecnih krava u Irskoj je procenat teskih teljenja 2,04 do 4,2% kod krava i 7,7% kodjunica. Neadekvatna ishrana junica u porastu i razvoju, uslovljava osemenjavanje i oplodnju telesno i kondiciono nerazvijenih junica. Ova pojava utice na pojavu 384

.-._~._-_.~---'--'-'- Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 381-391 radanja mrtvorodene teladi. Telesna masa, odnosno telesna kondicija odraslih krava, takode bitno utice na pojavu radanja mrtvorodene teladi. Deficitarna i suficitarna ishrana, u pogledu energetske vrednosti obroka i u pogledu proteinskog dela obroka, utice preko fizioloskih faktora teljenja na pojavu teskih teljenja i mrtvorodenja. Posebnu opasnost predstavlja ishrana higijenski i zdravstveno neispravnim hranivima. Toksini plesni (mikotoksini) i toksini anaerobnih bakterija, ubikvitarno prisutnih i patogenih, tzv. "infekcije tla", doprinose u znatnom stepenu akutnim i hronicnim ostecenjima ploda u razvoju. Vise puta smo preko hematoloskih i biohemijskih analiza pokazali da hronicne intokskikacije alimentamog porekla, ostete kostanu srz i jetru, kao glavne organe hematopoeze. Telad se radaju sa limfocitnom dominacijom u beloj krvnoj slici i sa izrazenom anemijom. U svim tim slucajevimaje bio povecan broj mrtvorodene teladi i procenat uginuca u prvim danima zivota. (Jovicin i sar., neobjavljeni podaci). Trajanje graviditeta bitno utice pre svega na telesnu masu novorodene teladi. Odredeno je genetskim faktorima, uticajem bika i krave (junice), ali i ishrana u poslednjoj trecini graviditeta znatno doprinosi formiranju ploda (Markusfeld et ai., 1997). Podaci 0 trajanju graviditeta za 87 od 90 teladi su dati u tabeli 2. Za tri teleta poreklom odjunica nisu dati podaci. Tab. 2. Trajanje graviditeta za mrtvorodenu i zivorodenu telad, dana Farma broj Trajanje steonosti, dana za rnrtvorodenu telad za zivorodenu telad n x±sd od - do n od - do Razlika, dana * 1. 24 268,12±19,20 200-287 25 2. 9 280,22±4,32 276-287 9 ---------_._...---- 3. 10 275,20±12,19 250-298 10 273,11±11 282,60±5,12 260-295 -7,48 244-285 + 7,11 275-291 - 7,40 Prosek 43 272,30±16,20 200-298 44 276,68±8,25 244-295 - 4,38 * P > 0,05 (N.S., t - test) Kao sro se vidi iz prikazanih podataka u tabeli 2, razlika u trajanju steonosti izmedu mrtvorodene i zivorodene teladi nije bila statisticki znacajna (p > 0,05, t test). Krave koje su otelile mrtvorodenu telad obicno nemaju zadrzavanje posteljice. Cesca je pojava subinvolucije i atonije materice, sto zahteva dugotrajno lecenje, pa se vreme posle teljenja, do prvog osemenjavanja znatno produzi. Na duzinu tzv. servis perioda do prvog osemenjavanja iii nezavrsenog servis perioda, znatno utice organizacija rada i upravaljanja na farmi, putem pouzdanosti otkrivanja estrusa, obucenosti osemenitelja, sistema drzanja krava, kao i drugih faktora. Podaci 0 trajanju servis perioda do prvog osemenjavanja su prikazani u tabeli 3. 385

1. 2. Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 381-391 Tab. 3. Servis period krava do prvog osemenjavanja, dana 1------ Dana do prvog osemenjavanja I Farma --------------.---.---- ------ --------- -------r---- - -------------------.----------- ---1 Razlika broj za majke mrtvorodene teladi I za majke zivorodene teladi I dana* f[~3~;~e=e-[~ ti5i... 87~±~,3~+~~:fl 5:8-7.~ 10 154,20±117,68 i 38-361 I 9 I 109,22±80,71 i 45-310 i 44,98 1 3. ------ ------------------+----.. --'.... -. --------J---- I.-1 prosek3~u::::ii;~~ij~~:~~ii3+;i::1::~-:~;~~[.;] * p > 0,05 (N.S., t - test) Servis period do prvog osemenjavanja se bitno razlikuje na tri analizirane farme. Ovu razliku nema smisla razmatrati. Razlika izmedu prosecnog trajanja servis perioda do prvog osemenjavanja za MR i ZR have, na sve tri farme nisu bile statisticki znacajne. Osnovni razlogje nedovoljan broj jedinki za statisticku analizu, odnosno suvise veliki interval varijacije. Vidljiv je i propust u radu veterinarske sluzbe i sluzbe osemenjavanja, u smislu tesko moguceg pravdanja kasnjenja sa prvim osemenjavanjem za pojedine krave. Kumulativni podaci za veci broj zivotinja ce dati pravilniju sliku i mogucnost za statisticku obradu. Period od teljenja do naredne steonosti, zavrsen servis period, je jedan od osnovnih pokazatelja uspesnosti rada u reprodukciji. Prikazan je u Tabeli 4. za sve tri farme i ukupno 48 zivotinja. Tab. 4. Servis period krava do utvrdene steonosti, dana Dana do utvrdene steonosti Farma Razlika broj za majke mrtvorodene teladi za majke zivorodene teladi dana * n x±sd od - do n x±sd od - do 1. 8 114,87±63,73 44-221 12 94,50±42,43 45-182 2. 10 199,40±119,63 76-414 9 181,67±114,73 61-378 3. 2 143,00±104,65 69-217 7 187,00±101,53 77-334 Prosek 20 159,95±102,74 44-414 18 145,64±94,67 45-378 * P > 0,05 (N.S., t - test) Kao 8to se vidi iz datih podataka, nema statisticki znacajne razlike izmedu grope kravamajkimrtvorodene i zivorodene teladi. Trebauocitipostojanje izrazenije razlike u broju krava izmedu ove dye grope na prvoj i trecoj farmi (8:12 i 2:7), tj. u uslovima postojanja i rada relativno dobre veterinarske sluzbe i kod krava sa 386

Zhornik naucnih radova, 6 (2000) 381-391 ostvarenom visokom proizvodnjom, u odnosu na drugu farmu (10:9), sa problemima u radu u to vreme. Kumulativni podaci za veci broj zivotinja ce ove razlike potvrditi iii demantovati. Najvazniji pokazatelj rada na reprodukciji na farmi krava je medutelidbeni period. Podaci su dati u tabeli 5. sarno za drugu i trecu farmu, posto se prikupijeni podaci za prvu farmu odnose na 1999. godinu, pa podataka za naredna teijenja jos nema. Tab. 5. Medutelidbeni period krava, dana Dana do narednog teljenja Farma broj za majke mrtvorodene teladi za majke zivorodene teladi n x±sd od - do n x±sd od - do Razlika dana * '---~ 2. 10 477,1O±116,62 359-693 9 457,44±116,90 337-654 19,66 3. 2 420,OO±104,65 346-494 7 453,29±73,94 382-559 33,29 Prosek 12 467,58±112,32 346-693 16 455,62±97,36 337-654 11,96 * p> 0,05 (N.S., t - test) L ~~ I ~ -- Kao sto se vidi iz prikazanihpodataka, razlikeizmedu dye analizirane grope krava, majki mrtvorodene i zive teladi, nisu statisticki znacajne (p > 0,05, t - test). Na obe farme je period izmedu dva teijenja produzen kod obe ispitivane grope krava, u odnosu na idealan period od jedne godine, kao i u odnosu na prosecan period na nasim farmama. Ekonomski razlog drzanja mlecnih krava je proizvodnja mleka. Podaci 0 proizvodnji su prikazani za fannu broj 2 u tabeli 6 i za fannu broj 3 u tabeli 7. Analizirane su Iaktacijepre pracenepojave teljenjamrtvorodenei zivorodeneteladi i u tekucoj Iaktaciji na fanni broj 2. Na fanni broj 3. su analizirane tekuce Iaktacije posle analiziranih teljenja i postojece naredne laktacije, za krave koje su ostale u proizvodnji. Kao sto se vidi iz podataka prikazanih u tabeli 6, nisu statisticki znacajne razlike u trajanju laktacija izmedu krava majki mrtvorodeneteladi za laktacije koje su tome prethodile i tekuce laktacije, kao ni izmedu majki mrtvorodene i zivorodene teladi, ni u prethodnim ni u tekucim laktacijama (p > 0,05, t - test). Proizvodnja mleka je bila niza u prethodnoj Iaktaciji u proseku za 802,31 kg kod krava majki mrtvorodene teladi i za 1378,23 kg za majke zivorodene teladi. Razlika u prethodnoj laktaciji izmedu MR i ZR krava (I -3, prvi i treci red u tabeli 6) je bila 76,78 kg mleka, dok je razlika u tekucoj laktaciji bila 652,70 kg. Moguci i verovatan negativan uticaj radanja mrtvorodenog teleta na proizvodnju mleka nije statisticki dokazan (p > 0,05, t - test), po nasem misljenju zbog nedovoljnog broja zivotinja, U prilog toga se moze navesti analiza podataka 0 sadrzaju mlecne masti. Razlike izmedu analiziranih grupa krava su statisticki nesignifikantne. Ukupna proizvodnja 387

mlecne masti je u potpunosti pratila pravilnost datu u kolicinskoj analizi proizvodnje mleka. Prethodne laktacije su bile nize od tekucih, razlika izmedu grupa u prethodnoj laktaciji je bila prakticno neznatna (- 0,08% i-i,44 kg mlecne masti), a veca u tekucoj laktaciji (+ 0,15% i - 16,50 kg mlecne masti) kod majki zivorodene teladi. Tab. 6. Proizvodnja u prethodnoj i tekucoj laktaciji, na fanni broj 2 i Redosled --r---r ---Broj dana -I Kolicina mleka, i Sadrzaj mlecne masti ~~~~~t~t;;;::n::~:;;:t::;2:i11;~;:;ci~:f ~_~a~lika ~~~~-~--L~-4------- -1l,29 L -802,31 t + 0,09 1-21,92 i 3. ZRb1-prethod.. 9! 343,78± II 0,86 3626,67± 1726,50! 3,59±0,40 I25,22±54,27 i 4. ZRbl~t~k~~;--lOt-355,1O±104,21 5004,90±1979,63 3,27±O,1O I62,20±58,24 Razlika (3-4)* - 11,32-1378,23 +0,32-36,98 --_.----_..._._-_.-. Razlika MR-ZR (1-3)* - 1,67-76,78-0,08-1,44 Razlika MR-ZR (2-4)* ---------'.'---'---.. _...- MRa) - krave majke mrtvorodene teladi ZRb) - krave majke zivorodene teladi * p > 0,05 (N.S., t - test) - 1,70-652,70 +0,15-16,50 Podaci za farmu broj 3, dati u tabeli 7, pokazuju daje sarno mali broj krava ostvario narednu laktaciju. Razlozi iskljucenjakrava su brojni i u pravilu su brojniji za farme sa visom proizvodnjom. Podatke smo prikazali kao ilustraciju teskoca u pracenju efekta radanja mrtvorodene teladi na proizvodne rezultate, kao i potrebe sistematskog prikupljanja i obrade kumulativnih podataka. Razlike i medusobni odnosi izmedu analiziranih grupa krava su slicni kao u tabe1i 6. Proizvodnja u tekucoj laktaciji je niza kod MR krava u odnosu na ZR krave za 146,39 kg mleka, za 0,25% i za 18,44 kg mlecne masti (1-3, prvi i treci red u tabeli 7). Podatke za naredne laktacije nema smisla uporedivati, zbog malog broja podataka, mada su odnosi nepromenjeni. 388

-t-- Tab. 7. Proizvodnja u tekucoj i narednoj laktaciji, na farrni broj 3 r- - -Rcl~-sl~d -- - - - Br~j da~(: -- 1 - K~licina mleka, Sadrzaj rnlecne masti I laktacije n x ± SD kg x ± SD % kg 1-1. MR:)~;~k~6;- ;- Ml,29~2L~,73 7155:71±4356,54-4~02;O:38-288,86±172,50 ~~'::~~~J~t3~:t~lxl-- -=3~~:~'F:-~:::~~:=t~}:~~oo== I{:t~~~~r:l~~:~~~~~~~~~ ~~-3t~~:6~::- l~a~lik~~!~4t ~ -_+- -14,_~_? - 1260,90 + 0,66 + 1,55! Razlika I I I_M((:i.RJI-3)*_I -_ T + 55,19-146,39-0,25-18,44 I Razlika I I - 31,50-4676,00 + 0,38-150,75 l MR-~~_(~~4)*_L- _L MRU) - krave majke mrtvorodene teladi ZRb) - krave majke zivorodene teladi * p > 0,05 (N.S., t - test) Zakljucak Na osnovu analize podataka uzetih iz registra teljenja i evidencije 0 reproduktivnim i proizvodnim rezultatima za parove krava koje su oteli1e mrtvorodenu (MR) i fivorodenu (ZR) telad, na tri farme krava mleenih rasa, sa vrlo razlicitim uslovima i rezultatima proizvodnje, dosli smo do sledecih zakljucaka: 1. Postoje sezonska odstupanja u pojavi radanja MR teladi. Zimska teljenja su sa vise MR teljenja (5,68 i 4,21%, u cetvrtom i prvom kvartalu), u odnosu na letnja (2,89 i 2,93%, u drugom i trecem kvartalu). 2. Razlike u trajanju graviditeta nisu statisticki znacajne. Trajanje servis perioda do prvog osemenjavanja i servis perioda do koncepcije je duze kod MR krava, na sve tri farme, ali je statisticki nesignifikantno. Medutelidbeni period je duzi za 19,66 dana za 10 MR krava u odnosu na 9 ZR krava (p > 0,05, t - test), prema podacima za sarno jednu farmu. 3. Proizvodnja u tekucoj laktaciji u proseku je niza kod MR krava u odnosu na ZR krave na farmi broj 2, sa nizom ostvarenom proizvodnjom, za 652,70 kg mleka, a sadrzaj mlecne masti je + 0,15%, odnosno - 16,50 kg (p > 0,05, t - test). Na farmi broj 3, sa visom ostvarenom proizvodnjom, u tekucoj laktaciji je bila niza proizvodnja kod MR krava u odnosu na ZR krave za 146,39 kg mleka, 0,25% mm i 18,44 kg mm (p > 0,05, t - test). 389

4. Potrebno je sistematsko pracenje i obrada kumulativnih podataka za MR krave, radi preduzimanja korektivnih i preventivnih mera, koje mogu biti vrlo efikasne. Literatura l. Markusfeld 0., Galon N., Ezra E.: BODY CONDITION SCORE, HEALTH, YIELD AND FERTILITY IN DAIRY COWS.,Veterinary Record, 141 (3): 67-72,1997. 2. Pusterla N., Braun U., Wolfensberger C., Lutz H.: INTRAUTERINE INFEC TION WITH EHRLICHIA PHAGOCYTOPHILA IN A COW. Veterinary Record, 141(4): 101-102,1997. 3. Schmidt D., Huth F. W.: SURVEY OF THE INCIDENCE OF CALVING PROBLEMS, CALF MORTALITY, AND THEIR ECONOMIC IMPORTANCE: DAIRY AND DUAL PURPOSE CATTLE., Calving Problems and Early Viability of the Calf, A Seminar in the EEC Programme of Coordination of Research on Beef Production, Friesing, Germany, May 4-6, 1977., Current Topics in Veterinary Medicine and Animal Science, Vol. 4, Ed.: B. Hoffmann, I. L. Mason, J. Schmidt, pp. 3-29, Martinus Nijhoff Publishers, The Hague/ Boston/ London, 1979. 4. Sridikor Dz. V., Kohren V. G.: STATISTICKI METODI., (Prevod: Snedecor W. G., Cochran W. G.: STATISTICAL METHODS., The Yowa State University Press Ames, Yowa, USA, 1937-1967., preveo Krstic D.), Vuk Karadzic, Beograd, 1971. 5. Zvereva G. V., Oleskiv V. N., Homin S. P. Tyranovec V. I., Androsjuk M. G.: SPARAVOCNIK PO VETERINARNOMU AKUSERSTVU. Urozaj, Kiev, 1985. 390

Zbomik naucnih radova, 6 (2000) 381-391 UDC: 636.034 : 636.082.4 Preliminary report INFLUENCE OF STILLBORN CALYES ON INTERCALVING PERIOD AND MILK PRODUCTION IN DAIRY COWS M. Jovicin, M. Adamovic, D. Bugarski, Vjera Boiovic, A. Milovanovic * Summary The results in reproduction and production were analyzed in total of 90 cows, in pairs of cows that bore stillborn calves (SC) and alive calves (AC), on three farms of dairy cows, under different circumstances and results of production. Winter calving was with a higher percentage of SC (5.68% and 4.21 % in the fourth and first quarter), in comparison to summer calving (2.89% and 2.93%, in the second and third quarter). Service period from time of the first insemination and service-period until conception is longer in cows with SC on all thre farms. Intercalving period is longer for 19.66 day in 10 SC cows in comparison to 9 AC cows (N.S., p > 0,5, t-test), Production in current lactation was in average lower at SC cows in comparison to AC cows on 2 farms, with lower production of milk (reduced for 625.70 kg of milk and the content of milk fat was +1.15%, i.e. -16,50 kg (N.S., p > 0,05, t-test), On farm 3, with a higher level of production, the current lactation was lower in SC cows than in AC cows for 146.39 kg of milk, 0,25% mm and 18.44% mm (N.S., p > 0,05, t-test). A systematic observation is necessary and processing of comulative facts for SC cows for the purpose of undertaking concrete and preventive mensures that could be very effective. Key words: stillborn calves, cows, reproduction, milk. * Mr Milovan Jovicin, Senior Research Fellow; Dejan Bugarski, Researchet worker; Aleksandar Milovunovic, Researcher, Scientific Veterinary Institute, Novi Sad, Rumenacki put 6, Yugoslavia; dr Milan Adamovic, Senior Research Fellow, Vjera Bozovic, Researcher Worker, PKN "INI Agroekonomik", Belgrade - Padinska Skela, Industrijsko naselje bb, Yugoslavia. 391