Brennisteinsvetni í Hveragerði

Þróun 2014-022 Reykjavík, september 2014 Brennisteinsvetni í Hveragerði September 2012 mars 2014 Snjólaug Ólafsdóttir EBS-411-01

Útgefandi: Orkuveita Reykjavíkur Útgáfudagur: September 2014 Umsjón og ábyrgð: SÓ

Skráningarblað skýrslna Skýrsla nr. Útgáfudagur Útgáfustaður 2014-022 September 2014 Reykjavík Heiti skýrslu Brennisteinsvetni í Hveragerði September 2012 mars 2014 Upplag Fjöldi síðna Dreifing 3 + pdf 19 Höfundur Snjólaug Ólafsdóttir Unnið fyrir Orkuveitu Reykjavíkur Verknúmer Samvinnuaðilar Útdráttur Orkuveita Reykjavíkur mælir styrk brennisteinsvetnis (H 2 S) í Hveragerði, Norðlingaholti, við Hellisheiðarvirkjun og við Nejsavallavirkjun. Hér eru mælingar í Hveragerði á tímabilinu 1. september 2012 til 31. mars 2014 skoðaðar m.t.t. reglugerðar nr. 514/2010 um styrk brennisteinsvetnis í andrúmslofti og m.t.t. veðurfarsþátta. Niðurstöður sýna að ekki var farið yfir reglugerðarmörk á tímabilinu. Styrkur H 2 S í Hveragerði fór yfir lyktarmörk í mismunandi vindáttum miðað við vindátt mælda á Hellisskarði. Þetta gefur til kynna fleiri en eina uppsprettu H 2 S á svæðinu, styrkur reyndist þó almennt hærri á bilinu 298 til 344 (norðvestanátt) sem gefur til kynna áhrif frá jarðvarmavirkjununum. Hæstur styrkur í norðvestan átt mældist þegar vindhraði var undir 6 m/s, hitastig yfir frostmarki en undir 4 C, andrúmsloft var stöðugt og úrkomulaust. Ekki var um að ræða jafn afgerandi niðurstöður um áhrif veðurfars eins og sýnt hefur verið fram á fyrir Reykjavík. Nokkrar ástæður geta verið fyrir þessu t.d. eru náttúrulegar uppsprettur H 2 S í Hveragerði sem ekki eru í Reykjavík og geta þær verið nokkuð nálægt mælinum, landslag milli virkjana og mælis er flóknara á leið til Hveragerðis en Reykjavíkur og veður sem að öllu jöfnu myndi gefa háan styrk H 2 S í Reykjavík er ekki eins algengt í þeim vindáttum þar sem strókur jarðhitagasa stendur að Hveragerði. Úrkoma hefur áhrif á styrk brennisteinsvetnis í Hveragerði sem ekki greindist á höfuðborgarsvæðinu, þetta gæti verið vegna þess að náttúrulegar uppsprettur lokist í úrkomu. Efnisorð Brennisteinsvetni, Hveragerði, Nesjavallavirkjun, Hellisheiðarvirkjun, útblástur, áhrif veðurfars Yfirfarið HHT

Efnisyfirlit 1. INNGANGUR... 5 2. MÆLINGAR... 6 2.1. BRENNISTEINSVETNISMÆLINGAR... 6 2.2. VEÐURMÆLINGAR... 6 3. BRENNISTEINSVETNI Í HVERAGERÐI... 6 3.1. NÁTTÚRULEGAR UPPSPRETTUR H 2 S Í NÁGRENNI HVERAGERÐIS... 7 4. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI OG REGLUGERÐARMÖRK... 7 5. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI Í TÍMA... 8 6. TENGSL VEÐURFARS OG STYRKS H 2 S Í HVERAGERÐI... 11 6.1. ÁHRIF VINDÁTTAR...11 6.2. ÁHRIF VINDHRAÐA...12 6.3. ÁHRIF HITASTIGS...13 6.4. ÁHRIF STÖÐUGLEIKA ANDRÚMSLOFTS...14 6.5. ÁHRIF ÚRKOMU...15 6.6. ÁHRIF VEÐURS SAMANTEKT...15 7. STYRKUR H 2 S EFTIR MÁNUÐUM... 16 8. SAMANTEKT... 17 HEIMILDIR... 18 Töflur TAFLA 1. HELSTU UPPLÝSINGAR UM STYRK BRENNISTEINSVETNIS Í HVERAGERÐI.... 8 TAFLA 2. HÆSTA GILDI, MEÐALGILDI OG MIÐGILDI AF STYRK H2S [µg/m 3 ] Í HVERAGERÐI FYRIR ALLAR VINDÁTTIR OG FYRIR NV-ÁTT.... 16 Myndir MYND 1. AFSTAÐA HVERAGERÐIS OG JARÐVARMAVIRKJANA.... 7 MYND 2. KLUKKUSTUNDARGILDI AF STYRK H 2 S Á HVERJA KLST. Í SÓLARHRING. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 9 MYND 3. KLUKKUSTUNDARGILDI AF STYRK H 2 S Í HVERJUM MÁNUÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 9 MYND 4. VINDRÓSIR FRÁ HELLISSKARÐI FRÁ JANÚAR OG FEBRÚAR 2013 OG 2014 ANNARSVEGAR OG SEPTEMBER, OKTÓBER OG NÓVEMBER 2012 OG 2013 HINSVEGAR.... 10 MYND 5. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI SEM FALL AF VINDÁTT Á HELLISSKARÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 11 MYND 6. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI SEM FALL AF VINDHRAÐA Á HELLISSKARÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 12 MYND 7. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI SEM FALL AF HITASTIGI Á HELLISSKARÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 13 MYND 8. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI SEM FALL AF HITASTIGSMUN Á SKARÐSMÝRARFJALLI OG HELLISSKARÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 14 MYND 9. STYRKUR H 2 S Í HVERAGERÐI SEM FALL AF ÚRKOMU Á HELLISSKARÐI. BLÁAR LÍNUR ERU 90 OG 50 HUNDARÐSHLUTA LÍNUR.... 15

1. Inngangur Við opnun Hellisheiðarvirkjunar árið 2006 varð brennisteinsvetnis útblástur sýnilegri, bæði er virkjunin staðsett við Suðurlandsveg og því sýnilegri almenningi en Nesjavallavirkjun en einnig jókst lykt í nágrannasveitarfélögum. Í samræmi við ákvæði í starfsleyfi vaktar Orkuveita Reykjavíkur styrk brennisteinsvetnis í andrúmslofti á virkjunarsvæðum og í byggð. Settar hafa verið upp fjórar síritandi loftgæðamælistöðvar sem reknar eru í samstarfi við Heilbrigðiseftirlit Suðurlands. Mælarnir eru staðsettir í Hveragerði, í Norðlingaholti í Reykjavík, við Hellisheiðarvirkjun og við Nesjavallavirkjun. Um mitt ár 2012 tók nýr aðili við rekstri mælistöðvanna, betrumbætur voru gerðar á mælunum og eru mælingar aðeins áreiðanlegar frá þeim tíma. Verkfræðistofan Vista hefur umsjón með mælingunum en mælarnir eru kvarðaðir á Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Í þessari skýrslu eru mælingar á brennisteinsvetni (H 2 S) í Hveragerði frá 1. september 2012 til 31. mars 2014 skoðaðar og bornar saman við veðurfar. Sambærilegar mælingar hafa verið gerðar á höfuðborgarsvæðinu frá árinu 2006 og hafa greiningar á þeim leitt í ljós að hæstur styrkur þar er í austlægri átt, hægum vindi, þegar hitastig er undir frostmarki og hitaskiptalag er til staðar (Olafsdottir og Gardarsson, 2013, Thorsteinsson o.fl., 2013). Þann 1. júlí 2010 tók í gildi reglugerð nr. 514/2010 um styrk brennisteinsvetnis í andrúmslofti. Þar eru heilsuverndarmörk sett við 50 µg/m 3 fyrir 24-stunda hlaupandi meðaltal og 5 µg/m 3 fyrir ársmeðaltal. Ekki er leyfilegt að fara yfir mörkin frá 1. júlí 2014 en fyrir þann tíma var leyfilegt að fara yfir 24-stunda heilsuverndarmörkin fimm sinnum á ári. Tilkynningamörk voru við 150 µg/m 3 fyrir 3 samfelldar klst. til 1. júlí 2014 en eru eftir það við 50 µg/m 3 í 3 samliggjandi klst. Orkuveita Reykjavíkur fékk tímabundna undanþágu, með takmörkunum, til 1. júlí 2016 meðan unnið er að tilraunaverkefni í niðurdælingu brennisteinsvetnis aftur niður í jarðhitageyminn við Hellisheiðarvirkjun. Verkefnið nefnist Sulfix og er meginmarkmið þess að þróa varanlega, hagkvæma lausn svo að styrkur brennisteinsvetnis í andrúmslofti frá jarðvarmavirkjununum sé í samræmi við reglugerðir hverju sinni (Verkefnisáætlun Sulfix). Hafin er niðurdæling á um 20-30% þess brennisteinsvetnis sem kemur frá Hellisheiðarvirkjun. Síða 5 af 19

2. Mælingar Mælingar á brennisteinsvetni í Hveragerði og veðurmælingar á Hellisskarði og í Skarðsmýrarfjalli voru notaðar til greininganna. 2.1. Brennisteinsvetnismælingar Mælingar á brennisteinsvetni eru gerðar með Thermo 450 mæli. Mælirinn greinir brennisteinsdíoxíð (SO 2 ) og H 2 S en gerir ekki greinamun á H 2 S og öðrum afoxuðum brennisteinssamböndum (e. reduced sulfur compounds). Ekki er búist við að þau hafi áhrif á niðurstöður mælinga þar sem stórar uppsprettur eru ekki í nágrenninu. Mælirinn mælir 10 mínútur í senn. Verkfræðistofan Vista sér um og heldur utanum gagnasöfnun mælisins en hann er kvarðaður hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Gögnin eru yfirfarin og meðalgildi tekin saman hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Klukkustundargildi eru meðaltöl 10 mín. gilda frá tíu mínútum yfir heila tíman þar til á næsta heila tíma þ.e. gildið gefið á klst. XX:00 er meðaltal frá XX:10 til og með XX+1:00. 2.2. Veðurmælingar Veðurmælingar notaðar til samanburðar við brennisteinsvetnismælingarnar eru frá Hellisskarði og Skarðsmýrarfjalli. Veðurstofa Íslands veitti aðgang að gögnunum. Veðurmælingar eru gerðar á heila tímanum, hitastig er 1 mínútna meðalgildi en vindmælingar 10 mín. meðalgildi. Úrkoma er mæld sem uppsöfnuð úrkoma síðustu klukkustund. Til að samanburður gagnanna væri réttur voru klukkustundarmeðalgildi af H 2 S frá Nýsköpunarmiðstöð Íslands færð aftur um eina klst. svo að gildið á tímanum XX:00 væri frá XX-1:10 til og með XX:00. 3. Brennisteinsvetni í Hveragerði Í nágrenni Hveragerðis eru margar náttúrulegar uppsprettur jarðhitagasa. Stærstu nálægu uppspretturnar eru þó jarðvarmavirkjanirnar á Nesjavöllum og Hellisheiði en samanlagt útstreymi H 2 S frá þeim var 21.083 tonn árið 2013. Hellisheiðarvirkjun er u.þ.b. 11 km vestan Hveragerðis en Nesjavallavirkjun u.þ.b. 12 km norðvestan við bæinn (sjá Mynd 1). Strax austan Hellisheiðarvirkjunar stendur Reykjafell og þá Hellisheiðin, Hveragerði stendur í Ölfusdal austan Hellisheiðar. Brennisteinsvetnið þarf því að rísa yfir heiðina og svo síga ofan í Ölfusdalinn til að ná til Hveragerðis. Nesjavallavirkjun er staðsett í dal við suðvestur enda Þingvallavatns og þarf brennisteinsvetnið því einnig að rísa til að ná til Hveragerðis. Því er ekki um það að ræða að brennisteinsvetnið sígi með landslagi eins og talað er um frá Hellisheiðarvirkjun til Reykjavíkur. Engar sírita H 2 S mælingar voru gerðar í Hveragerði áður en Hellisheiðarvirkjun tók til starfa svo ekki er vitað með vissu hversu mikið styrkur H 2 S í Hveragerði hefur breyst með tilkomu virkjananna. Síða 6 af 19

Mynd 1. Afstaða Hveragerðis og jarðvarmavirkjana. 3.1. Náttúrulegar uppsprettur H 2 S í nágrenni Hveragerðis Töluverður yfirborðsjarðhiti er á Hengilsvæðinu og norðan Hveragerðis í Reykjadal, Grændal og Gufudal. Auk þess er yfirborðsjarðhiti vel þekktur á Hengilsvæðinu. Þessum yfirborðsjarðhita hefur verið lýst í skýrslum OR (Gretar Ívarsson o.fl., 2011a-2011d). Einnig eru náttúrulegar uppsprettur innan bæjarmarkanna, til að mynda hinn ferðamannavæni Geothermal Park í hjarta bæjarins. Auk þess er nokkuð um borholur í eigu Orkuveitu Reykjavíkur og minni borholur í einkaeigu þar sem gufa er notuð til upphitunar á köldu vatni. 4. Styrkur H 2 S í Hveragerði og reglugerðarmörk Á tímabilinu, 1. september 2012 til 31. mars 2014, fór 24-stunda hlaupandi meðaltalsstyrkur yfir 50 µg/m 3 einu sinni á 24-stunda tímabili. Það varði í 17 samliggjandi klukkustundir þann 18. desember 2012. Hæsta 24-stunda hlaupandi meðaltalsgildið var 66 µg/m 3 en hæsta meðal klukkustundar gildið var 205 µg/m 3, það er töluvert hærra en næst hæsta gildið sem var 153 µg/m 3. Styrkur fór aðeins yfir 150 µg/m 3 í 2 klst. á tímabilinu Á tímabilinu fór styrkur alls sjö sinnum yfir 50 µg/m 3 í 3 klst eða lengur. Lengsti atburðurinn með styrk yfir 50 µg/m 3 varði í 14 klst. Styrkur fór aldrei yfir 150 µg/m 3 í 3 klst. eða lengur. Tímaserían nær aðeins yfir eitt heilt ár á tímabilinu þ.e. 2013 en þá var meðaltalstyrkur 4,2 µg/m 3 sem er undir árs heilsuverndarmörkum (5 µg/m 3 ). Á tímabili þessarar skýrslu var leyfilegt að fara yfir 24-stunda heilsuverndarmörk 5 sinnum á ári og tilkynningarmörk voru við 150 µg/m 3. Því var ekki farið yfir reglugerðarmörk nr. 514/2000 á tímabilinu. Síða 7 af 19

Tafla 1. Helstu upplýsingar um styrk brennisteinsvetnis í Hveragerði. #24klst 50 #3klst 50 #3klst 150 Hæsta 24- µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 stunda gildi [µg/m 3 ] Hæsta klst gildi [µg/m 3 ] Meðaltal 2013 [µg/m 3 ] 1 7 0 66 205 4,2 5. Styrkur H 2 S í Hveragerði í tíma Mynd 2 sýnir klukkustundargildi H 2 S á móti tíma á sólarhring, hér er klukkustundargildi meðaltal H 2 S síðustu klukkustundar (sjá kafla 2.2). Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50 % allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 1 klst. millibili). 90 hundraðshluta línan sýnir hámark undir morgun en tekur að lækka við tíma 06:00, lágmark er við 14:00 og hækkar styrkur aftur jafnt og þétt til miðnættis. 50 hundraðshluta línan er nokkuð jöfn en er þó í lágmarki kl. 13:00. Mynd 3 sýnir klukkustundar gildi af brennisteinsvetni í hverjum mánuði fyrir sig. Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur, þ.e. 90 og 50 % allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 1 mánaðar millibili). 90 hundraðshlutalínan er lægst í janúar og febrúar en hæst að hausti þ.e. frá september til nóvember. Mynd 4 sýnir vindrósir fyrir fyrstu tvo mánuði ársins og fyrir haustmánuðina september til nóvember fyrir tímabilið. Fyrri vindrósin sýnir að austan og norðaustanáttir voru ráðandi á fyrstu tveimur mánuðum áranna 2013 og 2014 en seinni vindrósin sýnir að á haustmánuðum tímabilsins (þ.e. september til nóvember 2012 og 2013) voru norðvestanáttir algengar. Það að 90 hundraðshlutalínan sé hærri á haustmánuðum en í janúar og febrúar (Mynd 3) gefur þannig til kynna að H 2 S styrkur sé hærri þegar vindur stendur af virkjununum (sem eru vestan og norðvestan við Hveragerði). Síða 8 af 19

Mynd 2. Klukkustundargildi af styrk H 2 S á hverja klst. í sólarhring. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Mynd 3. Klukkustundargildi af styrk H 2 S í hverjum mánuði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Síða 9 af 19

Mynd 4. Vindrósir frá Hellisskarði frá janúar og febrúar 2013 og 2014 annarsvegar og september, október og nóvember 2012 og 2013 hinsvegar. Síða 10 af 19

6. Tengsl veðurfars og styrks H 2 S í Hveragerði Veðurfar getur haft afgerandi áhrif á dreifingu efna í andrúmslofti og þar af leiðandi styrk þeirra. Hér verður styrkur brennisteinsvetnis í Hveragerði borinn saman við helstu veðurfarsbreytur. 6.1. Áhrif vindáttar Á Mynd 5 eru klukkustundargildi brennisteinsvetnis teiknuð á móti vindátt á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50% allra mæligilda eru undir línunni (reiknað með 5 millibili). 90% línan fer yfir lyktarmörk (7 µg/m 3 )(Alþjóða heilbrigðisstofnunin, 2000) í mörgum mismunandi áttum. Þetta bendir til þess að uppsprettur H 2 S aðrar en jarðvarmavirkjanirnar séu þó nokkrar og í mismunandi áttum miðað við H 2 S mælinn. 50% línan sýnir aftur hækkaðan styrk í norðvestan átt (NV-átt) þ.e. frá 298 til 344 sem bendir frekar til að um áhrif frá virkjununum sé að ræða. Því er þetta vindáttarbil skoðað sérstaklega með tilliti til veðurfars í köflunum hér á eftir. Mynd 5. Styrkur H 2 S í Hveragerði sem fall af vindátt á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Síða 11 af 19

6.2. Áhrif vindhraða Á Mynd 6 eru klukkustundargildi brennisteinsvetnis í NV-átt teiknuð á móti vindhraða á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50% allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 1,5 m/s millibili). 50 hundarðshluta línan lækkar að 10 m/s en virðist hækka aftur um 13 m/s. 90 hundarðshluta línan lækkar hægt en stöðugt að 6 m/s en tekur þá dýfu en virðist halda sér nokkuð yfir milli 8 og 16 m/s en lækkar við hærri vindhraða og hratt eftir 20 m/s. Þessi lækkun virðist nokkuð hæg miðað við niðurstöður úr Reykjavík en hér er notast við vindhraða á Hellisskarði og samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofu er vindhraði á Hellisheiði að jafnaði 70% hærri en í Reykjavík (Þórður Arason og Torfi Karl Antonsson, 2003) og því líklegt að vindhraði í Hveragerði sé öllu hægari en á Hellisskarði. Mynd 6. Styrkur H 2 S í Hveragerði sem fall af vindhraða á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Síða 12 af 19

6.3. Áhrif hitastigs Á Mynd 7 eru klukkustundargildi brennisteinsvetnis í NV-átt teiknuð á móti hitastigi á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50 % allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 2 C millibili). 50 hundraðshluta línan lækkar hratt að -2 C, hækkar svo aftur en lækkar hratt eftir 4 C. 90 hundraðshluta línan lækkar í fyrstu en hækkar aftur yfir frostmarki og hefur hámark við 4 C en lækkar hratt eftir það. Mynd 7. Styrkur H 2 S í Hveragerði sem fall af hitastigi á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Síða 13 af 19

6.4. Áhrif stöðugleika andrúmslofts Stöðugleika andrúmslofts má meta út frá lóðréttri hitastigsdreifingu andrúmslofts. Á Mynd 8 eru klukkustundargildi brennisteinsvetnis teiknuð á móti hitastigsmun á Skarðsmýrarfjalli og Hellisskarði. Veðurstöðin á Skarðsmýrarfjalli stendur 217 m hærra en Hellisskarð og telst loftið því óstöðugt þegar hitastigsmunurinn en minni en -2,2 C (ath. þetta er einungis viðmið til að meta stöðugleika loftsins) en verður stöðugra eftir því sem hitastigsmunurinn er meiri. Hitaskiptalag er til staðar ef hitamunurinn er meiri en 0 C. Bláar línur á Mynd 4 eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50 % allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 0.8 C millibili). Báðar línur sýna hækkaðan styrk með stöðugra andrúmslofti. Styrkur virðist fara lækkandi þegar hitastigsmunur er meiri en 0 C sem gæti bent til þess að jarðhitagasið eigi ekki greiða leið frá virkjununum til Hveragerðis í mjög stöðugu lofti en mælipunktar með hitastigsmun meiri en 0 C eru of fáir til að segja til um það með afgerandi hætti. Mynd 8. Styrkur H 2 S í Hveragerði sem fall af hitastigsmun á Skarðsmýrarfjalli og Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. Síða 14 af 19

6.5. Áhrif úrkomu Mynd 9 sýnir klukkustundargildi brennisteinsvetnis í NV-átt teiknuð á móti úrkomu á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundraðshluta línur þ.e. 90 og 50 % allra mæligilda eru undir hvorri línu fyrir sig (reiknað með 0,5 mm millibili). Styrkur fer hratt lækkandi með úrkomu milli 0 mm og 0,5 mm en á milli 0,5 og 1 mm virðist aukin úrkoma hafa lítilsháttar áhrif til hækkunar en styrkur fer svo aftur lækkandi með aukinni úrkomu frá 1 að 3 mm. Eftir það virðist styrkur H 2 S ekki fara yfir lyktarmörk, fleiri mælipunkta með því úrkomumagni þyrfti þó til að segja til um það afdráttarlaust. Ekki fannst samband milli úrkomu og styrk á höfuðborgarsvæðinu sjá Olafsdottir, Gardarsson (2013) og Olafsdottir, Gardarsson, Andradottir (2014). Mögulegar ástæður fyrir þessum mun eru að náttúrulegar uppsprettur norðan og norðvestan við Hveragerði lokist í úrkomu og því minna brennisteinsvetni í andrúmsloftinu. Ekki er um náttúrulegar uppsprettur að ræða á höfuðborgarsvæðinu. Úrkoma í Hellisskarði er þó líkleg til að vera nokkru meiri en í Hveragerði þar sem úrkoma á Hellisheiði er um þreföld á við Reykjavík (Þórður Arason og Torfi Karl Antonsson, 2003). Mynd 9. Styrkur H 2 S í Hveragerði sem fall af úrkomu á Hellisskarði. Bláar línur eru 90 og 50 hundarðshluta línur. 6.6. Áhrif veðurs samantekt Mælingar á styrk brennisteinsvetnis í Hveragerði sýna að styrkur þess fer yfir lyktarmörk í mismunandi vindáttum miðað við vind mældan á Hellisskarði. Þetta gefur til kynna að uppsprettur brennisteinsvetnis í Hveragerði séu fleiri en ein og að þær séu dreifðar. Hæstur styrkur mælist í norðvestan átt sem bendir til áhrifa frá jarðvarmavirkjununum á Nesjavöllum og Hellisheiði. Styrkur brennisteinsvetnis var því borinn saman við aðrar veðurbreytur í norðvestanátt. Hæstur styrkur mældist þegar vindhraði var undir 6 m/s, hitastig var undir 4 C, og andrúmsloft var stöðugt og úrkomulaust. Síða 15 af 19

Tengsl styrks H 2 S í Hveragerði við veðurfar virðist ekki jafn skýrt og sýnt hefur verið fram á fyrir Reykjavík. Skýringar á þessu eru nokkrar. Brennisteinsvetnið á til að mynda ekki jafn greiða leið frá Hellisheiðarvirkjun til Hveragerðis og til Reykjavíkur vegna landslags, þrátt fyrir að vera nær. Nálægð Hveragerðis við aðrar uppsprettur H 2 S hefur einnig áhrif. Vindrósir á Mynd 4 sýna að norðvestan átt var ekki algeng yfir köldustu vetrarmánuðina á tímabili þessarar skýrslu. Í skýrslu veðurstofunnar, Veðurmælingar á Hellisheiði 2001-2002 (Þórður Arason og Torfi Karl Antonsson, 2003) sem unnin var fyrir Orkuveitu Reykjavíkur má finna vindrósir fyrir Hellisskarð frá apríl 2001 til og með mars 2002. Vindrósirnar sýna að á veturinn 2001-2002 var norðaustanátt algengust en norðvestanátt yfir sumarið. Þetta gefur til kynna að þær veðurfarsaðstæður sem sem sýnt var fram á að hefðu áhrif í Reykjavík séu ekki jafn algengar í Hveragerði þegar vindur blæs frá virkjununum þ.e. stöðugt kalt andrúmsloft og hægur vindur er sjaldgæfari í vindátt frá virkjunum að Hveragerði en frá virkjunum að Reykjavík. Áhrif veðurfars á styrk H 2 S í Hveragerði þar sem ekki var tekið tillit til vindáttar var einnig skoðað (myndir ekki sýndar) en fyrir allar vindáttir fengust sömu eða svipaðar niðurstöður. Lækkun styrkst með vindhraða var þó meira afgerandi og lækkaði styrkur ákveðið að 9 m/s en var stöðugur eftir það, eins var hækkun styrks greinilegri þegar mjög stöðugt loft (hitahvörf) var til staðar. 7. Styrkur H 2 S eftir mánuðum Tafla 2 sýnir hæsta gildi, meðaltal og miðgildi hvers mánaðar fyrir sig bæði þegar ekki er tekið tillit til vindáttar og í NV-átt eins og skilgreind er í kafla 5.1. Við samanburð þessara taflna sést að munur á meðal og miðgildum eru lægri þegar allar vindáttir eru skoðaðar en bara í NV-átt. Það bendir til þess að styrkur brennisteinsvetnis sé að öllu jöfnu hærri í NV-átt en öðrum áttum á öllum árstíðum. Tafla 2. Hæsta gildi, meðalgildi og miðgildi af styrk H2S [µg/m 3 ] í Hveragerði fyrir allar vindáttir og fyrir NV-átt. Allar mælingar Mælingar í NV-átt (298-344 ) Mánuður Hæsta gildi Meðaltal Miðgildi Hæsta gildi Meðaltal Miðgildi jan 75,7 3,1 1,1 36,1 11,4 9,9 feb 112,7 1,9 0,8 112,7 11,7 4,5 mar 70,2 3,3 0,8 70,2 11,5 7 apr 49,6 4,6 0,9 49,6 12,2 8,2 maí 45,6 3,2 0,9 37,3 11,1 8,0 jún 69,3 3,3 1,2 69,3 10,3 4,3 júl 126,3 5,1 1,2 53,8 9,3 4,7 ágú 75 4,6 0,9 75 13,6 7,2 sep 66,9 6,9 1,1 66,1 15,3 11,9 okt 103,4 7,5 1,7 103,4 15,4 10,8 nóv 106,5 6 1,4 97,1 16,5 12 des 204,9 4,4 1,2 204,9 15,6 7,8 Síða 16 af 19

8. Samantekt Frá opnun Hellisheiðarvirkjunar árið 2006 hefur athygli almennings beinst meira að útblæstri brennisteinsvetnis á Hengilsvæðinu. Árið 2010 kom út reglugerð um styrk brennisteinsvetnis í andrúmslofti þar sem sett voru bæði 24-stunda og árs heilsuverndarmörk. Orkuveita Reykjavíkur mælir styrk H 2 S í Hveragerði, í Norðlingaholti í Reykjavík og við Nesjavalla- og Hellisheiðarvirkjun. Í þessari skýrslu var farið yfir mælingar í Hveragerði frá 1. september 2012 til 31. mars 2014. Mælingarnar sýndu að ekki var farið yfir reglugerðarmörk á tímabilinu. Greining á mælingunum með tilliti til veðurfarsþátta sýndi að styrkur H 2 S fór yfir lyktarmörk í mismunandi vindáttum miðað við vind mældan á Hellisskarði sem gefur til kynna að uppsprettur í Hveragerði séu fleiri en ein. Hæstur styrkur mælist þó í norðvestan átt sem bendir til áhrifa frá jarðvarmavirkjununum á Nesjavöllum og Hellisheiði. Í norðvestan átt mældist hæstur styrkur þegar vindhraði var undir 6 m/s, hitastig var undir 4 C, þegar andrúmsloft var stöðugt og það var úrkomulaust. Niðurstöður eru ekki eins afgerandi og sýnt var fram á fyrir Reykjavík. Þetta getur stafað af fleiri uppsprettum H 2 S í Hveragerði en í Reykjavík, meiri nálægð við þær, flóknara landslagi milli virkjana og mælis og að veður sem að öllu jöfnu myndi gefa háan styrk H 2 S er ekki eins algengt í þeim vindáttum þar sem strókur jarðhitagasa stendur að Hveragerði frá virkjunum. Úrkoma hefur áhrif á styrk brennisteinsvetnis í Hveragerði sem ekki greindist á höfuðborgarsvæðinu, þetta gæti verið vegna þess að náttúrulegar uppsprettur, sem eru fyrir hendi í Hveragerði en ekki í Reykjavík, lokist í úrkomu. Síða 17 af 19

Heimildir Alþjóða heilbrigðisstofnunin (WHO). (2000). Air Quality Guidelines for Europe (2. útgáfa). Efni af geisladisk. Bjarni Már Júlíusson (verkefnisstjóri). Verkefnisáætlun SulFix. Um förgun brennisteinsvetnis frá jarðgufuvirkjunum. Reykjavík: Orkuveita Reykjavíkur Landsvirkjun HS Orka. Gretar Ívarsson, Ásgerður Sigurðardóttir, Birna Kristinsdóttir, Einar Örn Þrastarson, Sindri Gretarsson, Þór Þorsteinsson (2011a). Yfirborðsjarðhiti á Hengilsvæðinu I. Kortlagning, lýsing, efnafræði gass og náttúrulegt varmatap. Norður-Hengill: Nesjavellir, Nesjalaugagil, Köldulaugagil og Hagavíkurlaugar. Reykjavík: Orkuveita Reykjavíkur. Gretar Ívarsson, Ásgerður Sigurðardóttir, Birna Kristinsdóttir, Einar Örn Þrastarson, Sindri Gretarsson, Þór Þorsteinsson (2011b). Yfirborðsjarðhiti á Hengilsvæðinu II. Kortlagning, lýsing, efnafræði gass og náttúrulegt varmatap. Mið-Hengill: Fremstidalur, Miðdalur, Innstidalur og Engjadalur. Suður-Hengill: Sleggjubeinsdalur, Skarðsmýrarfjall, Skíðaskáli og Hverahlíð. Reykjavík: Orkuveita Reykjavíkur. Gretar Ívarsson, Ásgerður Sigurðardóttir, Birna Kristinsdóttir, Einar Örn Þrastarson, Sindri Gretarsson, Þór Þorsteinsson (2011c). Yfirborðsjarðhiti á Hengilsvæðinu III. Kortlagning, lýsing, efnafræði gass og náttúrulegt varmatap. Ölkelduháks og nágrenni: Lakaskörð, Ölkelduháls og Kýrgil. Reykjavík: Orkuveita Reykjavíkur. Gretar Ívarsson, Ásgerður Sigurðardóttir, Birna Kristinsdóttir, Einar Örn Þrastarson, Sindri Gretarsson, Þór Þorsteinsson (2011d). Yfirborðsjarðhiti á Hengilsvæðinu IV. Kortlagning, lýsing, efnafræði gass og náttúrulegt varmatap. Hveragerði og nágrenni: Reykjadalur, Grændalur og Gufudalur. Reykjavík: Orkuveita Reykjavíkur. Olafsdottir, S., Gardarsson, S. M., Andradottir, H. O. (2014). Natural near field sinks of hydrogen sulfide from two geothermal power plants in Iceland. Atmospheric environment 96, 236-244. Olafsdottir, S., Gardarsson, S. M. (2013). Impacts of meteorological factors of hydrogen sulfide concentration downwind of geothermal power plants. Atmospheric environment 77, 185-192. Thorsteinsson, T., Hackenbruch, J., Sveinbjornsson, E., Johannsson, T. (2013). Statistical assessment and modeling of the effects of weather conditions on H 2 S plume dispersal from Icelandic geothermal power plants. Geothermics 45, 31-40. Síða 18 af 19

Þórður Arason, Torfi Karl Antonsson. (2003). Veðurmælingar á Hellisheiði 2001-2001. Reykjavík: Veðurstofa Íslands. Síða 19 af 19