Khomisene ya Ditlhopho (IEC) Khomišene ya Ditlhopho ke mokgatlho o o ikemetseng o o sa tseyeng letlhakore o o tlhomilweng ke Kgaolo 9 ya Molaotheo. Khomišene e laola ditlhopho tsa Bosetšhaba, tsa porofense le tsa bommasepala. DITLHOPHO TSA BOMMASEPALA 18 MOTSHEGANONG 2011 SETSWANA SE SE BONOLO L VE YOUR SOUTH AFRICA 2011 MUNICIPAL ELECTIONS IEC e netefatsa gore ditlhopho di golosegile e bile di lolame. O a ikanya tiragalo le dipoelo tsa yona. Go ikgolaganya le iec Election House Riverside Office Park 1303 Heuwel Avenue Centurion P/Bag X112 Centurion, 0046 Mogala: 012 622 5700 Fekese: 012 622 5784 Imeile: iec@elections.org.za webmaster@elections.org.za Website: www.elections.org.za Setheo sa Megala: 0800 11 8000 Dikgolaganyo tsa IEC tsa diporofense: Eastern Cape: 043 709 4200 Free State: 051 401 5000 Gauteng: 011 644 7400 KwaZulu-Natal: 031 279 2200 Limpopo: 015 283 9100 Mpumalanga: 013 754 0200 North West: 018 391 0800/5 Northern Cape: 053 838 5000 Western Cape: 021 910 5700 0001469 E tlhamilwe ke Jacana Media le IEC mmogo le EISA; E phatlhaladitswe ke Jacana Media; Ditshwantsho ka Sifiso a Yalo; E gatisitswe ke Uniprint ISBN: 978-1-4314-0145-1 i
Temokerasi ke eng? Temokerasi e go letla go tsaya karolo mo ditshwetsong tseo di amanang le botshelo jwa gago. Ditlhopho di go thusa go tlhopha batho ba o batlang gore ba go buelele. Morago o ka dira gore ba rwale maikarabelo a ditshwetso tsa bona le melao e ba e phasalatsang. Tlhopha baetapele ba gago. Tsaya karolo mo ditshwetsong tsa naga ya gaeno! L VE YOUR SOUTH AFRICA 2011 MUNICIPAL ELECTIONS Temokerasi e dirwa ke eng? Go na le ditlhopho tsa ka gale. Go na le makoko a sepolotiki a a farologang a mantsi. Go na le lenaane la batlhophi / rejisitara e e nang le leina la motlhophi mongwe le mongwe yo o kwadisitsweng. Puso e rwala maikarabelo mme ga e fitlhe sepe. Go na le tshireletso ya ditshiamelo tsa botho. Baagi botlhe ba rwala maikarabelo mme ba tsaya karolo. Ba ka bona ditiro mme ba amogela meputso. Go na le tlotlo ya dikgopolo tsa sepolotiki tsa bangwe. Ditlhopho di gololosegile le go lolama leng? Ditlhopho di gololosegile fa bontlhopheng botlhe le makoko a sepolotiki ba ka tshwara matsholokgaratlho a bona ntle le letshogo. Batlhophi ba ka tsaya karolo mo ditlhophong ntle le go tshoga. Motlhophi mongwe le mongwe yo o kwadisitsweng a ka tlhopha. Ba ka tlhopha le fa e le difofu kgotsa digole. Baagi botlhe e ka nna ditokololo tsa lekoko la sepolotiki le oba le ratang. Ditlhopho di bulegile ga di khuediwe ke motho ope kgotsa setlhopha sepe. Ditlhopha tsotlhe di amogela dipoelo tsa ditlhopho. A o ne o itse gore mongwe le mongwe a ka tlhama lekoko la gagwe kgotsa a nna ntlhopheng? TEKATEANO SERITI SA BOTHO POELANO BOIKARABELO GO BULEGA GO SE KGETHOLOLE KA MORAFE GO SE KGETHOLOLE KA BONG MAIKARABELO DITSHIAMELO TOLAMO YA LOAGO TAOLO KGOLOLOSEGO DITLHOPHO TLOTLO BOTHO ii DIPILARA TSA TEMOKERASI 1
Go tlhaloganya Puso Selegae Melao le dipholisi di dirwa ke bomang mo nageng ya rona? Go na le maphata a le mararo a puso mo temokerasing ya Aforikaborwa. 1 Puso ya Bosetshaba E dira melao le go e tsenya tirisong mmogo le dipholisi tsa naga yotlhe. E dirwa ke: Palamente e e eteletsweng pele ke Mmusakgotla (Sepikara) Puso ya Bosetšhaba e e eteletsweng pele ke Moporesidente le Ditona 2 Puso ya Porofense E dira melao le go e tsenya tirisong mmogo le dipholisi tse di amanang porofense fela. E dirwa ke: Lekgotlhatheramolao leo le eteletsweng pele ke Sepikara Puso ya Porofense le le eteletsweng pele ke Moprimia le bo MEC 3 Puso Selegae E dira le go tsenya tirisong melawana (bylaws). E dirwa ke: Dikhansele ka mmatla a bokhuthumaga le a go rera melao E eteletswe pele ke Sepikara, Mmeyara le Dikhanselara tsa Diwoto Molaotheo o tlhalosa ditiro tse di botlhokwa tsa Puso Selegae. Maikaelelo a Puso selegae ke: Go tlamelana ka puso e e ikarabelang ya setemokeratiki go baagi Go netefatsa gore go na le tlhamelo ya ditirelo go baagi ka mokgwa o o maleba Go etleetsa kgolo le tlhabololo ya ikonomi le loago Go etleetsa tikologo e e itekanetseng e e babalesegileng Go rotloetsa botsayakarolo jwa baagi le mekgatlho ya baagi go Puso Selegae 2 3
Go tlhaloganya Puso Selegae Puso Selegae e dirwa ke mefuta e le meraro a dimmasepala. Lephata la B Dikhansele tsa Selegae Mefelo a a kwa ntle ga dimetro tse di robedi a arolwa go nna Bommasepala ba Selegae. Bommasepala ba Selegae ba mo mafelong a mannye le ditoropo tseo di senang batho ba bantsi. Di abelana maatla a bokhuduthamaga le Dikhansele tsa Didisitiriki. Go Bommasepala ba Selegae ba le 226 mo nageng mme mmasepala mongwe le mongwe o arotswe ka diwoto. Lephata la C Lephata la A Dikhansele tsa Metsesetoropo (dimetro) DiMetro di mo ditoropong tseo go nnang bath oba le bantsi mo go tsona. DiMetro di arotswe ka diwoto tseo di laolwang ke Khansele ya Metsesetoropo. Ga di abelane maatla le Dikhansele tsa Didisitiriki. Go na le dimetro di le robedi: Ekurhuleni, City of Johannesburg, City of Tshwane, Nelson Mandela Bay, ethekwini, City of Cape Town, Buffalo City le Mangaung. Dikhansele tsa Didisitiriki Go Dikhansele tsa Didisitiriki di le 44 tseo di rulaganyang tlhabololo le neelano ka ditirelo. Di dirwa ke palo ya Bommasepala ba Selegae (ka gale 4 6) mo khanseleng ya Disitiriki. Dikhansele tsa Selegae mo teng ga melelwane ya ditikologo tsa yona. 4 5
Ditlhopho tsa Bommasepala 6 Mo ditlhophong tsa bommasepala O tlhopha lekoko LE ntlhopheng wa woto yo o mo ratang. Go tlhopha go dirwa jang mo go Puso Selegae? Fa o nna kwa dikhanseleng tsa Metsesetoropo (dimetro) O tla fiwa dipampiri tsa dibaloto di le 2: Pampiri e serolana ke ya baloto ya Kemedi ya Tekateano moo o tlhophang lekoko la sepolotiki. E tshweu ke ya Ditlhopho tsa (Diwoto) moo o tlhophang motho go bua mo boemong jwa gago le go dira mo boemong jwa gago. Fa o nna kwa Khanseleng ya Selegae kgotsa ya Disitiriki O tla fiwa dipampiri di le 3 tsa dibaloto: E serolane ke ya baloto ya Kemedi ya Tekatekano moo o tlhophang lekoko la sepolotiki. E tshweu ke ya Ditlhopho tsa Diwoto (Woto) moo o tlhophang motho yo o tla emelang woto. E tala ke ya baloto ya PR moo o tlhophang lekoko la gago la sepoliti. Ke mang yo a ka tlhophang? Go tlhopha mo Ditlhophong tsa Bommasepala o tshwanetse go: Nna moagi wa Aforikaborwa Nna le dingwaga di le 18 le go feta ka letsatsi la ditlhopho Nna le ID e e nang le khoutu-ya-bara kgotsa Sethifikeiti sa ID sa nakwana se se netefaditsweng (TIC) seo letlha la sona la bofelo le iseng le fitlhe. Bo o kwadisitswe mo lenaaneng la batlhophi la semmuso. Nka netefatsa jang gore ke kwadiseditswe go tlhopha? Go lekola fa o kwaditswe kwa lefelong le le nepagetseng le gore a tshedimosetso ya gago e nepagetse: O ka romela SMS le nomoro ya gago ya ID go 32810. Yona e ja bokana ka R1 ya SMS e e rometsweng kgotsa e e amogetsweng. O ka etela www.elections.org.za kgotsa mobi.elections.org.za O ka leletsa Setheo sa IEC sa Megala go 0800 11 8000 (mogala ga o duelelwe fa o letsa go tswa go mogala wa fa fatshe kgotsa o o sa suteng). O ka lekola lenaane la batlhophi kwa Kantorong ya gago ya Ditlhopho tsa Bommasepala ka nako ya tiro. Mo ditlhophong tse tsa bommasepala o letleletswe go tlhopha fela kwa o ikwadisitsweng. 7
Diteisene tsa go tlhopha di bula le tswala leng? Di bula ka ura ya bosupa mo mosong. Di tswala ka ura ya bosupa maitseboa. O ka kgona go tlhopha fa fela o le mo teng ga melelwane ya seteišene sa go tlhopha ka ura bosupa maitseboa. Dilo tse o tshwanetseng go di gakologelwa i Go tlhopha O tshwanetse go tsamaya le ID ya gago fa o ya go tlhopha. O ka tlhopha gangwe fela. Tlhopho ya gago ke sephiri sa gago. Ga go dibetsa tse di letleletsweng mo teng ga seteišene sa go tlhopha. Sepodisi sa Aforikaborwa se ka go phuruphutsha. Ditlhopho tse di kgethegileng Go tlhopha go go kgethegileng go diragala go Ditlhopho tsa Bommasepala la ntlha monongwaga. O tshwanetse go dira kopo ka bowena go tloga ka la 15 Moranang go fitlha ka 3 Motsheganong 2011. O tshwanetse go ya kwa Kantorong ya Ditlhopho tsa Bommasepala (MEO). Mongwe a ka kgona go dira kopo ya go tlhopha go go kgethegileng mo boemong jwa gago. Go na le mefuta e le mabedi ya ditlhopho tse di kgethegileng: 1. Motlhophi mongwe le mongwe yo o kwadisitsweng yo o retelelwang ke go tlhopha ka Letsatsi la Ditlhopho a ka dira kopo ya tlhopho e e kgethegileng. O ka kgona fela go tlhopha ka mokgwa o o kgethegileng kwa seteišeneng sa ditlhopho se o ikwadisitseng go tlhopha kwa go sona. Diteišene tsa go tlhopha di tla bo di buletswe ditlhopho tse di kgethegileng ka la 16 Motsheganong 2011. 2. Motlhophi mongwe le mongwe yo o kwadisitsweng yo o nang le bokoa mo mmeleng wa gagwe kgotsa yo o sa kgoneng go tsaya leeto go ya kwa seteišeneng sa gagwe sa go tlhopha a ka dira kopo ya go bona ketelo ya kwa gae. Diketelo tsa kwa gae di tla diragala ka la 16 le 17 Motsheganong 2011. Go dira kopo, bona foromo go tswa go kantoro ya MEO. E tlatse mme o e busetse kwa go yona kantoro eo. O ka nna wa bona foromo go tswa go www.elections.org.za. Dikopo tsotlhe di tlhoka go letlelelwa. Go bona tshedimosetso ka botlalo le dintlhaikgolagano tsa dikantoro tsa MEO, leletsa 0800 11 8000 kgotsa etela www.elections.org.za. Your vote is your secret! 8 9
Tiragalo ya go Tlhopha 2 Kwa mojako: Motlhankedi wa ditlhopho o bonesa ID ya gago ka motšhene wa eziskan (zip-zip) go lekola gore a leina la gago le teng mo lenaaneng la batlhophi. Sekene se tla go naya selipi se se bontshang nomoro ya gago mo lenaaneng la batlhophi. Molaolamojako ka eziskan 1 2 Kemedi ya lekoko Moelamaemotlhoko Kemedi ya lekoko 3 Tekolo ya lenaane la batlhophi: Neela motlhankedi wa ditlhopho selipi mme ena o tla lekola setshwanstho sa gago sa ID. Ena o tla fitlhela leina la gago mo lenaaneng la batlhophi mme a thala mola mo godimo ga lona gore o seke wa tlhopha gape. Taolo ya Tshireletso (SAPS) Motsamaisa mo moleng Botseno Botso Dikemedi tsa makoko: lekola le go ela maemotlhoko; ba ka bua fa dilo di sa tsamaye sentle 3 4 Tafola ya enke Molekodi wa lenaane la batlhophi Motlhankedimogolwane Mo teng ga lebokoso la dibaloto 7 Ntlwana ya dibaloto le molaola-ntlwana ya dibaloto Motlatsamotlhankedimogolwane Baelamaemotlhoko: lekola le go ela maemo tlhoko 6 5 Thebolo ya pampiri ya baloto Go tlhopha Dintlwana tsa go tlhophela Sepodisi sa Aforikaborwa: tsweletsa molao le tolamo 4 5 6/7 Kwa tafoleng ya enke: Motlhankedi wa ditlhopho o tla dira letshwao mo monwaneng wa gago o motona (kgonotswe), mo seatleng sa molema, ka enke. Letshwao le tla nna mo monwaneng wa gago malatsinyana. Seno se a gapeletswa ka gonne enke ke bosupi bagore o tlhophile. Fa go sa kgonege gore o ka tshwaiwa mo monwaneng wa molema, o tla tshwaiwa ka mokgwa mongwe. Kwa tafoleng ya dipampiri tsa dibaloto: O tla neelwa dipampiri tsa dibaloto di le 2 kgotsa 3 go ikaegilwe ka lephata la Khansele ya gago. (buisa go feta ka maphata mo ditsebeng 4 5). Pampiri nngwe le nngwe ya baloto e tla nna le setempe sa semmuso kwa morago. Jaanong o siametse go tlhopha: Bona tsebe e e latelang mabapi le go dira letswao la gago! 1 10 Latela dipalo. Di tshwana le tseo di leng mo seteišeneng sa go tlhopha fa godimo. Mo moleng: Motlhankedi wa ditlhopho o tla lekola ID ya gago go netefatsa fa o kwadisitswe. O tla letlelela digole, baimana, dikoa le batsofe go ya kwa pele mo moleng. Go tlhopha go go thusiwang Mongwe le mongwe yo o nang le bogole a ka tlhopha mongwe yo o nang le dingwaga di le 18 go mo thusa. Motho yo ga a tshwanela go nna kemedi ya lekoko la sepolotiki. Mongwe le mongwe yo o sa kgoneng go buisa le go kwala o tshwanetse go thusiwa fela ke Motlhankedimogolwane. Dikemedi tsa makoko le tsona di tshwanetse go nna teng. 11
Go dira Letshwao mo Balotong Dintlwana tsa go tlhopha: Motlhankedi wa ditlhopho o tla go bontsha ntlwana ya go tlhophela e e lolea. O tla bo o le nosi mo Go dira letshwao la gago Dira letshwao mo teng ga lebokoso go bapa le lekoko kgotsa ntlhopheng. Tlhokomela gore letshwao ga le kgome lepe la mabota a le mane mo teng ga lebokoso. Dira letshwao le le lengwe fela mo pampiring ya baloto. Go siame thata go tshwaya pampiri ya gago ka sefapano jaana: 6 ntlwaneng go dira letshwao la gago. Tlhopho ya gago ke sephiri O ka nna gape wa dira letshwao le le jaana: 3 sa gago. Dilo tse di latelang di tlhagelela mo dipampiring tsa dibaloto: Pampiri ya baloto ya PR (ya Dikhansele tsa Metropolitan, tsa Selegae le tsa Didisitiriki): Maina ka botlalo a lekoko lengwe le le lengwe la sepolotiki Logo kgotsa letshwao la lekoko Leina le le khutshwafaditsweng la lekoko Lebokoso le le lolela moo o tshwayang lekoko le o le tlhophileng Letshwao lengwe le lengwe fela le le bonagalang sentle le amogelesegile. Se se thusa badiri le batlhankedi ba ditlhopho go netefatsa gore o tlhopha mang fa ba bala ditlhopho. Fa o dirile phoso, se tsenye pampiri ya gago ya baloto mo teng ga lebokoso. Itsise motlhankedi wa ditlhopho mme ena o tla khanselang baloto. O tla neelwa baloto e ntšhwa. 7 Pampiri ya baloto ya Woto: Maina ka botlalo a bontlhopheng Logo kgotsa letshwao la lekoko Leina le le khutshwafaditsweng la lekoko Bontlhopheng ba Woto ba ba ikemetseng (IND) ba ka nna le setshwantsho Lebokoso le le lolea leo mo go lona o tshwayang ntlhopheng yo o mo tlhophileng 7 Mo teng ga lebokoso la dibaloto: Mena pampiri ya gago nngwe le nngwe ya baloto gangwe gore go se nne ope yo o bonang letshwao la gago. Motlhankedi wa ditlhopho o tla lekola setempe se se kwa morago ga baloto nngwe le nngwe. Morago o tla di tsenya mo teng ga lebokoso la dibaloto. Go bala diboutu Seno se diragala morago fela ga gore seteišene se tswalwe. Dipholo / dipoelo di pegwa mo seteišeneng sengwe le sengwe sa go tlhopha. Dipoelo tsa bofelo di tlhomamiswa ke Khomišene mme di goelediwa ke Motlhankedi wa Ditlhopho tsa Bommasepala. 12 13