STUDIJSKI PROGRAM "SANITARNI INŽENJERING"

SADRŽAJ 1) OSNOVNI PODACI... 1 a) Naziv studijskog programa... 1 b) Skračeni naziv... 1 c) Vrsta (tip) studija... 1 d) Institucije koje izvode/admin. program... 2 e) Jezici izvođenja nastave... 2 2) Stručni, akademski, odn. naučni naziv zanimanja... 2 3) OPIS PROGRAMA... 3 f) Obrazovni i profesionalni ciljevi stud. programa... 3 g) Kompetencije/obrazovni ishodi stud. programa... 4 h) Savladane vještine... 8 i) Sadržaj programa... 8 4) Osnovne studijske/matične oblasti... 10 5) USLOVI ZA UPIS... 11 6) Lista predmeta sa okvirnim sadržajem, matičnošću i metrikom... 12 7) METODIKA IZVOĐENJA PREDMETA... 12 8) PROHODNOST kriterijumi i uslovi prenosa ECTS bodova... 17 9) PREDUSLOVI za upis predmeta... 18 10) Način izbora predmeta iz drugih studijskih programa... 19 11) Kriterijumi i način osiguranja kvaliteta... 22 12) Uslovi za prelazak sa drugih studijskih programa... 23 13) Obaveze studenata, dinamiku studiranja... 24 14) EVALUACIJA ZNANJA STUDENATA... 27 15) PRILOG 1.... 32 TROGODIŠNJI NASTAVNI PLAN (6-to semestralni)... 33 ČETVEROGODIŠNJI NASTAVNI PLAN (8-mo semestralni)... 36 16) PRILOG 2.... 37 Mundologija... 38 Filosofija života: opšta i specijalna metodologija... 42 Statističke metode u zdravstvu... 47 Fizika sa biofizikom... 51 Biologija sa humanom genetikom... 55 Strani jezik... 58 Osnovi anatomije i histologije... 64 Medicinska biohemija... 68 Fiziologija sa patofiziologijom... 73 Hemija... 78 Strani jezik - drugi... 82 Mikrobiologija sa parazitologijom... 86 Osnovi patologije... 89 Informatika i računarske tehnologije... 93 Upravljanje i zaštita vodama... 96 Osnove zaštite životne sredine... 99 Epidemiologija... 102 Osnovi farmakologije sa toksikologijom... 105 Komunikologija (sa teorijom informacija)... 108 Prehrambeni aditivi i kontaminenti... 111 Ishrana, nutritivna terapija i dijetetika... 114

Upravljanje otpadom... 117 Fizičko-hemijska analiza namirnica i vode... 120 Osnovi tehnologije i čuvanja namirnica... 123 Tehnologija vode za piće... 126 Analiza, kontrola i zaštita vazduha... 129 Ergonomija i medicina rada... 132 Mikrobiološka analiza namirnica i vode... 135 Sanitarno-ekološko zakonodavstvo i nadzor... 138 Radiološka zaštita... 143 Menadžment zdravstva... 146 Sanitarno-tehnički principi graditeljstva... 149 Organizacija zdravstvenih ustanova... 152 Upravni proces i upravni spor... 156 Zaštita na radu medicinskog osoblja... 161

Banja Luka: Bosna i Hercegovina/RS, Pere Krece 13, Pošt. fah 51 Banja Luka 78102; Studentska služba: Tel: +387 (0) 51 430 890; 430 892; 430 893; 430 894; Fax: 430 891; WEB mail: info@apeiron-uni.eu; Rektorat: Tel: +387 (0) 51 430 920; Fax; 430 921; Vijeće za postdiplomske i doktorske studije: +387 (0) 51 430 978; E-mail: rektorat@apeiron-uni.eu; Management Panevropskog univerziteta Upravni odbor & Direktor +387 (0) 51 430 940; fax 430 921; management@apeiron-uni.eu; Biblioteka: +387 (0) 51 430 941; Travnik: Školska 23 Travnik 72270; Studentska služba: Školska 23, Tel: +387 (0) 30 519 750; 519 755; Fax: +387 (0) 30 519 759; E-mail: travnik@apeiron-uni.eu; OSNOVNI PODACI: Naziv studijskog programa 01.07.440. Sanitarni inženjering Skračeni naziv engleski naziv Sanitary Engineering FZN-HCN-Si Panevropski univerzitet "APEIRON" obavlja prema tipu studija: studije prvog ciklusa koje mogu biti o osnovne i o sub-specijalističke, studije drugog ciklusa koji mogu biti o magistarske i o specijalističke, doktorske studije trećeg ciklusa, programe cjeloživotnog učenja i programe stalnog stručnog osposobljavanja i usavršavanja. Univerzitet obavlja prema vrsti studija: Vrsta (tip) studija redovne studije, proširene redovne studije i redovne-mentorske studije, a prema načinu izvođenja studija: obrazovanje u sjedištu, obrazovanje van sjedišta i studije "učenja na daljinu" (distant learning) odn. virtuelne studije, kao i dozvoljene kombinacije ovih načina studiranja. Studije "učenja na daljinu" obavljaju se u različitim naučnim oblastima koje su kompatibilne sa prirodom te vrste studija studija, Prošireni redovni studij je redovan studij sa obnovljenom zadnjom godinom studija u kojoj student pohađa samo jedan semestar zbog ispunjavanja zaostalih ispitnih obaveza iz prethodnog školovanja ili zaostalih obaveza iz diferencijalnog programa. Programe učenja na daljinu i programi cjeloživotnog učenja mogu se organizovati i van okvira studijskih programa za koje je Panevropski univerzitet dobio dozvolu za rad. Kandidati u sistemu cjeloživotnog

Institucije koje izvode/admin. program učenja ili stručnog usavršavanja nemaju status studenta. Cjeloživotno učenje i stalno stručno osposobljavanje i usavršavanje će se sprovoditi u okviru organizacionih jedinica za ostvarivanje obrazovne i naučno-istraživačke djelatnosti ili u okvirima specijalizovanih strukovnih akademija. Studijskim programom koji organizuje i izvodi dvije ili više visokoškolskih ustanova koje imaju dozvolu za rad, stiče se zajednička diploma (tzv. joint degree). Panevropski univerzitet "APEIRON" Banja Luka ustanova koja je nosioc (registrovala) program Fakultet zdravstvenih nauka Banja Luka organizaciona jedinica koja izvodi program Jezici izvođenja nastave Jezici naroda BiH Stručni, akademski, odn. naučni naziv zanimanja: Šifra Naziv zanimanja Engleski naziv I Isprave koje imaju status diplome a/ Bachelor stepen prvog ciklusa u trajanju od 3 godine (6 semestara) 180 ECTS 2232016 Diplomirani sanitarni inženjer Bachelor of Sanitary Engineering b/ Studije prvog ciklusa subspecijalističkog stepena u trajanju od 4 godine (8 semestara) 240 ECTS Diplomirana sanitarni inženjer specijalista 2232017 Specialist of Sanitary Engineering u oblasti c/ Magistarske (master) studije drugog ciklusa u trajanju od ukupno 5 godina (10 semestara) 300 ECTS (sa odbranom magistarskog rada) Magistar zdravstvenih nauka u oblasti 2232018 Master of Sanitary Engineering in field sanitarnog inženjeringa d/ Doktorske studije trećeg ciklusa u trajanju od 3 godine (6 semestara) -180 ECTS (prethodno završene magistarske studije i odbranjen doktorski rad) Doktor zdravstvenih nauka u oblasti 2232019 PhD in Sanitary Engineering field of sanitarnog inženjeringa Počasni doktor zdravstvenih nauka u oblasti 2232010 PhD Honoris Causa in Sanitary Engineering sanitarnog inženjeringa (Doctor honoris causa) e/ Zajednička diploma o završenim školovanju određenog stepena (sa registrovanom stranom ustanovom) 223201 6-9 Zajednička diploma sanitarnog inženjeringa stepena... II Isprave koje nemaju status diplome a/ Certifikat (svjedočanstvo) o završenim četvero-semestralnom školovanju 120 ECTS 2232015 Medicinski tehničar u parcijalnom dodiplomskom školovanju b/ Specijalističke studije drugog ciklusa u trajanju do godine dana Joint Degree in Sanitary Engineering (bacheolor, master PhD) Associate degree in Sanitary Engineering 2232017 Specijalista u oblasti sanitarnog inženjeringa Specialist in filed of sasnitary engineering. c/ Uvjerenje/svjedočanstvo/certifikat o završenom programu cjeloživotnog obrazovanja / stručnog obrazovanja i usavršavanja / strukovne akademije Uvjerenje/svjedočanstvo/certifikat o Certificate / credentials on finalized program in 2232015 završenom programu u oblasti sanitarnog Sanitary Engineering inženjeringa 2

OPIS PROGRAMA: Svjetska zdravstvena organizacija (WHO-World Health Organization) u svom ključnom akcionom programu "Zdravlje za sve", kao neophodan dio razvoja zdravstvenih kadrova, potencira obrazovanje sanitarnih inženjera. Obrazovni i profesionalni ciljevi stud. programa Prema stavovima Svjetske zdravstvene organizacije primarni sadržaj "sanitarnog inženjeringa" su inženjerske aktivnosti na zaštiti, prevenciji i sanaciji problema u oblasti javnog zdravstva u čemu se ove djelatnosti djelimično preklapaju sa djelatnostima zdravstvene zaštite, ali obzirom da je sanitarni inženjering fokusiran na ove oblasti, to je i efikasniji u rješavanju javnozdravstvenih problema od užestručnih medicinskih djelatnosti. Ovom javno-zdravstvenom aspektu se pridaje tolika važnost da je čak donešen zaključak da se u međuna-rodnim programima obrazovanja u oblasti "sanitarnog inženjeringa" ne priznaju oni programi koji ne sadrže tu komponentu. U globalnoj strategiji Svjetske zdravstvene organizacije za zdravlje i ekologiju (WHO Global Strategy for Health and Environment, WHO, Geneva, 1993) naglašene su zdrav-stvene posljedice interakcije štetnih fizičkih, hemijskih i bioloških faktora, te negativnih socijalnih faktora na zdravlje stanovništva. U toj se strategiji naglašava nedostatak odgovarajućih kadrova i potencira potreba jačanja nacionalnih kapa-citeta u razvoju kadrova sposobnih za harmoniziranje odnosa prirodne okoline, održivog razvoja i javnog zdravlja. Kao posljedica donošenja Globalne strategije Svjetske zdrav-stvene organizacije, donesen je evropski Akcioni plan za okolinu (Environmental Action Plan for Europe, WHO/EURO and CEC, Copenhagen, 1995). Kao jedan od evropskih ciljeva u ovoj oblasti izdvojen je razvoj obrazovanja kadrova za "okolinsko zdravlje", a posebno "sanitarnih inženjera" ("environmental health officer", "environmental health engineer", "sanitary engineer"). Kao specifični faktori okoline koji bitno utiču na javno zdravlje izdvajaju se: poboljšanje kvaliteta vode za piće, upravljanje otpadom i zaštita tla od onečišćenja, zdravstveno obezbjeđenje hrane i prehrambenih namirnica, sprečavanje onečišćenja zraka uključujući smanjenje emisije polutanata, ali i pušenja, briga za zdravlje na radnom mjestu i poboljšanje uslova stanovanja i života u naseljima i lokalnim zajednicama. Ova inter-akcija okoline i javnog zdravlja upućuje na kompleksnost problema za čije rješavanje su neophodni adekvatno osposobljeni eksperti. Osnovni stručnjak za sve te djelatnosti je "sanitarni inženjer". Studijska grupa Sanitarnog inženje-ringa podrazumjeva i razvoj katedre za menidžment prirodne okoline i održivog razvoja koja treba da postane regionalni katalizator znanja i svijesti o zaštiti i upravljanju prirodnom sredinom, te promotor održivog razvoja u regionu. Eksperti za upravljanje prirodnom okolinom i upravljanje samo-održivim harmoniziranim razvojem su "nedostajuća karika" u evoluciji svijesti o prirodnom, socijalnom, kulturološkom, informacionom i medijskom okruženju koje je "prijateljski orjentisano" i humano profilisano u odnosu na potrebe lokalnih i regionalnih zajednica ali i perspektivno u odnosu na buduće potrebe potomstva tih zajednica. Da bi postigli ove obrazovne ciljeve u studiju prvog ciklusa studenti treba da iskuse različite tipove nastavnih metoda kao što su tradicionalna predavanja i vježbe, seminari, istraživački seminari, projektni zadaci, pedagoške radionice, problemski orjentisane radionice, laboratorijska nastava, demonstracioni časovi, 3

klinička praksa, studentska praksa i praktičan rad, radno orjentisane vježbe, izrada modela, rad na terenu, istraživački rad. Povezano sa tim studenti treba da prođu i različite metode procjene znanja kojima se dokumentuju postignuti obrazovni ishodi. To znači da obrazovni ishodi predmeta treba da budu postignuti odgovarajučim nastavnim i ispitnim metodama, gdje studenti prezentuju ne samo nivo svoga osnovnog znanja, već i svoju sposobnost da organizuju svoj rad, da komuniciraju u kontekstu svoga rada i da argumentuju rezultate. To znači da obrazovna ustanova treba da koristi mnoštvo različitih metoda procjene znanja i postignuća studenata, već tokom studija prvog ciklusa, a naročito da procjenjuju metode kojima se unapređuju organizacione, komunikacione i sistemske kompetencije studenata. Nakon studija prvog ciklusa, studenti bi trebali da imaju mogućnost zaposlenja, mobilnosti u daljim studijima, ili mogućnost kasnijeg uključivanja u sistem "učenje za život". Nastava drugog ciklusa se bazira na jezgrenim znanjima prvog ciklusa. Prema nastavnom usmjerenju može da bude vertikalna, horizontalna ili interdisciplinarna što zavisi od znanja koja su stečena tokom studija prvog ciklusa. U drugom ciklusu, kao i u prvom, koriste se različiti nastavni i ispitni metodi kojima se stimuliše ne samo preuzimanje znanja u predmetnim oblastima, već takođe i priprema studenta da pronalaze relevantne instrumente za rješavanje problema, kao i njihovu sposobnost da se organizuju i komuniciraju i konačno da budu u stanju da prezentuju rješenje problema u širem poslovnom kontekstu. Kompetencije/obrazovni ishodi stud. programa Opšti generički deskriptori studija prvog i drugog ciklusa prema definisanim obrazovnim ishodima koji su usvojeni na Bergenskoj konferenciji (19-20 May 2005): Kvalifikacije koje obilježavaju završetak prvog ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano znanje i razumjevanje studijske oblasti, stečeno produžetkom opšteg srednjoškolskog obrazovanja, i koje je podržano naprednim nastavnim sredstvima, na nivou koji uključuje i određene aspekte poznavanja savremenih dostignuča u toj studijskoj oblasti; može da primjeni znanje i razumjevanje studijske oblasti na način koji pokazuje profesionalni pristup u radu i struci, i ima kompetencije koje demonstrira kroz promišljanje i iznošenje argumenata i rješavanje problema u svojoj studijskoj oblasti; ima sposobnost da prikupi i interpretira relevantne podatke (obično u svojoj stručnoj oblasti) kako bi formirao stručno mišljenje koje uključuje i implikacije koje ti stavovi mogu da imaju na relevantne društvene, naučne ili etičke teme; može da prenosi informacije, ideje, probleme i rješenja, bilo stručnoj bilo laičkoj publici; razvio je sposobnost učenja koja je neophodna da bi, sa visokim nivoom samostalnosti, mogao da nastavi naredni nivo studija. Kvalifikacije koje obilježavaju završetak drugog ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano znanje i razumjevanje koji su izgrađeni na, i proširuju i/ili povećavaju, znanja koja su uobičajeno povezana sa prvim ciklusom, i koja obezbjeđuju osnovu i mogućnost za originalnost u razvoju i/ili primjeni ideja, često u istraživačkim kontekstima; 4

može da primjeni znanje, razumijevanje i sposobnosti rješavanja problema u novom, nepoznatom okruženju u okviru šireg (ili multidisciplinarnog) konteksta vezanog za njegovu studijsku oblast; ima sposobnost uvezivanja znanja i rukovanja sa kompleksnim situacijama, te da formuliše sudove na osnovu nedovoljnih ili ograničenih informacija, uvažavajuči pritom društvenu i etičku odgovornost koja je vezana za primjenu tih znanja i sudova; može da jasno i nedvosmisleno prenese zaključke, saznanja i obrazloženje teze koju podupire, stručnoj ili laičkoj publici; posjeduje sposobnost učenja koja mu dozvoljava da nastavi studij na način koji može da bude široko samo-organizovan i autonoman. Kvalifikacije koje obilježavaju završetak trečeg ciklusa dodjeljuju se studentu koji: posjeduje pokazano sistematsko razumjevanje studijske oblasti i ekspertnog nivoa istraživačkih vještina i metoda u toj naučnoj oblasti; posjeduje pokazanu sposobnost da zamisli, projektuje, implementira i prilagodi ključni istraživački proces sa potrebnim akademskim integritetom; napravio je doprinos kroz originalno istraživanje koje proširuje granice znanja i izradom bitnog pisanog djela, koje zaslužuje nacionalno ili međunarodno recenzirano objavljivanje; sposoban je za kritičku analizu, procjenu i sintezu novih i kompleksnih ideja; može da komunicira u vezi činjenica iz svoga područja i stručnosti na nivou šire naučne zajednice ili društva u cjelini; očekuje se da je u stanju, da u društvu baziranom na znanju, promoviše u akademskom i profesionalnom kontekstu, tehnološka, društvena i kulturna unapređenja. Rezime generičkih sposobnosti studenta u rješavanju problema: a/ Sposobnost analize: Identifikacije radno-stručnog okruženja u kojem se odvija rješavanje problema; Definisanje pretpostavki i ciljeva za rješavanje problema; Utvrđivanje resursa i kompetencija koji su neophodni da bi se riješio problem; b/ Sposobnost izbora; Sposobnost donošenja odluka; Svijest o stepenu neizvjesnosti i rizicima koji su vezani za donošenje odluke; Uviđanje implikacija i konsekveci koje donosi izbor; Sposobnost argumentovanja i odbrane odluke. c/ Sposobnost implementacije pretpostavlja: Planiranje i organizaciju za izvršenje poslova / zadataka Odgovarajuće podešavanje parametara Izbor opcije i donošenje odluke Argumentovanje i sprovođenje odluke Fokusiranje na ciljeve u procesu implementacije Vještine rukovođenja 5

Rezime opštih predmetno-stručnih - generičkih kompetencija Ključne predmetno-stručne kompetencije Studenti treba da budu sposobni da: Da pokažu poznavanje osnova i istorije svoje glavne studijske oblasti/discipline; Da pokažu (izraze) stečeno osnovno znanje na koherentan način; Da u taj kontekst uključe nove stručne infrormacije i interpretacije; Da pokažu razumjevanje ukupne strukture studijske oblasti i povezanost sa naučnim disciplinama; Da pokažu da razumiju i da mogu primjeniti metode kritičke analize i teorijskog razvoja u svojoj studijskoj oblasti; Da ispravno primjenjuju odgovarajuće disciplinarne metode i tehnike; Da pokažu razumjevanje metoda istraživanja u odgovarajućoj oblasti; Da pokažu da razumiju eksperimentalna testiranja i posmatranja na kojima su bazirane naučne teorije. PRVI CIKLUS Ključne generičke kompetencije bazično znanje profesije bazično znanje studijske oblasti sposobnost donošenja odluka vještine komunikacije sposobnost rada u interdisciplinarnim timovima; kapacitet da primenjuju znanje u praksi, kreativnost sposobnost upravljanja informacijama (pronalaženje i analiza informacija iz različitih izvora) osnovne kompjuterske veštine sposobnost adaptacije novim uslovima kapacitet da urade usmenu i pisanu prezentaciju na maternjem jeziku istraživačke sposobnosti kapacitet da uči sposobnost samostalnog rada Ključne predmetno-stručne kompetencije Studenti treba: Da imaju dobra znanja o specijalizaciji unutar discipline na višem nivou To znači da student treba da poznaje najnovije teorije, interpretacije, metode i tehnike; Da budu sposobni da kritički prate i interpretiraju najnoviji razvoj u teoriji i praksi; DRUGI CIKLUS Ključne generičke kompetencije sposobnost analize i sinteze sposobnost rješevanje problema sposobnost samokritike znanje drugog jezika etička opredjeljenost 6

Da imaju dovoljno kompetencija u okviru tehnika nezavisnih istraživanja i da budu sposobini da interpretiraju rezultate na višem nivou; Da budu sposobni da urade originalni doprinos unutar kanona same discipline u formi završne teze; Da pokažu kreativnost i originalnost u rješavanju Ključne predmetno-stručne kompetencije Studenti treba: Da demonstriraju sposobnost da izvedu nezavisno, originalno i u konačnici objavljivo istraživanje u jednoj ili više naučnih područja koja se odnose bilo na fundamentalna ili na primjenjena saznanja; TREČI CIKLUS Ključne generičke kompetencije Ekspertne vještine u specifičnim naučnim područjima Istraživačke sposobnosti Kreativnost Uvažavanje razlika i multikulturalizma Sposobnosti kritike i samokritike Specifične kompetencije koje dobijaju studenti u programu "Sanitarnog inženjeringa": Sanitarni inženjeri se bave okolinom kao sistemom koji treba kontrolisati, modifikovati i adaptirati u zaštiti zdravlja pojedinca, lokalnih zajed-nica i globalnog društava. Stoga će sanitarni inženjeri biti osposobljeni da u skladu sa zakonskim propisima, samostalno ili timski obavljaju sanitarni nadzor sanitarno-tehničkih uređaja za snabdijevanje pitkom vodom i dispoziciju otpadnih materija; nadzor nad prometom namirnica i hrane u dijelu vezanom za prevoz, uskladištenje i prodaju namirnica; nadzor prometa otrova; nadzor tehnoloških procesa prehram-bene industrije, kontrola i nadzor kvaliteta zraka, kontrola proizvodnje i prometa predmeta opšte upotrebe koji su od uticaja na javno zdravlje; sprovode i nadziru postupake dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije. Sanitarni inženjeri će biti osposobljeni da vrše analizu faktora okoline i djelovanje pojedinaca i organizacija koji bi mogli dovesti do oštećenja zdravlja, te da predu-pređuju, sprećavaju i saniraju posljedice takvog djelovanja i upozoravaju nadležne službe na uočene propuste. Sanitarni inženjer takođe sprovodi postupke za poboljšanje faktora koji djeluju u prirodnoj sredini u cilju sprečavanja negativnih utjecaja na zdravlje i unapređivanja zdravlja pojedinca, socijalnih grupa i stanovništva u cjelini. Sanitarni inženjer obavlja poslove preventivne zdravstvene djelatnosti sa naročitim naglaskom na inter-disciplinarni pristup. Vrši poslove sanitarnog inspektora i državnog graničnog sanitarnog inspektora. Može da radi na poslovima referenta-eksperta za dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju u ustanovama i firmama koje obavljaju ovu djelatnost, te referenta-eksperta za 7

poslove uvoza, proizvodnje, korištenja i prevoza otrova. Isti profil predviđen je u ustanovama i firmama koje obavljaju fizičko-hemijska ispitivanja namirnica i predmeta opšte upotrebe. Laboratoriji proizvođaća namirnica odn. toksičnih supstanci moraju takođe zapošljavati eksperte u oblasti sanitarnog inženjeringa Savladane vještine: Sadržaj programa: Savladavanjem nastavnog plana i programa studenti stiču ne samo odgovarajuća znanja vezana za teorijsko razumijevanje predmeta, već takođe i specifične vještine odnosno sposobnosti i kompetencije vezane za praktičnu i operativnu primjenu tih znanja, te vještine neophodne za sticanje odgovarajućih profesionalnih kvalifikacija studenata. Obrazovni ishodi bi trebali studentima da daju opšte vještine rješavanja problema u praksi koje se odnose na: Formulianje pitanja koja se odnose na pozadinu problema; Formulisanje istraživačkih pitanja; Analizu problema; Definisanje metodologije rješavanja problema; Donošenje zaključaka vezanih za elaboriranje problema; Artikulisanje preporuka vezanih za rješavanje problema; Pronalaženje izvora za dalju elaboraciju problema; Orkestriranje i harmoniziranje timova koji rješavaju problem; Prezentaciju problema i komunikaciju u vezi sa problemom. Na osnovu obrazovnog profila diplomiranog sanitarnog inženjera i diplomiranog sanitarnog inženjera - specijaliste, u domenu diplomskog, specijalističkog i postdiplomskog studija Univerzitet je kreirao veliki broj operativnih i primjenjenih subspecijalizacija/usmjerenja, koje kvalifikuju studente za stručne odn. ekspertne, administrativne, upravljačke i konsultantske poslove u sektoru sanitarnog inženjeringa, sanitarnog nadzora i sanitarnoekološke zaštite i to u javnim i privatnim santarnim, zdravstvenim i laboratorijskim ustanovama, inspekcijskim ustanovama, zdravstvenim fondovima i organima lokalne uprave odn. organima državne uprave. Diplomirani studenti i diplomirani studenti-specijalisti na studijskom programu "Sanitarnog inženjeringa" osposobljeni su za zanimanja i poslove: Sanitarni inženjer u preventivno-zdravstvenim djelatnostima i djelatnostima proizvodnje i prometa namirnica, (zanatski industrijski objekti, megamarketi itd), sanitarni inženjer (ekspert) u ustanovama za praćenje ekoloških rizika (ministarstva i institiuti) i komunalnim djelatnostima (čistoća, vodovod, groblja itd.), sanitarni inženjer (ekspert) u inspek-cijskim organima i sanitarni inženjer u ekološkim institucijama i organi-zacijama. U okviru studija stvoreni su temelji za doživotnu profesionalnu mobilnost i permanentni stručni razvoj. Program studija "Sanitarnog inženjeringa" u skladu je sa preporukama WHO, UNESCO-a i UNEP-a. (WHO: The Environmental Health Officer in an Industrial Society, EURO Reports and Studies 29, Copenhagen, 1980; UNESCO: The Environment in Engineering Education, Studies in Engineering Education 9,Paris, 1980; WHO: Training of Sanitary Engineers in Europe, WHO, Copenhagen, 1985; WHO: Development of Environmental Manpower, Environmental Health Series l8, WHO, Copenhagen, 1987; WHO: Occupational Profiles of Environmental Health Personel, Environmental Health Series l9, WHO, Copenhagen, 1987; United Nations Environment Programme, World Health 8

Organization: Approaches to University Curricula in Environmental Health, Nairobi/Geneva, UNEP/WHO, 1994; WHO: Guidance on the Development of Educational and Training Curricula for Environmental Health Professionals in the European Region, WHO, Copenhagen, 1998.) Pitanja zaštite i unapređenja životne sredine imaju krucijalni značaj u kompleksu "održivog razvoja". Pri tome su znanja o zaštiti životne sredine prethodni uslovi bilo kakve praktične aktivnosti na planiranju i implementaciji tzv. samoodrživog razvoja harmoniziranog sa okruže-njem. Stoga će sanitarni inženjeri koji su diplomirali na Fakultetu zdravstvene njege biti sposobni da rješavaju konkretne probleme upravljanja prirodnom okolinom na korporativnom nivou, kao i na nivou lokalnih zajednica i bit će sposobni da razvijaju buduće projekte zaštite prirodne okoline, upravljanja resursima i samoodrživog razvoja. Pitanja zaštite i unapređenja životne sredine imaju krucijalni značaj u kompleksu "održivog razvoja". Tradicionalne discipline "menadžmenta" i "marketinga" su objektno orjentisane sa ciljevima maksimiza-cije ekonomskih efekata i efikasnosti procesa kojima se upravlja. Klasični menidžment ne uvažava dovoljno kulturološke i humanističke sadržaje kvaliteta života i samoodržive komponente razvoja u smislu održivog korištenja i očuvanja prirodnih resursa, prevencije od zagađenja i zaštite prirodnih staništa kao bitnog elementa kvaliteta života, te moralne imperative pravednije raspodjele i smanjenja siromaštva. S druge strane i samo upravljanje životnom sredinom i njenim resursima na "samoodrživ naćin" postaje predmetom specifičnog i autohtonog menidžmenta tzv. "Envi-ronmental management" kao skupa naučnih disciplina koje sa teorijskog i praktičnog aspekta proučavaju upravljanje održivim prirodnim resursima fokusiranim na upravljanje obnovljivim i alternativnim energetskim izvorima, upravljanje i zaštitom vode, zraka i tla, integralnim upravljanjem prirodnim, ekonomskim i socio-kulturološkim elementima lokalnih i regionalnih zajednica i njihovog prirodnog okruženja u njihovoj interakciji i sintezi, upravljanje kvalitetom života, menidžment samoodrživih tehnologija (kao npr. organska poljoprivreda i prevencija od genetskog zagađenja), te menadžment samoodrživih javnih servisa. Magistarske studije II ciklusa fokusiraju se na predmete koji produbljuju znanje sa mogućim orjentacijama, bilo u vertikalnom pravcu, gdje studenti ulaze u dubinu predmetnog područja studija prvog ciklusa, ili u horizontalnom pravcu, što znači da studenti dodaju nova predmetna područja santarnog inženjeringa i javnog zdravstva u svom studiju drugog ciklusa, ili idu na diversifikaciju odn. interdisciplinarni studij, što znači uključivanje predmeta i oblasti koje nisu direktno povezani sa sanitarnim inženjeringom kao npr. menadžment u sanitarnoj oblasti, balenologija, primjena savremenih tehnologija u oblasti zdravstvene zaštite i u laboratorijskoj praksi, medicinsko-laboratorijski inženjering i dr. Magistarski program sadržava ključnu komponentu teze koja uobičajeno uključuje jednu ili više područja u matičnim oblastima sanitarnog inženjeringa. Nastavni plan osnovnog diplomskog trogodišnjeg studija na studijskoj grupi "Sanitarni inženjering" sastoji se od 35 predmeta koji čini obavezni program i jednim blokom opšte kliničke prakse (u šestom semestru). U okviru obaveznog programa 17 predmeta predstavljaju zajedničke osnove sa ostalim studijskim grupama koje su uvedene na Fakultetu zdravstvene njege (od kojih su dva predmeta strani jezici). Ukupno 10 predmeta čine "jezgreni" studijski program. U okvirima zajedničkih osnova 5 predmeta čine kolaterarni program preuzet sa studijskih grupa drugih Fakulteta članica Panevropskog 9

univerziteta "APEIRON". Predmeti zajedničkih osnova i predmeti studijskog jezgra čine matično (strukovno i kvali-fikaciono) jezgro studijske grupe "Sanitarni inženjering" (maksi-malno 27 predmeta) i pred-stavljaju osnovu sticanja zvanja odn. priznavanja diplome u ovoj studijskoj grupi. U okviru ove studijske grupe cjelokupan 6-to semestralni program obuhvata ukupno 17 predmeta zajedničkih osnova i 18 stručnih predmeta: Praktični oblici rada na studijskom programu učestvuju u ukupnom broju časova planiranih za nastavne aktivnosti sa 44,61 %, što je vidljivo iz sljedeće tabele: Nastavne aktivnosti Sanitarni inženjering Čas % Kontakt časovi 1376 55,39 Vježbe/treninzi 568 22,87 Seminarski i studentski radovi 180 7,25 Pedagoške radionice 84 3,38 Stručna I klinička praksa 276 11,11 SVEGA: nastavne aktivnosti 2484 100 Praktičan rad (učešće) 1108 44,61 Opšta i specifična klinička praksa u okviru studijske grupe "Sanitarnog inženjeringa" odvija se za predmete zajedničkih osnova u kabinetima i laboratorijama studijskih grupa "Sestrinstva" i "Fizioterapije i radne terapije", a za stručne predmete sanitarnog inženjeringa u zavodima i laboratorijama sa kojima Fakultet zadravstvene njege ima sklopljene ugovore o tehničkoj i akademskoj saradnji, a u kojima se sprovodi sanitarni nadzor, kontrola i analiza, higijensko-epidemiološkim odjelima domova zdravlja, odjelima sanitarne inspekcije, preduzečima za vodo-snabdjevanje, preduzećima za zbrinjavanje čvrstog otpada, te komunalnim preduzećima koja imaju uticaja na javno zdravlje stanovništva. Osnovne studijske/matične oblasti: Šifra Naziv naučne oblasti Engleski naziv Studijski program "Sanitarni inženjering" 1.04.02. Organska hemija Organic Chemistry 1.04.03. Neorganska hemija Inorganic Chemistry 1.04.04. Analitička hemija Analytical Chemistry 1.04.06. Hemija životne sredine Environmental Chemistry 1.07. Zaštita životne sredine Environmental Protection 2.11.22. Zaštita životne sredine tehnički aspekti Environmental Protection Technical Aspects 2.16.01. Sistemsko inženjerstvo System Engineering 2.16.02. Industrijska legislativa i standardizacija Industrial Legislative and Standardization 10

2.16.03. Industrijski sistemi Industrial Systems 2.16.07. Zaštita vazduha Air Protection 2.16.08. Zaštita zemljišta Soil Protection 2.16.09. Zaštita od jonizujućih materijala Radiation Protection 2.16.10. Zaštita od požara i eksplozija Fire Protection 2.16.11. Zaštita od buke i vibracija Noise and Vibration Protection 2.16.12. Zaštita na radu Work Safety and Protection 2.16.13. Reciklaža i upravljanje otpadom Waste Recycling and Management 2.16.15. Zaštita vode Water Protection 3.03.05. Zdravstvena ekologija Medical Ecology 4.03.08. Upravljanje i kontrola kvaliteta hrane i pića Food and Drink Quality Control 4.03.09. Tehnologija otpada Waste Technology USLOVI ZA UPIS U prvu godinu osnovnih studija može se upisati lice koje ima završeno četverogodišnje srednje obrazovanje u entitetima BiH i disktriktu Brčko ili ekvivalentno obrazovanje u inostranstvu, pod uslovom da je uplatilo upisninu odn. školarinu prema Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, koja donosi Upravni odbor Univerziteta. Kandidat prilikom upisa zaključuje Ugovor o studiranju kojim obje ugovorne strane, Panevropski univerzitet "APEIRON" i student koji se upisuje, preuzimaju obaveze i stiču određena prava u procesu studiranja. U zavisnosti od vrste srednje škole, te nastavnog plana i programa koji je realizovan u srednjoj školi, koju je završio kandidat za upis na Panevropskom univerzitetu "APEIRON", upisani kandidati mogu imati različit raspored obaveznih predmeta u prvom i drugom semestru. Odluku o rasporedu obaveznih predmeta u zavisnosti od prethodnog obrazovanja donosi Rektor Univerziteta ili dekan Fakulteta na prijedlog Senata Univerziteta ili Naučno-nastavnog vijeća. Učenici koji su srednju školu završili u inostranstvu moraju da prethodno izvrše nostrifikaciju diplome srednje škole u Ministarstvu prosvjete i kulture Republike Srpske. Stranac se upisuje u prvu godinu studija pod istim uslovima kao i državljanin Republike odn. BiH, uz dokaz da je platio upisninu i školarinu prema Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, koja donosi Upravni odbor Univerziteta. Univerzitet raspisuje Konkurs za upis studenata na odgovarajućoj školskoj godini u svim studijskim grupama ili za pojedine studijske grupe u svim ili samo pojedinim tipovima i vrstama studija odn. studijskim ciklusima, na osnovu odluke Upravnog odbora Univerziteta i uz prethodno pribavljeno mišljenje Senata Univerziteta. Konkursom se utvrđuje broj kandidata za upis na odgovarajuće studijske cikluse, tipove i vrste studija odn. studijske programe prema raspoloživim kapacitetima Univerziteta i uz zadovoljavanje predviđenih parametara kvaliteta studija. Univerzitet može da raspisuje više konkursa za prijem studenata u istoj školskoj godini sve do popune planiranog broja studenata i ukoliko termin konkursa ne ugrožava parametre kvaliteta studija. Za upis na prvu godinu studija prvog ciklusa kandidati ne polažu prijemni odn. kvalifikacioni ispit ukoliko je broj prijavljenih kandidata na javnom konkursu za upis studenata manji od broja kandidata koji su planirani za upis na prvu godinu studija i koji su naznačeni u Konkursu. Kandidati koji su konkurisali za upis na prvu godinu studija prvog ciklusa polažu kvalifikacioni ispit ukoliko je broj prijavljenih kandidata veći od planiranog broja kandidata za upis. Kvalifikacioni ispit obuhvata znanja iz opšte kulture i programskih sadržaja srednjeg obrazovanja. Kvalifikacioni ispit se polaže u pismenoj formi. Kandidati koji su upisani na Univerzitet prolaze test inteligencije i test opštih i specifičnih sposobnosti i sklonosti, i poslovni interviju kojima se ocjenjuju njihove preferencije, što služi kao podloga za mentorsko izvođenje obrazovanja i usmjereno vođenje karijere u okviru Centra za vođenje karijere studenta. Upis na studije koji Panevropski univerzitet "APEIRON" organizuje po osnovu Sporazuma sa drugim visokoškolskim ustanovama iz zemlje i inostranstva vrši se u skladu sa pravilima koja su definisana tim Sporazumima i u skladu sa 11

zakonskim propisima koji važe u Republici Srpskoj i BiH. Panevropski Univerzitet "APEIRON", prije raspisivanja konkursa za upis novih studenata, definiše i javno objavljuje visinu naknade za studiranje i cijenu usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu, a koji se odnose na troškove studija za jednu školsku godinu. Visina naknade za studiranje i cijene usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu zavise od konkurentske sposobnosti visokoškolske ustanove, parametara tržišta obrazovnih usluga i tržišta troškova u oblasti visokog obrazovanja, te od realne kupovne moći različitih kategorija korisnika usluga Panevropskog univerziteta. Naknade za školarine mogu da variraju zavisno od studijske grupe koju upisuje kandidat, tipa studija, obima dopunskih obrazovnih usluga, godine studija, geografske regije u kojoj se nalazi mjesto boravka kandidata ili drugih parametara koji utiču na tržišnu poziciju Panevropskog univerziteta i njegovih organizacionih jedinica u kojima se organizuje studijski proces. Student ne može da upiše narednu školsku godinu ukoliko nije izmirio sve finansijske obaveze prema Univerzitetu iz prethodnih godina. Članovi uže porodice radnika zaposlenih na Univerzitetu i uže porodice članova Upravnog odbora i Nadzornog odbora Univerziteta, studenti iz porodica iz kojih na Panevropskom univerzitetu studira više od jednog člana uže porodice, talenti koji su postigli visok uspjeh u prethodnom školovanju, studenti koji na Panevropskom univerzitetu studiraju više obrazovnih ciklusa u kontinuitetu, studenti koji se prvi put upisuju na neki od Fakulteta Panevropskog univerziteta ili na studijske programe koje organizuje Panevropski univerzitet i upis obave u rokovima predviđenim za prvi upisni termin, studenti koji uplate cijeli iznos školarine prije početka tekuće školske godine, kao i druge kategorije korisnika usluga Univerziteta koje utvrdi Upravni odbor Univerziteta svojim posebnim odlukama, imaju pravo na odgovarajuće popuste/povlastice u plaćanju obaveza prema Univerzitetu u skladu sa kriterijumima razrađenim u Pravilima o visini naknade za studiranje i cijeni usluga koje se naplaćuju na Univerzitetu. Lista predmeta sa okvirnim sadržajem, matičnošću i metrikom Kompletna lista predmeta studijskog programa, sa metrikom studija prema kategorijama nastavnih aktivnosti u kojima su razdvojeni kontakt časovi, vježbe i treninzi, seminarski i studentski radovi, pedagoške radionice, stručna i klinička praksa, sati individualnog i grupnog učenja i istraživanja izvora, te pregled predmeta po semestrima i školskim godinama sa sumarnim podacima metrike studija na nivou semestra, školske godine, trogodišnjeg, 6-to semestralnog studija i četverogodišnjeg, 8-mo semestralnog studija, data je u prilogu (1) ovog programa u vidu Nastavnog plana studijskog programa "Sanitarni inženjering". U prilogu (2) Nastavni programi studija "Sanitarni inženjering", dat je pregled programskih sadržaja svakog pojedinačnog predmeta sa podacima o organizacionoj jedinici u okviru koje se izvodi nastavni predmet, katedri kojoj pripada predmet, funkcionalna oblast predmeta, nivou apstraktnosti i tipu predmeta prema kriteriju obaveznosti, matičnosti premeta prema naučnoj oblasti, naučnom polju i užoj naučnoj oblasti kojoj pripada predmet, specificiranju obrazovnih i profesionalnih ciljeva, kompetencija/obrazovnih ishoda, savladanih vještina u okviru predmeta, detaljnom opisu sadržaja predmeta, metrici izvođenja predmeta sa specificiranim satima prema kategorijama i vrstama nastavnih aktivnosti, jezicima izvođenja nastave za predmet, definisanim preduslovima za pristup (izučavanje predmeta odn. polaganje ispita) predmetu, detaljno opisanoj metodici izvođenja predmeta, načinima evaluacije rada studenata na predmetu i izvorima za učenje podjeljenim na kategorije: osnovna literatura, dopunska literatura, časopisi i Internet (WEB) izvori, koji su formatirani sa podacima traženim prema akademskim zahtjevima za korektno citiranje. METODIKA IZVOĐENJA PREDMETA Prilikom izvođenja programskih sadržaja u edukativnoj praksi Univerziteta primjenjuju se metodološki principi kojima se podstiče zamjena obrazovanja orjientisanog ka "poučavanju" obrazovanjem orjentisanim ka "učenju". Principi koji obezbjeđju primjenu ove paradigme su: o Promjena uloge nastavnika od osobe koja struktuira znanje, poučava i artikuliše ključne koncepte, te nadzire i upravlja radom studenta, prema ulozi nastavnika kao pratioca, savjetnika i motivatora koji omogućava da student sagleda značaj i mjesto određene naučne discipline u sistemu znanja, posreduje u razvijanju sposobnosti razumjevanja i primjene znanja u kontekstu željene kvalifikacije, preuzima ulogu medijatora ličnih interesa i preferencija studenta, koji sagledava vrijednosti i specifične sposobnosti studenta i praznine u znanju i prethodnom kurikulumu studenta, te na osnovu tih uvida asistira studentu u kritičnoj selekciji didaktičkih materijala i izvora i organizaciji obrazovnih scenarija 12

i situacija; o Obrazovanje orjentisano ka studentu i njegovim stvarnim mogućnostima i sposobnostima učenja - zahtjevajući veći stepen učešća (interakcije) studenta u nastavi da bi se kod studenta razvile sposobnosti samostalnog upravljanja izvorima informacija i sposobnost evaluacije informacija u različitim oblicima; o o o o Redefinisanje ciljeva obrazovanja uzimajući u obzir potrebe društvene zajednice za određenim obrazovnim kompetencijama i kvalifikacijama i mogućnostima zapošljavanja. Dodavanje indikatora sa većim stepenom mjerenja učinaka obrazovnog procesa, koji omogućavaju i veću pedagošku relevantnost prilikom evaluacije znanja; Promjena u pristupu obrazovnim aktivnostima kroz podsticanje ličnog sistematskog učešća studenta u individualnoj i grupnoj pripremi relevantnih pedagoških sadržaja, u ličnim i grupnim prezentacijama tih sadržaja i u kontinuiranom sagledavanju rezultata učenja, te povratnoj vezi u procjeni pedagoških sadržaja na relaciji student - edukativno okruženje - profesor; Promjena u organizaciji procesa učenja kroz razvoj inovativnih načina participacije studenata u obrazovnom procesu u vidu promjene konteksta učenja, promjene pristupa organizaciji učenja, uključivanja koncentrovanih programa, racionalizacije predmeta, definisanja fleksibilinijih i operativnijih programa i primjene fleksibilnijih pedagoških metoda obrade predmeta, obezbjeđujući neposredne konsultacije i direktnu podršku studentima. Oblici i metode kojima se ostvaruje nastavno-edukativni proces za sve vrste studija impliciraju ostvarivanje uslova za visoku motivaciju studenata, aktivan odnos studenata kroz multidimenzionalnu interakciju i participaciju u nastavnom procesu i ostvarivanje nastavnog procesa u vidu pedagoške radionice u kojoj studenti aktivno rade na gradivu i ostvaruju efikasne modele interaktivnog pedagoškog komuniciranja i planirane pedagoške ishode bilo samostalno, bilo u međusobnoj interakciji i uz pomoć nastavnog osoblja. Na univerzitetu se primjenjuju sljedeći oblici i metode pedagoškog rada: Redovno izvođenje predavanja prema utvrđenom rasporedu uz korištenje savremenih prezentacionih i demonstracionih sredstava i tehnika sa primjenom interaktivne metode rada sa studentima čime se stiče uvid u njihova predznanja i specifična iskustva zasnovana na obrađivanoj problematici, ali i uvid u kontiuitet savladavanja gradiva. Tokom predavanja student ima obavezu da vrši konsultacije sa rukovodiocima Katedre nadležne za predmet koji se obrađuje i ima pravo na redovne konsultacije sa nazivnim profesorom odn. može da se obrati za tutorsku podrška koja se organizuje u slučaju problema pri savladavanju nastavnih sadržaja odn. potrebe studenta za dodatnim radom zbog nedostatka odgovarajučih predznanja za predemt koji se izučava. Predavanja se izvode korištenjem didaktičkih i edukativnih sadržaja u elektronskoj i digitalnoj formi (koji uključuju i snimljena predavanja i mentorske vježbe) na različitim video-prezentacionim medijima (interaktivni multimedijalni optički mediji). Nastava se u cjelini izvodi primjenom informaciono-komunikacionih tehnologija (ICT) koje omogućavaju studentima da kroz kompjuterski podržano učenje i istraživanje (Computer Assisted Learning & Research) ostvare aktivan odnos u procesu sticanja znanja uz pomoć računarske i komunikacione tehnologije, da ostvare dublju interakciju sa nastavnim sadržajima i primjenu istraživačkih tehnika u samom procesu sticanja znanja. Sistem kompjuterski podržanog učenja koji se primjenjuje na Univerzitetu/Collegu uključuje odgovarajući multimedijalni obrazovni softver (Learning Management System), primjenu računarskih simulacija, individualno sticanje znanja korištenjem računarskih, multimedijalnih i mrežnih tehnologija, stalnu povratnu informaciju o napredovanju studenata i realnije vrednovanje procesa sticanja i akvizicije znanja i vještina, korištenje mrežnih i internet didaktičkih medija za istraživanje izvora iz različitih oblasti i za empirijska istraživanja uz upotrebu adekvatnog softvera. Tokom izvođenja predavanja vrše se stalne evaluacije progresa u radu studenta sa procjenama njegovog akceptiranja nastavnih sadržaja i dubinskog razumijevanja predmeta učenja. Aktivno učešće 13

studenata u nastavi se boduje i predstavlja jedan od izvora konačne ocjene studenta. Studentima su obezbjeđeni odgovarajući udžbenici za večinu predmeta u izdanju Panevropskog univerziteta. Osnovni udžbenici nalaze se na raspolaganju studentima prije početka obrade samog predmeta o čemu se sistematski vodi računa u Centru za izdavačku djelatnost Panevropskog univerziteta. Univerzitet je registrovan kao izdavačka kuća i samostalno izdaje veliki broj udžbenika i knjiga (predstavlja trećeg izdavača u RS u 2006 godini). Univerzitet podupire cijelim arsenalom različitih podsticaja i pozitivnih mjera izradu udžbenika i ostalih didaktičkih materijala od strane nastavnog osoblja angažovanog na univerzitetu. Ovakav odnos prema izdavanju udžbenika je nametnula potreba zbog nedostatka udžbenika za određene predmete obzirom da se nastavni plan poslovne ekonomije razlikuje od klasičnih ekonomskih studija i obzirom da je nastavni plan rađen prema zapadnim uzorima, kao i zbog nedostatka udžbenika koji su formatirani prema zahtjevima bolonjskog interdisciplinarnog studija koji pretpostavlja reinženjering nastavnih programa. Literatura ili udžbenici koji nisu obuhvaćeni u izdavačkoj delatnosti Univerziteta nalaze se u biblioteci Univerziteta. Na univerzitetu se primjenjuje i mentorsko vođenje studenata kao specifičan vid nastavnog procesa, bilo da je student obavezan da pribavi mišljenje mentora za pojedine ključne odluke odn. akcije tokom studija za koje je Statutom univerziteta predviđeno mentorsko savjetovanje studenta, bilo kao vid nastavnog procesa u kojem mentor preuzma obavezu vođenja i nadziranja studeneta tokom studija. Izvođenje vježbi, praktikuma i trening sesija namjenjenih za praktičnu obradu programskih sadržaja, sticanje praktičnih vještina i elaboriranje praktičnih aspekata osnovnih tema. Vježbe sadržajem prate tematske jedinice predavanja. Tokom vježbi student ima obavezu da vrši konsultacije sa rukovodiocima nadležne Katedre. Pojedine vježbe se vrše u kabinetima i laboratorijama koje su opremljene na Panevropskom univerzitetu. Zadaci za vježbanje (Problem Sets), u pojedinim predmetima, kao vid satruktuiranog i nadziranog individualnog rada studenta, distribuiraju se studentima redovno - sedmično (najčešće putem interneta), prateči blokove gradiva koji su savladani tokom sedmice. Programski zadaci su izvedeni iz programskih sadržaja predmeta i svojom strukturom odgovaraju zadacima koji će biti dati studentima na ispitu. Obrađeni sedmični zadaci za vježbanje vraćaju se predmetnom nastavniku i predstavljaju osnovu za evaluaciju rada studentima tokom vježbi, te se boduju i učestvuju u konačnoj strukturi ocjene. Međutim, nema kazni za netačno urađene zadatke odn. za zadatke koji nisu vraćeni predmetnom nastavniku. U tom slučaju, procenat učešća ove kategorije rada studenata ne učestvuje u ukupnoj ocjeni i smanjuje konačnu ocjenu za "jedan stepen". Takođe, izostanak ove kategorije rada studenata može da se nadoknadi relociranjem tog gradiva na ispitne aktivnosti parcijalni test odn. ispitne aktivnosti finalni test. Procesirani zadaci za vježbanje ne mogu da ugroze prolaznost na predmetu, ali mogu da koriguju naviše ili naniže postignutu ocjenu za jedan stepen. Rješenja za zadatke za vježbanje se objavljuju i dostavljaju studentima odmah nakon isteka vremena za predaju zadataka predmetnom nastaviku. Zadaci koji su dostavljeni nakon tog vremena ne prihvataju se. Timski rad u rješavanju problema. Vježbe za pojedine predmete organizovane su tako da studenti samostalno rješavaju problemske zadatke u manjim timovima 5-7 studenata. Saradnik u nastavi ili asistent je u ulozi trenera, obezbjeđujući studentima savjete i objašnjenja ukoliko su neophodni. Studenti dolaze na vježbe pripremljeni obzirom da se nastava predmetnih sadržaja koji se vježbaju u vidu problemskih zadataka odvija prije termina vježbi. Na univerzitetu se kao specifični oblici vježbi primjenjuju repetitoriji gdje asistenti odn. saradnici u nastavi pripremaju studente za polaganje ispita nudeći im koncizni pregled glavnih tačaka određenog predmeta ili konverzatoriji u kojima studenti produbljuju znanje iz posebnih područja tako da izlažu pojedine teme o čemu se vodi rasprava. Univerzitet ohrabruje studente na kolaborativni rad i grupno učenja na isti način na koji se organizuje obrada nastavnih problema i vježbi u kontaktnom dijelu nastave. Grupe za učenje mogu da budu izvrstan način za perfekcioniranje programske građe predmeta. Međutim, domaći rad koji je dodjeljen studentu i koji je predmet evaluacije, kao što su seminarski radovi, problemski zadaci, projekti, zadaci za vježbanje, studentska praksa moraju da se izrade samostalno bez kopiranja tuđih 14

rješenja. Ukoliko se moraju navoditi izvori tada se obavezno primjenjuju akademski standardi citiranja. Ukoliko je rješenje odn. zadani rad studenta, rezultat rada više studenata, tada se moraju citirati svi učesnici u rješenju odn. radu. Takođe, moraju se navesti i svi ostali izvori koje student koristi mimo materijala za učenje koji je definisan nastavnim programom i/ili materijala koji je distribuiran studentima. Univerzitet obeshrabruje studente, ali ne zabranjuje, korištenje ispitnih i problemskih pitanja i zadataka iz ranijih školskih godina, koje su studenti pribavili na razne načine. Međutim, student je u takvim prilikama dužan da navede korištenje takvog materijala kao izvora u rješavanju domačih zadataka, odn. zadanih studentskih radova. Izostavljanje takvih navoda će se smatrati "plagijarizmom" i može da bude predmet sankcionisanja. Plagijarizam, varanje na ispitima, i slična anti-intelektualna ponašanja su ozbiljno narušavanje akademske etike i bit če sankcionisano. U svakom slučaju, Panevropski univerzitet razumije pritisak koji student trpi zbog potrebe da blagovremeno izvrši sve svoje obaveze i uspješno završi školsku godinu, te će Panevropski univerzitet na takve incidente reagovati izbalansirano. Vjerujemo da je iskustvo aktivnosti rješavanja problema u manjim timovima ključno iskustvo u savladavanju specifičnog simbolički orjentisanog gradiva. Vježbe izvodi, programira, organizuje i nadzire voditelj vježbi koji može da bude iz reda nastavnog osoblja ili saradničkog osoblja. Tokom vježbi, student u saradnji sa voditeljem vježbi, izrađuje stručni izvještaj, koji ocjenjuje voditelj vježbi. Aktivno učešće u rješavanju problema na vježbama i stepen pripremljenosti studenta za učešće na vježbama, kao i stručni izvještaj sa vježbi, boduju se i učestvuju u konačnoj strukturi ocjene studenta. "Online Tutor" servis omogućava odgovore na pitanja studenata vezana za gradivo koje je obrađeno u nastavnom odn. sedmičnom bloku, koji se upučuju sistemom učenja na daljinu ili WEB mailom saradniku u nastavi ili predmetnom nastavniku. Sastoji se od direktnih i jasnih pitanja vezanih za nejasne sadržaje u indivudualnoj obradi predmetnog bloka iz izvora za učenje. Pitanja vezana za jedan nastavni odn. sedmični blok u okviru ovog servisa mogu da se postave samo do početka obrade narednog bloka. Pitanja vezana za bilo koji dio gradiva mogu da se postave tokom predmetnih konsultacija koje se za nastavni predmet organizuju u planirano i zakazano vrijeme. Postavljena pitanja i odgovori pojavljuju se na WEB stranici predmeta u FAQ sekciji (često postavljena pitanja). Osim postavljenih pitanja, studenti mogu da ovim putem komentarišu izvore za učenje tako što će uz referencu određene stranice odn. citiranog dijela izvora za učenje u najkraćem objasniti zašto se ti dijelovi po proceni studenta veoma teški, iznenađujući ili nerazumljivi. Ovim putem student može da predloži da se taj dio gradiva dodatno obradi. Seminari i seminarski radovi su specifičan oblik samostalnog rada studenta sa temama koje zadaje nazivni profesor iz širih programskih okvira predmeta iz kojeg se piše rad. Seminarskim radovima, uvježbava se pismenost studenta i metode i tehnike istraživanja odn. korištenja akademskih izvora, te proširuju saznaja iz tematske oblasti seminarskog rada. Student je obavezan da brani seminarski rad pred studentskim auditorijem uz primjenu LEG-skale za evaluaciju govornika/prezentatora (razvijene na Panevropskom univerzitetu) od strane studenata-slušaoca. Seminarski radovi moraju zadovoljiti metodološke kriterije akademske pismenosti, standarde korektnog citiranja, zahtjeve minimalnog "obima rada" i zahtjeve "sadržaja rada" definisane sa mentorom odn. predmetnim nastavnikom prilikom zadavanja teme. Radovi moraju da budu veći od minimalnog obima koji iznosi 7 stranica standardno-formatiranog teksta. Rad metodološki i po sadržaju mora da odgovara zahtjevima teme. Rad ne smije biti doslovno prepisan iz izvora, već se svi citati moraju referencirati. Seminarski ili pristupni radovi, obima od najmanje 20 stranica standardno-formatiranog A4 teksta, koji su izrađeni po propisanoj metodologiji i sadržajem obezbjeđuju najvišu ocjenu (A 10 izvrstan) bodovati će se u ECTS sistemu sa 3 ECTS kredit-boda, koji se upisuju u studentsku knjižicu indeks u sekciji "Ostale forme rada studenta". 15