Mirënjohje. Një falenderim special shkon për pedagogun udhëheqës Z.Hysni Ahmetaj për kontributin dhe bashkëpunimin e tij.

Mirënjohje Për realizimin e këtij punimi diplome kanë kontribuar shumë individë dhe institucione. Edhe pse une jam përpjekur që të jap maksimumin në realizimin e kësaj teme kaq te gjerë nuk mund të lë pa përmendur kontributin e personave që më kanë ndihmuar: Një falenderim special shkon për pedagogun udhëheqës Z.Hysni Ahmetaj për kontributin dhe bashkëpunimin e tij. Gjithashtu falenderoj institucionet që më ndihmuan në kërkimin dhe mbledhjen e informacionit, Bashkine e Tiranes si dhe institucionet e ndryshme vendore e qendrore. 1

PËRMBAJTJA E LËNDËS HYRJE Objekti i punimit------------------------------------------------------------------------------- Qëllimi i studimit ------------------------------------------------------------------------------ Metodat e studimit--------------------------------------------------------------------------- Historiku ---------------------------------------------------------------------------------------- KREU I NJË VËSHTRIM MBI INSTITUCIONET VENDORE DHE ATO QENDRORE NË R SH 1.1 Shteti ligjor Demokratik---------------------------------------------------------------- 1.2 Kuptimi i pushtetit Vendor ------------------------------------------------------------ 1.3 Kuptimi i pushtetit Qendror ----------------------------------------------------------- 1.4 Marrdheniet mes pushtetit vendor dhe atij qendror ---------------------------- 1.5 Institucioni i Prefektit ------------------------------------------------------------------ 2

KREU II PARIMET E FUNKSIONIMIT TE NJESIVE LOKALE TE QEVERISJES. 2.1Organet e njësive të qeverisjes vendore veprojnë në bazë të parimit të autonomisë vendore.-------------------------------------------------------------------------------------------- 2.2Marrëdhëniet ndërmjet organeve të njësive të qeverisjes vendore dhe marrëdhëniet e tyre me organet e pushtetit qendror bazohen në parimin e subsidiaritetit dhe të bashkëpunimit për zgjidhjen e problemeve të përbashkëta.--------------------------- 2.3 Në veprimtarinë e tyre organet e njësive të qeverisjes vendore respektojnë Kushtetutën,ligjet dhe aktet e nxjerra në bazë dhe për zbatimin e tyre.----------- 2.4 Organet e njësive të qeverisjes vendore janë persona juridikë-------------------- 2.5 Çdo komunë, bashki dhe qark është organ qeverisës me vazhdimësi --------- KREU III FUNKSIONET DHE TE DREJTAT E QEVERISJES VENDORE 3.1Funksionet e veta--------------------------------------------------- 3.2 Funksionet e përbashkta --------------------------------------- 3.3 Funksionet e deleguara ------------------------------------------ KREU IV FONDET FINANCIARE TE PUSHTETIT VENDOR 4.1 Struktura e buxhetit vendor----------------------------- 4.2 Taksat kryesore vendore --------------------------------- 4.3 Tarifat kryesore vendore---------------------------------- 3

KONKLUZIONI Biblografia---------------------------------------------------------------------------------------- 4

Abstrakt Pushteti vendor është konceptuar si qeverisje në funksion dhe sa më pranë komunitetit, pushteti vendor i kushton një vëmendje të veçantë dhe parësore marrëdhënies me publikun. Kjo marrëdhënie me publikun konsiston në ndërveprim mes qytetarit dhe administratës publike në funksion të ofrimit të shërbimeve në nivel sa më cilësor dhe në përputhje me nevojat e qytetarit. Kjo marrëdhënie formësohet në trajta të ndryshme të ndryshme të përcaktuara ose të lejuara nga legjislacioni në fuqi 1, në fuksion të realizimit të qëllimit të qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë. Qëllimi i qeverisjes vendore është të sigurojë përdorimin sa më efikas dhe efiçent të burimeve financiare që ajo ka në përdorim si dhe të ofrojë shërbime sa më afër interesave dhe nevojave të publikut. Më konkretisht, pushteti vendor në Republikën e Shqipërisë siguron qeverisjen në një niveli sa më afër shtetasve nëpërmjet: njohjes së ekzistencës së identiteteve dhe vlerave të ndryshme të bashkësive, respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të shtetasve të sanksionuara në Kushtetutë ose në ligje të tjera 2 ; zgjedhjes së llojeve të ndryshme të shërbimeve dhe lehtësirave të tjera publike vendore në dobi të bashkësisë, ushtrimit efektiv të funksioneve, kompetencave dhe realizimit të detyrave nga organet e qeverisjes vendore, realizimit të 1 Ligji Nr. 8652 datë 31/07/ 2000, Për qeverisjen vendore, parashikon pjesëmarrjen e qytetareve/komunitetit ne procedurt e konsultimit ne lidhje me vendimet qe kane te bejne me veprimtarine legjislative në nivel vendor, veprimtari kjo që ushtrohet në nivel Këshilli Bashkie ose Komune. 2 5

shërbimeve në forma të përshtatshm, nxitjes efektive të pjesëmarrjes së bashkësisë në qeverisjen vendore. Ky punim mbi qeverisjen vendore në RSH ka për qellim të shtjellojë disa koncepte bazë mbi rolin e qeverisjes vendore si dhe raportin e saj me qeverisjen qendrore sipas legjislacionit në fuqi në kohën e radaktimit të këtij punimi, si dhe të vërë theksin mbi faktorët kryesorë qe ndikojne ne konsolidimin e qeverisjes vendore në R.Sh, bazuar në sistemin në fuqi, me qëllim realizimin e parimeve të decentralizimit dhe ofrimit të shërbimeve në mënyrë sa më efiçiente dhe në nivel sa më afër qytetarit. Duke qënë në dieni se ky punimi është modest për një temë të tille që është mjaft e gjërë dhe komplekse, autori nuk pretendon se me këto radhë tu japë përgjigje shteruese problematikës së ngritur me anë të këtij punimi. Në këtë punim janë shtjelluar situata të caktuara ku qeverisja vendore mund te përmirësohet dhe po ashtu janë pikasur edhe disa mangesi ne zbatimin e politikave te qeverisjes, mangësi këto që kanë të bëjnë në masë të madhe me konsolidimin strukturor të funksioneve brenda vetë sistemit aktual të qeverisjes vendore. Gjithashtu ky punim ka për qellim të vërë në pah gjendjen aktuale te qeverisjes vendore në raport me qeverisjen qendrore ne Shqiperi si dhe te vere theksin ne disa faktorë qe ndikojne ne qeverisje qe ajo te jete sa me efikase per te gjithe qytetaret. Çdo shtet do të dëshironte nje administrate publike sa më efikase dhe fleksibile, dha sa më shumë të jete e mundur të motivuar në mënyrë që të gjithë qytetaret që janë në kontakt më nënpunësit e organeve vendore dhe qendrore të jene të kënaqur nga ky sherbim. Po ashtu një qeverisje sa më transparente në menyre që qytetaret të jenë të informuar në lidhje me të drejtat dhe detyrat e tyre. 6

1. Historiku i Qeverisjes Vendore dhe Qendrore ne R.Sh Kur marrim parasysh historikun e qeverisjes se shume shteteve të ndryshme demokratike të botes si (SHBA,Gjermania dhe Franca etj), historiku i qeverisjes vendore sa me afer qytetarit ne Shqiperi është shume i varfer, per sa i perket persosjes se tij dhe kjo per dy arsye se pari ne sapo kemi festuar 100 vjetorin e shpalljes se pavaresise, si dhe se dyti arritjen me vonese te pluralizmit politik ne RSH. Megjithëse një vend i pavarur që nga viti 1912, Shqipëria filloi të ndërtonte institucionet e saj demokratike vetëm nga fillimi i viteve 90-të, pas pothuajse gjysmë shekulli të kaluar nën diktaturë dhe në një qeveri të centralizuar. Vetëm në vitin 1992 Shqipëria zhvilloi zgjedhjet e para demokratike në vend. Megjithatë në vitet e para të tranzicionit më tepër sesa në decentralizimin politik (shpërndarje e pushtetit nga pushteti qëndror te ai vendor) përqëndrimi i shtetit qëndror ishte më shumë në krijimin e reformave strategjike si stabiliteti makro ekonomik, ekonomia e tregut, privatizimi, ristrukturimi i sistemit të bankave etj. 3 Pas ndryshimit të sistemit politik, ne vitin 1990, Shqiperia nisi rrugen e veshtire te tranzicionit nga nje shtet totalitar drejt nje shteti demokratik. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e vitit 1998 përcaktoi se pushtetet vendore bazohen në parimin e decentralizimit dhe se marrëdhëniet midis pushtetit qëndror dhe atij vendor bazohen tek autonomia, ligjshmëria dhe bashkëpunimi 4. Miratimi i kushtetutes se pare demokratike te RSH i hapi rrugen nje sere ligjesh dhe marreveshjesh kombetare dhe nderkombëtare si atë të Kartës Evropiane të Vetëqeverisjes Vendore (KEVV) më 1/08/2000 5 si pjesë e rëndësishme dhe e detyrueshme e legjislacionit shqiptar. 3 Stability Pact Conference, Fiscal Decentralization in SEE Countries, Case of Albania, 30 September 2006 4 Neni 13, Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë (Ligji Nr.8417, datë 21/10/1998) mbi administraten publike. 5 Karta Evropiane e Vetëqeverisjes Vendore u nënshkrua nga Shqipëria më 27/05/1998, u ratifikua më 4/04/2000 dhe hyri ne fuqi më 1/08/2000, Ligji Nr. 8548, datë 11/11/1999 Për Ratifikimin e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore 7

Shqipëria pranon, edhe në Kushtetutë 6, ekzistencën e bashkive/komunave si ndarje territoriale që zotërojnë disa kompetenca e pushtete që janë të përcaktuara ligjërisht: si shpërndarje thelbësore e funksioneve të pushtetit qëndror nën përgjegjësinë e tyre dhe që vihen në zbatim nga anëtarë/funksionarë të ardhur nga zgjedhje të lira 7. Shqipëria ka bërë përpjekje të mëdha në hartimin e një kuadri bazë ligjor dhe institucional për zbatimin e një strukture të përgjegjshme të decentralizuar fiskale dhe administrative 8. Për koordinimin e zbatimit të decentralizimit u ngritën dy komisione shumë të rëndësishme në vitin 1999: Komiteti Kombëtar i Decentralizimit, një mekanizëm këshillimor për Këshillin e Ministrave, i formuar nga autoritetet qëndrore dhe përfaqësues të pushtetit lokal për administrimin e proçesit të decentralizimit; dhe Grupi i ekspertëve të decentralizimit ose task force i strukturuar në Ministrinë e Pushtetit Vendor dhe të Decentralizimit me anëtarësi të aprovuar nga Komiteti i mësipërm dhe të kryesuar nga Ministri i Pushtetit Vendor dhe Decentralizimit për të mbështetur Komitetin në nivel teknik (Urdhër Nr.136 i K.M, datë 30/05/2002 Për Komitetin Kombëtar të Decentralizimit dhe Dekreti Nr.9, dhjetor 2002). Gjithashtu Grupi i ekspertëve është ndarë në nëngrupe pune. Padiskutim Ligji më i rëndësishëm që u përgatit dhe hyri në fuqi është Ligji Nr.8652, datë 31/07/2000 Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore i azhornuar me Ligjin Nr. 9208, datë 18/03/2004 9. Ligji është shprehje dhe sanksionon të drejtat dhe kompetencat e pushtetit vendor në përputhje me Kushtetutën dhe KEVV. Ligji organik përcakton funksionet e pushtetit vendor (të veta, të përbashkëta dhe të deleguara). Për herë të parë bashkive dhe komunave u janë dhënë në mënyrë të qartë e të pastër autonomi mbi një numër të madh funksionesh, të listuara, në fushën e shërbimeve publike, zhvillimit ekonomik, aktiviteteve kulturore dhe sociale, dhe rendit publik e mbrojtjes së tij. Në ushtrimin e 6 Në zbatim të Nenit 2 të KEVV, baza ligjore dhe kushtetuese e vetëqeverisjes vendore 7 Neni 3 i KEVV. 8 Shqipëria dhe Decentralizimi në Tranzicion, Raport Analitik i Bankës Botërore, Gusht 2004 9 Ky ligj erdhi si rezultat i punës së Grupit të Ekspertëve që realizuan 12 takime rajonale diskutimi mbi draftin me subjekte të ndryshëm. 8

këtyre detyrave, pushteti vendor zotëron autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullator 10. Gjithashtu një ligj tejet i rëndësishëm, i përfolur dhe shumë herë i vënë në diskutim edhe nga vetë Gjykata Kushtetuese është Ligji Nr. 8405, datë 17/09/1998: Për urbanistikën, ndryshuar me Ligjin Nr.8453, datë 04/02/1999, Ligjin Nr 8501, datë 16/06/1999, Ligjin Nr.8682, datë 07/11/2000, Ligjin Nr.8991, datë 23/01/2003, Ligjin Nr.9632, datë 30/10/2006, Ligjin Nr.9743, datë 28/05/2007, Ligjin Nr.9843, datë 17.12.2007 11.Ligji Nr 10119, date 23.04.2009 Për Planifikimin e Territorit Një tjetër hap i rëndësishëm në periudhën 2000-2001 është edhe përgatitja dhe hyrja në fuqi e Ligjit Nr.8743, datë 22/02/2001 Për pronat e paluajtshme të shtetit, ndryshuar me Ligjin Nr.9558, datë 8/06/2006 i cili rregullon të drejtat e pronave të paluajtshme të shtetit. Gjithashtu Ligji Nr.8744, datë 22/02/2001 Për transferimin e pronave të paluajtshme publike në Njësitë e Qeverisjes Vendore ndryshuar me Ligjin Nr.9651, datë 12/06/2006 dhe Ligjin Nr.9797, datë 23/07/2007. Ky ligj përcakton: - pronat e paluajtshme që do të transferohen në pronësi ose përdorim të pushtetit vendor; - regjimin e të drejtës së pronësisë; dhe - proçesin administrativ të identifikimit të pasurisë, listimin, kërkimin dhe transferimin si dhe afatin kohor për fazat e ndryshme të këtij proçesi. Gjatë kësaj periudhe hyri në fuqi edhe Ligji Nr. 8653, datë 31/07/2000 Për ndarjen administrativo - territoriale të njësive qeverisjes vendore në Republikën e Shqipërisë ndryshuar me Ligjin Nr.9123, datë 29/07/2003. Ky ligj përcakton kufijtë e secilës bashki, komunë, qark, rreth. Ligje të tjera, Ligji Nr. 8654, datë 31/07/2000 Për organizimin dhe funksionimin e Bashkisë së Tiranës, Ligji Nr.8927, datë 25/07/2002 Për Prefektin, Ligji Nr.9869, datë 4/02/2008 Për huamarrjen e qeverisjes vendore (një ligj i shumëpritur). 10 Neni 10 i Ligjit Nr.8652, date 31/07/2000 11 Më poshtë do të sjellim raste të vendimeve gjyqësore të Gjykatës Kushtetuese dhe të Lartë 9

Përgjatë gjithë periudhës së decentralizimit njësitë vendore në Shqipëri kanë qenë dëshmitare të një proçesi të rëndësishëm ristrukturimi dhe transformimi në disa sektorë. Objektivi i këtij proçesi është që t u jepen njësive vendore burime të mjaftueshme dhe kapacitete për të realizuar funksionet për të cilat ato janë përgjegjëse. Tre janë dimensionet e këtij transformimi: (i) niveli institucional; (ii) transferimi i kompetencave fiskale dhe legjislacion përkatës për këtë dhe (iii) aspekti financiar. Kjo e fundit është realizuar nëpërmjet një formule për shpërndarjen e grantit të pakushtëzuar e cila sa vjen e konsolidohet; transferimi i aseteve tek njësitë e qeverisjes vendore; njësimi i proçesit të buxhetimit me atë të institucioneve qendrore; fillimi i përgatitjes së buxheteve afatmesme; ngritja e instrumenteve të rinj të financave vendore e cila mundëson aksesin e menaxherëve vendor në tregun financiar. Instrumenti i ri i huamarrjes së qeverisjes vendore, merr një rëndësi të veçantë për vetë kontekstin në të cilin ndodhen sot financat vendore. Këto njësi sot janë të afta të menaxhojnë me përgjegjshmëri taksat dhe tarifat e komunitetit të tyre; janë të afta të vlerësojnë përparësitë në marrjen e vendimeve të investimeve emergjente apo strategjike dhe janë duke përmirësuar dukshëm transparencën në vendimmarrje. Në këto kushte një instrument i ri huamarrjeje i cili do të thotë më shumë mundësi financiare për të zgjidhur probleme emergjente; apo për të realizuar investime të rëndësishme për nga natyra dhe madhësia. E shoqëruar kjo me kërkesat specifike që sjell ky ligj si plotësimi i kritereve për madhësinë e stokut dhe ato të shërbimit vjetor të tij; dhe me kërkesat e aktorëve të interesuar nga tregu financiar për t u bërë palë në këtë proçes siç janë auditimi i bilanceve financiare të njësive te qeverisjes vendore; përgatitja e projekteve të fizibilitetit dhe hapja e proçesit të huamarrjes për gjithë komunitetin forcon më tej njësitë vendore; rrit kapacitetet financiare dhe transparencën dhe përgjegjshmërinë e tyre. Të marrësh hua është një përgjegjësi e madhe; pasi menaxherët vendor marrin vendime në këtë rast jo vetëm për taksapaguesit aktualë të njësive të tyre; por edhe për ata që do të paguajnë në të ardhmen. Manual për Huamarrjen e Qeverisjes Vendore(programi I qeverisjes venedore ne Shqiperi,USAID 2009) Gjithashtu periudha 2001 2003, mund të konsiderohet si e suksesshme në fushën e decentralizimit fiskal. Qëllimi kryesor i decentralizimit fiskal është rritja e eficiencës në ofrimin e shërbimeve publike. Ky objektiv mund të arrihet vetëm nëse pushteteve vendore u garantohen të ardhura të sigurta dhe një shkallë reale autonomie me qëllim që prioritetet për shpenzime të mund të planifikohen dhe zbatohen me përpikmëri 12. Për herë të parë, koncepti i transfertave të pakushtëzuara për pushtetin vendor u përdor në Ligjin për Buxhetin e Shtetit të vitit 2001. Pushteti vendor ka diskrecion të plotë në përdorimin e 12 Shqipëria dhe Decentralizimi në Tranzicion, Raport Analitik i Bankës Botërore, Gusht 2004 10

fondeve për funksionet e përbashkëta dhe të veta. Në Ligjin për Buxhetin e Shtetit të vitit 2002 koncepti i transfertave të pakushtëzuara u shpërnda mbi bazën e një formule konkrete. Tjetër komponent i suksesit i decentralizimit fiskal është reformimi i paketës fiskale vendore. Ligji Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore parashikon një kategori të caktuar taksash që pushteti vendor ka fuqinë t`i vendosë si më poshtë: - Taksa mbi të ardhurat nga dhurimet, trashëgimi, testament dhe llotari lokale - Taksa mbi biznesin e vogël sikurse edhe mbi hotelet, restorantet, baret dhe shërbime të tjera; - Taksa për pasurinë e luajtshme dhe të paluajtshme dhe për transaksionet mbi pasurinë - Taksa të tjera në zbatim të ligjit. - Paketa fiskale e reformuar e miratuar nga parlamenti në dhjetor 2002, rriti autonominë e bashkive dhe komunave në përcaktimin e të ardhurave të veta vendore dhe nivelit të tyre. Ligji për Buxhetin e Shtetit i vitit 2003 dhe 2004 sanksionoi delegimin e edukimit parauniversitar dhe kujdesit primar shëndetësor tek bashkitë me autoritet dhe përgjegjësi të plotë 13 për mirëmbajtjen dhe shërbimet e këtyre institucioneve që gjenden brenda juridiksionit të bashkisë përkatëse. Ministria e Arsimit Edukimit dhe e Shkencës duhet të vendosë standartet minimale për shëndetin dhe mbrojtjen 14. Ndër ligjet parësore dhe të rëndësishme në fushën e decentralizimit fiskal mund të përmendim: Ligji Nr. 8978, datë 12/12/2002 Për taksën vendore për biznesin e vogël. Ligji Nr. 8982, datë.12/12/2002: Për sistemin e taksave vendore, ndryshuar me Ligjin Nr.9325, datë 6/12/2004, Ligjin Nr.9456, datë 21/12/2005, Ligjin Nr.9581, datë 13/7/2006, Ligjin Nr.9632, datë 30/10/2006, Ligjin Nr.9931, datë 9/06/2008. Ligji Nr. 8438, datë 28/12/1998 Për tatimin mbi të ardhurat, ndryshuar me ligjin Nr.871, datë 15/12.2000, Ligji Nr.8841, datë 11/12/2001, Ligji Nr.8979, datë 12/12/2002, Ligji Nr.9161, datë 12/12/2003, Ligji Nr.9326, datë 6/12/2004, Ligji Nr.9431, datë 13/10/2005, Ligji Nr.9458, datë 21/12/2005, Ligji Nr.9483, datë 16/2/2006, Ligji Nr.9632, datë 30/10/2006, Ligji Nr.9716, datë 13 Schroeder, L.Fiscal Decentralization Policy Studies, May 2004, The Institute for Public Administration 14 Për vendosjen e këtyre standarteve dhe për këtë funksion në veçanti do të flasim më poshtë 11

16/04/2007, Ligji Nr.9735, datë 17/5/2007, Ligji Nr. 9766, datë 9/7/2007, Ligji Nr.9804, datë 13/9/2007, Ligji Nr.9844, datë 17/12/2007. Më sipër janë cituar ligjet bazë mbi të cilat operon pushteti vendor në R.Sh, gjithsesi në mënyrë jo shterruese. Një sërë ligjesh dhe aktesh të tjera administrative të rendësishme në fushën e decentralizimit qe kanë mbetur pa u cituar më sipër, per shkak te mungeses së hapësirës në këtë punim. Në një vështrim të përgjithshëm, konstatohet se proçesi i decentralizimit po ecën me ritme të kënaqshme. Për sa i përket kuadrit ligjor, me disa pritshmëri të cilat do t`i diskutojmë gjatë këtij punimi, mund të konsiderohet pothuajse i realizuar. Edhe për sa i përket praktikës një pjesë e mirë e funksioneve (të veta, të përbashkëta apo të deleguara) po kryhen me rezultate pozitive. Gjithsesi për shkak të mungesës së traditës në procesin e decentralizimit dhe faktorëve të tjerë si p.sh ekzistenca e një shoqërie në tranzicion, fenomene të shmangies masive nga zbatimi i ligjit për pasojë e mos konsolidimit të plotë të ndërgjegjies juridike si edhe të mos pasjes së ekspertizës së nevojshme veçanërisht juridike për të aplikuar iunstrumentet e nevojshme në situata të caktuara nga ana e shtetit (një rast flagrant mund të konsiderohen zonat informale të përfshira së fundmi në procesin e legalizimit), edhe në nivel vendor janë hasur dhe po hasen cdo ditë prolematika komplekse dhe vështirësi të cilat ndikojnë seriozisht në ushtrimin apo praktikimin e decentralizimit në nivel vendor në praktikë. Problematikat me adekuate dhe faktorët më të rëndësishëm do të jenë subjekt shqyrtimi për kapitujt në vijim. 12

2. Një Vështrim Mbi Institucionet Vendore dhe ato Qendrore në R Sh 2.1 Shteti ligjor Demokratik Shqipëria sot bën pjesë në grupin e vendeve të quajtura demokraci liberale. Në këtë kontekst, kërkohet jo vetëm respektimi i parimeve demokratike në ushtrimin e pushtetit që fillojnë me ato që quhen grupi i lirive politike, deri në respektimin e parimeve të të drejtës për informim apo të parimit të transparencës në vendimmarrje, por kërkohet gjihashtu që në fokus të politikave publike të jetë qytetari dhe të drejtat e tij të njohura me kushtetutë. Rruga drejt ndërtimit të shtetit të së drejtës kalon detyrimisht nga ndërtimi i shtetit ligjor si një nga fazat përcktuese në ndërtimin e shtetit të së drejtës. Shqiperia është ne procesin e ngritjes se një shteti ligjor ku baza me e rendesishme per ushtrim legjitim të pushtetit janë të drejtat e qytetarëve. Ashtu siç nenvizohen në kushtetute, në legjislacion, apo në marrëveshjet nderkombëtare, shteti duhet të sigurohet se autoritetet do të mbrojnë interesat themelore te individit. Parimi kryesor i nje shteti 13

ligjor është drejtimi i aparatit institucional në mënyrë të tillë që ndalon udheheqesit politike të zgjedhur nga populli apo përdorimi i kompetencave të tyre për qëllime të tjera nga ato që janë të synuara nga ligji. Në këtë kontekst, gjetja e sistemeve apo instrumenteve ligjore që mund të sigurojnë se pushtetaret do ti respektojne kufijte e ushtrimit të pushtetit të tyre dhe në rradhe te pare të drejtat e qytetarve si dhe pakicat; te siguroje që udhëheqësit të shprehin vullnetin e popullit dhe të tregojne besnikëri ndaj mandatit që u kane dhënë zgjedhesit; të pengojnë që të zgjedhurit nga populli ta përdorin pushtetin për të minuar institucionet demokratike dhe me këtë edhe mundësitë për ti zevëndesuar në zgjedhjet e ardhshme; të nxjerrin përfitim të paligjshëm apo të keqpërdorin kompetencat e dhëna me ligj, si edhe të mundësojë ata që të realizojnë me eficiencë detyrat e pushtetit vendor (ku decentralizimi është parë si instrumenti me anë të të cilit të plotësohen sa më mirë dhe në mënyrë efiçiente e demokratike nevojat e qytetarit për shërbime publike). Eshtë i një rëndësie themelore si dhe ndarja funksionale e pushteteve ligjvenes, ekzekutiv e gjyqësor dhe krijimi i institucioneve të pavarura te kontrollit ne fushen ligjore, ekonomike politike etj. Është shumë e rëndësishme që këto të drejta demokratike të mos sigurohen vetem formalisht, por të gjithë qytetarve tu sigurohen mundesi reale të barabarta për ti ushtruar ato dhe vlera e këtyre te drejtave të jetë metri kryesor. 15 Në qofte se grupe shoqerore e kanë te veshtire te perfitojne nga keto te drejta demokratike, për shkak të urise e të varferise, mungesës së shkollimit ose shtypjes kulturore e fetare, ky eshte nje problem demokracie. 16 Qe tu sigurohen te gjithe qytetarve mundesi reale për pjesemarrje politike dhe vendimarrje nepermjet shkembimit te lire te mendimeve, artikulimit te interesave, organizimit,mobilizimit politik dhe pjesmarrjes ne procese politike, shteti duhet të tregoje kujdes për të drejtat sociale dhe kulturore të qytetarëve. Ne praktike kjo do te thote se shteti eshte i detyruar të respektoje, mbroje dhe nxise te drejtat e njeriut në atë formë që ato shprehen ne normat nderkombetarete te drejtave te njeriut. 17 2.2 Kuptimi i qeverisjes Vendore Republika e Shqipërisë është e organizuar në dy nivele qeverisëse: 15 Knut Midgaard & Bjorn Erik Rasch Demokracia Kushtet dhe Pasojat Prishtine 2008 fq 57 16 Po aty 17 Po aty 14

Qeverisja Qendrore Qeverisja Vendore Njesite e qeverisjes vendore ne Shqiperi sipas ligjit ne fuqi jane komuna, bashkia e qarku e nendarjet e tyre. Keto njesi ndahen ne dy lloje: ne njesi baze te qeverisje vendore dhe ne njesi te nivelit te dyte te qeverisjes. 3. Misioni dhe parimet themelore te qeverisjes vendore Pushteti vendor ne Shqiperi eshte organizuar ne baze te Kartes se Autonomise Vendore, dhe si kuader ligjore ka ligjin nr.8652 date 31.07.2000, Per organizimin dhe funksionimin e pushtetit lokal. Misioni i pushteti vendor eshte te siguroje qeverisje ne nje nivel sa me afer shtetasve. Qeverisja vendore nënkupton të drejtën e njerëzve në bashkësinë e caktuar territoriale që në mënyrë të pavarur të qeverisin punët e tyre, nëpërmjet organeve të cilat i zgjedhin vetë, ose në mënyrë të drejtpërdrejtë. Pra e thëne me fjalë të tjera decentralizim të pushtetit vendor nga ai qendror do të thotë marrja e sa më shumë kompetencave të ushtruara nga pushteti qëndror dhe kalimi i tyre si kompetencë e pushtetit vendor në mënyrë që këto kompetenca të ushtrohen në një nivel sa më afër qytetarit. Decentralizimi përcaktohet në kuptimin e përgjithshem si një transferim i pronave apo pasurive dhe funksioneve te qeverisjes, drejtimit dhe administrimit nga niveli qëndror në nivel lokal. Ky transferim përfshin pushtetin, funksionet, resurset, dhe përgjegjësitë. 18 Thelbi i nenit 13 të Kushtetutës të Republikës së Shqipërisë janë parimi i decentralizmit te pushtetit dhe i autonomisë vendore 19. Mirëpo kjo nuk do të thotë se qeverisja vendore vepron ne mënyrë komplet të pa varur pa mbeshtetje dhe pa kontroll nga institucionet qëndrore, qoftë ato ekzekutive apo gjyqësore si edhe parlamentit të Shqipërisë i cili përcakton cdo vit me ligjin për buxhetin, fondet dhe strukturen e tyre për cdo njësi të qëverisjes vendore, si edhe kufizime të tjera që mund të vinë nga këto institucione për sa i takon kufijve të ushtrimit të kompetencave në nivel lokal 20. Zhvillimi i qeverisjes vendore kërkon reforma në proçedurat e 18 Prof.Dr.Ermir Dobjani E drejta Administrative 1 fq e cit 203 19 Ekstrakt i Vendimit Nr.29, date 21/12/2006 i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë 20 Këto kufizime mund të vinë në fushën e tatimeve ku parlamenti vendos rast pas rasti jo vetëm funshën e kompetencës dmth hapsirën mbi të cilën shtrihet pushteti local për të vendosur tatime, por edhe kufizime në këtë ushtrim competence si p.sh vendosja e nje kuriri tavan dhe dysheme per tatimin në fusha te caktuara. Gjithashtu 15

kontrollit. Padyshim ky kontroll duhet të jetë i mbështetur në ligj dhe në proporcion me interesat e mbrojtura nga ky kontroll 21. Parimi i decentralizimit ka dy shina kryesore nëpër të cilat realizohet në praktikë një qeverisje demokratike dhe eficiente sa më afër qytetarit. Së pari është kalimi me ligj i kompetencave nga pushteti qëndror drejt pushtetit lokal, dhe së dyti është ushtrimi efektiv i këtyre kompetencave nga administrata e pushtetit lokal. Ky ushtrim kompetencash në rrafshin faktik kërkon jo vetem profesionalizëm dhe etikë nga ana e pushtetit vendor, por edhe një sistem kompleks të ndarjes dhe kontrollit të kompetencave si edhe sipas mendiomit të autorit duhet të ndërtohet një sistem motivimi financiar dhe karriere në administratën lokale në mënyre që të arrihet ushtrimi eficient i pushtetit vendor në përputhje me misionin e tij. 4. Parimet e Funksionimit te Njesive Lokale te Qeverisjes Çdo qeverisje qofte ajo qendrore apo lokale funksionon ne baze te disa parime,ne mënyre qe qeverisja te jete me e sukseshme dhe fleksibile, në mënyre qe qytetaret të jenë të kënaqur nga sherbimet e ofruara nga organet e pushtetit qendror dhe ai lokal.me poshte do listojme disa nga keto parime te rendesishme. 4.1Organet e njësive të qeverisjes vendore veprojnë në bazë të parimit të autonomisë vendore. Me autonomi vendore kuptohet e drejta dhe aftësia efektive e bashkësive vendore për të rregulluar e për të drejtuar, brenda ligjit, nën përgjegjësinë e tyre dhe në të mirë të popullsive të tyre, një pjese të mirë të çështjeve publike 22. Kjo e drejtë ushtrohet nga këshillat apo asambletë e përbëra nga anëtarë të zgjedhur me votim të lirë, të fshehtë, të barabartë, të drejtpërdrejtë e vihet re edhe nje kufizim klasik në ushtrimin e kometencave ngapushteti local I cili është shume I debatuar në ambiente politike dhe administrative sa I takon vendosjes se nje kufiri tavan dhe dysheme per pagat e administratës lokale. 21 Neni 8 i Kartës Evropiane të Vetë qeverisjes Vendore. 22 Ekstrakt i Vendimit Nr.29, date 21/12/2006 i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë 16

universal dhe që mund të kenë organe ekzekutive përgjegjës para tyre. Kjo dispozitë nuk i pengon qytetarët të mblidhen në kuvende, referendume apo çdo formë tjetër të pjesëmarrjes së drejtpërdrejtë të tyre aty ku lejohet nga ligji. 23 4.2 Marrëdhëniet ndërmjet organeve të njësive të qeverisjes vendore dhe marrëdhëniet e tyre me organet e pushtetit qendror bazohen në parimin e subsidiaritetit dhe të bashkëpunimit për zgjidhjen e problemeve të përbashkëta. Themeli i parimit të subsidiatitetit është ushtrimi i përgjegjësive publike duhet në mënyrë të përgjithshme,ti takojë më teper autoriteteve më të aferta të qytetarve. M i i lumturi i vendeve në bote është ai tek njehet fort pak dor e qeverise dhe sa të muje qeveria të mos kete të bëjë drejtepërdrejte me vendasit 24 Prandaj na duhet te flasim për vetëqeverisje dhe autonomi lokale si kundervënie ndaj qeverisjes së centralizuar.ky rast qeverisje do të thotë të jesh qeverisur nga afer dhe jo më nga larg 25. 4.3 Në veprimtarinë e tyre organet e njësive të qeverisjes vendore respektojnë Kushtetutën, ligjet dhe aktet e nxjerra në bazë dhe për zbatimin e tyre. Ky parim ka të bëje me obligimin e pushtetit vendor në tëresi qe të respekoje kushtetutshmerinë (që do të thotë pajtimi i të gjitha ligjeve me kushtetuten)dhe ligjshmërine( që do te thote pajtimi i të gjitha akteve nenligjore me ligjin) si dy parime shume të rendesishme për mbarevajtjen e puneve në njesite e qeverisjes vendore. 4.4 Organet e njësive të qeverisjes vendore janë persona juridikë. Me persona juridike të së drejtes private apo të se drejtës publike,kuptojmë grupime të individeve,të cilet gëzojnë të njëjtën mbrojtje e të njëjtat të drejta e liri themelore,për aq sa këto përputhen me qellimet e përgjithshme të personave juridike dhe me thelbin e të drejtave të lirive 23 Neni 3 I Kartes Evropiane te Vetëqeverisjes Vendore u nënshkrua nga Shqipëria më 27/05/1998, u ratifikua më 4/04/2000 dhe hyri ne fuqi më 1/08/2000, Ligji Nr. 8548, datë 11/11/1999 Për Ratifikimin e Kartës Evropiane të Autonomisë Vendore 24 Sami Frasheri Shqiperia çka qënë çeshte e çdo të bëhët (ribotim),prishtinë 1978 fq 100 25 Xhovani Sartori Ç është Demokracia,Dituria Tiranë,1998 fq 38 17

e detyrimeve.kjo është evidentuar edhe në saje të jurispodences së gjykatës Kushtetuese,e cila ka venë në dukje në disa çeshtje,se të drejtat themelore të personave juridike private të respektohen nga pushtetet publike 26 E drejta e personit juridike nënkupton të drejtën e lidhjes së kontratës; krijimit të personave të tjerë juridikë; ngritjes së padisë civile; mbajtjes së llogarive; si dhe të drejta të tjera për ushtrimin e funksioneve në bazë dhe në zbatim të ligjeve dhe akteve nënligjore. 4.5 Çdo komunë, bashki dhe qark është organ qeverisës me vazhdimësi. Ky parim si nje parim shume i rendesishem garanton perhershmerine e ketyre institucioneve,pavaresishte se kryetari i komunes ose bashkise dhe prefekti ndërrohen here pas here.vazhdimesia e ketyre institucioneve eshte nje garanci qe qytetaret do jene me afer pushtetit. 5. Funksionet dhe te Drejtat e Qeverisjes Vendore Në Republiken e Shqiperise,Bashkite dhe Komunat ushtrojne 3 funksione,funksionet e veta,funksione të përbashketa dhe funksione të deleguara,me poshte do ti trajtojme në menyrë të detajuar secilen nga keto funksione. 5.1Funksionet e veta Funksione të veta janë funksionet që me ligj i janë dhënë njësive të qeverisjes vendore, për realizimin e të cilave ajo është përgjegjëse, si dhe ka lirinë dhe autoritetin të marrë vendime e të 26 Prof Dr.Luan Omari &Aurela Anastasi E drejta Kushtetuese (ribotim) Tirane 2010 fq 103 18

përdorë mjete për realizimin e tyre,brenda hapësirës së normave kritereve dhe standarteve të pranuara përgjithesisht me ligj,duke zotëruar autoritet të plotë administrative,sherbimi,investimi dhe rregullator. 27 Në përmbushje të këtyre funksioneve bashkitë dhe komunat ushtrojnë kompetenca në këto fusha. 5.1.1 Infrastrukturës dhe të shërbimeve publike Lidhen me furnizimin me ujë të pijshëm; ndërtimin dhe mirëmbajtjen e rrugëve, trotuareve dhe shesheve publike; ndriçimin e mjediseve publike; administrimin e parqeve, lulishteve dhe zonave të gjelbëruara publike; grumbullimin, largimin dhe përpunimin e mbetjeve, etj. 5.1.2 Shërbimeve me karakter social, kulturor e sportive Konsistojnë kryesisht në shërbimin social dhe administrimin e institucioneve që e ofrojnë këtë shërbim; ruajtjen dhe zhvillimin e vlerave kulturore dhe historike vendore, organizimin e veprimtarive sportive, çlodhëse e argëtuese, etj. 5.1.3 Zhvillimit ekonomik vendor Implementohet përmes përgatitjes së programeve të zhvillimit ekonomik vendor; krijimit dhe funksionimit të tregjeve publike, zhvillimit të biznesit të vogël, etj. 5.1.4 Rendit dhe mbrojtjes civile Realizohet përmes ruajtjes së rendit publik dhe parandalimin e shkeljeve administrative dhe garantimin e zbatimit të akteve të komunës ose bashkisë si dhe mbrojtjes civile. 5.2 Funksionet e përbashkta Funksione të përbashkëta janë funksione për të cilat përgjegjësia ndahet mes njësive të qeverisjes vendore dhe pushtetit qendror. Secila prej tyre ka kompetenca të ndara të cilat i 27 Dr.Ermir Dobiani E drejta Administrative 1 Tirane 2007 fq cit 209 19

ushtrojnë në mënyrë autonome 28.Komuna dhe bashkia kryejnë funksione të përbashkëta për: arsimin parashkollor dhe parauniversitar; sistemin e shërbimit parësor shëndetësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik; mbrojtjen e mjedisit; rendin publik dhe mbrojtjen civile etj. Komuna dhe bashkia kryejnë secilin nga funksionet e mëposhtme, veçmas ose së bashku me pushtetin qendror, në përputhje me afatet e përcaktuara me ligji. 29 2. Në rastet kur pushteti qendror i kërkon komunës ose bashkisë kryerjen e një funksioni të përbashkët ose arritjen e një standardi kombëtar për realizimin e këtij funksioni, ai siguron mbështetje të mjaftueshme financiare dhe materiale. 3. Komuna dhe bashkia kryejnë këto funksione të përbashkëta për: a) arsimin parashkollor dhe parauniversitar; b) sistemin e shërbimit parësor shëndetësor dhe mbrojtjen e shëndetit publik; c) kujdesin social, zbutjen e varfërisë dhe garantimin e funksionimit të institucioneve përkatëse; ç) rendin publik dhe mbrojtjen civile; d) mbrojtjen e mjedisit; dh) funksione të tjera të përbashkëta, sipas mënyrës së përcaktuar me ligj. 4.Kompetencat e komunave dhe bashkive, për funksionet e parashikuara në këtë nen, rregullohen në çdo rast me ligj. Raportet mes njësive të qeverisjes vendore dhe të institucioneve qendrore për funksionet e parashikuara në këtë nen, rregullohen me ligj ose me akte nënligjore. 30 5.3 Funksionet e deleguara Funksione të deleguara, të cilat kryesisht janë funksione të pushtetit qendror ose të institucioneve të tjera qendrore por që me ligj ose me marrëveshje i kalohen për realizim njësive të qeverisjes vendore.realizimi i tyre nga njësitë e pushtetit vendor bëhet në mënyrën dhe masën 28 Dr.Ermir Dobiani E drejta Administrative 1 Tirane 2007 fq cit 211 29 Ligji Nr.8652, datë 31.7.2000 për organizimin dhe fungsionimin e qeverisjes vendore. 30 Po aty 20

e përcaktuar nga pushteti qendror dhe institucione të tjera qendrore 31.Një bashkie mund t i delegohen funksione dhe kompetenca të tjera që nuk janë të detyrueshme, mbi bazën e një marrëveshjeje midis saj dhe institucionit qendror përgjegjës me ligj për këtë funksion ose kompetencë. Në çdo rast institucionet qendrore u garantojnë njësive të qeverisjes vendore mbështetjen e nevojshme financiare për ushtrimin e funksioneve dhe kompetencave të deleguara Funksione dhe kompetenca të deleguara; 32 1. Funksionet dhe kompetencat e deleguara janë të detyrueshme ose jo të detyrueshme. 2. Funksione dhe kompetenca të detyrueshme janë ato të përcaktuara me ligj. 3. Institucionet qendrore, kur lejohet me ligj, autorizojnë komunën, bashkinë ose qarkun të kryejnë funksione të caktuara të institucioneve qendrore, duke përcaktuar procedurat e kryerjes dhe të kontrollit për zbatimin e tyre. 4. Institucionet qendrore mund të autorizojnë komunën, bashkinë dhe qarkun të ushtrojnë një kompetencë të vetme për një funksion të caktuar. 5. Komunës, bashkisë ose qarkut, mund t'u delegohen funksione dhe kompetenca të tjera jo të detyrueshme, mbi bazën e një marrëveshjeje midis njësisë së qeverisjes vendore përkatëse dhe institucionit qendror përgjegjës me ligj për këtë funksion ose kompetencë. 6. Në çdo rast institucionet qendrore u garantojnë njësive të qeverisjes vendore mbështetjen e nevojshme financiare për ushtrimin e funksioneve dhe kompetencave të deleguara. 7. Komuna, bashkia ose qarku, me nismën e tyre mund të përdorin burimet e veta financiare për ushtrimin e funksioneve dhe kompetencave të deleguara, me synim ngritjen në nivel më të lartë të shërbimit në interes të bashkësisë. 31 Dr.Ermir Dobiani E drejta Administrative 1 Tirane 2007 fq cit 212 32 Ligji Nr.8652, datë 31.7.2000 për organizimin dhe fungsionimin e qeverisjes vendore. 21

6. Fondet Financiare te Pushtetit Vendor Që në lashtesi njerezit e thjeshte por edhe filozofet e ndryshem kane qene te bindur mbi rendesine e tatimeve dhe taksave madje disa filozof kane dhene edhe perkufizime mbi keto lloj pagesash.me poshte do te shohim disa nga keto perkufizime; Tatimi është ajo pjesë e pasurisë të,cilën çdo qytetar ia jep shtetit me,qëllim që të ruajë (të ketë siguruar) pjesën tjetër të saj sipas, Manteskie Tatimi është dhënie në para të cilat,shteti i mbledh prej individëve në,bazë të sovranitetit të vet të,pakundërshtueshëm të drejtpërdrejt,me qëllim të mbulimit të të dalave,publike sips. Gaston Zhese Pagimi i tatimit paraqitet si kryerje e,detyrës kombëtare e cila bazohet në,atë se çdo individ në kuadrin e mjeteve të veta të japë pjesën për,mbulimin e shpenzimeve shoqërore sipas. Laufenburger Gjate ketyre dy dekadave te fundit qeveria shqiptare ka pesuar nje transformim te vazhdueshem,ky transformim ka dy efekte kryesore; Efektin e pare e ka dhene ne rritjen e pjesemarrjes se gjithe aktorve ne politike,duke zvogluar keshtu rolin e qeverise dhe kalimin e disa funksioneve ne sektorin privat,ku keto ndyshime kane ndikur direkt ne financat e dy pushteteve. Së dyti sfidat e reja kane ndikuar ne modifikimin e kapaciteteve te pushtetit vendor dhe partnerve te saj private duke ofruar sherbime publike ne cilesi te larte. 22

Pushtetit vendor ne kohen tone financohet nga disa lloje të arrdhurash por kryesoret janë ; Taksat Tarifat Taksat dhe tarifat vendore,fondet të transferuara nga pushteti qendror (të pakushtëzuara dhe të kushtëzuara), si dhe,fonde që rrjedhin nga taksa të përbashkëta kombëtare. Sipas ligjit, komunave dhe bashkive u jepet autoriteti për të vjelë në mënyrë të pavarur të ardhura që përdoren për të financuar funksionet e tyre ekskluzive nën juridiksionin e tyre. Pushteti qendror jep fonde për njësitë e pushtetit vendor për përmbushjen e kërkesave për realizimin e funksioneve të deleguara dhe të përbashkëta. Secila njësi e pushtetit vendor miraton, zbaton dhe administron një buxhet vjetor që nuk duhet të përfshijë një deficit.struktura ekzistuese e buxhetit të pushtetit vendor përfshin të gjitha burimet e financimit dhe shpenzimet. 6.1Struktura e buxhetit vendor Të ardhurat (financimi vendor): Të ardhurat e vetë pushtetit vendor (për të mbuluar shpenzimet operative dhe të kapitalit) Taksat dhe tarifat vendore. Taksë - pagesë e detyrueshme dhe e pakthyeshme në buxhetin e shtetit apo në buxhetin e organeve të qeverisjes vendore, e vendosur me ligj dhe që nuk bëhet në shkëmbim të mallrave dhe shërbimeve të caktuara.sipas përcaktimit, taksa është një kontribut i kërkuar për t u paguar nga cdo person, i cili drejtëpërdrejtë përfiton një shërbim publik 33. 33 Majlinda Dhuka, Albana Dhimitri, Material Trajnimi për ITAP 23

Ne republiken e shqiperise kemi keto nivele taksash; taksimi në nivel qëndror/kombëtar; taksimi në nivel qarku; taksimi në nivel bashkie/komune. Për taksat me karakter vendor neni 16, pika 2 34 i jep kompetencën këshillit të komunës, bashkisë të vendosë: për të mbledhur ose jo një taksë; mënyrat dhe mbledhjes dhe administrimit të taksave, sipas përcaktimeve në ligj; nivelin e taksës, brenda kufijve minimalë dhe maksimal të përcaktuar në ligje të veçanta. Taksa pagues individi, ose enti, i cili ka detyrimin ligjor për të paguar detyrimin që rrjedh, kryesisht nga aktiviteti, ose të drejtat e pronësisë së individit, apo entit. Niveli i taksës - një përqindje fikse mbi bazën e taksës e vendosur me ligj, ose me vendim të organit të njësisë së qeverisës vendore. Administrata e taksave - institucioni që aplikon dhe verifikon zbatimin e ligjit, vendos modalitetet e pagesës dhe mbledhjes së tatimeve dhe taksave vendore, informon këshillin e njësisë së qeverisjes vendore dhe mban llogaritë. Takse vendore ajo lloj takse ( sipas kuptimit të përcaktuar mësipërm) e cila përmbush dy kushte: o pushteti vendor ka disa shkalle lirie për të vendosur mbi nivelin e saj, si detyrim ligjor. o pushteti vendor merr 100 për qind të shumës që mblidhet prej saj. Takse kombëtare- një takse për të cilën gjithçka vendoset në nivelin e qeverisjes qendrore. Taksa te ndara (share tax) - ato taksa kombëtare, një pjesë e të ardhurave të të cilave i kalojnë pushtetit vendor, me ligj. Administratori i kësaj takse, derdh për llogari të pushtetit vendor përqindjen e përcaktuar sipas ligjit, por 34 Ligji nr. 8652, datë 31/07/2000 Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore 24

vetëm pasi kjo, të jetë paguar nga taksapaguesi. Pushteti vendor, është i lirë ta përdore ketë shume për nevojat e veta. Takse vendore ajo lloj takse ( sipas kuptimit të përcaktuar mësipërm) e cila përmbush dy kushte: o Pushteti vendor ka disa shkalle lirie për të vendosur mbi nivelin e saj, si detyrim ligjor. 6.2 Të ardhura jo nga taksat Qera Privatizimi i pronave të njësive të pushtetit Vendor Taksa të përbashkëta Të ardhurat e veta te komunes dhe Bashkise. (për të mbuluar shpenzimet operative dhe të kapitalit) Taksat dhe tatimet vendore mbi pasuritë e luajtshme dhe të paluajtshme,si dhe mbitransaksionet e kryera me to. Taksa dhe tatimet vendore mbi veprimtarine ekonomike te biznesit të vogel,të shërbimit hotelier,të restoranteve,bareve dhe të sherbimeve të tjera. Taksat dhe tatimet vendore mbi te arrdhurat vetjake të krijuara nga dhurata,trazhgimi,testamente ose llotari vendore Qera Privatizimi i pronave të njësive të pushtetit vendor 25

Taksa të përbashkëta 6.3Taksat kryesore vendore Kemi një shumëllojshmeri të taksave të cilat aplikohen në nga qeverisja vendore.por unë do të përmend disa me kryesoret siç janë ; Taksa mbi pronën; Taksa e biznesit të vogël; Taksa e ndikimit në infrastrukturë; Taksa e shërbimit hotelier; Taksa e xhiros së restorantit, hoteleve, etj.; Taksa e tokës bujqësore; Taksa të përkohshme; dhe Të tjera. Ligji Nr.8652, datë 31/07/2000, neni 16 ka përcaktuar si burime të rëndësishme të të ardhurave për komunat dhe bashkitë: Tatime vendore a) tatimi mbi pronat e luajtshme dhe të paluajtshme dhe transaksionet e tyre; b) tatimi mbi aktivitetin ekonomik të bizneseve të vogla, duke përfshirë shërbimet vendore; c) tatimi mbi të ardhurat nga dhuratat, trashëgimitë, testamentet dhe llotaritë vendore; d) taksa të tjera të përcaktuara nga ligji; e) tarifa për shërbime publike (si p.sh.: ujësjellës kanalizime); f) tarifa për përdorimin e hapësirave publike (si p.sh: parkingu dhe tabelat e reklamave); g) tarifa administrative (p.sh.: për nxjerrje liçence, leje dhe autorizim). 6.4Tarifat kryesore vendore Tarifë - pagesa që individi, apo një ent i caktuar bën përkundrejt një 26

përfitimit/përdorimit të një malli/shërbimi publik. Tarifat. Ligji Për sistemin e taksave vendore përcakton si tarifë, cdo pagesë tjetër në favor të bashkisë, komunës apo qarkut kur përkon me përcaktimet e paragrafit të tretë të nenit 16 të ligjit Nr. 8652, dt. 31/07/2000 dhe nuk është taksë bashkiake apo gjobë e lidhur me to. Sipas ligjit, tarifat vendore ndahen në tre kategori: Tarifa për shërbimet publike dhe të infastrukturës të ofruara nga njësia vendore (p.sh largimi i mbeturinave, ndricimi publik, furnizimi me ujë etj.) Si të tilla mund të koncpetohen më vonë edhe tarifat për përpunimin e ujrave të ndotura, për përpunimin e mbetjeve etj.; Tarifa për lëshimin e lejeve, liçensave, autorizimeve dhe lëshimit të dokumentave të tjera zyrtare; Tarifa për përdorimin e pronave publike vendore (si tarifa e parkimit në vendet publike, ajo e reklamës etj.). Për efekt të metodës së llogaritjes së tarifës mbi bazën e kostos, përcaktimit të strukturës që ofron shërbimin dhe bën mbledhjen e tarifës 35, apo proçedurave të administrimit të saj dallojmë 2 kategori të tarifave: -Tarifa për shërbimet që ofrohen periodikisht e kolektivisht komunitetit të njësisë vendore, apo një kategori të caktuar qytetarësh që identifikohen si përfitues të drejtëpërdrejtë të shërbimit që ofrohet, p.sh pastrimi; -Tarifa për shërbimet që i ofrohen individualisht një kërkuesi jo periodikisht, por mbi bazën e kërkeses, kur paraqitet nga qytetari nevoja për të qenë përfitues i shërbimit, p.sh tarifa për ushtrimin e lejeve, autorizimeve etj. 35 Në rastin e Tiranës, tarifat e llojit të parë, si pastrimi, mblidhen nga administrata tatimore dhe agjenti, ashtu si taksat, ndërsa tarifat e llojit të dytë paguhen nga kërkuesi i lejes, autorizimit, liçensës me marrjen e saj në Qendrën e Informimit Qytetar pranë Bashkisë Tiranë 27

Në rastet e tarifave për shërbimet publike komunitare si tarifa e pastrimit, proçedura e mbledhjes dhe administrimit të tarifës, është më komplekse dhe kostot më të mëdha në raport me tarifat individuale, për të cilat kërkuesi i shërbimit paraqitet vetë pranë strukturës vendore dhe për rrjedhojë paguan edhe tarifën. Neni 16, pika 4 e Ligjit Nr. 8652, dt. 31/07/2000 përcakton të drejtën e këshillit komunal ose bashkiak për të vendosur vetë lidhur me: -nivelin; -mënyrën e mbledhjes; -administrimin e tarifave vendore. Për një përkufizim dhe konceptim të qartë të tarifave kuadri ligjor ka një trajtim më të gjerë, duke përfshirë edhe ligje apo akte të tjera nënligjore sektoriale që përcaktojnë rregullat dhe autoritetet që miratojnë tarifat për këto shërbime 36. Kështu, autoriteti i këshillit të njësisë vendore për të vendosur lidhur me tarifat për shërbimet publike është i kufizuar për disa lloje tarifash. Kjo në referencë të ligjit Nr. Ligjit Nr.7481, date 07.07.1992, Per çmimet dhe tarifat, ndryshuar me Ligjin Nr.7646, date 08.12.1992 dhe Ligjin Nr.7817, date 21.04.1994, në të cilin përcaktohet se çmimet dhe tarifat, për një pjesë të kufizuar artikujsh dhe shërbimesh, që janë bazë për nivelin e jetesës caktohen me vendim të Këshillit të Ministrave. Shembuj janë tarifat për shërbimet në disa sektorë strategjikë si: -uji i pijshëm -trasporti publik -përpunimi i mbeturinave etj. -e pastrimit, 36 Majlinda Dhuka, Albana Dhimitri, Material trajnimi për ITAP 28

-e përdorimit të pronës/hapësirës publike, -e tabelave, -e ndriçimit të rrugëve, -e gjelbërimit, -e regjistrimit të biznesit, -për reklamimin e veprimtarisë së biznesit, - e parkimit, - për shërbimet e qeverisë vendore, dhe, - për shërbimet sociale/arsimore (arsimi parashkollor, konviktet e nxënësve/studentëve, etj.). 7. Pushteti Vendor në Shqipëri është i Organizuar në dy Nivele 7.1 Niveli i parë ku përfshihen Komunat dhe Bashkitë, të cilat janë njësitë bazë të qeverisjes vendore. 29

Sipas ligjit në fuqi për qeverisjen vendore njësia bazë për qeverisjen vendore janë komuna dhe bashkia. Veprimtaria e tyre ashtu sikurse e njësive të tjera të pushtetit vendor rregullohet me ligj. Ky rregullim fillon nga kushtetuta e R.Sh e cila rregullon aspektet kyesore, misionin dhe parimet e e pushtetit vendor, ligji për qeverisjen vendore si edhe një sërë ligjesh të tjera si ligji për prefektin, për urbanistiken dhe për planifikimin e territorit, për buxhetin, për taksat vendore etj, si edhe një sërë aktesh nënligjore të nxjerra në bazë dhe për zbatim të ligjit që rregullojnë fusha të ndryshme të qeverisjes vendore. Bazuar në kushtetutën e R.Sh si dhe në ligjin organik për qeverisjen vendore, dy janë organet kryesore të njësive bazë të pushtetit lokal Bashkisë/Komunës, Kryetari dhe Këshilli. Këto dy organë Brenda njësisë bazë i përgjigjen dy fuknsioneve kryesore të qëverisjes, funksionit legjislativ të përfaqësuar nga Këshilli i Bashkisë/Komunës, si edhe funksioni ekzekutiv përfaqësuar nga Kryetari i Bashkisë/Komunës. Ushtruesit e të dy këtyre funksioneve zgjidhen drejt përsëdrejti nga populli në zbatim të parimit të qëverisjes sa më afër qytetarit. Këshilli I Bashkisë dhe komunës është një organ kolegjial i cili ka me kushtetutë edhe tagrin e pronarit aseteve publike publike në nivel vendor. Njësia e qeverisjes vendore Bashkia/Komuna, pavarësisht se ka dy organe të cilat funksionojnë me kompetenca të ndara dhe zgjidhen të dy me votim të drejtëprdrejtë nga qytetarët me të drejtë vote të cilët janë banorë të njësisë së qeverisjers vendore, funksionon si një njësi e vetme ku këshilli nxjerr Brenda kompetencve të dhëna me ligj aktet me karakter normativ si dhe Kryetari I njësisë ushtron në p[ërputhje me ligjin dhe aktet e nxjerra nga këshilli i njësisë qëverisjen dhe ekzekutimin e këtyre akteve. Pjesë e rëndësishme e qeverisjes vendore është edhe administrata e njësisë e cila nuk është organ në kuptimin e mirëfilltë, por është në kuptim të së drejtës administrative njësi organizative mbështetëse. Kjo do të thotë se në raport me të tretët administrate si e tillë nuk ka personalitet juridik në parim, dhe e fiton këtë personalitet me delegimin e tij nga titullari i njësisë së qeverisjes vendore. Përbërja dhe struktura e administratës së njësisë së qeverisjes vendore vjen si rezultat I bashkepunimit të dy organeve të pushtetit lokal. Konkretisht, është kryetari i njësisë në cilësinë e përgjegjësit për funksionet ekzekutive të njësisë i cili propozon strukturën e administratës dhe është këshilli i Bashkisë/Komunës ai i cili e miraton atë përfundimisht. Nëse në përcaktimin e strukturës dhe organigramës së administratës së njësisë këshilli i njësisë ka rolin kryesor, përcaktimi I përbërjes në aspektin e personelit në mënyre nominale është ekskluzivitet i 30