СТРАТЕГИЈА ЗА ИНТЕЛЕКТУАЛНАТА СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 2009 2012 Скопје, септрември 2009
Предлагач: Координатор: Автори на текстот: Преведувачи: Јазични корекции: Министерство за економија Државен завод за индустриска сопственост проф. д-р Јадранка Дабовиќ - Анастасовска асс. м-р Неда Здравева од Правен факултет Јустинијан Први при Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје Ирена Кацарски-Кимова Сашенка Граматова-Љубен Виолета Арнаудоска Усвоена на седница на Владата на Република Македонија на 7 септември 2009 година. Подготвено со финансиска поддршка на УСАИД Проект за деловно опкружување. Насловна страница: Леонардo да Винчи, Витрувијански маж, цртеж, цка. 1478 година, преземено како фотографија од http://pc40sw08.blogspot.com/2008/05/binomial-theorum-fibonacci-vitruvian.html (Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 2.5 Canada License) CIP Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека Св. Климент Охридски, Скопје 347.77/.78 (497.7) 2009/12 СТРАТЕГИЈА за интелектуална сопственост на Република Македонија : 2009-2012 / [автор на текстот Јадранка Дабовиќ/Анастасова ; преведувачи Ирена Кацарски-Кимова, Сашенка Граматова/Љубен]. Скопје : [Проект за деловно опкружување на УСАИД], 2009. 76, 74 стр. : 21 см Насл. стр. на припечатениот текст : Strategy for intellectual property of the Republic of Macedonia : 2009-2012, - Обата текста меѓусебно печатени во спротивни насоки. Текст на мак. и англ. Јазик. Регистар ISBN 978-9989-2881-7-3 а) Интелектуална сопственост Стратегија Македонија 2009-2020 COBISS.MK-ID 80785162 Оваа публикација е подготвена од страна на Владата на Република Македонија, со великодушната поддршка на американскиот народ преку Агенцијата на САД за меѓународен развој (USAID). Мислењата изразени во оваа публикација и припаѓаат на Владата на Република Македонија и не ги изразуваат ставовите на Агенцијата на САД за меѓународен развој или на Владата на Соединетите американски држави.
СТРАТЕГИЈА ЗА ИНТЕЛЕКТУАЛНАТА СОПСТВЕНОСТ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА 2009 2012
Содржина
I. ТЕМЕЛ НА СТРАТЕГИЈАТА ЗА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ... 12 II. СОСТОЈБА И ПОТРЕБИ... 18 1. Правна рамка... 19 2. Институционална рамка за заштита и спроведување на правата на интелектуална сопственост... 24 3. Примена (користење) на правата на интелектуална сопственост и јавната свест за значењето на правата на интелектуална сопственост... 34 III. СТРАТЕШКА ЦЕЛ И СТРАТЕШКИ ЗАДАЧИ... 40 IV. МЕРКИ ЗА ЗАЈАКНУВАЊЕ НА ПРАВНАТА РАМКА ВО ОБЛАСТА НА ПРАВОТО НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ... 44 1. Зголемување на степенот на хоризонталната и вертикалната усогласеност на националното законодавство во поглед на спроведување на заштитата направата на интелектуална сопственост... 45 2. Пристапување кон мултилатерални конвенции за правата на интелектуална сопственост... 46 3. Заострување на казнената политика во поглед на заштита на правата на интелектуална сопственост... 46 4. Унапредување на правната рамка за регистрација на Интернет домени поврзана со трговски марки... 47 5. Унапредување на правната рамка со која се уредува пренос на правата на интелектуална сопственост... 47 6. Унапредување на правната рамка со која се уредува заштитата на земјоделско-прехранбените производи од аспект на нивното потекло и традиционална посебност... 47 5
V. МЕРКИ ЗА ЗАЈАКНУВАЊЕ ЗА ЕФЕКТИВНО И ЕФИКАСНО СПРОВЕДУВАЊЕ НА ЗАШТИТАТА НА ПРАВАТА НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ... 48 1. Подготовка и усвојување на сеопфатна оперативна програма за борба против пиратерија и фалсификување... 49 2. Зајакнување на институционалните и административните капацитети на Секторот за авторско право и сродни права во Министерството за култура... 49 3. Зајакнување на институционалните и административните капацитети на Секторот за наука и технолошки развој во Министерството за образование и наука... 50 4. Зајакнување на институционалните и административните капацитетите на Државниот завод за индустриска сопственост... 51 5. Зајакнување на институционалните и административните капацитетите на Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство... 52 6. Унапредување на ефикасноста и ефективноста на судската заштита на правата на интелектуална сопственост... 52 7. Унапредување на ефикасноста и ефективноста на гонењето на сторителите на кривични дела против правата на интелектуална сопственост... 53 8. Унапредување на ефикасноста и ефективноста на постапките за откривање на сторители на прекршоци и на кривични дела против правата на интелектуална сопственост од страна на Министерството за внатрешни работи... 55 9. Унапредување на ефикасноста и ефективноста на инспекцискиот надзор над почитувањето на правата на интелектуална сопственост... 56 10. Унапредување на ефикасноста и ефективноста на системот на заштита на правата на интелектуална сопственост на границите (царински мерки)... 57 11. Унапредување на функционалноста на системот за координација и комуникација меѓу надлежните институции, органи и организации... 58 12. Унапредување на правничкото образование... 59 13. Поддршка на здруженија за колективно остварување на авторско право и сродни права... 60 14. Зајакнување на улогата на застапници за права на интелектуална сопственост... 60 15. Поддршка на Сојузот на пронајдувачи и автори на технички унапредувања на Македонија (СПАТУМ) и други невладини здруженија... 61 16. Формирање Второстепена комисија на Владата на Република Македонија за решавање во управна постапка во втор степен од областа на индустриската сопственост по жалбите кои се поднесени против решенијата на Државниот завод за индустриска сопственост до денот на стапување на сила на Законот за индустриска сопственост... 61 VI. МЕРКИ ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА КАПАЦИТЕТИТЕ НА ИНДИВИДУАЛНИТЕ НОСИТЕЛИ И БИЗНИС ЗАЕДНИЦАТА ЗА ЗАШТИТА И СПРОВЕДУВАЊЕ НА ПРАВАТА НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ... 62 1. Градење знаења, вештини и свест на индивидуалните носители направата на интелектуална сопственост, заштитата и спроведување на правата на интелектуална сопственост и економски придобивки од правата на интелектуална сопственост... 63 6
2. Градење знаења, вештини и свест на бизнис заедницата за права на интелектуална сопственост за заштита и спроведување на правата на интелектуална сопственост и економските придобивки од правата на интелектуална сопственост... 64 3. Зајакнување на врската јавна администрација бизнис заедница универзитети заради унапредување на заштитата на правата на интелектуална сопственост... 65 4. Утврдување на економските потенцијали на правата на интелектуална сопственост во Република Македонија и негативното економско влијание на повредата на правата на интелектуална сопственост... 65 VII МЕРКИ ЗА ЈАКНЕЊЕ НА ЈАВНАТА СВЕСТ И ПРИДОБИВКИТЕ НА ИНТЕЛЕКТУАЛНА СОПСТВЕНОСТ... 66 1. Манифестација на почитувањето на правата на интелектуална сопственост во рамките на државната администрација... 67 2. Градење на свеста за правата на интелектуална сопственост низ системот на основно и средно образование... 67 3. Градење на свеста за правата на интелектуална сопственост кај општата јавност... 68 4. Унапредување на пристапот до информации за правата на интелектуална сопственост преку веб-страници... 68 VIII. СПРОВЕДУВАЊЕ НА СТРАТЕГИЈАТА... 70 IX. ЛИСТА НА ЧЕСТО УПОТРЕБУВАНИ КРАТЕНКИ... 72 X. ИНДЕКС НА ПОИМИ... 74 7
Почитувани, Препознавањето на значењето на правото од интелектуалната сопственост, од страна на корис ниците и овластените застапници, ја наметна потребата од донесувањето на Национална стратегија за интелектуална сопственост. Важноста на интелектуалната сопственост е исклучително голема, имајќи го предвид фактот дека значаен дел од трговската размена почива токму на заштита на правата од интелектуална сопственост и дека економскиот раст и развој на државите, вклучувајки ја и Република Македонија, ди ректно зависи од нивното соодветно менаџирање. Република Македонија од своето осамостојување инвестира во градење ефикасен систем на заштита на правата од интелектуална сопственост, во јакнење на капацитетите на институциите, во подигање на јавната свест за почитување на правата од интелектуална сопственост и придобивките од нивната заштита. Со големо задоволство можам да истакнам дека денес располагаме со институции, европска легисла тива и востановени општествени практики на рамноправна основа, за справување со глобалните процеси и предизвици од оваа област. Националната стратегија за интелектуална сопственост е значаен документ за претставување на развојот на интелектуалната сопственост, во однос на стратешките цели и задачи за кои надлежните институции во Република Македеонија треба со особено внимание да придонесат во насока на поддршка на конкурентноста на домашните претпријатија за позиционирање на пазарите во Европската Унија и трети земји и новите технологии на знаења, иновативноста и искуствата во развојот на малите и средни претпријатија. Во оваа Стратегија се поставија двата основни темела во областа на интелектуалната сопственост, и тоа: понатамошно унапредување на ефикасноста и ефективноста во заштита на пра ва та од инду стриска сопственост, авторските и сродните права и развојот на интелектуалната соп стве ност за под дршка на деловната заедница, индустријата и научната јавност. Овие темели значат градење на едно ново општество во Република Македонија, компатибилно со евро пското и меѓународното општество, а базирано на знаење, на поттикнување на странски инвестиции, задржување и привлекување таленти, кои своето иновативно знаење економски ќе го ефектуираат, про мови рање на креативноста и иновативноста и унапредување на економските потенцијали за надминување на негативото економско влијание врз повредата на правата од интелектуална сопственост. Сметам дека овој стратешки документ е добра можност за препознавање на економската ди мензи ја на правата на интелектуална сопственост во нашата земја, која согласно глобалните процеси се очеку ва да биде носечки столб на економскиот развој на Република Македонија. Со почит, Министер за економија Фатмир Бесими
10
Почитувани, Пред Државниот завод за индустриска сопственост претстои уште една значајна задача која Владата на Република Македонија му ја довери за координирање на активностите за спроведување на Страте гијата за интелектуална сопственост во согласност со Акциониот план за нејзино спроведување. Оваа обврска претставува и признание за капацитетот и улогата на Заводот да исполни таква одговорна задача, но значи и сериозна одговорност и предизвик за квалитетно и навремено спроведување на со држините од Стратегијата. Во спроведувањето на Стратегијата се вклучени голем број министерства, институции и здру женија што покажува дека интелектуалната сопственост се протега речиси во сите сфери на оп штественото живеење. Сите вклучени институции треба да исполнат голем број активности, а успе шно то спроведување на Стратегијата во голема мера ќе зависи од нивниот капацитет и сила да ги спро ведат. Заводот ќе биде подготвен соодветно да ги поддржи и меѓусебно поврзе и да им го олесни тој пат. Координацијата на задачите што за сите претстојат не е едноставна работа, особено затоа што за Заводот како институција одделно произлегуваат и мерки и активности од Стратегијата кои треба да се исполнат. Овој пат го поминавме и при координирање на активностите во процесот на подготвување на Стратегијата. Беа организирани три работилници, беа подготвени прашалници за скенирање на потребите и предлагање на решенија кај голем број субјекти, беа организирани низа состаноци со високи владини претставници, како и бројни состаноци на членовите на работната група заради утврдување на потребите и приоритетите во сферата на интелектуалната сопственост. Ја користам оваа прилика да им се заблагодарам на сите коишто учествуваа во подготвување на овој документ, пред сé на вработените во Заводот, но и на целата работна група за подготвување на Стра тегијата. Особена благодарност упатувам и до експертите кои работеа на интегрирање и фи нали зирање на документот и тоа на проф. д-р Јадранка Дабовиќ Анастасовска и асс. м-р Неда Здравева од Правниот факултет Јустинијан први при Универзитет Св. Кирил и Методиј во Скопје. Од особено значење е и искуството кое го споделивме со нашите колеги од Романија, мислењето на господинот Рон Марчанд, реномиран британски експерт којшто дојде преку Светската организација за интелектуална сопственост, како и искуството стекнато од учеството на семинарите орга ни зи ра ни од Организацијата на оваа тема. Благодарност изразувам и до УСАИД-Проектот за деловно опкружување за поддршката во под готвување на Стратегијата вклучително и на ова печатено издание кое ќе биде значаен документ и за на тамо шно десиминарање и запознавање со содржините на овој документ на пошироката јавност. На крајот, уште еднаш ги истакнувам моите заложби дека Заводот ќе преземе сé што е во негова над лежност овој документ да не биде само убаво напишан на хартија туку да претставува можност за по натамошно унапредување на ефикасноста во борбата против пиратеријата и фалсификатите кое за последица имаат особено негативно влијание за економијата на државата; зајакнување на дијалогот поме ѓу државните институции и приватниот сектор, како и подигнување на јавната свест за значењето и придобивките од заштитата и спроведувањето на заштитата на правата од интелектуалната сопственост. Се надевам дека по овој документ, во согласност со предвиденото во оваа стратегија, ќе следи нова долгорочна стратегија која ќе се фокусира на развојот на економската димензија на правата на интелектуална сопственост во Република Македонија и поставување на интелектуалната сопственост за еден од носечките столбови на економскиот развој на Република Македонија. Со почит, Директор М-р Сафет Емрули 11
I Темел на Стратегијата за интелектуална сопственост
Креациите на човечкиот ум, односно ин те лект, се објект (предмет) на заштита на интеле ктуалната сопственост. Интелектуалната соп стве ност, гледано најсеопфатно, ги претставува пра вата кои произлегуваат од интелектуалните ак тивности во индустријата, науката, кни жевно ста и уметноста. Истовремено, може да се каже де ка интелектуалната сопственост се однесува на ин фор мации или на делови од информации кои се ин корпорираат во одредени предмети, во исто вре ме во неограничен број копии, на ра зни места во светот. Правата на интелектуална сопственост (во натамошниот текст ПИС) се особено значајни во современото општество. Развојот на новите те х нологии го наметнува, како императив, следе ње то на меѓународните стандарди за заштита на ПИС. Не постои производ, како и поголем дел од услугите, во кои не се инкорпорирани ПИС, што ја зголемува нивната вредност. Новите технологии овозможуваат креативците да кори стат и создаваат нови видови интелектуални твор би, но тие овозможуваат и нови начини на зло употреба на ПИС. Република Македонија, како земја-кандидат за членство во Европската унија и, воедно, како членка на Светската трговска организација (СТО-WTO) и потписничка на Договорот за трговските аспекти на правата на интелектуална сопственост (ТРИПС), градејќи Стратегија за интелектуална соп ственост (во понатамошниот текст Стратегија, СИС) поаѓа од тоа дека: најконкурентната економија е онаа која се заснова на знаење, Европа се стреми да гради општество засновано на знаење; на Репу блика Македонија за развој на сопствени ка па цитети ù се неопходни директни странски ин вестиции кои растат правопропорционално со степенот на заштитата на ПИС; сопствените чо вечки потенцијали таленти, креативци, ав то ри, научници треба да се привлечат преку почи тување на ПИС и овозможување нивно еко но м ско ефектуирање, како начин да се задржат и при влечат таленти; преку ПИС може да се ово з можи малите и средни претпријатија да станат конкурентни, препознатливи на пазарот, пре ку иновациите, идеите, брендирањето и сл.; за штитата на интелектуалната сопственост е ос но вен инструмент за успехот на внатрешниот па зар на Европската унија, кон чие приклучување тежнееме. Општество засновано на знаење Препознавајќи го знаењето како су ро ви на, односно најважен ресурс на развојот на општеството, во кое како основна стока се јавуваат ин телектуалните и иновативните про- 13
и зводи и ус лу ги, Република Македонија ја смета Стра те ги ја та за интелектуална сопственост за еден од ин струментите за развој, со кој ќе се чекори кон оп ште ство засновано на знаење. Крајна цел е преку оваа Стра тегија да се создава конкурентна економија за снована токму на знаење, и продуктивно про и зводство засновано на интелектуален капитал. Три а голникот на знаењето е битен и за оваа Стратегија. Во овој триаголник појдовна точка се научната ра бота и истражувањето во кое знаењето се создава и надградува, а вака акумулираното знаење ќе се ди се минира низ образованието како втора точка. Така ќе се обезбеди зголемување на основниот ресурс. Со примената на знаењето на иновациите, кои го чи нат третото теме на триаголникот, се создава до да тна вредност на производот. Сето ова укажува де ка Националната стратегија за интелектуална со п ственост, преку стимулирање на научната работа и истражувањето, ќе ги стимулира и сите видови еду кации и образование за ПИС и ќе овозможи нивна практична примена и зголемување на вредноста и квалитетот на сопствените производи и услуги. Зголемување на странски директни инвестиции Препознавајќи ја потребата од ди рек т ни стр а н ски инвестиции, како извор за со зда - ва ње и ра звој на домашното стопанство и про и з во д с т ве ните, креативни, извозно ори ентира ни ин ду стрии, Ре публика Македонија ја смета Стра те ги ја та за ин те лектуална сопственост за еден од ин стру ме нти те за поттикнување директни странски ин ве сти ции, особено кога истражувањата во светот по ка жу ва ат дека директните странски инвестиции се во пра во пропорционална зависност од степенот на за штита на правата на интелектуална сопственост во ед на зе мја. Високиот степен на заштита оневозможува аку мулација на негативните економски последици на повредата на правата на интелектуална со п стве ност. Студиите и проценките спроведени од ре левантни меѓународни институции и орга ни за ции покажуваат дека повредата на правата на ин те лектуална сопственост води до предизвикување се риозна штета за националните економии а, исто вре мено, несоодветна заштита на правата делува де стимулативно врз странските инвеститори. Ова е иде нтификувано и во Програмата за поттикнување на инвестициите 2007-2010, чиј носител е Министерството за економија. Во програмата се инденти фи кувани пречките за инвеститорите во делот на за штитата и правата на интелектуална сопственост и согласно одредената временска рамка и надлеж на та институција од Акцискиот план на Програмата конти нуирано ги следи предвидените активности за реализација на мерките и надминување на пречки те. Задржување и привлекување таленти Препознавајќи ја потребата за стимулирање на креативноста и иновативноста на поединци и тимови, преку институционално делување, Република Македонија ја смета Стратегијата за интелектуална сопственост за еден од инструментите за воспоставување по- 14
силна и постојана врска помеѓу образованието, науката истражувачките институти, културата и комерцијалниот сектор, со што ќе се обезбеди комерцијализација на креативниот и иновативниот труд. Ова би резултирало со морална и материјална сатисфакција за креативците, авторите, изведувачите и иноваторите, а со тоа ќе се придонесе за спречување на одлив на умови и намалување на бројката на оние исклучително талентираните и оние кои со високо образование, со завршени магистерски и докторски студии, ја напуштаат земјата. Со ваквото поврзување Стратегијата ќе придонесе да се надмине присутната состојба државата да инвестира во кадри преку образование, за да може талентот и иновативното знаење економски да се ефектуираат. Развој на мали и средни претпријатија Препознавајќи ја флексибилноста, можностите, значењето за развојот на стопанството на државата на малите и средни претпријатија, Република Македонија ја смета Стратегијата за интелектуална сопственост за инструмент со кој особено треба да се придонесе малите и средни претпријатија да станат конкурентни и препознатливи на пазарот. Во таа насока, преку приближување на палетата на права на интелектуална сопственост, Стратегијата ќе придонесе ПИС да се третираат како значаен дел од капиталот на малите и средни претпријатија, преку едукација за препознавање на економската вредност на овие права и нивна имплементација во стратегиите на малите и средни претпријатија и, особено, менаџерските одлуки. Заштитата на интелектуалната сопственост како механизам на внатрешниот пазар Интелектуалната сопственост е од особена важност за внатрешниот пазар на Европската унија, имајќи предвид дека заштитата на интелектуалната сопственост не само што ја промовира креативноста и иновативноста туку е од особено значење за зголемувањето на вработеноста и за унапредување на конкурентноста на стоките и услугите. Мора да ставиме крај на фалсификувањето. Тоа им нанесува штета на нашите иновативни индустрии, нашиот економски развој и создавањето работни места. Сè поголемата количина на фалсификувани добра коишто доаѓаат на нашиот пазар ја напаѓа срцевината на производната индустрија на Европа, со што се поткопува понатамошниот развој на компаниите коишто произведуваат брендови кои се испробани и на кои им се верува. И мора да го имаме светот на криминалот јасно во нашиот фокус. Поранешните криминални банди кои се занимаваа со кокаин и други забранети дроги сега се свртени кон пуштање во промет фалсификувани фармацевтски производи, бидејќи на тој начин побрзо и полесно заработуваат пари и други погодности. На овие луѓе не им е грижа за општеството или за здравјето и безбедноста на нашите граѓани 1. 1 Charlie McCreevy, Internal Market Commissioner, IP/08/1416, Date: 26/9/2008. 15
Партнерство за пристапување Во однос на Поглавјето 7: Право на интелектуална сопственост, Европската комисија со Одлуката на Советот за начелата, приорите ти те и условите содржани во Партнерството за пристапување со Република Македонија и за укинување на Одлуката 2006/57/ЕЗ на Пре т- пристапното партнерство ù определи кра т ко рочен приоритет: Да се подготви наци о на лна стратегија и акциски план за изградба на пот ребниот капацитет за спроведување и примена на acquis во секоја област покриена со ова Поглавје, со посебно внимание на потребата да се обезбеди специјализирана обука за органите за спроведување на законот, судиите, обвинителите и царинските службеници со рок за донесување до 30.6.2009 година. Имајќи го предвид сето ова, Република Ма ке донија презема мерки за да постигне степен на заштита на интелектуалните права сличен на оној којшто постои во Заедницата, вклучувајќи и ефективни средства за спроведување на тие права. За таа цел, Владата на Република Македонија пристапи кон подготовка и усвојување на Стратегија за интелектуална сопственост, која ја препознава важноста и потенцијалите на оваа област. Владата на Република Македонија на Сто триесет и осмата седница, одржана на 18.3.2008 година, донесе заклучок со кој се задолжија Министерството за економија, како предлагач на Стратегијата, Државниот завод за индустриска сопственост, како координатор на активностите и во соработка со другите министерства и институции инволвирани во заштитата на интелектуалната сопственост, да пристапат кон изготвување Национална стратегија за заштита на правото од интелектуална сопственост, во која ќе бидат опфатени: 1. Заштитата на авторското право и сродните права и 2. Заштитата на правата од индустриска сопственост. До моментот на започнување на изготвување на Стратегијата, Министерството за економија и координаторот - Државниот завод за индустриска сопственост, во соработка со другите инволвирани институции, работеа на изготвување Национална програма за спроведување заштита на правата од индустриска сопственост и Акциски план за спроведување на Програмата. При подготвување на Националната програма и Акцискиот план, финансиска и техничка помош беше обезбедена од УСАИД Проектот за деловно опкружување. Воедно, се обезбеди и експертско мислење од Романија, согласно нивното искуство. Министерството за култура, пак, во исто вре ме подготви Предлог-стратегија за авторското пра во и сродните права, која беше одложена од Вла дата на Република Македонија повикувајќи се на краткорочниот приоритетот од Партнерството за пристапување. Во текот на подготовките за Комитетот за стабилизација и асоцијација за 2008 година, донесен е заклучок од Владата на Република Македонија со кој се задолжуваат Министерството за економија и координаторот - Државниот завод за индустриска сопственост, надлежни за Националната програма за спроведување на заштитата на правото на индустриската сопственост, и Министерството за култура, надлежно за Стратегијата за авторско право и сродните права, да ги вградат документите во единствената Стратегијата за заштита на пра вото на интелектуална сопственост (заштита на авторското право и сродните права и заштита на индустриската сопственост), наместо да бидат усво ени како одделни документи. За финализација на Стратегијата, предлагање нови решенија согла сно проценетите 16
состојби и базични материјали и заради подготвување имплементиран текст на Стра тегија за интелектуална сопственост, беа ангажи ра ни и експерти преку УСАИД Проектот за деловно опкружување. За одредени прашања, како и за те к стот на СИС, беше обезбедено и мислење од експерт на Светската организација за интелектуална соп ственост 2. При подготовката на Стратегијата за инте ле к туална сопственост особено се имаа предвид: - обврските кои ги презема Република Ма кедонија со Спогодбата за стабилизација и асо ци јација, и оценките и препораките за на пре докот на Република Македонија дадени од Евро пската ко ми сија; - научната и стручна оценка на состојбата и потребите; - резултатите и искуствата во реализација на релевантните национални програми/ стратегии во оваа област, и - советите и препораките од релевантни европски и меѓународни тела, институции и организации. Стратегијата има краткорочни цели насочени кон создавање степен на заштита на правата на интелектуална сопственост и средства за ефикасно и ефективно остварување на правата соодветни на оние во Европската унија. Тие се проткаени со јакнење на свеста на бизнис заедницата и на јавноста за значењето на правата на интелектуална сопственост и економските придобивки од нив. По евалуација на успешноста во спроведувањето на СИС, односно на процената на степенот на достигнување на целта и остварувањето на задачите, ќе се подготви долгорочна стратегија која ќе се фокусира на развој на економската димензија на правата на интелектуална сопственост во Република Македонија и со тоа поставување на интелектуалната сопственост како еден од но сечки те столбови на економскиот развој на Република Ма кедонија. Стратегијата за интелектуалната сопственост на Република Македонија е составена од наративен дел, во којшто е дадена процена на состојбата и потребите, дефинирани се стратешките цели, и изложени се мерките и активностите коишто треба да се спроведат за достигнување на поставените цели, како и Акциски план за спроведување на Стратегијата. Таа е проследена со референтни анализи, прегледи и документи на кои се темели Стратегијата. 2 Работната група е составена од претставници на релевантни министерства и државни институции (за членовите на работната група види Технички прилог 1). Експерти коишто учествуваа во подготвувањето на Стратегијата се проф. д-р Јадранка Дабовиќ - Анастасовска и асс. м-р Неда Здравева од Правниот факултет Јустинијан Први, ангажирани преку Проектот за деловно опкружување на УСАИД. 17
II Состојба и потреби
Правна рамка Во Република Македонија позитивното пра во на интелектуална сопственост го сочинуваат Уста вот на Република Македонија, законите и под за конските акти во оваа област и меѓународните ин струменти кои ги потпишала или кон кои при стапила државата. 3 Согласно Уставот на Република Ма ке до нија, член 47, се гарантираат правата што про и з легуваат од научното, уметничкото или друг вид интелектуално творештво, односно Репу бли ка та го поттикнува, помага и штити научниот и те хно лошкиот развој. Истовремено, со член 30 се га ра нтира правото на сопственост и правото на на следување. Согласно Уставот на Република Ма ке донија сопственоста создава права и обврски и тре ба да служи за добро на поединецот и на заедни ца та, а сопственоста и правата кои произлегуваат од неа никому не можат да му бидат одземени или огра ничени, освен кога се работи за јавен интерес ут врден со закон. Согласно член 31 од Уставот на Ре публика Македонија, странско лице во Република Ма кедонија може да стекнува право на сопственост под услови утврдени со закон. Според член 55 од Ус тавот, се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото и се определува обврска Републиката да обезбеди еднаква правна положба за сите субјекти на пазарот. За позначајни законски извори на правото на интелектуална сопственост во Република Македонија се сметаат: Законот за авторско право и сродните права ( Службен весник на РМ, бр. 47/96, 03/98, 98/02, 04/05 и 131/07); 4 Законот за индустриска сопственост ( Службен весник на РМ, бр. 21/09); Законот за култура ( Службен весник на РМ, бр. 31/98, 49/03, 82/05, 24/07 и 15/08); Законот за заштита на топографијата на интегралните кола ( Службен весник на РМ, бр. 05/98 и 33/06); Законот за селекционерски права ( Службен весник на РМ, бр. 39/06 и 52/09); Законот за вино ( Службен весник на РМ, бр. 69/04); 3 Детално за развојот на правото на интелектуална сопственост и усогласеност со правото на ЕУ види во Анекс 1 Правна рамка. 4 Донeсување нов Закон за авторско право и сродни права е во тек. 19
Законот за земјоделство и рурален развој ( Службен весник на РМ, бр. 134/07) Законот за царински мерки за заштита на пра вата од интелектуална сопственост ( Службен весник на РМ, бр. 38/05 и 107/07, 2008); Законот за облигациони односи ( Службен весник на РМ, бр. 18/01, 78/01, 04/02, 59/02, 05/03 и 84/08); Законот за заштита на конкуренцијата ( Слу жбен весник на РМ, бр. 04/05, 70/06 и 22/07); Законот за заштита на потрошувачите ( Службен весник на РМ, бр. 38/04 и 77/07); Кривичниот законик ( Службен весник на РМ, бр. 37/96, 80/99, 48/01, 04/02, 16/02, 43/03, 19/04, 40/04, 81/05, 50/06, 60/06 и 73/06); Законот за Државен пазарен инспекторат ( Службен весник на РМ, бр. 24/07 и 81/07); Законот за прекршоци ( Службен весник на РМ, бр. 62/06 и 69/06); Законот за парнична постапка ( Службен весник на РМ, бр. 79/05); Законот за кривична постапка ( Службен весник на РМ, бр. 15/97, 18/99, 44/02, 74/04, 75/06 и 83/08); Законот за извршување ( Службен весник на РМ, бр. 35/05, 44/06, 50/06, 124/06, 129/06, 20/07 и 08/08); Законот за обезбедување на побарувањата ( Службен весник на РМ, бр. 87/07); Правилник за организацијата и упра ву ва ње то со врвниот македонски домен МК во областа на Интернет и за користење на поддомените во него ( Службен весник на РМ, бр. 35/2004, 45/2008); Законот за научно истражувачка дејност ( Службен весник на РМ, бр. 46/08); Законот за поттикнување и помагање на технолошкиот развој ( Службен весник на РМ, бр. 41/08 и 106/08); Законот за поттикнување и помагање на техничката култура ( Службен весник на РМ, бр. 53/00); Законот за здруженија на граѓани и фондации ( Службен весник на РМ, бр. 31/98). По пат на сукцесија, ратификација или при стапување, низа меѓународни инструменти претставуваат значаен извор на правото на интелектуална сопственост во Република Македонија и тоа: Со Декларација доставена до Светската ор га низација за интелектуална сопственост на 23.7.1993 година, Република Македонија ка ко правен сукцесор на поранешна СФРЈ ги при фати: o Конвенцијата за основање на Светската организација за интелектуална сопственост ( Службен лист на СФРЈ МД 31/72); o Бернската конвенција за заштита на книжевни и уметнички дела ( Службен лист на СФРЈ -МД-14/75 и 4/86); o Париската конвенција за заштита на индустриската сопственост ( Службен весник на РМ, бр. 5/74) o Мадридскиот аранжман за меѓународното регистрирање на жиговите ( Службен весник на РМ, бр. 2/74); 20
o Уредбата за ратификација на Ничанскиот аранжман за меѓународна класификација на производите и услугите заради ре ги стри рање на жиговите ( Службен весник на РМ, бр. 51/74); o Локарнскиот аранжман за востановување меѓународна класификација за индустриски мостри и модели ( Службен весник на РМ, бр. 51/74). Договорот за соработка во областа на патентите ( Службен весник на РМ, бр. 19/95) oд 6 април 1995, стапил на сила на 14 април 1995 година; Хашкиот договор за меѓународно прија ву ва ње на мостри и модели - Хашки акт и Дополнителниот акт од Стокхолм ( Службен весник на РМ, бр.71/96) од 30 декември 1996 година, стапил на сила на 7 јануари 1997 година; Договор помеѓу Владата на Република Ма ке донија и Европската патентна орга ни за ција за соработка во областа на патентите ( Службен весник на РМ, бр. 20/97); Европската конвенција што се однесува на формалните барања за пријава на патент ( Службен весник на РМ, бр. 28/97) од 20 јуни 1997 година, стапил на сила на 28 јуни 1997 година; Конвенцијата за изедначување на некои елементи од правото на патент за пронајдок ( Службен весник на РМ, бр. 34/97) од 18 јули 1997 година, стапил на сила на 26 јули 1997 година; Договорот за соработка на полето на патентите (Договор за соработка) ( Службен весник на РМ бр. 49/97) од 30 септември 1997 го дина, стапил на сила на 1 ноември 1997 го дина; Протоколот на Мадридскиот договор за меѓународна регистрација на жиговите ( Службен весник на РМ бр. 12/02) од 16 февруари 2002 година, стапил на сила на 24 февруари 2002 година; Будимпештанскиот договор за меѓународно признавање на депонирањето на микроорганизми за потребите на постапката за патентирање, со Правилник ( Службен весник на РМ, бр. 13/02) од 18 февруари 2002 година, стапил на сила на 26 февруари 2002 година; Стразбуршкиот Договор за меѓународна класификација на патентите ( Службен весник на РМ, бр.12/02) од 16 февруари 2002 година, стапил на сила на 24 февруари 2002 година; Договор за трговските аспекти на правата од интелектуална сопственост ( Службен весник на РМ-МД бр. 07/03); Женевски акт на Хашкиот договор кој се однесува на меѓународната регистрација на индустриски дизајн - Женевски акт ( Службен весник на РМ, бр. 33/05); Меѓународната (Римска) конвенција за заштита на уметниците-изведувачи, фоногра м- ските продуценти и радиодифузните организации ( Службен весник на РМ - МД 50/97); Конвенцијата (Бриселска) за дистрибуција на програмски сигнали пренесени преку сателит ( Службен лист на СФРЈ - МД-13/77); Конвенција (Женевска) за заштита на фонограмските продуценти од недозволено умножување на нивните фонограми ( Службен весник на РМ - МД 47/97); Универзалната конвенција за авторското пра во - на УНЕСКО ( Службен лист на СФРЈ - МД-54/73); 21
Договорот на Светската организација за ин телектална сопственост за авторското право ( Службен весник на РМ» бр. 44/03 - Ме ѓу на родни договори); Договорот на Светската организација за интелектуална сопственост за изведбите и фонограмите ( Службен весник на РМ» бр. 44/03 - Меѓународни договори; Закон за ратификација на Меѓународната конвенција за заштита на новите видови растенија УПОВ Конвенција ( Службен весник на РМ, бр. 98/09). Поаѓајќи од обврската преземена со член 71 од Спогодбата за асоцијација и ста би ли зација 5, домашното право на интелектуална сопственост се усогласува со правото на Европската унија во оваа сфера. Тоа денес поседува висок степен на усогласеност со изворите на интелектуална сопственост на Европската унија, и тоа: Директивата на Советот 91/250/ЕЕЗ од 14 мај 1991 за правна заштита на компјутерски програми, изменета со Директивата на Советот 93/98/ЕЕЗ 6 и Директивата 96/9/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 11 март 1996 за правна заштита на базите на податоци 7 ; Директивата на Советот 93/83/ЕЕЗ од 27 септември 1993 за координацијата на определени правила во врска со авторското право и сродните права применливи на сателитското емитување и кабелското реемитување 8 ; Директивата 2006/115/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 12 декември 2006 за правото на закуп и правото на послуга и за определени аспекти поврзани со авторското право на полето на интелектуалната сопственост 9 ; Директивата 2001/84/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 27 септември 2001 за правото на следство во корист на авторот на оригинално уметничко дело 10 и Директивата 2001/29/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 22 мај 2001 за хармо- 5 Спогодбата за стабилизација и асоцијација со Европските заедници и нивните земји-членки (ССА) беше потпишана на 9 април 2001 година во Луксембург и, по нејзината ратификација од сите потписници, стапи на сила на 1 април 2004 година. Член 71, Интелектуална, индустриска и трговска сопственост: (1) Во согласност со одредбите од овој член и Анексот VII, Страните ја потврдуваат важноста што ја придаваат на обезбедување соодветна и ефективна заштита и спроведување на правата на интелектуална, индустриска и трговска сопственост. (2) Република Македонија ќе ги преземе сите неопходни мерки со цел да гарантира, не подоцна од пет години по стапувањето на сила на оваа Спогодба, степен на заштита на интелектуални, индустриски и трговски сопственички права, слични на овие кои постојат во Заедницата, вклучувајќи и ефективни средства за остварување на тие права. (3) Република Македонија се обврзува да пристапи, во текот на погоре наведениот период, кон мултилатералните конвенции за интелектуални, индустриски и трговски сопственички права наведени во Анекс VII. (4) Доколку се појават проблеми во областа на интелектуалната, индустриската и трговската сопственост кои имаат влијание на трговските услови, тие ќе бидат итно соопштени на Советот за стабилизација и асоцијација, на барање на едната од Страните, со цел постигнување заеднички прифатливи решенија. 6 Council Directive 91/250/EEC of 14 May 1991 on the Legal Protection of Computer Programs (Official Journal L 122, 17/05/1991 p. 0042-0046), amended by Council Directive 93/98/EEC (Official Journal L 290, 24/11/1993 p. 0009 0013). 7 Directive 96/9/EC of the European Parliament and of the Council of 11 March 1996 on the Legal Protection of Databases (Official Journal L 077, 27/03/1996 p. 0020 0028). 8 Council Directive 93/83/EEC of 27 September 1993 on the Coordination of Certain Rules Concerning Copyright and Rights Related To Copyright Applicable To Satellite Broadcasting and Cable Retransmission (Official Journal L 248, 06/10/1993 p. 0015 0021) 9 Directive 2006/115/EC of the European Parliament and of the Council of 12 December 2006 on rental right and lending right and on certain rights related to copyright in the field of intellectual property (Official Journal L 376, 27/12/2006 p. 0028-0035). 10 Directive 2001/84/EC of the European Parliament and of the Council Of 27 September 2001 On The Resale Right For The Benefit Of The Author Of An Original Work Of Art (Official Journal L 272, 13/10/2001 p. 0032-0036). 22
ни зација на одредени аспекти на авторското право и сродните права во информатичкото општество 11 ; Директивата 98/44/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 6 јули 1998 за правна заштита на биотехнолошките пронајдоци 12 ; Првата Директива на Советот 89/104/ЕЕЗ од 21 декември 1988 за апроксимација на законите на државите членки во врска со трговските марки, изменета со Одлука на Советот 92/10/ЕЕЗ; 13 Директивата 98/71/ЕЗ на Европскиот парламент и Советот од 13 октомври 1998 за правната заштита на дизајните; 14 Директивата на Советот 87/54/ЕЕЗ од 16 декември 1986 за правна заштита на топографиите на полуспроводничките производи; 15 Директивата 2004/48/ЕЗ на Европски от парламент и Советот од 29 април 2004 за спро - ведување на правата на интелектуална со пственост. 16 Основните закони коишто ги уредуваат правата на интелектуална сопственост (ЗАПСП и ЗИС) во голем дел се усогласени со легислативата на ЕУ. ЗИС и ЗАПСП се добри прописи, кои се во голем дел усогласени со европските стандарди и законодавството од областа на интелектуалната сопственост но, сепак, потребни се определени интервенции. Во понатамошниот развој на законодавството потребно е да се обезбеди хоризонтална усогласеност на закодавството во поглед на мерките за спроведување на правото на интелектуална сопственост, опфатени со Директивата 2004/48/ЕЗ. Дополнително, со оглед на развојот на новите технологии и модалитетите на нивниот пренос, потребно е да се преиспита националното законодавство со кое се уредени прашањата за пренос на правата на интелектуална сопственост. Казнената политика којашто постои во однос на санкционирање на повредите на правата на интелектуална сопственост со измените на кривичното законодавство покажа јасна намера за санкционирање на повредите на правата на интелектуална сопственост 17. Со оглед на тоа што се направени значителни законски интервенции за инкриминирање на повредата 11 Directive 2001/29/EC of the European Parliament and of the Council of 22 May 2001 on the Harmonisation of Certain Aspects of Copyright and Related Rights in the Information Society (Official Journal L 167, 22/06/2001 p. 0010 0019). 12 Directive 98/44/EC of the European Parliament and of the Council of 6 July 1998 on the Legal Protection of Biotechnological Inventions (Official Journal L 213, 30/07/1998 p. 0013-0021). 13 First Council Directive 89/104/EEC of 21 December 1988 to approximate the laws of the Member States relating to trade marks (Official Journal L 40, 11.2.1989, p. 1), amended by Council Decision 92/10/EEC (Official Journal L 6, 11.1.1992, p. 35). 14 Directive 98/71/EC of the European Parliament and of the Council of 13 October 1998 on the legal protection of designs (Official Journal L 289, 28/10/1998 p. 0028-0035). 15 Council Directive 87/54/EEC of 16 December 1986 on the Legal Protection of Topographies of Semiconductor Products (Official Journal L 024, 27/01/1987 p. 0036-0040). 16 Directive 2004/48/EC of the European Parliament and of the Council of 29 April 2004 on the enforcement of intellectual property rights (Official Journal L 157, 30.4.2004). 17 Во Кривичниот законик (КЗ) предвидени се следниве кривични дела: повреда на авторско право и сродни права, член 157 од КЗ (повредата на материјалните права се гони по службена должност, а на моралните права по предлог); повреда на правото на дистрибутер на технички посебно заштитен сателитски сигнал, член 157-а од КЗ (гонењето се презема по службена должност); пиратерија на аудио-визуелно дело, член 157-б од КЗ (гонењето се презема по службена должност); пиратерија на фонограм, член 157-в од КЗ (гонењето се презема по службена должност); неовластена употреба на туѓа фирма и заштитен знак, член 285 од КЗ (гонењето се презема по службена должност); и неовластена употреба на туѓ пронајдок или софтвер, член 286 од КЗ (гонењето се презема по предлог). 23
на правата на интелектуална сопственост, потребно е доуредување на овој вид заштита во насока на заострување на казните за одговорно лице во правно лице и за повреда на моралните права од корпусот права на интелектуална сопственост. 18 Во практичното спроведување на регистра ци јата на поддомени забележани се случаи на ре ги страција на домен имиња кои во себе содржат на зив на добро позната трговска марка, на лица кои не се носители на правото на таа трговска марка. За спречување на ваквите ситуации потребни се измени на правните акти според кои постапува МАРНЕТ и тековно следење на регистрите на ДЗИС. Во постапка е донесување на Предлог -текст на законот за основање на македонската академиска истражувачка мрежа, на предлог на Министерството за информатичко општество. Начинот на кој е уредено прашањето за обезбедување емитување програмски содржини кај радифузерите само со стекнати авторски права не е терминолошки усогласено со законската рамка за авторско право и општите правни правила. Дополнително, со оглед на сè позасилениот развој на медиумите, треба да се преиспитаат правните правила со кои се уредува контролата на радиодифузерите во поглед на почитувањето на правата на интелектуална сопственост при емитување и реемитување на програмски содржини. Од низата меѓународни инструменти со кои се уредуваат правата на интелектуална сопственост Република Македонија сè уште не ги попишала/ратификувала следниве: Договорот за право на патент; Договорот за правото на трговска марка; Договорот од Виена за меѓународна класификација на фигуративните елементи на марките; Лисабонскиот договор за заштита на ознаки на потекло на производите и нивната меѓународна заштита; Договорот за примена на членот 65 од ЕПК - Лондонски договор. Потребно е да се заокружи овој процес. 19 Институционална рамка за заштита и спроведување на правата на интелектуална сопственост Институционалната рамка за заштита и спро ведување на правата на интелектуална соп стве ност е сложена, и во неа со различни на дле жно сти влегуваат повеќе институции. Министерството за правда врши ра бо ти кои се однесуваат на судството, јавното обвинителство, јавното правобранителство; државната упра ва; кри вичната одговорност и одговорноста за прекршоци; нотарските работи, адвокатурата и други ви дови правна помош; наследувањето, сопственоста, стварните права и облигационите односи; криви чната, прекршочната, парничната, вонпроцесната, извршната и управната постапка; управниот надзор; кои се особено важни за интелектуалната сопственост. Министерството за правда ќе вработи еден државен советник којшто ќе ги координира активностите на Министерството во оваа област. 18 Во тек е подготовка на новела на Кривичниот законик. 19 Согласно НПАА предвидено е донесување на првите четири договори во втората половина на 2009 година, а на Договорот за примена на членот 65 од ЕПК - Лондонски договор првата половина на 2010 година. 24
Министерството за економија, релевантно за интелектуална сопственост, врши работи кои се однесуваат на следење на состојбата и појавите на пазарот на стоки и услуги и влијанието на мерките на економската политика; следење на економските, структурните и техничко-техноло шките состојби и предлагање мерки за остварување на развојната и тековната економска политика во областа на производството, трговијата, туризмот, угостителството и занаетчиството; индустриската сопственост; заштитата на потрошувачите; малите и средните претпријатија и задругарството; следењето на меѓународните трговски и економски движења, како и нивното влијание врз економските односи на Република Македонија; надзорот на примената на актите од негова надлежност. Во изминатиов период Министерството за економија (во натамошниот текст МЕ), преку своите стратегии, програми и активности значително придонесе за унапредување на состојбата со заштитата и промоцијата на правата на интелектуална сопственост, а особено правата на индустриска сопственост. Согласно Програмата за поттикнување на инвестициите 2007-2010 постојано се следи состојбата за правата, заштитата и промоцијата на интелектуалната сопственост како и јакнењето на капацитетот на институциите кои се надлежни за интелектуалната сопственост. Министерството за образование и наука ги врши работите кои се однесуваат на образованието и воспитанието од сите видови и степени; организацијата, финансирањето, развојот и унапредувањето на воспитанието, образованието и науката; верификацијата на струките и профилите во образованието; ученичкиот и студентскиот стандард; технолошкиот развој, информатиката и техничката култура; информацискиот систем; меѓународната научно техничка соработка и друго. Остварувањето на овие надлежности е тесно поврзано со интелектуалната сопственост. Министерството за информатичко општество ги врши работите што се однесуваат на: обезбедување и раководење со средствата за финансирање на развојот на информатичкото општество; евиденција, координација и следење на имплементацијата на прифатените проекти за развој на информатичкото општество во органите на државната управа; креирање политики и давање препораки и насоки за имплементација на стратешки и оперативни документи за информациски и телекомуникациски технологии; координирање, управување и развој на интегрирана безбедна информатичка и комуникациска мрежа за потребите на органите на државната управа; промовирање на користење електронски услуги; воспоставување, развој и користење бази на податоци и нивно меѓусебно поврзување и размена на информации на безбеден начин во органите на државната управа; остварување на техничко и технолошка меѓународна соработка. Активностите на ова Министерство се особено важни имајќи ги предвид информациските и комуникациските технологии како платфома за креирање дела на интелектуална сопствеснот, но и во воспоставувањето и функционирањето на системите за размена на информации меѓу надлежните институции. Министерството за култура ги врши ра бо тите што се однесуваат на: следењето, ана ли зи рањето и предлагањето акти и мерки за развој и унапредување на културата; организацијата, фи нан си рањето и развојот на мрежата на националните установи и финансирањето на програми и проекти од национален интерес во оваа област; заштитата на културното богатство; издавачката, музичката, сценско-уметничката, филмската, галериската, 25
би бли отечната, архивската, музејската и кинотечната дејност, дејноста на домовите на културата и деј носта за посредување во културата; заштитата на авто рското право и сродните права; споменичко то одбележување на настани и истакнати личности од национален интерес; надзорот од негова на длежност и други работи определени со закон. Остварувањето на овие надлежности директно и непосредно е поврзано со промоцијата на авто р ското творештво, изразено преку бројните прог ра ми и активности коишто ги презема Министерството, како и заштитата на авторското право и сро дните права, изразено преку аналитичките и за конодавните активности коишто се преземаат во рамките на Министерството. Секторот за авторското право и сродните права (во понатамошниот текст САПСП) во Министерството за култура врши студиско-аналитички и други работи за нормативно регулирање и следење на остварувањето на ре жи мот на авторското право и сродните права од ас пект на домашното и меѓународното законодавство, активности во врска со следење меѓународни и европски стандарди во оваа област и учество во подготовка на билатерални и мултилатерални догово ри и предлагање ратификации на меѓународни до говори и следење на активностите и соработката со меѓународните владини организации и домашни и меѓународни невладини организации во областа на сродните права; вршење на управните работи во областа што произлегуваат од обврските од прописите; активности за хармонизација со легислативата на ЕУ и со други меѓународни договори од оваа област; спроведува управен надзор над законитоста на работата и актите на здруженијата за колективно остварување на авторското право и сродните права; подготвува и реализира мерки и други активности за сузбивање на пиратството на авторското право и сродните права и други работи во врска со областа. Работите во Секторот ги вршат: Одделението за авторското право и Одделението за сродните права. Заради поголема соработка во спроведувањето на царинските мерки за авторското право и сродните права, Министерството за култура склучи Меморандум за соработка со Царинската управа и соодветни здруженија, како здруженија на застапници и здруженија на носители на права. Државниот завод за индустриска соп ственост на Република Македонија (во поната мо шниот текст ДЗИС) е надлежен за вршење на ра ботите во врска со стекнувањето и заштитата на пра вата од индустриска сопственост, во смисла на спроведување (национална и меѓународна) постапка за стекнување и признавање на правата од индустриска сопственост, водење соодветни регистри, следење на развојот на меѓународната и европската регулатива и поведување иницијативи за усогласување на националната легислатива; ин фор мирање за постапките за заштита на правата, ус луги на пребарување на базите, достапност до информации, промоција на заштитата на индустриската сопственост и вршење обука и спроведува испит за застапници од областа на индустриската сопственост. Со Законот за индустриската сопственост, кој што влезе во сила во февруари 2009 годи на пре двидено е формирање Второстепена ко ми си ја на Владата на Република Македонија за решавање во управна постапка во втор степен од областа на индустриската сопственост по жалбите кои се поднесени против решенијата на Државниот завод за индустриска сопственост до денот на влегувањето во сила на Законот. Комисијата сеуште не е формирана. 26