Монголын өмнөд бүсийн дэд бүтцийн асуудал Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтын боломжууд
Ерөнхий танилцуулга 1. Монгол улсын өмнөд хэсэгт дэд бүтцийг хөгжүүлэхэд хувийн хэвшлийн гүйцэтгэх үүрэг 2. Гадны туршлагаас хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтын онцлогоос суралцах боломжтой. 3. Монгол улс нь хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татах нөхцлийг бүрдүүлэх үүднээс доорхи үндсэн нөхцлийг хангах хэрэгтэй байна. Үүнд: Бодлого зохицуулалт тодорхой байх Чадавхи бий болсон байх 2
Санхүүжилтийн хувьд шийдвэрлэвэл зохих асуудлууд ОюуТолгой болон Таван Толгойн хувьд дэд бүтцийн асуудал гэхэд л 1 миллиард долларын хөрөнгө оруулалт шаардана.
Оюу Толгойн эрчим хүчний хангамж Diagram Source: Ivanhoe IDP 1.3 km газар доогуур ажиллахад эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэр хэрэгтэй байна. Газар дээрх бүтэц зохион байгуулалт нь доор хаяж 2, түүнээс үүдээд 3 найдвартай эрчих хүчний эх үүсвэртэй байхыг шаардаж байна. 4
Монголын өмнөд хэсэг дэхь эрчим хүчний хангамж Санхүүжилтийн доод хэмжээ: $390-500 сая 220 kv УБ Мандалговь-Оюу Толгой давхар гүйдэл дамжуулах шугамууд $150-200 сая CES-ийн хувьд нэмэлт нөөц чөдөвхи бий богох (нэмэлт $100 сая) 300 MW нүүрсэн шаталттай агаарын хөргөлт бүхий байгууламжийг барихад: Өртөг: $240-300 сая 1000-2000 MW Эрчим хүч экспортлох боломжийг бий болгох Хятад улстай эрчим хүч худалдаалах 220 kv дамжуулах шугам (100 km) - $50-100 сая Хэрэгцээний хувьд тодорхой бус байдал ажжим үүсэх боломж байна. 100 MW хүчин чадлыг бий болгож чадахгүй 1 жил болоход - $5 million сая жилийн үйлчилгэнэий өртгийн өртэй болно. Эрчим хүчний үйлдвэрлэлтэй холбооотой эрсдэлийг олборлох салбарынхан зохицуулах боломж илүүтэй байх 5
дэлхийн жишигт хүрсэн уул уурхайн салбар нь өндөр бүтээмжтэй төмөр замыг шаардаж байна. Жишээ: Австралийн Mount Newman-ы Төмөр зам 400 km урт Зөвхөн хүдэр тээвэрлэх зориулалттай BHP Billiton компани хөрөнгө оруулж үй ажиллагааг хангадаг. Нэгг цуваанд 230 хүдэр тээвэрлэх вагонтой ба нэг вагон 106 тоны даацтай. 2001 оны байдлаар: 7.4 km, 682 wagons бүхий хамгийн урт цуваа 1 жолооч, засвар үйлчилгээ сайн, өндөр бүтээмжтэй Тээвэрлэлтийн үнийг доод хэмжээнд барьж чаддаг 6
Төмөр замын холбоос сүлжээ Map source: Ivanhoe IDP TT Монголын ТЗ (400 km) - $375-400 сая TT Хятадын хил (100 km) - $75-100 сая 7
Монголын өмнө хэсгийн Говийн дэд бүтцийг хэн нь санхүүжүүлэх вэ 2008 оны Засгийн газрын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр (10% of ДНБ) Санхүүжилт Tg 336 миллиард ($290 сая) Хөгжлийн сан Tg 235 миллиард ($200 сая) Засгийн газрын хөтөлбөрт гадаадын санхүүжилтийг оруулаагүй болно. Монгол,Хятад, Вьетнам нь ДНБ-ий 10 хувийг дэд бүтцийг сайжруулахад зарцуулдаг. Гэтэл бусад улс орнууд 2-5 хувийг л зарцуулдаг. Өмнөд Говийн Эрчим хүч, төмөр зам ($1 миллиард) ДНБ-ний 3 орчим хувийг дараагийн 5 жилд ашиглах болно. Хот суурин газар, ундны усны хангамж гээд нэмэлт хөрөнгө оруулалтыг шаардах болно. Санхүүжилт олох боломж: Зээл олгох Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих 8
Дэд бүтцийг хөгжүүлж буй олон улсын туршлага: Төрийн болон Хувийн Хэвшлийн Түншлэл Монголын хувьд ТБХХТ-ийн боломж гадны хөрөнгө оруулалтаас хамаагүй их боломжтой.
ТБХХТ-ийн хэлбэрүүд Хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх нь үргүй зардлыг бууруулах ач холбогдолтой. 10
Эрчих хүчний салбар дахь ТБХХТ-ийн хөрөнгө оруулалт Хөгжиж буй улс орнуудад (US$ сая) 25000 20000 15000 10000 5000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 East Asia and Pacific Latin America and the Caribbean South Asia Other Developing Countries 11
Төмөр зам дахь ТБХХТ Хөгжиж буй орнуудын жишээ ((US$ сая) 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 12
ТБХХТ-ийн зах зээлийн боломж бололцоо Source: Deloitte and Touche USA LLP 13
Дэд бүтцийн салбар дахь ТБХХТийн цаашдын чиг хандлага 1990 оны дунд үеэс хөрөнгө оруулагчдын болгоомжлол нэмэгдсэн шалтгаан: Хэрэглэгчдийн хэрэглээ өртгийг бүрэн нөхдөг салбарыг илүү дэмжих болсон (харилцаа холбоо гэх мэт) Хуучин байгууламжийг түшиглэхээс илүүтэй шинээр барилга байгууламж ихээр барих болсон Менежмеэтийн гэрээ зэгэр бусад хэлбэрийг ихээр ашиглах болсон (хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг хийлгүй) 14
ТБХХТ Ерөнхий алдаанууд Тендэр зарлахаас өмнөх үед гардаг алдаа: Хувийн хэвшилд хүргэх мэдээлэл тодорхой бус байх Хэлэлцээр яриа сунжрах Мэдээллийг хангалттай өгөхгүй байх Тендэрийн явцад гардаг алдаа: шударга өрсөлдөөн, ил тод байдлыг хангахгүй байх Тендэрийн дараа гардаг алдаа: Тохирсон зүйлээсээ буцах, ахин хэлэлцээр хийх зэрэг 15
Дэд Бүтэц дэх Төрийн болон Хувийн хэвшлийн түншлэл Юу хийх хэрэгтэй вэ?
Бодлогыг боловсруулахад анхаарах зүйлс Төсвийн болон хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтын алиныг нь ашиглахаа шийдсэн байх Уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын хүрээнд дагалт байдлаар дэд бүтцийн асуудлыг шийдэх гэж байгаа эсэхийг тогтоох ХУСТ-ийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн хэлбэрүүдийг харгалзан үзэх Зохицуулалтын хэлбэрүүд: Өртгийг нөхөх үнэ Техникийн стандартууд ТБХХТ-ийн хууль эрхзүйн орчин Худалдан авалтын зохицуулалт Бүтэц, зохион байгуулалт Оролцогч талуудын оролцоог хангах 17
Бодлогыг боловсруулахдаа анхаарах зүйлс Шаардагдах ур чадварын жагсаалт 18
Хууль эрх зүйн зохицуулалтын орчинг бий болгох Зах зээлийн структур бүтэц, зохицуулалтын систем, гэрээлэх зэрэг асуудлыг шийдвэрлэж бий болгох 19
Тендэр зарлаж санхүүжилтийг хийх Төслийг санхүүжилтийн ерөнхий бүдүүвч 20
Санхүүжилтийг тендэр зарлах шугамаар хийх Санхүүгийн үйл ажиллагааны сонголт, хэлэлцээр хийх, төгсгөлийн үе шатуудыг санхүүгийн зөвлөхүүдийн удирдлагын доор хийж гүйцэтгэдэг. 21
ТБХХТ ийг санхүүжилтийн удирдлагыг хангахад ашиглах нь Төслийн үр дүн доорхи үйл ажиллагааг явуулах Засгийн Газрын чадавхиас хамаарна: Зөвлөхийн сонголт, тэдний зөвлөгөөг авч хэрэгжүүлж байгаа байдал, доорхи шийдвэр гаргахад тусгасан эсэх: Цаг хугацааны хувьд тодорхой хугацааг баримтлах Төслийн бэлтгэл шатанд хангалттай санхүүжилтийг тавьж өгөх ТБХХТ-ийн удирдлагыг хангах зорилго бүхий мэрэгжлийн багийг олон Засгийн газрууд зориуд бүрдүүлдэг. Тэд: Техникийн зөвлөмж өгөх, чанарын хяналт хийх, бодлогын координаци, маркетинг болон промошн хийхэд туслана. Өмнөд солонгос, өмнөд Африк, Австралийн Виктория болон Английн жишээг энд дурдаж болно. 22
Асуулт Монголын өмнөд хэсэг дэхь Говийн бүсийн дэд бүтцийн хөгжлийн асуудлыг шийдэхдээ Монгол улс нь хувийн хэвшилд тулгуурлах магадлал бий эсэх Хэрэв тийм бол, Төрийн болон хувийн хэвшлийн санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын алиныг нь сонгох, тэр сүнголтыг хийх шалгууд үзүүлэлтүүд юу байх вэ ТБХХТ-ийн үй ажиллагааг зохицуулах бодлогыг хэн нь боловсруулах вэ ТБХХТ-ийг удирдан зохицуулахад шаардлагатай ур чадварыг Монгол улс хэрхэн яаж олж авч эзэмших вэwill Mongolia consider private investment in infrastructure for the South Gobi region? 23