بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی مالیاتی فرار جرم دانشگاه مدرس و اقتصادی علوم دکترای امینخاکی علیرضا 91/12/18 پذيرش: تاريخ 91/8/14 دريافت: تاريخ 60 تا 25 صفحه از 26 شماره چکیده توان میباشد. مالیاتی فرار جرم انگیزه ایجاد بر مو ثر عوامل شناسایی پژوهش این از هدف زا یکی میباشد. مالی منابع وجود به وابسته زیادی اندازه به وظایفشان انجام در دولتها تعریف مالیات عمومی بخش اقتصاد و اقتصادی ادبیات در مالی منابع کاراترین و مهمترین تی امراهم این مستمر کسریهایبودجه دلیل به توسعه حال در کشورهای در است. شده اقتصاد در تعادل به نیل در بودجه کسری همانطوریکه دلیل بهاین است کرده پیدا ویژهای و اقتصادی کالن متغیرهای از بسیاری بر نیز نامطلوبی آثار میتواند میباشد موثر کالن شود تامین مالیاتی درآمدهای با بیشتر دولت جاری هزینههای هرچه جایگذارد. بر اجتماعی مثبت نکته امر این و شده تضمین اقتصاد سالمت و شده بیشتر درآمد عادالنهتر توزیع امکان سطح و یافته افزایش اجتماعی مخارج تامین امکان همچنین میرود. بهشمار اقتصادی نظام در اقتصادی شف افیت افزایش و مالیاتی نظام کارایی افزایش یابد. کاهش میتواند بزهکاریها سهم ایران در میباشد. اقتصادی وضعیت بهبود جهت مهمی عامل مالیاتی درآمدهای تحق ق ار اقتصادی کالن ازتصمیمگیریهای بسیاری دولت بودجه در نفتی درآمدهای مالحظه قابل
رویکرد طبیعی منابع بودن پایانپذیر به توجه با طرفی از و است داده قرار خود تحتالشعاع میان از تحقق این موانع است الزم بنابراین است. اولویت در آن تحقق و مالیاتی درآمدهای میباشد جرم بهعنوان پدیده این و است مالیاتی فرار زمینه این در موانع از یکی شود. برداشته رب اثرگذار عوامل شناسایی و برآورد بنابراین میگیرد. قرار اقتصادی جرایم دستهبندی در که به توصیفی و تحلیل روش از حاضر تحقیق در بدینمنظور است. برخوردار باالیی اهم یت از آن است. شده پرداخته موضوع این بررسی درآمد قق تح دولت جاری هزینههای کسریبودجه مالیاتی فرار جرم کلیدی: واژگان ایران. اقتصاد مالیاتی مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 27 شماره مقدمه 1- سیاستگذاریهای در مهمي نقش دولت درآمدي منابع مهمترين از یکی عنوان به مالیات تراز بیکاری تورم تولید جمله از اقتصادي کالن متغیرهای میتواند و مینماید ايفا مالی اهميت حائز مختلف جهات از موضوع اين بررسي اینرو از دهد قرار تاثير تحت را پرداختها تامين جهت در تعيينكنندهاي نقش نفت ايران اقتصاد در اينكه به توجه با طرفی از است. از ماليات توسط آن جايگزيني و منبع اين به وابستگي كاهش دارد عهده به دولت هزينههاي است. برخوردار باالیی اهميت اصالحات تا میکند کمک آن شکلگیری عوامل و مالیاتی درآمدهای کاهش دالیل بررسی افزایش و آن افزايش برای الزم زمینه و شده انجام آن كاهش و جلوگیری برای الزم قانونی فراهم اقتصادی توسعه برای مناسبی بستر دیگر عبارت به شود. فراهم مالیاتی نظام کارآئی گردد فراهم امکان این تا میشود موجب نفت فروش به وابستگی عدم که است ذکر شایان گردد. كشور نصيب باالتری ارزي درآمد و بيشتر اشتغال نفت از حاصل مشتقات صادرات و توليد از که توسعه جهت در نیز موثر گامی ميتوان فوق مساله عوامل و علل شناسائی با بنابراین شود. و دولت بودجه بر میتواند موضوع این اقتصادی آثار اساس این بر برداشت. غیرنفتی اقتصاد میتواند مالیاتی درآمدهای تحقق عدم باشد. مطالعه و بررسی قابل اقتصادی متغیرهای سایر
مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 28 شماره نحوه بودن ناکارآمد متخصص انسانی نیروی کمبود جمله از باشد متعددی عوامل نتیجه معافیتهای و بخشودگیها مالیات وصول در طوالنی تاخیر مالیاتی پروندههای رسیدگی گسترش همچنین و حقوقی اشخاص برای بهویژه مالیات پایین نرخهای غیرضروری مالیاتی که موضوع این تحقیق قبیل. این از مواردی و مالیاتی فرار جرم ارتکاب برای الزم زمینههای پی در را مالیاتی درآمدهای تحقق عدم در سهمی چه هریک دیگر عوامل یا و مذکور عوامل بسنده موضوع همین به اینجا در و میطلبد را دیگری تحقیق و مطالعه خود داشت خواهد مالیاتی فرار بهعنوان آن از بخشی زیرزمینی اقتصاد داخلی و جهانی رشد به توجه با که شود مطلب این و 1 دهد اختصاص خود به را توجهی قابل درصد میتواند و میباشد اجتنابناپذیر فرار جرم بر موثر عوامل جنبه از حاضر تحقیق در اینرو از شود. نگاهداشته دور نظر از نبایستی میشود. پرداخته موضوع بررسی به مالیاتی ایران اقتصاد در مالیات مختلف پیامدهای 2- روند تشریح و ایران اقتصاد در مختلف پيامدهاي وجود دليل به ماليات موضوع بررسي پيامدها این از وبرخی است برخوردار اهميت از آن كننده تعيين عوامل تبيين همراه به آن باشد: زیر بشرح ميتواند اقتصادی: و اجتماعی عدالت 1-2 -رعایت قانون به توجه با که میباشد اجتماعی رفاه افزایش مالیات اخذ اهداف بنیادیترین از یکی و باالتر درآمد با افراد بویژه اقتصادی فعاالن از مالیات اخذ با پول نهایی مطلوبیت بودن نزولی رفاه فقرا و درآمدتر کم افراد به آن رسیدن ونهایتا درآمد( مجدد )توزیع جامعه در آن تزریق انجام مالیات اخذ دیگر مهم اهداف از است. نزدیکتر نیز عدالت به که مییابد افزایش اجتماعی رد زیرزمینی اقتصاد حجم 1385 مداح و پژویان توسط آمده بهعمل پژوهشهای و تحقیقات طبق مثال بهعنوان 1.. درصد( 7(T/GDP نسبت یعنی مالیاتی موثر نرخ اعمال با که میباشد GDP درصد 15 حداقل سالیانه بلندمدت دوره درآمد درصد متوسط GDPیعنی درصد 7 با مقایسه در که شد خواهد GDP درصد یک حداقل مالیاتی فرار حجم )6-2(( شماه جدول میباشد.) مالحظه قابل سالیانه مالیاتی
از حاصل منافع حالیکه در ندارد آن انجام به تمایل خصوصی بخش که است عمومی پروژههای خصوصی بخش )دالیل است. آن انجام هزینههای از بیش مالحظهای قابل صورت به پروژهها آن طبیعی انحصار پروژهها سنگین هزینه 1 مجانی سواری قبیل: از مواردی آن کمتر تمایل برای این در که میباشد.( استراتژیک کاالهای خصوص در یا و قضایی و امنیتی و نظامی هزینههای در بهینه از منظور که بهینه صورت به اقتصادی مختلف بخشهای بین منابع تخصیص راستا میباشد دولت محدود درآمدهای به توجه با اجتماعی رفاه تابع حداکثرسازی همان اینجا شدن بزرگ مضرات به صورتیکه در نیز دولت توسط بیشتر هزینههای انجام مییابد. معنا به وابسته هرچند که نیز بودجه کسری کاهش و است راستا همین در یابد فزونی دولت اندازه مییابد. معنا آن تبع به میباشد دیگری عوامل نفتی: درآمدهای به دولت وابستگی 2-2 -کاهش منبعپایانپذیروتجدیدناپذیرنفتی میبایستذخیرهنسلهایآتیهمشودکهایننیزدرجهت حداکثرکردنتابعرفاهاجتماعیاست.چراکهمنظورازاجتماع همهنسلهامیباشدونهنسلفعلی. راههای چند هر میکند پیدا اهمیت نیز نفت قیمت از ناشی نوسانات است ذکر شایان منظور به البته ارزی( تعهدات ذخیره صندوق جمله )از دارد وجود آن تثبیت برای دیگری استراتژیکی جنبه که خارجی کشورهای توسط نفت خرید تحریم از ناشی ثباتی بی از جلوگیری میکند. پیدا اهمیت دارند اقتصادی: تثبیت 3-2 -سیاستهای میشود کنترل مخارج نوسانات اینکه و میباشد نفت به وابستگی عدم بهدلیل آن از بخشی ثباتتر با معموال دولتی بخش که آنجا از عمومی بخش به خصوصی بخش از منابع انتقال یعنی در مشارکتی است ممکن است اندک بسیار تولید در او سهم که باشد باور این بر فردی هر اگر Free Riding 1. آن به اصطالحا عمومی بخش اقتصاد در و میبرد استفاده آن از آنکه حال باشد نداشته عمومی کاالی هزینه پرداخت نآ هزینه قبال و نمیشود منظور جدید افراد برای هزینهای پل از عبور برای مثال بهعنوان میگویند. مجانی سواری است. شده پرداخت دیگران توسط مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 29 شماره
مییابد. افزایش ثبات لذا مخارج( در ویژه )به میباشد اقتصادی رفتارهای در خصوصی بخش از کلیه ضروری نیازهای و معیشت حداقل حفظ فقرزدایی مسئله خصوص در است ذکر به الزم میباشد. دولت وظایف از جامعه افراد درآمد مناسبتر توزيع و فقر كاهش ازجمله اهدافي ميتوان فوق پيامدهاي به توجه با لذا داد. قرار توجه مورد را اقتصادی مختلف بخشهای بین منابع مناسبتر تخصیص مالیاتی درآمدهای تحقق مشکالت 3- میباشد مواجه آن با ایران اقتصاد که وضعیتی همچنین و شد اشاره که مواردی به توجه با میباشد: زیر شرح به مالیاتی درآمدهای تحقق در دالیل از برخی مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 30 شماره مالیاتی: آییننامههای بخشنامههاو و قوانین در وپیچیدگی ابهام 1-3- سیاستگذاری اهداف جهت از بهینهتری سیاستگذاری موجب پیچیدگی این حالیکه در دیگر سوی از سیاستگذاری کارآیی و طرف یک از مقررات سادگی بین است نشده مالیاتی حالیکه در شود انتخاب بهینه نقطه جامعه آن موجود شرایط به بسته و دارد وجود تعارض جهت در کارآیی تنها نه موارد از بسیاری در مقررات پیچیدگی میرسد نظر به ایران در میدهد. کاهش را کارآیی حتی موارد از بسیاری در بلکه نمیکند دنبال را سیاستگذاری ابهام و مالياتي فرار بين مستقيم رابطه همواره كه است آن از حاكي مطالعات نتايج انساني نيروي كمبود 1986( میلیرون ( است. داشته وجود قوانين در بيشتر پيچيدگي و اداره در مالياتي مقررات و قوانين اجراي جهت در موثر عوامل از يكي عنوان به متخصص فوق مساله به توجه با کردهاند. تائید را مهم اين مطالعات بهطوريكه است بوده مطرح ماليات براي شرايط تبصرهها از برخي نبودن شفاف همچنين و قانون مفاد از برخي ابهامات وجود و این بین مستقیمی رابطه بهطوريكه میباشد. مهیا ابهامات اين از استفاده سوء و مالياتي فرار 2001 1 وساویر ریچاردسون و میلیرون 1986 باشد.) داشته وجود میتواند مالیاتی فرار و متغیر 1. Richardson & Sawyer
و كولونیست 1992 1 و ووگل (. 1974 2 2-3 -همکاری ضعیف سازمانها وشرکتها با سازمان امور مالیاتی و فقدان ضمانت اجرایی الزم: به این معناکه اشخاص ثالث به دالیل ساختاری و حمایت از بخش خصوصی در مقابل سیاستهای مالیاتی همکاری الزم را جهت دریافت مالیات بخش خصوصی نمیکنند. مثال فهرست کاملی از موسسات خصوصی طرف معامله ارایه نمیشود. در مورد بانکها و موسسات مالی و اعتباری اطالعاتی از کارکرد حسابهای مودیان مالیاتی ( بهغیر از حالتیکه از طریق مراجع قضایی مجوزی ارائه شود( ارایه نمیشود. 3-3 -روحیه ضعیف مالیاتی که هم جنبه قانونی دارد و هم جنبه فرهنگی: الف-کنترل انگیزه به روشهای قانونی و نهادسازی در رفتارهای مالیاتی: اصوال افراد بر اساس انگیزه فردی رفتار میکنند رفتارهای مالیاتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و جهت بهبود درآمدهای مالیاتی الزم است نظامی از کنترل انگیزه طراحی شود مثال شرکتهایی که سوابق مالیاتی بهتری دارند موردتشویقهای مختلف قرار گیرند بهطور مثال: دریافت تسهیالت بانکی با شرایط مناسبتر و امثالهم. ب-جنبه فرهنگی: ایجاد اعتقاد قلبی در افراد جهت داشتن تعهد شخصی به پرداخت مالیات به عنوان امری اخالقی و دینی و فرهنگسازیهای مربوطه به عنوان مثال: یقین و باور دادن به مردم که مخارج انجام شده دولت از محل درآمدهای مالیاتی بصورت کارا بوده است. علل و عوامل بروز پدیده فوق ادبیات نسبتا وسیعی را دهههای اخیر در بسیاری از کشورها در بر داشته و حاکی از مهم بودن پدیده فوق میباشد. از اینرو شناخت هر چه بیشتر 1. Colonist 2. Vogel آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 31 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
در اقتصادی متغیرهای بر آنها تاثیرگذاری شدت تعیین و مالیاتی فرار جرم بر موثر عوامل حائز آن رشد کاهش و کنترل برای مالی مقامات و اقتصادی سیاستگذاران موفقیت جهت بر موثر عوامل بررسی مطالعه اصلی اهداف از یکی تحقیق این در اینرو از میباشد. اهمیت زا مالحظهای قابل بخش عنوان به مالیاتی فرار میباشد. آن شکلگیری علل و مالیاتی فرار نشده پرداخت آنها مالیات که میشود شامل را فعالیتهایی و شده شناخته زیرزمینی اقتصاد است منطقی گیرد قرار بررسی مورد مالیاتی فرار موضوع اینکه از قبل جهت بدین است. و شناخت صورت این در شود کسب آگاهیهایی و اطالعات زیرزمینی اقتصاد مورد در که اقتصاد حجم اندازهگیری با بنابراین بود. خواهد برخوردار بیشتری دقت از فوق موضوع تبیین آورد. بهدست را مالیاتی فرار قبولی قابل اندازه تا میتوان زیرزمینی مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 32 شماره زیرزمینی اقتصاد رشد دالیل مهمترین از برخی اقتصادی ادبیات در زیرزمینی: اقتصاد رشد 4-3- کار. بازار در مقررات افزایش دولتی ومحدودیتهای مقررات بار افزایش مالیاتی بار افزایش از: عبارتند پرداختهای روی بر فشار یا و مالیاتی نرخهای افزایش طریق )از مالیاتی بار افزایش و معافیتها اعمال وعدم بدهی تقسیط ساده شرایط نبودن فراهم وهمچنین مالیات نقدی انگیزه و شده سنگین مالیاتهای به منجر امثالهم( و مالیاتی مودیان توجیه عدم بخشودگیهاو رابهطورواقعی فعالیتخود آمار لذا و یافته افزایش مالیات نپرداختن فعاالناقتصادیبرای دلیل به اقتصادی فعالیتهای از بخشی بنابراین دارند آن کتمان در وسعی نمیدهند گزارش زیرزمینی اقتصاد از بخشی فعالیتها قبیل این میماندکه باقی پنهان بصورت مالیاتی فرار میدهد. راتشکیل کاهش به منجر اجباری گواهینامههای داشتن و قواعد مقررات قوانین تعدد افزایش کارفرمایان قانونی میتواندبار مقررات عموما میشوند اقتصادی بنگاههای ریسکگریزی درجه این و کنند منتقل کارگران دستمزدهای روی بر را بار این میتوانند آنها و دهد افزایش را شدیدتر قواعد کنند. فعالیت زیرزمینی بخش در تا کند ایجاد کارگران برای را انگیزهای میتواند دولت مخارج انجام درمورد مردم تردیدهای دارد. همراه به را زیرزمینی اقتصاد در پایداری
کنند فکر است ممکن مردم دهد کاهش جامعه یک در را مالیاتی روحیه است ممکن همچنین پرداخت برای کمتری انگیزه است ممکن لذا و شود خرج کارآ غیر بطور مالیاتی درآمدهای رشوه سطوح و فساداقتصادی زیرزمینی اقتصاد رشد بر عالوه بنابراین باشند داشته مالیات درآمدهای است کشورممکن یک در زیرزمینی فعالیت افزایش بلعکس مییابد. افزایش نیز باال طریق از مالیاتها افزایش قبلی حالت به رسیدن برای دولت وتالش دهد کاهش را دولت اقتصاد رشد بنابراین یابد. استمرار میتواند همچنان دور این و مالیاتیباشد نرخهای بردن سیاستهای اتخاذ با اینرو از باشد. راداشته مالی سیاستهای از تاثیرپذیری میتواند زیرزمینی رشد از اینکه بهعالوه یافت دست مالیاتی بهینه اهداف به میتوان مناسب مالی)مالیاتی( شود. جلوگیری حدی تا زیرزمینی اقتصاد مالياتي فرار مفهوم 4- سوی از مالیات پرداختن کم یا نپرداختن برای قانونی غیر عمل هرگونه 1 مالیاتی فرار جرم آن بودن قانونی غیر به توجه با براین بنا. 2 ميشود تعریف اقتصادی واحد یا شخص اقتصادی جرایم رسته در میتوان جهت آن از را مالیاتی فرار دیگر بیان به میباشد. اقتصادی و میپردازند دولت به مردم که است مالیاتی بر کشورها از بسیاری اقتصادی اساس که داد قرار جرایم از دسته این اما انجامد. اقتصاد شدن متزلزل قیمت به میتواند آن پرداخت در ناهنجاری هدف مستقیم بهطور مردم مزایای و منافع و است دولت ضد بر اقتصادی جرایم دیگر خالف بر همراه فریبانه و متقلبانه مانور با هرچند مالیاتی فرار نمیگیرند. قرار قانونی غیر رفتارهای و متقلبانه مانور فعل)انجام ترک و فعل جمع مجرمانه رفتار نهایت در اینکه بهلحاظ باشد قانونگذار اراده ناقض فعل انجام متضمن که اموال ضد بر جرایم با است مالیات( پرداخت عدم مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 33 شماره 1. Tax Evasion )Tax Avoidance( مالیات پرداخت از اجتناب و پرهیز را آن باشد قانونی صورت به اقتصادی واحد یا شخص تالش اگر 2. یعطق مالیات مودی هرگاه میدارد مقرر مستقیم مالیاتهای قانون 210 ماده همچنانکه نمیشود تلقی جرم و مینامند ابالغ او به اجرایی برگ بهموجب مالیاتی امور اداره ننماید پرداخت قطعی برگ ابالغ تاریخ از روز ده ظرف را خود شده بدهد. مالیاتی امور اداره به آنرا پرداخت ترتیب یا بپردازد را خود بدهی کلیه
مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 34 شماره است. ناب اقتصادی جرم یک گفت میتوان بنابراین و است متفاوت است ابهاماتی دچار زيرزميني اقتصاد همانند كردهاند بحث مالياتي فرار مورد در كه منابعي فرار )1991( 1 توماس نظر از نمیباشد. یکسان لزوما اقتصاددانان دیدگاههای و میباشند در مالياتي فرار 3 فج ديدگاه از. 2 میباشد زیرزمینی اقتصاد نامنظم بخش از جزئی مالياتي انجام را مالياتي فرار كه كسي گفت ميتوان لذا دارد قرار گزارشنشده فعاليتهاي چارچوب پديدهاي را مالياتي فرار تانزي است. كرده تخطي نهادي شده وضع مالي قوانين از است داده صحيح ارقام اعالم عدم شكل به پديده اين دارد ساله هزار چند قدمتي كه میداند جهاني صورت ديگر نامحدود راههاي و قاچاق توليد هزينههاي كردن بيان واقع از بيش درآمد زا كه باشد داشته متفاوتی نمودهای مختلف موقعيتهاي در میتواند مالياتي فرار میگیرد. كرد. یاد مالياتي سيستم ساختار و اقتصادي ساختار فرد شخصیت از ميتوان جمله اگر و 5 ساده سياه درآمد باشد قانوني آن اصلي منبع كه صورتي در را مالياتي فرار 4 كبرا است اين در دو این تفاوت ميكند. معرفي 6 مركب سياه درآمد آنرا باشد غيرقانوني آن منبع از گريز است ممكن اوليه انگيزه حالت در ولي است مالياتی فرار انگيزه اول حالت در كه. 7 باشد موجود اقتصادي مقررات و كنترلها نقص علت بلكه نباشد ماليات فرار از را ماليات پرداخت از اجتناب یا خودداري پديده خود مقاله در )1998( 8 آلم با و قانوني بهطور فرد ماليات پرداخت از خودداري مبحث در وي نظر در ميكند جدا مالياتي و مالياتي معافيتهاي گرفتن ماليات انداختن تعويق به درآمد نمودن تقسيم مانند اقداماتی 1. Thomas.J.J یا قانونی)جزایی غیر بخش و نامنظم بخش رسمی غیر بخش خانوار بخش شامل توماس نظر از زیرزمینی اقتصاد 2. میباشد. جنایی( 3. Feige.E.L 4. Kabra.S 5. Simple Black Income 6. Compound Black Incom ص 26 1384 يزدي مازار عرب 7. 8. Alm.J
غيره تعهد مالياتي خود را كاهش میدهد. اما در فرار مالياتي فرد با كارهاي غيرقانوني سعي در كاهش تعهدات مالياتي خود دارد. فرانزوني )1998( 1 در مطالعه خود تحت عنوان فرار مالياتي و تمكين مالياتي مفهوم خودداري از پرداخت ماليات را چنين توضیح ميدهد كه افراد ماليات خود را از روشهایی كه توسط قانونگذار پیش بینی نشده است كاهش ميدهند. اين روشها غيرقانوني نيستند. خودداري از پرداخت ماليات با فرار مالياتي در دو جنبهي قانوني بودن و مشمول مجازات شدن تفاوت دارد. مفهوم خودداري از پرداخت ماليات اغلب با اين واقعيت همراه است كه فرد با يك سري از اقداماتی كه انجام ميدهد موفق ميشود تعهد مالياتي خود را حداقل كند. یکی از مفاهیمی كه گاهي جايگزين فرار مالياتي ميشود شكاف مالياتي 2 نام دارد و کسری درآمد مالیاتی بالفعل از درآمد مالیاتی بالقوه را بیان میدارد. با توجه به این رویکرد فرانزوني فرار مالياتي را يك درآمد خالص ميداند كه به عنوان شكاف مالياتي معرفی ميشود. از نظر وی اعمال سياستهاي سختگيرانهتر باعث ميشود تا افراد يا بنگاهها در خطر ورشكستگي قرار گيرند و در نتیجه درآمد مالياتي كاهش يابد. همچنین اقدامات سختگیرانه ممكن است باعث تعديل نيروي كار قيمت و يا درآمد شود و شكاف مالياتي را تحت تأثير قرار دهد. در يك بررسي میتوان به اين نكته رسید كه تفاوت بین میزان مالیات قانوني 3 و میزان مالیات واقعي وصولی را تحت عنوان شكاف يا فرار مالياتي معرفي کرد. دو مسئله باعث پيچيدگي بيشتر در مباحث فرار مالياتي ميشود: نخست ميزان آن از فردي به فرد ديگر متغير است بهطوريكه ممكن است دو فرد با ميزان ماليات يكسان فرار مالياتي متفاوتي داشته باشند. زمانیکه فعاليتهاي زيرزمينی وجود داشته باشد كل اقتصاد تحت تأثير قرار ميگیرد و مسئله فرار مالیاتی پیچیدهتر میشود. تفاوتهای دیگری نیز بین فرار مالياتي و اجتناب مالياتي قابل توجه است كه درحالت اول نوعي تخطي از قانون 1. Franzoni.L.A 2. Tax gap 3..فرض بر این است قانونی که توسط نمایندگان مردم به تصویب میرسد اهداف یک نظام مالیاتی مطلوب را دارا باشد از جمله عدالت مالیاتی سادگی و قابل فهم بودن مشخص بودن و قابل وصول بودن آن. آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 35 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
دارد وجود قانون در كه ابهاماتي از بهرهگيري با فرد حالت در كه حالي در ميشود ديده ميدهد. كاهش آنرا و كرده عمل مالياتي بار از كاستن جهت در 36 شماره مالياتي فرار بر موثر عوامل نظری مبانی بر مروری 5- به توجه بدون مالياتي فرار بر موثر عوامل تعیین براي اخير سالهاي در كه روشي عامترين ارائه )1972( ساندمو و الینگهام توسط كه است الگویی شده گرفته بهكار زيرزميني اقتصاد است. شده و الینگهام توسط ابتدا در برآن موثر عوامل و مالياتي فرار پدیده بررسی به مربوط الگوی مقاله از برگرفته فوق الگوی دارد. شهرت A-S الگوی به که است شده ارائه )1972( 1 ساندمو A-S الگوی در میباشد. 3 مجرمانه فعالیتهای اقتصادی مطالعه مورد در 1968 سال در 2 بیکر تعیین عوامل الگو این در نااطمینانی. شرایط تحت است انتخابی شخص مالیاتی فرار به تصمیم شامل و است شده تفکیک قانونی عوامل و اقتصادی عوامل گروه دو به مالياتي فرار پدیده کننده 6 حسابرسی احتمال 5 مالیاتی جرایم 4 مالیات نرخ مالیات مشمول واقعی درآمد چون عواملی مالیاتی امور اداره به فرد ابرازی درآمد همچنین و 7 رشوه مالياتی امور اداره توسط رسیدگی و جرایم و تنبیهات دیدگاه با که بوده بازیها نظریه روش بر مبتنی فوق الگوی اساس میباشد. تمکین رفتار توجیه در چندان الگو این که آنجا از مینگرد. مسئله به مالیات فرار هنگام به فوق رفتار بتواند تا گرفته صورت نیز دیگری مطالعات لذا نبود موفق مالیاتی فرار و 8 مالیاتی 1. Allingham.M & Sandmo.A 2. G. Becker 3. The studies of economics of criminal activity 4. Rate of Tax 5. Fine 6. Audit 7. Bribe 8. Tax Compliance مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی
و اجتماعی اقتصادی غیر عوامل فوق عوامل بر عالوه مطالعات این در نماید. تبیین بهتر را است. شده گرفته نظر در نیز 1 جمعیتی و جغرافیایی يك نماید پرداخت ماليات بايد كه فردي است استوار فرض این بر معروف A-S الگوی آنرا و آورده بدست مطلوبيت عمل اين انجام از ميكند سعي وی بنابراين است عقاليي فرد فرآيند در و باشد بيشتر فرد عايدي هرچه ميشود فرض الگو این در ديگر طرف از كند. حداكثر مأموران چشم از را پرداخت عدم اين و بپردازد را كمتري ماليات مقدار بتواند ماليات پرداخت هك ميشود فرض همچنان كرد. خواهد كسب را بيشتري مطلوبيت نگهدارد پنهان مالياتي جريمه بايد و ميشود آشكار او مالياتي فرار گيرد قرار مالياتي مأموران نظارت مشمول فرد اگر كند. پرداخت را مالیاتی نظر در با را فرد مالياتي فرار از ناشي انتظاري مطلوبيت تابع خود مطالعه در اسکوباری رفتار به توجه با 2 مورگنسترن - نيومن - وون مطلوبیت تابع در شده استفاده فروض گرفتن ارائه جداگانه )b( رشوه نسبت و )B( رشوه ثابت مقدار بهصورت رشوه پرداخت براي بهينه خالصه است. آورده دست به را مالیاتی تمکین تابع آن حداکثرسازی طریق از و است نموده میباشد: زیر موارد نتایج عدم یا و حسابرسی با لذا دارند مختلفی ریسکگریزی درجه افراد که این به توجه با درآمد بر درآمد افزایش اثر جرایم اعمال و مالیاتی مامور نبودن یا و بودن صادق حسابرسی میباشد. مبهم مالياتی اداره به شده اعالم كاهش باعث يكجا صورت به رشوه پرداخت و مالياتي حسابرسي احتمال در افزايش جزئی اثر مالياتي مأمور اگر و باشد فاسد كامال مالياتي مأمور که صورتی در شد خواهد شده اظهار درآمد بود. خواهد مستقیم رابطه باشد صادق كامال شود. شده گزارش ماليات افزایش برای انگیزهای ميتواند جريمه نرخ باالتر سطح جزئی اثر پائينتري درآمد سطح افراد بيابد افزايش باشد فاسد مالياتي مأمور كه اين احتمال جزئی اثر 1. Demographic determinants 2. Von-Neuman-Morgen Stern Utility function مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 37 شماره
را گزارش خواهند كرد. از زمانی كه آلينگهام و ساندمو )1972( تئوري خود را بيان كردند بسیاری از مطالعات در 1 زمينه تمكين مالياتي از آن بهره بردهاند. میتوان افرادي چون آلم )1999( باهل و موري )1993( دوبين و وايلد )1988( 2 هيون )2005( 3 پارك و هيون )2003( 4 و سور )2004( 5 را نام برد. الگوی آنها بر اساس روش نظریه بازیها استوار است و با دیدگاه مجازات محوری فرار مالیاتی بنا شده چرا که برای مؤدی مالیاتی حسابرسی مالیاتی و جرایم نیز در نظر گرفته شده است. )به عنوان مثال آلم باهل و موری )1993( مک کلند و شولز )1992( 6 فیشر وارتیک و مارک )1992((. 7 روش نظریه بازیها در ارائه رفتار تمکین مالیاتی و فرار مالیاتی بهطور کامل موفق نبود. مطالعات زیادی صورت گرفت تا بتواند رفتار فوق را بهتر بیان نماید. تمرکز این مطالعات بر روی عوامل اقتصادی و غیر اقتصادی نمود داشت عوامل غیر اقتصادی که کمتر مورد توجه اقتصاددانان واقع شده بود با یک چارچوب اقتصادی معرفی شدند و بسیاری از تحقیقات انجام شده در این زمینه معرفی و تبیین گردیدند. برای مثال عواملی چون سن 8 مؤدیان روحیه مالیاتی 9 انصاف مالیاتی 10 جنسیت 11 سطح آموزش منبع درآمدی ابهام و پیچیدگی 1.Alm.J, Bahl.B & Murry.M 2.Dubin.J & Wilde.L 3. Hyon.J 4. Park.C & Hyun.J 5. Sour.L 6. Schulze.W, Alm.J & McClelland.G 7. Fisher.C, Wartick.M & Mark.M 8. Age 9. Tax Morale 10. Tax Fairness 11. Gender آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 38 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
قوانین مالیاتی 1 مذهب 2 نژاد 3 زبان 4 منطقه جغرافیایی 5 و آنها را میتوان در مطالعات انجام شده از جمله جکسون و میلرون )1986( 6 کاوول و گوردون )1988( 7 آلم جکسون و مک گی )1993( 8 اسمیت و استالنز )1991( 9 ناجین )1990( 10 فالکینگر و والتر )1991( 11 و آلم سانچز و دیژون )1995( 12 رياحي_ بلكوئي )2004( 13 کروکر و اسلمرود )2004( 14 و ریچاردسون )2006( 15 آنها را مشاهده نمود همچنین آنها سعی کردند تا بسیاری از عوامل غیر اقتصادی موجود را وارد کنند از جمله توانایی افراد برای پرداخت مخارج عمومی آموزش عمومی روحیه مالیاتی اخالق مالیاتی سرهنگ مالیاتی سن جنسیت مذهب نژاد زبان منطقه جغرافیایی و غیره را و در زمینه فوق بسیاری از مطالعات تجربی نیز صورت گرفته که از روش آزمایشگاهی و تجربی 16 استفاده نمودند. با توجه به توضیحات فوق به بیان عوامل موثر در چهار گروه زیر پرداخته میشود. 1. Tax Complexity 2. Religion 3. Race 4. Language 5. Region 6. Jackson. B &. Milliron.V 7. Cowell. F &Gordon. R 8. Alm, J & McKee.M 9. Smith.K & Stalans.L 10. Nagin.D 11. Falkinger.J & Walther.H 12. Alm.j, Sanchez.I, & DeJuan.A 13. Riahi - Belkaoui.A 14. Crocker. K J. & Slemrod.J 15. Richardson. G 16. Experimental aproach آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 39 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 40 شماره درآمدی. منابع و درآمد سطح قبیل از اقتصادی: عوامل مالیاتی. انصاف و مالیاتی روحیه آموزش سطح فرهنگی ساختار قبیل از فرهنگی: عوامل رشوه. و فساد تجرد یا تاهل جنسیت سن قبیل از اجتماعی: عوامل مالیاتی جرایم مقررات و قوانین در ابهام مالیاتی نرخهای قبیل از اجرايي: و قانونی عوامل پيشرفته. تجهيزات نبود و متخصص نيروي كمبود حسابرسی احتمال انصافمالیاتینحوهتوزيعبارمالياتيحاصلازسیاستهایمالیاتیدولترااندازهگیریمیکند مسئله بيان در مهمي عامل افراد بين مالياتي بار توزيع در عدالت رعايت 2006(. )ریچاردسون مزایا منظر از عدالت تامين نظر از همچنین 1986(. میلیرون و )جکسون ميباشد مالياتي فرار وعایداتدریافتیمردمازمحلهزينهشدنمالیاتهایاخذشده مولفهایدیگرازانصافمالیاتی هک مفهوم بدین شود طبقهبندی نیز مالیاتی اخالق مقوله در میتواند متغیر این میباشد. و میشود مربوط مالیاتی سیستم در عدالت از فرد برداشت و عقیده به میتواند مالیاتی انصاف شود. ایجاد مالیاتی فرار کاهش بر انتظار مالیاتی سیستم در شاخص این ارتقای با عوامل مهمترين از داخلی( ناخالص تولید به مالیات )نسبت مالیاتی نرخ یا مالیاتی بار متوسط نرخ نهایی نرخ قبیل از مالياتي نرخهاي ميشود. محسوب مالياتي فرار كننده تعيين اقتصادی جنبه )که موثر نرخ كنار در دارند( قانونی جنبه و میشوند تصویب قانون طبق )كه اقتصاد ادبیات بنابر بهطوریکه ميشوند. تلقي موثر و مهم مالیاتی فرار پديده در دارد( روانی و کاهش به منجر عموما مالیاتی( پایه گسترش جای به ( مالیاتی بار یا نرخ افزایش عمومی بخش میشود. مالیاتی فرار افزایش آن تبع به و مالیات پرداخت در مؤدیان انگیزه مالیاتی روحیه دولتي هزينههاي جبران در مشاركت و مالیات پرداخت برای ذاتی انگیزه خواست معنی به که اقتصادی نظر نقطه از 1 تورگلر 2007 (. 2002 و )فری ميشود نامیده موجودباشد مالیاتی قوانین به توجه با مالیات پرداخت به وی تمايل و پذیرفتن برای مودی و ميشود درجهباالیفرارمالياتيمعرفی بیان برای کلیدی عامل شود ضعیف صورتیکه در ره 2007( )تورگلر میدهد تشکیل موضوع این را مالياتي فرار بدنه بخش وسیعترین اغلب 1. Frey & Torgoler
عامل اخالقی ارزشهای و اصول اما است همراه ابهامات برخي با مالياتي روحيه مفهوم چند 2004(. 1 ومورفی )تورگلر ميباشد ماليات پرداخت و قوانين به فرد انطباق جهت در مهمي مالیاتی روحیه و مالیاتی فرار بین منفی رابطه وجود كننده منعكس متعدد تحقیقات نتایج ریاحی- و 2003 تورگلر 1980 4 تایتل و 1976 3 النداستد 1974 و 2 میباشد)اسپایسر.) 2004 5 بلکوئی دولت اقتصادي مديريت از عموم برداشت قبیل از مهمی عوامل 6 مالیاتی فرهنگ در اگر مثال بهعنوان میباشند. موثر مالياتی فرار بر مواردنظیرآن و دولت سياستهاي كارآيي زا فرار انگيزه اینصورت در باشند بیاعتماد آن اجرايي سياستهاي و دولت به نسبت مردم مییابد. افزايش ماليات میباشند. 7 مالیاتی اخالق مقوله جزء دو هر مالیاتی روحیه متغیر و مالياتي فرهنگ متغير فرهنگ بعد در لیکن دارد اهمیت مالیات پرداخت به میل مورد دو هر در که مفهوم بدین منافع خصوص در تبلیغات انجام با مثال عنوان به میباشند احساسي و سطحی اثرات مالياتي مودي آتي رفاه افزايش به منجر عمومي خدمات و كاالها ارايه با كه مالیات پرداخت از حاصل اثرات مالیاتی روحیه در آنکه حال میگیرد قرار تاثیر تحت مالیات پرداخت به میل ميشود پرداخت انگیزه که است این مورد دو هر مشترک وجه میباشد. استداللیتر و جدیتر عمیقتر حالت دیگر عبارت به میباشد. آن عواقب و جرایم از ترس و قانونی الزام تاثیر تحت مالیات دارد. قویتری استداللی و منطقی جنبه مالیاتی روحیه و قویتر روانشناختی جنبه فرهنگی نتايج بهطوریکه میباشد مالیاتی فرار بر موثر دیگر عوامل جمله از مالیاتی پیچیدگی 1. Morphy 2. Spicer 3. Lundstedt 4. Tittle 5. Ahmad Riahi- Be LKoui 6. Tax Cultural 7. Tax Moral مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 41 شماره
آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 42 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 مطالعات)جکسون میلیرون 1986 و ریچاردسون و ساویر 2001 1 وكولونیست 1992 2 و وگل 1974( 3 حاكي از آن استكه همواره رابطه مستقيم بين فرار مالياتي و پيچيدگي مالیاتی که به صورت ابهام و پيچيدگي در قوانين مالیاتی معرفی میشود وجود داشته است. در ضمن كمبود نيروي انساني متخصص به عنوان يكي از عوامل موثر در جهت اجراي قوانين و مقررات مالياتي در اداره ماليات همواره مطرح میباشد. 4 لذا با توجه به مسله فوق و وجود ابهام در برخي از قوانین و هم چنين شفاف نبودن برخي از تبصرهها شرايط مناسبی براي فرار مالياتي و سوء استفاده از اين ابهامات مهیا میشود. وقتی تمرکز مالیاتی در تعداد محدودی از منابع باشد تنوع قوانین مالیاتی و ترکیب درآمدهای مالیاتی تغییر میکند )زایر 1388(. همچنین با جابجایی قابل مالحظهای از منبع مالیاتی خاصی به منبع مالیاتی دیگری نسبت فوق افزایش یافته و نظام به سمت پیچیدهتر شدن پیشرفته و لذا به تمکین کمتر و در نتیجه به فرار مالیاتی بیشتری منجر میشود. نوعمنبعكسبدرآمدعاملمهميدرفراربهحسابمیآید.افراديكهازمحلخوداشتغالي کنند از امکان فرار مالیاتی بیشتری برخوردارند تجارت مستقل و یا کشاورزی کسب درآمد می در حاليكه حقوقبگيران به دليل پرداخت ماليات قبل از دريافت درآمد)مالیات تکلیفی( از شانس و احتمال کمتری برای فرار مالیاتی برخوردارند. از اینرو منبع درآمد 5 عامل موثری در این خصوص به حساب میآید. )گراوس 1958(. 6 سطح آموزش بیانگر توانائی درک مؤدیان برای قبول یا فرار از قوانین مالیاتی و مبین ارتباط فرار مالیاتی وآثار مخرب آن و همچنین آگاهي فرد از حضور دولت در اقتصاد و درك آثار ناشي از اين حضور در عرصههای مختلف اقتصادی میباشد. چنین توانایی به عنوان یک 1. Richardson & Sawyer 2.Colonist 3. Vogel 4. این موضوع توسط نتایج مطالعات تجربی نیز تایید شده است. 5.Resource Income 6. Groves
قابل درصد است ممکن و ميكند پيدا نمود بيشتر 1 ابرازی خود مالیاتی نظام در مهم عامل باشند)جکسون نداشته را مالیاتی قوانین مناسب درک توانایی کشوری هر جمعیت از توجهی 1986(. میلیرون و بستگي نيز جنسيت به مالیاتی فرار به ميل که میدهد نشان شده انجام تحقیقات نتایج میباشد. کمتر آقايان به نسبت بانوان گروه در ماليات پرداخت از فرار انگيزه بهطوريكه دارد. كمتر پذیری ريسك و بيشتر اخالقي احتياطهاي محافظهکاری قوانين رعايت در امر اين علت 1980(. )تایتل ميباشد آقايان به نسبت بانوان گروه آن بیانگر مطالعات نتایج میباشد. مالیاتی فرار كننده تعيين عوامل دیگر از مؤدیان سن افزایش با دیگر بهعبارتی مییابد. افزايش مالياتي تمكين مالياتي مودي سن افزايش با که است پي در فرد ريسكپذيري توان کاهش امر اين علت مییابد. کاهش مالیاتی فرار مودی سن كمتری تمايل و یافته کاهش افراد ریسکپذیري سن افزايش با بنابراین ميباشد. سن افزايش 1986(. 2 میلیرون و میشود)جکسون ظاهر ماليات پرداخت از فرار انجام به نشان مطالعات و تحقیقات که است مالياتي فرار بر موثر عوامل از ديگر يكي درآمد سطح تبثم ميتواند رابطه اين بهطوريكه میباشد. پیچیده مالیاتی فرار با آن رابطه که است داده حاصل دارد. قرار مالیاتی نرخ با آن همبستگی در عامل این اثر در ابهام وجود باشد. منفي يا و تاييد را نكته اين است داشته همراه به را متضادي و متفاوت نتايج كه نيز پژوهشگران مطالعات گروههای مالیاتی فرار که است برآن انتظار معمول بهطور )1985(. 3 وودباری و وایت ميكند. یا جینی ضریب از میتوان اساس این بر باشد پائین درآمدی گروههای از بیشتر باال درآمدی نمود. استفاده منظور این برای درآمد توزیع شاخصهای سایر میباشد: زیر بهصورت نظری مبانی مطابق فوق موارد به توجه با مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 43 شماره TaxEvasion TaxEvasion TaxEvasion TaxEvasion 0 0 º 0 º 0 º Complexity TaxMorale TaxGDP TaxFair 1.Self- Assessment Tax System 2. Jakson & Miliron 3. Witte & Wood Bury
TaxEvasion 0 º Gender TaxEvasion TaxEvasion TaxEvasion TaxEvasion 0 ; Age2040 Age4060 Gini LiteracyRate 0 TaxEvasion 0 Gender 44 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 6- مروری بر سوابق تجربی در این بخش از تحقیق به مطالعات تجربی مربوط به شناسایی آثار عوامل مختلف موثر بر فرار مالیاتی بهترتیب سوابق خارجی و داخلی پرداخته میشود. - کاوول و گوردون )1988( در یک مدل نظری با کاربرد مدل ایستایی از عرضه کاالهای عمومی به تاثیر نرخهای مالیاتی بر سطح فرار مالیاتی پرداختند. آنها با استفاده از مبانی اقتصاد خرد نتیجه میگیرند که در یک اقتصاد بزرگ که کارگزاران با کاهش خالص در ریسکگریزی مواجه میشوند عالمت اثر فرار مالیاتی بر تخصیص منابع بستگی به حجم نسبی کاالهای عمومی در مقایسه با کاالهای خصوصی دارد. وقتی کاالهای عمومی کمتر از حد بهینه باشد پرداختکنندگان مالیات قدرت بیشتری در مخفی کردن درآمد دارند از اینرو فرار مالیاتی افزایش و اقتصاد غیر رسمی رشد میکند. - ژول فاینا )2005( 1 در مطالعه خود اثرات فساد و رشوه را بر فرار مالياتی را با استفاده از دادههای تلفیقی در 27 کشور منتخب با بهکارگیری اطالعات شاخصهای جهانی بررسی نمود. نتايج مطالعه حاكي از آن است كه با افزايش فساد و رشوه عدم تمكين مالياتي بنگاهها افزايش خواهد يافت. از نظر وی فقدان سيستمهاي كنترلي مناسب عامل اصلی فساد و رشوه میباشد. - تدز و گیلز) 2002 ( عواملی که برگسترش اقتصاد زیرزمینی موثر میباشند را به صورت زیر بیان میدارند: نرخهای مالیاتی پیچیدگی مالیاتی بار مقررات میزان بیکاری درآمد قابل تصرف تورم ساختار سنی و جنسیت ابعاد خود اشتغالی فراوانی اشتغال در بیش از یک شغل میزان مهاجرت اعتماد به دولت اخالق و روحیه مالیاتی درجه توسعهیافتگی اقتصادی 1. Joulfaina.D آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی
و سیاسی و مهارتهای مالی و تکنیکی. - رياحي بلكوئي )2004( 1 به بررسی اثرات متغیرهائی از قبیل درجه آزادی اقتصادی درجه برابری بازارها اثر بخشی قوانین رقابتی و عادات اجتماعی به عنوان جایگزینی برای هنجارهای اخالقی بر تمکین مالیاتی برای 30 کشور با استفاده از شاخصهای بدست آمده از موسسات جهانی در دوره - 2001 1996 با روش دادههای تلفیقی پرداختند. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که درجه برابری بازارها و رقابتپذیری اثری مثبت ام ا درجه جرم و فساد اثر منفي بر تمکین مالیاتی داشته است. - کروکر و اسلمرود )2004( 2 با تحقیق مالیات بر شرکتها در آمریکا به بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی پرداختند و عوامل موثر بر فرار مالیاتی را به دو گروه کلی 1- تغییرپذیری قوانین مالیاتی 2- نظاممند بودن مراجع تصویب بكارگيرينامهها و بخشنامههای مالیاتی تقسیم نمودهاند. آنها نتیجه گرفتند که کدبندی نمودن مستمر فعالیتهای اقتصادی و افزایش جرایم مالیاتی منجر به کاهش فرار مالیاتی میگردد. - ريچاردسون) 2006 ( در این پژوهش با استفاده از دادههاي آماری مربوط به شاخصهاي رقابتپذيري جهاني 3 هاف استد 4 و انگلهارت 5 علل فرار مالياتي برای 45 كشور منتخب جهان را به صورت مقطعي بررسی کرده است. دراين تحقيق با بررسي 17 عامل چون سن جمعيت سواد سطح درآمد منابع درآمدي نرخ نهايي ماليات انصاف مالياتي پيچيدگي و ابهام در قوانين مالياتي روحيه مالياتي درآمد ملی سرانه و شاخصهاي حكمراني چنین نتیجه گرفته شده است که عوامل غيراقتصادی اثر قوي بر فرار مالياتي دارند بهطوریکه پيچيدگي قوانين مالياتي سواد آموزش منبع درآمدی انصاف و روحيه مالياتي بهترتیب از اهمیت بیشتری برخورداراند. 1. Riahi - Belkaoui.A 2. Crocker.K.J & Slemrod.J 3. Global Competitiveness Report 4. Hofstede 5. Englehart et al آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 45 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی - مكگي و باسی )2008( 1 به بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی برای کشورهای ایران مصر و اردن پرداختند و عواملی چون سن جنسیت و سطح آموزش را مورد مطالعه قرار دادند. یافتههای تحقیق مبین این موضوع میباشد که زنان مخالف فرار مالیاتی هستند و همچنین با افزایش سن فرار مالیاتی کاهش مییابد بهطوری که افراد مسن تمایل کمتری نسبت به افراد جوان در فرار مالیاتی دارند و در ضمن با افزایش تحصیالت مخالفت کمتری نسبت به فرار مالیاتی مشاهده نمودند. این تحقیق از طریق روش پرسشنامهای از 6642 نفر در سال 2007 با استفاده از دادههای تلفیقی انجام شده است. - بارس كاپلن و اوگندال )2008( 2 با توجه به دادههای سال 2003 به بررسی اثرات هنجارها و عادات بر فرار مالياتي برای کشور نروژ از روش میدانی و پرسشنامهای پرداختند و متغیرهایی چون جنسیت گروههای مختلف سنی سطوح مختلف تحصیلی را به عنوان عادات موثر بر فرار مالیاتی در نظر گرفتند. نتایج حاکی از آن است که عوامل فوق در فرار مالیاتی موثراند بهطوریکه جنسیت و سن رابطه معکوس و تحصیالت رابطه مثبت با فرار مالیاتی دارند. - دالنو )2009( 3 یکی از عوامل تاثیرگذار بر فرار مالیاتی را روحیه مالیاتی در نظر گرفته که این عامل خود نیز به انگیزه ذاتی مؤدی برای پرداخت مالیات وابسته است. روش وی استفاده از مدل فرار مالیاتی کل میباشد. او تحقیق خود را در کشورهای منتخب آمریکای التین انجام داده و از دادههای 1999 استفاده نموده و نتایج آن مؤید تاثیر روحیه مالیاتی در پرداخت مالیات و یا فرار مالیاتی میباشد. - حمیدرضا ارباب )1366( با بررسي»ظرفيت مالياتي در جمهوري اسالمي ايران«و تعريف ظرفيت مالياتي و بحث در مورد كارائي مالياتها و نظام مالياتي براي بررسي موفقيت يا عدم موفقيت نظام مالياتي شاخصهاي مختلفي چون شاخص رشد ساالنه درآمدهاي مالياتي نسبت درآمدهاي مالياتي به درآمد ملي نسبت پرداختها به توليد ناخالص ملي و درآمد ملي 1. McGee.R.W & Bosi.S 2. Barth.E, Cappelen.A.W & Ognedal.T 3. Dell'Anno.R 46 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
نسبت مالياتهاي دريافتي به ماليات مصوب نسبت مالياتهاي دريافتي به درآمدهاي عمومي دولت و نسبت مالياتي به اين نتيجه رسیدند كه بين مالياتهاي وصول شده و مالياتهاي بالقوه شكاف مالياتي وجوددارد و زمينه وصول ماليات بيشتر توسط بخش صنعت و خدمات وجود دارد. البته درآمدهاي مالياتي را به هر ميزان نميتوان افزايش داد چون زمينه ايجاد فرار مالياتي اقتصاد زيرزميني و ديگر جرائم اقتصادي را فراهم ميآورد. - شکیبایی )1380( با استفاده از روش فازی فرار مالیاتی و اقتصاد زیرزمینی در ایران را برای سالهای 1343-1378 برآورد کرده که در این مدل برای سادگی در کاربرد روش منطق فازی تنها از دو متغیر بال استفاده شده است که این دو متغیر بهترتیب عبارتند از: 1- نرخ مؤثر مالیاتی 2- شاخص مقررات. فرض بر این است که اگر مالیاتها افزایش یابند و درجه مقررات در اقتصاد باال باشد انتظار میرود که حجم اقتصاد زیرزمینی باال باشد. متوسط حجم اقتصاد زیرزمینی برای اقتصاد ایران طی سالهای مورد بررسی حدود 11 درصد تولید ناخالص داخلی است. عمدهترین ایراد وارد بر این مطالعات عدم توجه به سایر متغیرهای )علل( غیراقتصادی است. - احمدی )1381( با استفاده ازمنطق فازی ضمن تبیین چگونگی مدلسازی روابط اقتصادی یک الگوریتم جدید برای اندازهگیری پدیده اقتصاد سیاه در ایران را معرفی میکند. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد با فرض آنکه درآمد سرانه و بار مالیاتی مستقیم مهمترین عوامل پدیده اقتصاد سیاه در ایران باشند روند پدیده اقتصاد سیاه طی سالهای 1362 تا 1377 از پایداری نسبی برخوردار بوده است و میانگین آن نسبت به تولید ناخالص داخلی در ایران با استفاده از منطق فازی 47 درصد شده است. - شکیبایی و صادقی )1382( در مقالهای از مجموعه و منطق فازی برای ایجاد یک سری زمانی ساالنه برای اقتصاد زیرزمینی )غیرقابل مشاهده( در ایران برای دوره زمانی 1378-1343 استفاده کردند. دو متغیر ورودی )نهاده( مورد استفاده نرخ مؤثر مالیات و شاخص مقررات بود. نتایج این سری زمانی با تحقیقات دیگر که با مدل MIMIC انجام شده مقایسه شد. دو روش نتایج قابل دفاع اما متفاوت از تصویر اقتصاد زیرزمینی در ایران ارائه دادند. رویکرد منطق فازی برای مسئله اندازهگیری تا حدی ذهنی است اما دارای نتایج کامال محکم آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 47 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 48 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 و قابل استناد است. بنابراین آنها روش مدل فازی را برتر دانستند. - نویدی )1383( در تحقیقی الگوی نظری بازیها را در ارتباط با فرار مالیاتی و فساد در سیستم مالیاتی مورد بررسی قرار داده است. همچنین در این تحقیق عکس العمل متقابل مالیات دهندگان و بازرسان مالیاتی با استراتژیهای با امکان تبانی بازرسان غیر صادق با مؤدی بررسي شده است. در این الگو یک بازی سهنفره در عکس العمل بین مالیات گیرنده مالیات دهنده و بازرس صورت میگیرد. مالیات گیرنده بدنبال حداکثر کردن درآمد دولت بوده و باتوجه به استراتژیهای موجود تابع هدف آن )درآمد دولت( توصیف و در نهایت استراتژی بهینه مالیات گیرنده نسبت به استراتژیهای طرفین بازی و پارامترهای الگو بهدست میآید. این تحقیق به صورت نظری انجام شده است. - جعفری صمیمی و حمزهای )1384( در مطالعه خود به بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی در یک نمونه آماری با 234 مشاهده صنف طالفروشان استان مازندران برای سال 1380 به صورت پرسشنامهای و میدانی پرداختهاند. در این تحقیق متغیرهای تاثیرگذار بر فرار مالیاتی به سه گروه کلی عوامل ساختاری عوامل قانونی و عوامل سازمانی تفکیک شده است نتایج این مطالعه حاکی از آن است که در بین عوامل موثر بر فرار مالیاتی بهترتیب ضعف نظام گردش پولی ضعف نظام اطالعات مالیاتی پیچیدگی قوانین مالیاتی میزان باالی مالیات سطح پائین خدمات عمومی دولت و تبعیض بین مؤدیان از اهمیت برخوردارند. - خان جان )1385( نقش نهادهای رسمی در فرار مالیاتی را درچارچوب نهادگرای جدید که بر مالحظات اقتصاد خرد تاکید دارد بررسی کرده است. این تحقیق به صورت پیمایشی از دو گروه مؤدیان مالیات بر مشاغل و مالیات بر مستغالت در سال 1384 درشهر مشهد انجام شده است. نتایج نشان میدهد که نگرش افراد از نظر نهاد رسمی»قانون اساسی«مطلوب ارزشگذاری گردیده و از نظر نهادهای»دولتقانون مالیاتهای مستقیم«و «دستگاه مالیاتی«شرایط مطلوبی مشاهده نمیشود. در مجموع برآیند دیدگاه فراریان مالیاتی نسبت به نهادهای رسمی خوشبینانه نیست. - نادران و صدیقی) 1387 ( در مقاله خود تحت عنوان بررسی اثر مالیاتها و اجزای آن بر
حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران )1351-1382( به این نتیجه رسیدهاند که حجم اقتصاد زیرزمینی در ایران باال بوده و عواملی چون مالیاتها و کیفیت قوانین و مقررات و عملکرد اقتصاد رسمی بر روی آن تاثیر مهمی دارند. آنها در سه مرحله بار مالیاتی را به طور مستقیم و غیرمستقیم و مالیات بر درآمد مالیات بر شرکتها و مالیات بر ثروت )مستقیم( و مالیات بر واردات و مالیات بر فروش )غیر مستقیم( تحقیق خود را انجام دادهاند و نتیجه گرفتهاند که بار مالیاتی کل در مرحله اول اثر معناداری ندارد و بار قانونی اثر معنادار مثبتی دارد اما در مرحله بار مالیاتی غیرمستقیم اثر معنادار مثبتی دارد و در مرحله سوم مالیات بر فروش اثر معنادار مثبتی دارد. - سید نورانی) 1388 ( در مطالعه خود اثر فرارمالیاتی را بر روی رشد اقتصادی پس انداز بخش خصوصی و تشکیل سرمایه بخش دولتی در ایران در دوره زمانی 1345-1383 بررسی نموده است. طبق یافتههای تحقیق در بلند مدت اثر فرارمالیاتی بر روی رشد اقتصادی و تشکیل سرمایه بخش دولتی منفی در حالیکه در کوتاه مدت موجب کاهش پس انداز بخش خصوصی میشود. - در جداول شماره )6-1( خالصه برخی ازمطالعات اشاره شده است و در ضمن جدول شماره )6-2( برخی از برآوردهای مربوط به اقتصاد زیرزمینی در ایران نشان داده شده است: آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی 49 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21
50 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 آلینگهام Allingham و ساندمو sandmo جداول شماره )6-1( خالصه برخی ازمطالعات تجربی 1972 Joel Selmrod ژول اسلمرود 1985 Cowell. F & Gordon. R کوول و گوردون Wernerw.pommer hene Hanneloreweck - Hannemman ورنر بومرهن هنل اور وک هن مان Jan Hanousek Filip palda ژانها هانوسک )سرجی. ال( فیلیپ پالدا )انپا( 1988 1995 2002 پارک هیون park Hyun Christina,M.Ritsema Deborah W.Thomas Gray D. Ferrie کریستین ام. ریتزما دبروا دبیلو. توماس گری. دی.فریر 2003 2003 2004 Diego A.Escobari دیگو اسکوباری آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی درآمد رشوه احتمال رسیدگی احتمال فاسد بودن مامور نرخ جریمه نرخ مالیات نرخ نهایی مالیات درآمد ناخالص قابلیت تعویض دارایی )موهومی( سن افراد )موهومی( تجرد یا تاهل )موهومی( درآمد نرخ مالیات احتمال رسیدگی احتمال جریمه و مخارج دولت بار مالیات نهایی و احتمال حسابرسی تورم کنترل مؤدیان بوسیله بودجه دولت نرخ جریمه مالیاتی درآمد واقعی و نرخ نهایی مالیاتی جنسیت سن افراد تجرد یا تاهل سطح آموزش و سواد موقعیت شغلی )نیمه وقت تمام وقت کارفرما کارگر بیکار دانشجو و ( درآمد نرخ مالیات احتمال رسیدگی احتمال جریمه سن افراد سواد وضعیت تاهل یا تجرد سطح درآمد بی پولی پیچیدگی درک انصاف جهل نسبت به وظیفه مالیاتی و اخالق مالیاتی درآمد رشوه احتمال رسیدگی احتمال فاسد بودن مامور نرخ جریمه نرخ مالیات درآمد گزارش شده به عنوان شاخصی از تمکین مالیاتی فرار مالیاتی تمکین مالیاتی عدم تمکین مالیات فرار مالیاتی تمکین مالیاتی تمکین مالیاتی درآمد گزارش شده شاخصی از تمکین مالیاتی به صورت نظری معرفي شده است برای سال 1977 پرسشنامه اي و آزمايشي الگوی نظری- انگلستان برای سالهای 1965 و 1970 و 1978 سوئیس پرسشنامه اي و آزمايشي شاخصهای زنجیرهای مارکف پرسشنامهای از اشخاص در جمهوری چک سال 2000 پرسشنامه اي و آزمايشي برای سال 1997 پرسشنامهای و آزمايشي پرسشنامه اي و آزمايشي
2004 2004 2005 2005 2005 2006 Keith J.crocker Joel slemrod اسلمرود ژول کروکر جی. کیت AhmedRiahi-Be Lkaoui بلکائی ریاحی- احمد Juan,carlos-molero Francesc pujol پاژول فرانی و مولر کارلوس جان تغییرات کاهش بودن مند نظام قانونی مراجع شفافیت و و آییننامهها تصویب مالیاتی بخشنامههای نرخ بنگاه درآمد سطح هزینههای مالیاتی فرار غیرقانونی انتظاری مالیاتی اقتصادی آزادی سطح بازارهای اهمیت سطح قوانین اثربخشی برابر اخالقی عادات رقابت مورد در افراد احساس درجه باال مالیات مدیران در افراد پذیری ریسک احساس مالیاتی فرار مسئولیت و وظیفه مبادالت مالیاتی انصاف و دولت به اعتماد مالی مالیاتی روحیه مالیاتی فرار مالیاتی تمکین مالیاتی فرار مالیاتی تمکین آزمايشي و اي پرسشنامه آمریکا کشور با کشور 30 در کشوری بین بدست شاخصهای از استفاده جهانی موسسات از آمده 1997 و و 1995 و 1996 2001 طریق از و الجیت مدل دانشجوی 705 از پرسشنامه 1994 آمریکایی آفریقای برای 2000 سال بوت برای 1999 سال جنوبی پرسشنامه سوانا آزمايشي و Ronald G. Cummings Jorge Martinez.V Michael Mckee Benno Torgler بنو مارتیز جورج کامنیز رونالد تورگلر Thomas,omer -Robert yetman یتمن -روبرت اومر توماس نهایی نرخ افراد سن پیچیدگی مالیاتی کشف احتمال مالیاتی مالیاتی مامورین توسط ثروت افراد سن جنسیت آموزش و سواد سطح منبع درآمد سطح نهایی نرخ درآمدی مالیاتی انصاف مالیات سیستم پیچیدگی روحیه خوداظهاری مالیاتی مالیاتی فرار مالیاتی فرار در مشاهده 211 برای سال در آمریکا ایالتهای روش از استفاده با 2001 توبین از استفاده با کشوری بین از آمده بدست شاخصهای جهانی موسسات مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی Grant Richardson ریچاردسون گرانت 51 شماره
2007 2007 2008 2008 2008 2009 2009 2009 - Georye T.Tsakumis تاسکیمو Ahthony p.curatola کاراتوال Thomay M. porcaon پورکانو 52 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 مجرد بودن اختالف طبقاتی متغیرهای کنترلی سن افراد مونث بودن طبقه درآمدی موقعیت شغلی سرمایه اجتماعی )مذهب غرور ملی اعتماد به مجلس( جنسیت گروههای سنی افراد سطوح مختلف سواد دانشگاهی بی ثباتی در سیاستهای دولت دستمزدهای پائین با ساعات کار زیاد جنسیت فردگرایی تجرد یا تاهل اجرای قانون اعتماد به دولت مذهب اختالف طبقاتی در کشور فرار مالیاتی تمکین مالیاتی فرار مالیاتی فرار مالیاتی بین 50 کشوری با استفاده از شاخصهای بدست آمده از موسسات جهانی 1980 سال 1990 /1995 /2000 اسپانیا پنل ديتا سال 2003 پرسشنامه و آزمايشي از 532 شخص 64-18 ساله-کشور نروژ بین کشوری با استفاده از شاخصهای بدست آمده از موسسات جهانی 2004-2003-2002 Jorge Martinez.v Benno Torgler جورج مارتیز بنو تورگلر Erling Barth Alexander W.cappelen Tone ognedal ارلینگ بارث الکساندر دبیلو کاپلن -تون اوگنرال Grant Richardson گرانت ریچاردسون Robert W.McGee Sanjoy Bose روبرت دبیلو مکگی سانجوی باس جنسیت سن و سواد و احتمال حسابرسی نرخ مالیات بردرآمد نرخ بیکاری نرخ تورم اجرای قانون ایالت تولید ناخالص سرانه داخلی شاخصهای دستمزد روحیه مالیاتی انصاف مالیاتی فرار مالیاتی فرار مالیاتی سال 2003 پرسشنامه و آزمايشي 315 نفر-کشور استرلیا با استفاده از شاخصهای بدست آمده از موسسات جهانی -1995-1990 2007-2000 برای کشورهای آمریکای التین Robert Dell Anno روبرت دالنو Robert W.Mcgee Wendj Gelman روبرت مک گی وندی ژلمن مونث بودن سن افراد سطح سواد و آموزش عقاید مذهبی جنسیت تاهل یا تجرد سواد درآمد مذهب انصاف مالیاتی نرخ نهایی مالیات پیچیدگی فرار مالیاتی فرار مالیاتی کشورهای آمریکای التین و کشور آمریکا با استفاده از شاخصهای بدست آمده از موسسات جهانی پرسشنامهای در كشور اردن Ahmad Yaser احمد یاسر آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی
و صميمي جعفري احمد حمزهاي علياكبر نويدي حميدرضا ميررستم و شميراني رسولي رضا بالي زاده اسداله زمرديان محمدرضا عاملي آنژال بهادري مالك فاطمه رضايي محمدقاسم حشكوايي نعيمي نورانی سید محمدرضا سید محقق مطالعات مأخذ: پژوهشگر 53 شماره 1384 1384 1386 1386 1386 1388 )1994/1( خلعتبري پولي گردش نظام مالياتي اطالعات نظام قوانين پيچيدگي ماليات ميزان مالياتي دولت عمومي خدمات مؤديان بين تبعيض بازرسان نوع فرهنگ مالياتي باور مالياتي نظام مالياتي مالياتي قوانين پيچيدگي مالياتي فرار مالياتي فرار مالياتي تمكين مالياتي تمكين به نسبت عمومي اعتماد ماليات پرداخت مالياتي تمكين مالياتي جرايم پسانداز مالياتي فرار خصوصي اقتصادي رشد سرمايه تشكيل دولتي ايران در زیرزمینی اقتصاد حجم مورد در )6-2( شماه جدول بررسي مورد دورة 1340-73 برآورد روش پايه )سال نقد نسبت )1349 پايه )سال نقد نسبت )1355-6 پايه )سال نقد نسبت شده تعديل 1349(- پايه )سال نقد نسبت شده تعديل 1355-6(- پايه )سال نقد نسبت )1355-6 پايه )سال نقد نسبت )1355-6 پول تقاضاي تخمين پول تقاضاي تخمين پول تقاضاي تخمين پول تقاضاي تخمين واريانس تحلیل روش 234 از عامل تحلیل و سال در طالفروشي مازندران مالیاتی 80-79 بازيها نظريه توصيفي و كتابخانهاي روش توصيفي پرسشنامهاي روش توصيفي و SUR بهصورت روش 47 سال از ميباشد VAR 83 تا حجم ميانگين زیرزمینی اقتصاد ناخالص تولید به )درصد( داخلی 6 7 7 9 1340-73 1340-73 1340-73 )1994/1( خلعتبري )1994/2( خلعتبري )1994/2( خلعتبري )1376( استراتژيك بررسيهاي معاونت )1376( استراتژيك بررسيهاي معاونت )1376( استراتژيك بررسيهاي معاونت )1376( طاهرفر )1376( طاهرفر )1376( طاهرفر مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 7 8 37 23 20 18 1340-71 1340-71 1340-71 1357-74 1357-74 1357-74
1357-74 طاهرفر )1376( 54 دوره سال ششم زمستان 91 شماره 21 نسبت نقد )سال پايه )1356 نسبت نقد )سال پايه )1356 نسبت نقد )سال پايه )1356 تخمين تقاضاي پول تخمين تقاضاي پول MIMIC منطق فازی منطق فازی منطق فازی MIMIC برآورد تقاضای پول نسبت نقد اختالف درآمد و هزینه خانوار MIMIC MIMIC MIMIC -برآورد حجم قاچاق 36 34 33 1357-74 1357-74 طاهرفر )1376( طاهرفر )1376( باقري گرمارودي )1377( اشرف زاده و مهرگان )1379( عرب مازار یزدی) 1380 ( شکیبائی) 1380 ( اکبر احمدی) 1381 ( شکیبائی و صادقی) 1382 ( شکیبائی و رئیس پور) 1386 ( اسفندیاری و جمال منش) 1381 ( اسفندیاری و مهربانی) 1385 ( اسفندیاری و مهربانی) 1385 ( فرهادی) 1381 ( رضا احمدی) 1382 ( پژویان و مداح) 1385 ( مأخذ: مطالعات محقق 23 12 11 11 46 11 12/5 13 20 31 15 10 14/5 1348-74 1348-74 1347-77 1347-78 1347-77 1343-78 1351-80 1355-79 1375-82 1375-82 1338-77 1345-78 1349-81 7- نتیجهگیری آسیبشناسی تحقق درآمدهای مالیاتی با رويكردي بر جرم فرار مالیاتی درک فرآیند توسعه اقتصادی کشور و برنامهریزی به منظور ارتقای سطح توسعه یافتگی آن منوط به شناخت عملکرد عمومی اقتصاد است. کیفیت چنین شناختی وابستگی زیادی به وضعیت نظام اطالعات اقتصادی و کارآمدی آن دارد.از اینرو دسترسی به اطالعات جامع از عملکرد عمومی اقتصاد کشور نقش اساسی در فرآیند تدوین برنامههای مناسب و نیز نظارت بر اجرای آنها دارد و میبایست در این زمینه به تحقیقات و مطالعات وسیعی پرداخت تا اطالعات الزم جهت استفاده در سیاستگذاری و برنامهریزیهای اقتصادی بهوجود آید. در خصوص ایجاد انگیزه جرم فرارمالیاتی برخی از نکات زیررا میتوان دستهبندی نمود: - فرار مالیاتی بنگاهها با افزايش فساد و رشوه افزايش خواهد يافت و فقدان سيستمهاي كنترلي مناسب یکی از عوامل اصلی فساد و رشوه میباشد.
مالیاتی اطالعات نظام ضعف پولی گردش نظام ضعف مالیاتی فرار بر موثر عوامل بین در - و دولت عمومی خدمات پائین سطح مالیات باالی میزان مالیاتی قوانین پیچیدگی برخوردارند. باالیی اهمیت از مؤدیان بین تبعیض )عدم مالیاتی تمکین بر منفي اثر فساد و جرم درجه ام ا مثبت اثری رقابتپذیری درجه - است. داشته مالیاتی( فرار کاهش به منجر مالیاتی جرایم افزایش و اقتصادی فعالیتهای مستمر کردن کدبندی - میگردد. مالیاتی فرار -عواملغيراقتصادیاثرمعناداریبرفرارمالياتيدارندبهطوریکهپيچيدگيقوانينمالياتي برخوردارند. باالیی اهمیت از مالياتي روحيه و انصاف درآمدی منبع آموزش سواد هب نسبت کمتری تمایل مسن افراد بهطوریکه مییابد کاهش مالیاتی فرار سن افزایش با - دارند. مالیاتی فرار در جوان افراد افرادی دیدگاه مجموع در و گرفته قرار بررسی مورد مالیاتی فرار در رسمی نهادهای نقش - است. اهمیت حائز رسمی نهادهای به نسبت مینمایند مالیاتی فرار به اقدام که است. موثر مالیاتی فرار در خصوصی کاالهای با مقایسه در عمومی کاالهای نسبی حجم - بیشتری انگیزه مالیات کنندگان پرداخت باشد بهینه حد از کمتر عمومی کاالهای وقتی رسمی غیر اقتصاد و افزایش مالیاتی فرار انگیزه اینرو از دارند درآمد کردن مخفی برای میکند. رشد مالياتي فرار ايجاد زمينه چون داد افزايش را مالياتي درآمدهاي نميتوان ميزان هر به - ميآورد. فراهم را اقتصادي جرائم ديگر و زيرزميني اقتصاد گسترده فرار مالیات وصول سازمان اجرائی تشکیالت و ساختار بودن سنتی نظیر عواملی - مالیاتی کمبودنیرویانسانیمتخصصدرکنارمحدودبودنپایههایمالیاتی معافیتهای سرانجام و مالیاتی ترجیحات و تخفیفات وجود دورهای و موضوعی بخشی از اعم گسترده جامعه در مالیاتی فرهنگ بودن پائین نظیر اجتماعی و نهادی عوامل از وسیعی طیف وجود نسبت بودن پائین همگیدر غیره و زیرزمینی اقتصاد مالیات مقوله به نسبت منفی نگرش مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 55 شماره
هستند. دخیل داخلی ناخالص تولید به مالیات مالیاتی فرار جرم بر رويكردي با مالیاتی درآمدهای تحقق آسیبشناسی 56 شماره میباشد: طرح قابل زیر روشهای و مالیاتی عدالت به بیشتر توجه درخصوص ساختاری اصالحات با کشور مالیاتی نظام بهبود مالیاتی موجود پایههای در نظر تجدید طریق از مالیاتی فرار گسترش زمینههای از جلوگیری توجه جمله از کشور اقتصادی توسعه با مرتبط سیاستهای سایر و جدید پایههای معرفی بر مالیات به میتوان مالیاتی اصالحات از گیرد. صورت کشور اقتصادی تحول طرح ابعاد به و دارائی یا و ثروت ارزش افزایش بر مالیات مالیاتی معافیتهای در بازنگری درآمد مجموع افراد ترغیب در میتواند اسالمی مالیاتهای منظر از نیز آنها مشروعیت واقع در که غیره اشاره دهد افزایش مالیات پرداخت در را آنها مشارکت انگیزه مالیاتی انصاف بعد از حداقل نمود. بردن باال منظور به مالیات پرداخت در مشارکت افزایش منظور به فرهنگی ééفعالیتهای مالیاتی. روحیه تحقیقات و قانونی کنترلهای جای به مالیات اخذ در فرهنگی انگیزههای کردن ééجایگزین آن. با مرتبط انسانی نیروی از استفاده طریق از آن توانمندی ارتقای طریق از دولت کارآمدی ééافزایش شناسایی منظور به برونسازمانی و درونسازمانی آگاهی و آموزش افزایش و متخصص مودیان. مالیاتی مفرهای مخارج آثار معرفی برای اینترنتی آموزشهای یا و مودیان برای کالس تشکیل و تبلیغات é مالیاتی. روحیه افزایش جهت عموم بر مالیاتی درآمدهای از ناشی ارتباط زمینه تا مودیان برای خدمات و تسهیالت ارائه و مودیان خدمات بخش ééتوسعه شود. فراهم مالیات اداره با بیشتر که عمومی مقررات اجرای و مالیاتی پایههای گسترش با توام مالیاتی نرخهای ééکاهش یابد. کاهش قانونی غیر بخش به انتقال برای انگیزه