АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА И СТРУКТУРАТА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ПЕНЗИОНЕРИТЕ И СТУДЕНТИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

АНАЛИЗА НА СОСТОЈБАТА И СТРУКТУРАТА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ПЕНЗИОНЕРИТЕ И СТУДЕНТИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЦЕНТАР ЗА ЕКОНОМСКИ АНАЛИЗИ (ЦЕА) Изработил: М-р. Борче Треновски, ЦЕА Скопје, Октомври 2009

Изработката на оваа студија е поддржана од: Open Society Institute Think Tank Fund Budapest Автор на студијата: М-р. Треновски Борче, Центар за економски анализи (ЦЕА) borce.trenovski@cea.org.mk Во изработката учествуваа: Снежана Павловска, студент на Економски факултет - Скопје Сања Атанасова, студент на Економски факултет - Скопје Оливера Кузмановска, студент на Економски факултет Скопје Корисни сугестии од Марјан Николов, Претседател на ЦЕА www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 2

Драг читателу, Во оваа студија се изложени основните заклучоци од истражувањето кое го спроведе Центарот за економски анализи (ЦЕА), а кое се однесува на анализата на состојбата и структурата на потрошувачката на двата карактеристични социјални слоеви пензионери и студенти. Студијата навлегува во една чувствителна тема за стандардот и квалитетот на живот на овие социјални слоеви, преставен во најголем дел преку структурата на нивната потрошувачка и влијанијата врз неа (посебно влијанието на промената на цените). Во Република Македонија пензиското и инвалидското осигурување е значаен сегмент на социјалната политика на државата. Развојот на пензиското и инвалидското осигурување зависи од вкупните економски, социјални и демографски движења во општеството кои непосредно или посредно влијаат на пензискиот систем на секоја земја. Пензионерите го заземаат централното место во оваа приказна, па според тоа оваа студија треба да утврди: структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата; општата состојбата на пензионерите; структурата на потрошувачката на пензионерите и реакцијата на потрошувачката на пензионерите на промената на цените. Образованието во секоја држава претставува основа за развој, кое треба да ја развива вештината и знаењата на популацијата во една економија. Со ефикасен систем на образование треба да се постигне сите млади да добијат еднакви шанса за знаења, а останатите континуирано знаење. Според тоа вториот дел од нашата студија се фокусира на утврдување: структурата на студентите кои се вклучени во анализата; општата состојбата во која се наоѓаат студентите; структурата на потрошувачката на студентите и реакцијата на потрошувачката на студентите на промената на цените. Оваа студија треба да претставува - основа и поттик за понатамошни истражувања како на потрошувачката на овие социјални групи, која претставува www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 3

огледало на нивниот стандард и квалитет на живот, така и на факторите кои имаат непосредно влијание врз неа и врз квалитетот на живот на пензионерите и студентите; патоказ кој ги покажува најчувствителните точки (сензитивни на разните политички, социјални и економски мерки; влијанието на цените и други фактори) кај овие социјални групи, кои треба да бидат сигнал за креаторите на економската и социјалната политика. Искрено ваш, М-р Треновски Борче Економист во ЦЕА www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 4

Општи информации за ЦЕА Лого: Адреса: ЦЕНТАР ЗА ЕКОНОМСКИ АНАЛИЗИ (ЦЕА) Бул. Јане Сандански 63/3, 1000 Скопје, Македонија тел: + 389 (0)2 24 44 766 моб: + 389 70 834 636 ЕДБ: 4030003479278 РБ. 5763061 Сметка: Стопанска Банка АД Скопје Сметка број: 200000856268559 Web страна и e-mail: www.cea.org.mk www.lsg-data.org.mk info@cea.org.mk www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 5

Содржина: Извршно резиме... 7 1. Вовед и методологија... 11 2. Структура на населението во Р. Македонија (слика на социјалните слоеви пензионери и студенти)...13 3. Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија...21 4. Пензионери... 25 3.1 Општо за пензиското осигурување... 25 3.2 Осигуреници и корисници на пензија... 26 3.3 Финансиска одржливост на пензионерите... 31 3.4 Анализа на резултатите од спроведената анкета... 36 5. Студенти...58 4.1 Структура на студентите...58 4.2 Анализа на резултатите од спроведената анкета...60 6. Заклучни согледувања...88 Извори... 96 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 6

Извршно резиме Пензионери учеството на просечните вкупни пензии во просечната плата за декември 2008 год. изнесува само 55%, за разлика од учеството на истите за 1992 год. кога изнесувало 77%. 17,5% од пензионерите не живеат во сопствен стан Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период се зголемиле за 4,6% 45,2% од пензионерите издржуваат двајца или повеќе членови од семејството, од кои 15,1% издржуваат барем двајца членови од семејството дури 67,7% од анкетираните пензионери се изјасниле дека нивните приходи не се доволни или се само делумно доволни за покривање на трошоците перципираниот пораст на цените од страна на пензионерите се разликува од измерениот од Заводот за статистика, 93,3% од пензионерите се изјасниле дка има зголемување на цените, додека според Заводот цените во август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. се намалиле за 1,6%. 88,06% од пензионерите се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети, за разлика од нив според анализата на Заводот за статистика за тековнта финансиска состојба, најголем дел од домаќинствата (52%) во 2008 година се изјасниле дека нивната финансиска ситуација е иста, додека 28 % - дека се во малку полоша ситуација дури 80,74% од пензионерите се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени (или поради други фактори) десетте најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите се следниве: Леб и жита (14,13%), Здравствени услуги (8,80%),Масло и маснотии (8%), Медицински производи/помагала www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 7

(7,73%), Млеко, млечни производи и јајца (7,47%), Зеленчук (6,67%), Овошје (5,87%), Болнички услуги (5,60%), Месо (4,80%), Лична хигиена (3,73%) сите производи/услуги од групата здравје (Здравствени услуги, Масло и маснотии, Медицински производи/помагала) се наоѓаат во десетте најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите со исклучок на овошјето, маснотиите и млечните производи кај сите други производи кои пензионерите ги користат многу често, имаме зголемување на цените најмногу кај зеленчукот (14,80%), здравствените услуги (9,50%) и кај месото (6,50%) десетте производи/услуги за кои најмногу пензионерите се изјасниле дека не ги користат: Туристички аранжмани (11.67%), Информатичка опрема (6.90%), Дискови,CD,касети (6.63%), Музички и видео системи (6.37%), Игри, хоби (6.23%), Образование (6.23%), Градинарство, цвеќиња (5.97%), Услуги за култура (5.97%), Рекреативни и спортски активности (5.84%), Весници и книги (4.51). десетте производи/услуги од чие користење се откажале најмногу пензионери: Туристички аранжмани (8,83%), Телефонски услуги (7,73%), Лични предмети (6,40%), Тутун (5,96%), Облека (5,74%), Осигурување (5,74%), Обувки (5,52%), Делови и гориво за сообраќајни средства (5,52%), Мебел (5,30%) и Алкохолни пијалоци (4,86%). само кај кај Осигурување (-14,6%) и телефонските услуги (-1,30%) имаме значително намалување на цените во однос на просекот на 2008 год., дедека кај другите производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат имаме поблага или позначајно зголемување со исклучок на тутунот кај кој немаме промена на цената. Студенти 50,96% од студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење, живеат во стан под наем, додека 27,88% од студентите живеат во студентски дом - Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период се зголемиле за 4,6% www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 8

дури 65,14% од студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење се изјасниле дека патуваат само 1-2 пати во текот на месецот до местото на живеење само 1,41%. од студенти кои живеат во местото во кое студираат, живеат во стан под наем 72,86% се изјасниле дека секогаш користат превоз за да стигнат до факултет, според тоа ставката за превоз (градски за студенти) во студентскиот буџет зазема значајно место само 14,94% од студентите работат, додека останатите 85,06% не работат додека студираат. 37,74% студентите имаат месечен буџет од 6000 ден. до 9000 ден. што претставува 29,89% до 44,84% од просечната нето-плата исплатена во јуни 2009 год. додека дури 32,70% од студентите имаат месечен буџет над 9000 ден. дури 81,48% од анкетираните студенти се изјасниле дека нивните приходи не се доволни или се само делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени перципираниот пораст на цените од страна на студентите се разликува од измерениот од Заводот за статистика, 90,23% од студентите се изјасниле дка има зголемување на цените, додека според Заводот цените во август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. се намалиле за 1,6%. 88,89% од студентите се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети 54,97% од студентите се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени (или поради други фактори) десетте најчесто користени производи/услуги од страна на студентите се следниве: Лична хигиена (8,49%), Леб и жита (6,94%), Минерална вода, газирани пијалоци и овошни сокови (6,48%), Телефонски услуги (6,48%), Кафе, чај, какао (5,86%), Образование (5,71%), Овошје (4,17%), Млеко, млечни производи и јајца (4,01%), Дискови, CD, касети (3,86%), Информатичка опрема (3,70%) со исклучок на овошјето, телефонските услуги, информатичката опрема и млечните производи кај сите други производи кои студентите ги користат многу често, имаме зголемување на цените - најголем www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 9

пораст на цената има кај Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови (3,30%), Кафе, чај и какао (4,60%) и кај најчесто користената подгрупа Лична хигиена (3,50%) десетте производи/услуги за кои најмногу студенти се изјасниле дека не ги користат:: Алати за куќа и градина (9,46%), Тутун (9,25%), Делови и гориво за сообраќајни средства (9,25%), Апарати за домаќинството и поправка (9,03%), Градинарство, цвеќиња (8,17%), Осигурување (7,74%), Мебел (7,10%), Финансиски услуги (4,52%), Болнички услуги (4,30%), Туристички аранжмани (3,87) десетте производи/услуги од чие користење се откажале најмногу студенти: Тутун (10,78), Мебел (8,82%), Туристички аранжмани (7,84%), Алати за куќа и градина (6,86%), Болнички услуги (6,86%), Делови и гориво за сообраќајни средства (6,86%), Апарати за домаќинството и поправки (5,74%), Телефонски услуги (3,92%), Градинарство, цвеќиња (3,92%) и Услуги за култура (3,92%) 54% од студентите се изјасниле дека воопшто не го користат Тутунот, а од негово користење се откажале дури 14% - што е за пофалба производи/услуги кои студентите престанале да ги користат - значително зголемување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Услугите на култура (4,40%) и Мебел (3,00%) додека кај другите имаме поблаго зголемување со исклучок на Тутунот и Болничките услуги кај кој немаме промена на цената и Благо намалување на цените имаме само кај Телефонските и телефакс услугите (1,30%) и кај Градинарството, цвеќиња (1,00%). Оваа студија треба да претставува - основа и поттик за понатамошни истражувања како на потрошувачката на овие социјални групи, која претставува огледало на нивниот стандард и квалитет на живот, така и на факторите кои имаат непосредно влијание врз неа и врз квалитетот на живот на пензионерите и студентите; патоказ кој ги покажува најчувствителните точки (во структурата на потрошувачката, во окружувањето итн.) кај овие социјални групи, кои треба да бидат сигнал за креаторите на економската и социјалната политика. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 10

1. Вовед и методологија Основа за оваа студија претставуваат податоците собрани со помош на два анкетни прашалника прашалник за пензионери и прашалник за студенти. Студијата е сосотавена од воведен дел, дел за пензионерите, дел за студентите и дел каде се презентирани заклучните согледувања. Воведниот дел треба да ни даде една општа слика за големината, половата и старосната структура на македонската популација, како и за структурата на потрошувачката со цел да добиеме подобра претстава за социјалните слоеви пензионери и студенти и за карактеристиките на нивната потрошувачка, што ќе биде предмет на анализа во нашата студија. Делот за пензионерите започнува со институционалната поставеност на пензискиот систем, бројот и структурата на осигурениците и корисниците на пензија, финансиската одржливост на пензионерите и на крајот за вршува со презентирање на резултатите истражувањето (анкетните прашалници). Делот за студентите почнува со презентирање на бројноста и структурата на студентите, а потоа ги презентира резултатите од истражувањето. Во анкетата за пензионерите се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. Анкетирани беа 135 пензионери, што претставува што 0,05% од вкупниот број на пензионери во мај 2009 год. по методот на кластер примерок. Имајќи предвид дека најголем број од факултетите и студентите во Р. Македонија се наоѓаат во Скопје (до 2008/2009), анкетата за студентите беше спроведена само на подрачјето на главниот град Скопје. Анкетирани беа 200 студенти од различни универзитети, што претставува 0,3113% од вкупниот број на студенти во Р. Македонија во 2008 год., или 0,5836% од студентите кои живеат во Скопје. Анкетата беше спроведена од крајот на Март до крајот на Мај 2009 год. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 11

Анкетата за пензионерите и студентите е составена од : 8 прашања за пензионери; 13 прашања за студенти- од кои се добива слика за структурата на пензионерите/студентите кои се вклучени во анализата; состојбата на пензионерите/студентите структурата на потрошувачката на пензионерите/студентите и реакцијата на пензионерите/студентите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги пензионерите/студентите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на пензионерите/студентите; портфолио од производи/услуги пензионерите/студентите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои пензионерите/студентите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 12

2. СТРУКТУРА НА НАСЕЛЕНИЕТО ВО Р. МАКЕДОНИЈА (слика на социјалните слоеви пензионери и студенти) Целта во овој дел од нашата студија е да утврдиме најпрвин каква е структурата на населението во Р. Македонија со цел да добиеме подобра претстава каде се наоѓаат и колкав дел од македонската популација зафаќаат социјално исклучените слоеви пензионери и студенти, кои се предмет на нашата анализа. Република Македонија која се наоѓа во централниот дел на Балканскиот Полуостров на површина од 2 045 177км2, со главен град Скопје, брои население од 1 : Население на 31.12.2007 2 045 177 Површина 25 713 км2 Главен град Скопје Број на општини 84 Број на населени места 1 767 Според пописот на населението во РМ извршен во 1997, 2001 и 2007 година добиени се следниве податоци: 1997 2001 2007 Население на крајот на годината 2 002 340 2 038 651 2 045 177 мажи 1 002 275 1 019 616 1 025 239 жени 1 000 065 1 019 035 1 019 938 Доселени граѓани на РМ 739 458 366 1 Повеќе статистички податоци за населението во Македонија во публикацијата на Државниот заводот за статистика Македонија во бројки 2008- www.stat.gov.mk/publikacii/makedonijavobrojki2008.pdf www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 13

Доселени странци 556 727 861 Отселени граѓани на РМ 254 312 224 Отселени странци 28 191 16 Населението во Република Македонија, благодарејќи на сé уште позитивниот природен прираст, ја задржува позитивната насока на пораст, но со значително намалено темпо. Во периодот од 1997 до 2007 година, порастот на населението изнесува 42 837 лица или 2.1%. Во однос на стареењето на населението, значајни промени се настанати и во старосната структура на населението. Во периодот од 1997 до 2007 година, учеството на младото население (0-14 години) во вкупното е намалено од 23.5 на 18.5%, а учеството на старото население (65 и повеќе години) е зголемено од 9.3 на 11.4 %. Пописот беше спроведен врз основа на Законот за Попис на населението, домаќинствата и становите во Република Македонија, 2002 година ( Службен весник на Република Македонија, бр. 16/2001 и измените и дополнувањата на овој Закон објавени во Службен весник на Република Македонија, бр. 37/2001, 70/2001 и 43/2002 година) во периодот од 1 до 15 ноември 2002 година и се добиени податоци за населението, домаќинствата и становите. Податоците се запишани со состојба на ден 31 октомври 2002 година во 24 часот, односно на полноќ помеѓу 31 октомври и 1 ноември 2002 година. Методологијата, дефинициите и класификациите во овој Попис се целосно усогласени со Законот за Попис и со препораките за пописите на населението и становите кои се подготвени од страна на Обединетите нации и Статистичката служба на Европската унија - ЕУРОСТАТ. Со ова е обезбедена и меѓународна споредливост на податоците од Пописот. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 14

Во Пописот 2002, во согласност со Законот за Попис, во вкупното население се вклучени: 1. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, без оглед дали во моментот на Пописот се наоѓаа во официјалното место на живеење или во друго место во Република Македонија; 2. Странците кои имаа одобрение за престој во Република Македонија и беа привремено присутни во Република Македонија најмалку една година, но со место на вообичаено живеење надвор од Република Македонија; 3. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а во времето на Пописот, но најдолго до една година пред неговото спроведување, се наоѓаа на привремена работа во странство, како и членовите на нивните домаќинства; 4. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а кои во времето на Пописот беа на работа во дипломатско-конзуларните претставништва на Република Македонија во странство, Обединетите нации и нејзините организации, претставништвата или претставници на Стопанската комора во странство, деловните единици во странство, воените претставници на Армијата на Република Македонија во странство и граѓаните кои беа ангажирани врз основа на меѓународна, техничка и друга соработка, школување, како и членовите на домаќинствата кои со наведените лица времено престојуваа во странство; 5. Лицата кои имаа место на вообичаено живеење во Република Македонија, а кои не ги поседуваа документите од член 39 точка 1 од Законот за Попис, доколку ги презентираа документите утврдени со член 39 точка 3 од Законот за Попис. Според извршените пописи за населението, домаќинствата и површината во годините 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 добиени се следниве податоци: www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 15

Povr{ina Површина, домаќинства и население според пописите 1971 25 713 1981 25 713 1991 25 713 1994 25 713 2002 25 713 Doma}instva Naselenie Km2 вкупно мажи жени Broj na `iteli na 1 km2 Broj na lica vo edno doma}in -stvo Broj na ma`i na 1000 `eni (maskul i- nitet) 352 034 1 647 308 834 692 812 616 64.1 4.68 1027 435 372 1 909 136 968 143 940 993 74.2 4.38 1029 505 852 2 033 964 1 027 1 006 612 79.1 4.02 1042 3521 501 963 1 945 932 974 255 971 677 76.0 3.85 1021 564 296 2 022 547 1 015 377 1 007 170 78.7 3.58 1008 Според извршените пописи на населението по возраст и по пол, кои понатаму можат да бидат искористени за определување на местото и значењето на социјално исклучените слоеви - студенти и пензионери, добиени се следниве податоци: Население по возраст и по пол, според пописите 1971 1981 1991 1994 2002 Вкупно 1 647 308 1 909 136 2 033 964 1 945 932 2 022 547 0-4 181 098 191 642 154 549 152 456 122 757 5-9 177 987 184 854 167 433 163 546 143 184 10-14 176 682 178 681 165 970 167 921 160 339 15-19 172 734 178 205 160 859 162 852 165 422 20-24 151 455 174 352 153 652 153 490 161 945 25-29 116 079 165 074 156 511 151 339 153 461 30-34 115 202 146 028 164 193 148 500 148 281 35-39 114 329 113 784 163 189 145 911 149 837 40-44 98 322 113 549 145 993 137 304 146 902 45-49 81 441 111 127 111 975 109 957 142 688 50-54 53 265 94 365 110 442 99 814 127 760 55-59 58 549 76 438 109 764 95 913 95 234 60-64 50 929 48 233 88 812 88 948 89 822 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 16

65 и повеќе 94 859 128 261 165 716 164 678 213 712 Вака табеларно прикажаните податоци можат да бидат и сликовито претставени, каде се гледа распоредот на мажите и жените по возраст на старосната пирамида добиена од Пописите 1971, 1981, 1991, 1994 и 2002 год.. Извор: Статистички годишник на Р. Македонија 2008 година www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 17

Од формата на старосните пирамиди кои се прикажани за секој од Пописите кои се спроведени до сега, јасно се гледаат промените во старосната структура на населението - доминантно младо население до 0-24 год. во Пописот 1971 год.; постепено се зголемува учеството на групите со постаро население од 24 49 год во Пописите 1981, 1994год. и групите на население од 40 65 и повеќе години во Пописот 2002 год.; од друга страна постепено се намалува бројот на младо население до 19 год. покажува дека нашата популација постепено старее. Стареењето на населението и менувањето на формата на старосната пирамида не е процес кој е нов, ниту процес кој се случува само кај нас, населението старее со уште позабрзано темпо и во останатите земји во светот 2 (со исклучок на неразвиените земји земјите од третиот свет), а посебно во развиените земји ЕУ, САД, Јапонија и др. За да добиеме една општа слика за процесот на стареење на населението и да видиме каде се наоѓаме во тој процес ќе направиме едноставна споредба на старосните пирамиди на Македонија и ЕУ 27 за 2007 год. и предвидувањата за старосната структура на населението во 2010 год. Р. Македонија 2007 год. 2 Нема да навлегуваме во причините кои водат кон забрзување на процесот на стареење на популацијата. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 18

Извор: Статистички годишник на Р. Македонија 2008 година ЕУ 27, 2007 год. (% од вкупната популација) Мажи Извор: Europe in figures Eurostat yearbook - 2009 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/publications/eurostat_yearbook Жени www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 19

ЕУ 27, 2010 год. Р. Македонија 2010 год. Мажи Жени Мажи Жени Извор: Europe in figures Eurostat yearbook - 2009 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/publications/eurostat_yearbook Извор: МАПАС - Агенција за cупервизија на капитално финансирано пензиско осигурување - www.mapas.gov.mk/default.asp?section=predviduvanje Од старосната пирамида за Македонија гледаме дека во 2007 год. се уште доминира младото население од 19 34 години за разлика од ЕУ 27 каде што доминира постаро население на возраст од 34 49 години. Истиот тренд го покажуваат и предвидените старосни пирамиди за Македонија и ЕУ 27 за 2010 година, каде што уште појасно се гледа доминантното младо население во Македонија, наспроти доминантното средовечно население во ЕУ -27. Тоа го покажува формата на пирамидите - задебелената основа на пирамидата во Македонија и задебелувањето на пирамидата во средишниот дел кај ЕУ 27. Работоспособното население, посебно младото работоспособно население претставува потенцијал и извор на развојот на една земја. Според тоа доминантното релативно младо население во Македонија претставува потенцијал (компаративна предност) кој треба да се обликува (преку образование) и насочи во области каде би придонел најмногу за развојот на земјата. Според тоа вложувањето во образование за www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 20

една земја како што е Македонија е од извонредно значење и процес кој треба да се подржува и развива. Од друга страна јасен е трендот на стареење на населението како во ЕУ 27 така и во Македонија, така да тука доаѓаме до една друга социјална група во општеството чија бројност се повеќе се зголемува и која не траба да се занемари старото население пензионерите. Според тоа, двете специфични социјални групи на една страна младото население (во нашата студија фокусот е на студентите) и пензионерите се од посебно значење, и претставуваат предизвик за изработка на оваа студија. Со ова може да се заклучи воведот за структурата на населението, а подетално подолу ќе бидат разгледани пензионерите и студентите како репрезентативни групи и ќе биде анализирана нивната состојба и структурата на потрошувачката. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 21

3. СТРУКТУРА НА ПОТРОШУВАЧКАТА НА ДОМАЌИНСТВАТА ВО Р. МАКЕДОНИЈА Пред да поминеме на подетална анализа на состојбата и структурата на потрошувачката на социјалните слоеви пензионери и студенти, неопходно е да ја разгледаме општата структура на потрошувачката на домаќинствата во Македонија. Ова едноставна анализа е потребна за подоцна јасно да можеме да утврдиме кои се разликите и специфичностите на посебните потрошувачки структури на пензионерите и студентите. Пензионерите и студентите имаат различни потреби и потрошувачка која се разликува од онаа на просечните домаќинства, па според различни се групите во потрошувачката кои од посебно значење за нив и според тоа потребни се различни мерки за подобрување на нивниот стандард и квалитет на живот. На следната табела е прикажано движењето на структурата на потрошувачката на домаќинствата според меѓународната класификација COICOP од 2003 2009 год. Групи на производи / услуги (COICOP) 3 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Храна и безалкохолни пијалци 48,8% 48,8% 40,3% 39,6% 37,3% 39,6% 42,0% Алкохолни пијалци и тутун 4,3% 4,3% 4,9% 5,2% 4,0% 3,9% 3,8% Облека и обувки 7,9% 7,9% 8,5% 8,6% 7,6% 7,7% 7,2% Домување, вода, електрика и други горива 11,8% 11,8% 11,8% 11,8% 12,1% 12,2% 12,1% Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина 3,8% 3,8% 5,8% 5,5% 5,0% 4,8% 4,6% Здравје 2,3% 2,3% 3,4% 3,3% 3,4% 3,1% 2,8% Сообраќај 9,1% 9,1% 7,3% 7,8% 9,1% 9,0% 9,0% Кумуникации 3,1% 3,1% 6,2% 6,2% 6,4% 4,8% 4,2% Рекреација и култура 3,3% 3,3% 3,6% 3,7% 4,3% 4,0% 3,7% Образование 0,1% 0,1% 0,6% 0,7% 0,8% 0,7% 0,7% Хотели и ресторани 1,0% 1,0% 3,2% 3,2% 4,9% 5,1% 5,2% Останати стоки и услуги 4,6% 4,6% 4,4% 4,4% 5,1% 5,0% 4,8% Под табелата на еден графикон е прикажано движењето на потрошувачката на домаќинствата 2003 2009 год., а на другиот движењето на потрошувачката на домаќинствата, меѓутоа без најчесто користената група на производи Храна и 3 Извор: Завод за статистика на Р. Македонија Соопштениа за трошоците на живот според класификацијата COICOP, види www.stat.gov.mk/statistiki.asp?ss=08.01&rbs=1 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 22

безалкохолни пијалаци, со цел подобро да се види движењето на потрошувачката на останатите групи на производи/услуги. 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% Движење на структурата на потрошувачката на домаќинствата во Р.Македонија 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Храна и безалкохолни пијалци Облека и обувки Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Сообраќај Рекреација и култура Хотели и ресторани Алкохолни пијалци и тутун Домување, вода, електрика и други горива Здравје Кумуникации Образование Останати стоки и услуги 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Движење на Структурата на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија (исклучена е најчесто користената група - Храна и безалкохолни пијалци) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Алкохолни пијалци и тутун Домување, вода, електрика и други горива Здравје Кумуникации Образование Облека и обувки Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Сообраќај Рекреација и култура Хотели и ресторани Од графиконите и од табелата се гледа дека: има постепено намалување на потрошувачката основните групи на производи (кои се најзастапени кај помалку развиените земји и земјите во развој) - Храна и безалкохолни пијалци, Алкохолни www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 23

пијалци и тутун, Облека и обувки; постепено зголемување на производите/услугите кои го зголемуваат стандардот и квалитетот на живот (значајно застапени кај развиените земји): Здравје, Образование, Рекреација и култура, Хотели и ресторани, Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина, Кумуникации. На графиконите подолу (графокон - пита за да се види учеството и графикон со столбови за да се види кои се најзастапени производи/услуги во потрошувачката), е прикажана структурата на потрошувачката на домаќинствата во 2009 год. Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија - 2009 година 4,2% 3,7% 2,8%0,7% 3,8% 4,6% 4,8% 42,0% 5,2% 7,2% 9,0% Храна и безалкохолни пијалци Сообраќај Хотели и ресторани Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Алкохолни пијалци и тутун Здравје 12,1% Домување, вода, електрика и други горива Облека и обувки Останати стоки и услуги Кумуникации Рекреација и култура Образование www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 24

Структура на потрошувачката на домаќинствата во Р. Македонија - 2009 година Храна и безалкохолни пијалци Домување, вода, електрика и други горива Сообраќај Облека и обувки Хотели и ресторани Останати стоки и услуги Покуќнина, мебел, одржување на покуќнина Кумуникации Алкохолни пијалци и тутун Рекреација и култура Здравје Образование 12,1% 9,0% 7,2% 5,2% 4,8% 4,6% 4,2% 3,8% 3,7% 2,8% 0,7% 42,0% Од графиконите се гледа дека најзастапени во потрошувачката на домаќинствата во 2009 год. се групите на производи (создаваат основни услови за живот) кои во развиените (ЕУ, САД, Јапонија) земји, па и во другите земји во регионот имаат тренд на намалување и се застапени со далеку помал процент (Пр. Храна и пијалаци: EU 15 <13,1%>, Полска <21,1%>, Чешка <19,3%>, во 2002 год. ): Храна и безалкохолни пијалци (42%), Домување, вода, електрика и други горива (12,1%), Сообраќај (9%), Облека и обувки (7,2%). Од друга страна потрошувачката производите/услугите кои го зголемуваат квалитетот на живот и кои во развиените земји имаат тренд на зголемување, се застапени најмалку во потрошувачката на домаќинствата (Пр. Рекреација и култура: EU 15 <9,3%>, Полска <6,6%>, Чешка <10,1%>, во 2002 год.): Здравје (2,8%), Образование (0,7%), Рекреација и култура (3,7%). Оваа општа слика за трендовите на движење и структурата на потрошувачката на домаќинствата кај нас, треба да биде основа за понатамошна споредба со специфичната потрошувачка на пензионерите и студентите и утврдување на разликите, сличностите и карактеристиките. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 25

4. ПЕНЗИОНЕРИ 4.1 Општо за пензиското осигурување Во Република Македонија пензиското и инвалидското осигурување е значаен сегмент на социјалната политика на државата 4. Развојот на пензиското и инвалидското осигурување зависи од вкупните економски, социјални и демографски движења во општеството кои непосредно или посредно влијаат на пензискиот систем на секоја земја. Значењето на пензиското и инвалидското осигурување се изразува преку бројот на осигурениците кои плаќаат придонес за пензиско и инвалидско осигурување, бројот на корисници на пензија и членовите на нивните семејства кои живеат од пензијата и висината на расходите за пензиско и инвалидско осигурување во бруто домашниот производ. Од 1 јануари 2006 година во Република Македонија започна имплементацијата на реформираниот пензиски систем. Во пензискиот систем покрај државната пензија се создава и правна рамка за остварување на пензија на индивидуални капитални основи врз основа на вложените средства по основа на уплатен придонес. Системот на пензиското и инвалидското осигурување во Република Македонија е повеќе слоен: и тоа задолжително пензиско и инвалидско осигурување врз основа на генерациска солидарност (прв столб), задолжително 4 Пошироко за карактеристиките, структурата и улогата на пензискиот систем на Р. Македонија види на www.piom.com.mk - во Извештајот за работа на фондот на пензиско и инвалидско осигурување на Македонија за 2008 год. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 26

капитално финансирано пензиско осигурување (втор столб) и доброволно пензиско осигурување (трет столб). Во првиот и вториот столб од пензискиот систем задолжително се опфатени сите работници по основ на работен однос и вршење на дејност, а третиот столб е на доброволна основа. Во рамките на пензиското и инвалидското осигурување, својата социјална сигурност ја остваруваат над 293.000 корисници на права од пензиското и инвалидското осигурување или 13,7% од вкупното население на Република Македонија, а учеството на расходите за пензиското и инвалидското осигурување во бруто домашниот производ изнесува 9,6%. Според сето горе наведено како корисници на пензии се евидентираат лица кои оствариле право на пензија и надоместоци според прописите на ПИО (Пензиско и инвалидско осигурување) и државјани на Република Македонија кои примаат пензија од странски носители на осигурување додека престојуваат на територијата на Република Македонија. 4.2 Осигуреници и корисници на пензија Осигуреници Во 2008 година, евиденцијата на Фондот за обврзници и осигуреници и тоа за вкупниот број на обврзници и осигуреници како и посебно за оние за кои се плаќа придонесот за пензиско и инвалидско осигурување (по филијали и деловници) е следнава: Табела 1: Бројот на обврзници и осигуреници (вкупно) 5 Reden Filijali i broj Delovnici Obvrznici Osigurenici 1 Berovo 595 2.905 2 Bitola 4.154 24.047 3 Valandovo 321 1.,957 4 Veles 1.711 10.654 5 Vinica 522 3.988 5 Податоците за осигуреници, корисници на пензија, финансиска одржливост на пензионерите се преземени од Извештајот на ПИОМ за 2008 год. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 27

6 Gevgelija 1.493 11.489 7 Gostivar 2.785 9.686 8 Debar 593 1.998 9 Del~evo 660 4.897 10 Demir Hisar 275 1.354 11 Kavadarci 1.536 8.956 12 Ki~evo 1.510 5.706 13 Ko~ani 1.542 8.918 14 Kratovo 249 1.289 15 Kriva Palanka 578 2.379 16 Kru[evo 274 926 17 Kumanovo 3.268 17.058 18 Makedonski Brod 245 947 19 Negotino 937 4.471 20 Ohrid 2.501 14.474 21 Prilep 2.908 18.155 22 Probi[tip 393 1.839 23 Radovi[ 1075 4.944 24 Resen 539 2.908 25 Sveti Nikole 824 4.479 26 Struga 2.214 8.965 27 Strumica 3.120 15.641 28 Tetovo 4.188 19.606 29 {tip 1.828 17.733 30 Skopje 23.706 219.122 Vkupno 66.544 451.491 Бројот на обврзниците изнесува 66.544 од кои 23.706 или 35,62% од вкупниот број се во Скопје и 451.491 осигуреници од кои 219.122 осигуреници или 48,53% се регистрирани во Скопје 6. Бројот на осигурениците 7 според податоците на Фондот за кој е платен придонес изнесува 418.958 осигуреници. Старосната структура на осигурениците изнесува и тоа: 49,52% најголем дел од осигурениците се на возраст до 40 години; 28,42% од осигурениците се на возраст од 41 до 50 години и 22,06% од осигурениците се на возраст над 51 години. Што не води до констатација дека 7 Популацијата која плаќа придонес за пензиско осигурување, од кој целосно се исплаќаа пензии на корисниците на пензија во стариот pay-as-you-go систем и делумно во новиот тростолбен пензиски систем. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 28

скоро половината од осигурениците вработените кои плаќаат пензиско осигурување, преставува младата популација до 40 години. Старосна структура на осигуреници Над 50 години 22.06% До 40 години 49.52% 41-50 години 28.42% Соодносот помеѓу осигурениците кои плаќаат придонес и корисниците на пензија изнесува 1,5 вработени на 1 корисник на пензија, а соодносот на вкупниот број на осигуреници на еден корисник на пензија изнесува 1,65 осигуреници на 1 корисник на пензија. Од 2006 година со започнување на електронското доставување на податоци се зголеми бројот на осигурениците за кои се плаќа придонес за пензиско и инвалидско осигурување од 1,3 осигуреници на 1 корисник на пензија во 2005 година се зголеми на 1,65 осигуреник на 1 корисник на пензија во 2008 година. Движењето на корисниците на пензија на крајот на годината и вработените по години ќе биде прикажано подолу. Корисници на пензија Во 2008 година бројот на корисниците на пензија изнесува 273.281 корисници, од кои: 149.682 корисници на старосна пензија, или 54,8% во однос на вкупниот број на корисници на пензија; 48.562 корисници на инвалидска пензија или 17,8% и 75.037 на семејна пензија или 27,5%. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 29

Reden broj Бројот на корис ници на пензија на крајот на 2007 и 2008 година Vid na penzija Korisnici na penzija 31.12.2007 Korisnici na Zgolemuvawe/Napenzija Indeks 2008/2007 maluvawe 31.12.2008 1 Starosna 150.075 149.682-393 99.7 2 Invalidska 48.054 48.562 508 101.1 3 Semejna 74. 257 75. 037 780 101.1 4 Vkupno 272.386 273.281 895 100.3 Бројот на корисниците на пензија во 2008 година во однос на 2007 година е зголемен за 895 корисници на пензија или за 0,3%. Стапката на порастот на бројот на корисници на пензија во 2008 година (0,3%) во однос на стапката од 2007 година (1,0%) е помала за 0,7%. Исто така, и во споредба со претходните години, стапката на пораст на нови корисници на пензија во 2008 година е најмала, што се должи и на фактот што право на пензија се остварува само со навршување на старост од 64 години, односно 62 години, што е во прилог на финансиската одржливост на пензискиот систем. Структурата на корисниците на пензија по видливи на пензија во 2008 год. е следна: Структура на корисниците на пензија Воени пензии- 0.87, 1% Земјоделска пензија- 0.96% Семејна пензија-26.96% Инвалидска пензија-17.44% Старосна пензија, 53.77% Почнувајќи од 1994 година, приливот на корисници на пензија е стабилизиран и постепено се намалува особено на старосните пензии, главно www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 30

поради заострување на условите за стекнување право на пензија и остварување право на старосна пензија со исполнување на минимум услови за стаж и возраст, а не остварување на старосна пензија само врз основа на навршен пензиски стаж. Од графиконот се гледа дека имаме благо зголемување на семејните пензии, а после 2000/2001 благо намалување на инвалидските пензии (поради заострување на законските прописи и контроли). Графички приказ на движењето на бројот на корисници на пензија: Движење на број на корисници на пензија 160,000 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Старосна пензија Инвалидска пензија Семејна пензија Според дадениот графикон произлегува дека повеќе од една половина (54,77%) од вкупниот број корисници на пензија се корисници на старосна пензија, а другата половина се однесува на корисници на семејна и инвалидска пензија. St ar osna st r ukt ur a na kor i sni ci t e na penzi ja 25.00 20.00 15.00 10.00 5.00 0.00 do 45 45-50 50-55 55-60 60-65 65-70 70-75 75-80 nad 80 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 31

Вкупниот број на корисници на пензија (старосна и инвалидска пензија) на возраст од 60 до 75 години изнесува 128.353 или 64,81% од вкупниот број на корисници. Од вкупниот број на корисници на пензија најголем број, односно 88.547 корисници на пензија или близу една третина живее во Скопје. Во нашата анкета се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите за влијанието на цените, како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. 4.3 Финансиска одржливост на пензионерите Соодносот помеѓу осигурениците кои плаќаат придонес и корисниците на пензија изнесува 1,5 вработени на 1 корисник на пензија, а соодносот на вкупниот број на осигуреници на еден корисник на пензија изнесува 1,65 осигуреници на 1 корисник на пензија. Број на корисници на пензија и број на вработени лица Godina Broj na vraboteni Broj na korisnici na penzija Broj na korisnici na penzija na 1000 vrab. Broj na vrab. na 1 korisnik na penzija 1991 534.887 180.749 338 3.0 1992 531.083 193.294 364 2.7 1993 503.010 210,537 418 2.4 1994 468.632 216,834 463 2.2 1995 427.658 219,307 513 2.0 1996 403.820 222,727 552 1.8 1997 381.723 227,099 595 1.7 1998 370.869 232,216 626 1.6 1999 374.025 235,839 631 1.6 2000 367.,162 241,221 657 1.5 2001 351.009 247,200 704 1.4 2002 332.728 249,421 750 1.3 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 32

2003 321.105 254,262 775 1.3 2004 348.212 260,075 747 1.3 2005 348.500 265,152 761 1.3 2006 394.882 269,681 714 1.5 2007 424.338 272,386 693 1.6 2008 451.491 273.281 654 1.7 Од 2006 година со започнување на електронското доставување на податоци се зголеми бројот на осигурениците за кои се плаќа придонес за пензиско и инвалидско осигурување од 1,3 осигуреници на 1 корисник на пензија во 2005 година се зголеми на 1,65 осигуреник на 1 корисник на пензија во 2008 година, што значи дека имаме мало подобрување. Причините за воведувањето на новиот тростолбен пензиски систем во најголем дел се гледаат во неодржливоста на стариот pay-as-you-go систем во кој пензиите на корисниците на пензија се исплаќаа пд тековните осигуреници. Поради намалувањето на односот корисник /осигуреник како што може да се види од графиконот подолу, пензискиот систем се најде во тешка ситуација да ги исплаќа тековните пензии од тековните придонеси на осигурениците, што водеше кон негова реформа 8. 600,000 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 0 Број на осигуреници, пензионери и сооднос 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Br oj na vr abot eni Br oj na kor i sni c i na penzi ja Br oj na vr ab. na 1 kor i sni k na penzi ja 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 8 Нема да навлегуваме подлабоко во причините, начинот на кој беше спроведена и успешноста на реформа та на пензискиот систем. Види пошироко www.mapas.gov.mk www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 33

Со извршените усогласувања на пензиите просечниот износ на пензијата во декември 2008 година изнесуваше 9.541 денари, или за 21,66% повеќе од 2007 година. Просечните пензии по видови, во декември 2007 и 2008 година Вид на пензија 2008 2007 во денари Индекс Старосна пензија 10.762 8.947 120,3 Инвалидска пензија 8.560 6.898 124,1 Семејна пензија 7.739 6.243 124,0 ВКУПНО 9.541 7.848 121,6 Соодносот на просечната пензија (исплатена во декември 2008 година од 9.541) и просечната плата (за декември 2008 година од 17.363) во Републиката изнесува 55%, а на старосната пензија учеството изнесува 62%. 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Старосна пензија Инвалидска пензија Семејна пензија Вкупна просечна Вид на пензија 10.763 8.560 7.739 9.541 Просечна плата 17.363 17.363 17.363 17.363 Сооднос 62,0 49,3 44,6 55,0 Просечните пензии по видови во сооднос со просечната плата исплатена во Републиката е дадено во следната табела: www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 34

Учеството на пензиите во просечната плата за декември 1991-2008 Старосна Инвалидска Семејна пензија пензија пензија Вкупна пензија % 1991 72,3 52,4 49,6 66,2 1992 89,6 64,7 61,7 77,1 1993 84,4 61,9 59,3 73,4 1994 72,9 53,4 51,9 63,5 1995 76,3 56,1 54,8 66,5 1996 73,4 54,6 52,7 64,0 1997 72,9 54,6 52,0 63,5 1998 68,2 51,7 48,7 59,3 1999 71,7 54,2 51,2 62,3 2000 70,2 52,9 50,2 61,1 2001 70,8 53,5 50,6 61,7 2002 69,1 52,5 49,1 60,2 2003 70,4 53,7 49,9 61,4 2004 67,8 51,9 48,1 59,3 2005 64,9 49,9 45,9 56,9 2006 63,3 48,7 44,4 55,5 2007 57,6 44,4 40,2 50,5 2008 62,0 49,3 44,6 55,0 Учеството на сите видови на пензија во однос на просечната исплатена плата по работник во 2008 година во однос на 2007 година е зголемено од 50,5% на 55% или за 4,5%. Зголемувањето е од причини што пензиите во 2008 година се усогласени со поголем процент од порастот на платите. Пензиите во 2008 година се усогласуваа за 21,66%, а порастот на платите изнесуваше 10,4%. Структура на корисниците на пензија по групи на износи на пензии Grupi na iznosi Korisnici Struktura Kumulativ Kumulativ korisnici struktura vo denari % % до 5.262,00 22.342 8,1 22.342 8,1 5.262,00-5.663,50 16.297 5,9 38.639 14,0 6.663,50-6.635,00 18.810 7,4 57.449 21,4 6.635,00-8.000,00 76.035 27,6 133.484 49,0 8.000,00-13.000,00 92.590 33,6 226.074 82,6 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 35

13.000,00-17.000,00 29.705 10,6 255.779 93,2 17.000,01-20.000,00 9.099 4,2 264.878 97,4 20.000,01-29.699,50 7.314 2,5 272.192 99,9 над 29.699,50 1.089 0,1 273.281 100 Од 237.281 корисници на пензија, 133.484 корисници или 49% од вкупниот број примаат пензија до 8000,00 денари; 92.590 корисници или 33,6% примаат пензија од 8.000 до 13.000 денари; 29.705 корисници или 10,6% примаат пензија од 13.000 до 17.000 денари, а 8.403 корисници или 2,6% од вкупниот број на корисници примаат пензија над 20.000 денари, од кои само 1.089 примаат највисок износ на пензија. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 36

4.4 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД СПРОВЕДЕНАТА АНКЕТА (ПЕНЗИОНЕРИ) Во анкетата се опфатени 4 градови различни според својата големина со цел да добиеме резултати кои би го покажувале мислењето на пензионерите, како во малите, така во средните и во големите градови Берово, Кочани, Битола и Скопје. Анкетата е составена од : 8 прашања - од кои се добива слика за структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата; состојбата на пензионерите структурата на потрошувачката на пензионерите и реакцијата на пензионерите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги пензионерите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на пензионерите ; портфолио од производи/услуги пензионерите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои пензионерите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. Возраст? 27,74% Возраст на пензионерите (дел од спроведената анкета) 48,18% 24,09% 50-65 години 65-75 години над 75 години Првите две прашања се со цел да се утврди структурата на пензионерите кои се вклучени во анализата односно да се утврди нивната возраст и периодот кој го поминале како пензионери. Од наведениот графикон лесно можеме да ја www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 37

видиме структурата на анкетираните пензионери според нивната возраст: Најголем дел од испитаните пензионери се на возраст од 65 75 години и тоа 48,18%, што е и логично имајќи ја предвид староста на која се добива старосна пензија во Р. Македонија (62 год. за жени и 65 год. за мажи), тоа дека најголем дел од пензионерите во Р. Македонија се корисници на старосна пензија, како и тоа дека најголем дел од корисниците на пензија кај нас се на возраст од 65 до 70 години 9. На возраст од 50 65 години се 27,74% од испитаниците, додека на возраст над 75 години се најмал дел од испитаниците, односно 24,09% од испитаните. Колку години сте пензионер? Години поминати во статус пензионер Образложението кое беше дадено за првото 13,43% прашање во кое беше утврдувана староста на 19,40% пензионерите кои се дел од анализата ни го потврдуваат 67,16% и резултатите од анализата 0-10 години 10-20 години над 20 години на второто прашање во кое треба да утврдиме колку години нашите испитаници поминале во статусот пензионер. Од графиконот с е гледа дека најголем дел од испитаниците 67,16% се пензионери од 0 10 години, додека останатите испитаници се во статусот пензионер 10 20 години (19,40%) и над 20 години (13,43%). 9 Види пошироко во делот 3.2 Осигуреници и корисници на пензија. 10 Што можеме да ги наречеме - млади пензионери www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 38

Во што живеете? 17,56% ова Од одговорот на прашање утврдуваме во што живеат пензионерите во сопствен стан или во стан под наем. Најголем дел од пензионерите живеат во сопстевн стан 82,44%, додека многу помал дел од пензионерите живеат во стан под наем 17,56%. Пензионерите кои живеат во сопствен стан го чувствуваат влијанието на цените на нивниот стандард преку порастот на цените за сите производи и услуги неопходни за одржување и функционирање на сопствениот стан (што може да се види од вредноста на ставката Домување, вода, електрика, гас и други горива 11 ), додека пензионерите кои живеат во стан под наем влијанието на цените покрај трошоците за одржување и функционирење го чувствуваат влијанието од цените и преку промената на трошоците кои ги плаќаат за станарина (што може да се види од вредноста на ставката Станарина). Трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците за станарина за истиот период 12 се зголемиле за 4,6% 13 што не е за занемарување имајќи ги предвид скромните пензии кои ги добиваат нашите пензионери 14. Во што живеат пензионерите (дел од спроведената анкета) сопствен стан 82,44% стан под наем 11 Според COICOP класификацијата 12 Додека порастот на трошоците за станарина за Мај 2009 споредено со Мај 2008 изнесува 6,6%. 13 Види www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.38.pdf Соопштение на Заводот за статистика за месец Мај 14 Види во делот 3.3 Финансиска одржливост на пензионерите. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 39

Колку членови од фамилијата издржувате со вашите приходи? Колку членови од фамилијата издржуваат пензионерите 15,08% 26,98% 29,37% 28,57% ниеден еден двајца повеќе Според податоците на Државниот завод за статистика во I квартал од 2009 година активното население во Република Македонија брои 919 026 лица од кои вработени се 618 189 лица или 67.3%, а 300 837 лица или 32.7% се невработени лица 15. Имајќи ја предвид вака високата стапка на невработеност доаѓаме до констатација дека пензионерите претставуваат социјална група која има значано место во општеството. Иако со скромни (меѓутоа редовни) пензии пензионерите претставуваа главни или помошни столбови на голем број семејства. Оваа прашање беше поставено со цел да се добие една општа слика за ситуацијата во која се наоѓаат пензионерите и улогата (значењето) која ја има оваа социјална група во семејството. Од одговорите на испитаните пензионери гледаме дека најголем дел од пензионерите (29,37%) издржуваат двајца членови од семејството, а 15,08% од пензионерите издржуваат повеќе од двајца. Според тоа, скоро половин а од пензионерите издржуваат двајца или повеќе членови од семејството, што претставува процент кој треба да се има предвид при секоја мерка и одлука која ја донесува Владата, а која има влијание врз оваа социјална група. 15 Види www.stat.gov.mk/statistiki.asp?ss=07.01&rbs=1 Соопштение за пазарот на труд www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 40

Колку вашите приходи се доволни за покривање на трошоците на кои сте изложени? 38,24% Колку приходите на пензионерите се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени Покрај вообичаените секојдневни трошоци и трошоците за издржување на членови на семејството не е тешко да претпоставиме каква е дистрибуцијата на одговорите на прашањето кое беше поставено на пензионерите Колку вашите приходи се доволни за покривање на трошоците на кои сте изложени? Најголем дел од испитаниците -38,24% одговориле дека приходите (пензиите) не се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, а 29,41% одговориле дека приходите се делумно доволни. Само една третина (32,25%) од испитаниците одголориле дека приходите се доволни за покривање на трошоците на кои се изложени. Имајќи предвид дека две третини од пензионерите дел од анализата се изјасниле дека нивните приходи не се доволни за покривање на трошоците јасно зборува за ситуацијата во која се наоѓаат и потребата од донесување на соодветни мерки кои би го подобриле нивниот стандард и статус. 29,41% доволни делумно доволни недоволни 32,35% Дали забележувате некоја промена кај цените на производите/услугите во споредба со претходната година? Според податоците на Државниот завод за статистика индексот на трошоците на живот мерен преку цените на стоките и услугите за лична потрошувачка во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува 101 16 или 16 Најчесто се земани податоци за споредба за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 41

пораст на цените за 1% 17 (август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. изнесува 98,4, или има намалување од 1,6%). Скромноот порст на цените од само Каква е перцепцијата на пензионерите за промената на цените во споредба со претходната година 3,70% 2,96% 93,33% зголемени намалени непроменети 1% како резултат на светската економска криза имаше мало влијание перцепцијата пензионерите се изјасниле дека ценит е во однос на претходната година се зголемени, додека 6,66% од испитаниците се изјасниле дека ценит е во однос на претходната година се врз на за промената на цените во однос на претходната година. Најголем дел од пензионерите 93,33% намалени или непроменети. Подолу во анализата на производите и услугите кои најчесто ги користат пензионерите и цените на истите ќе можеме да утврдиме дали ваквата перцепција на пензионерите е поради структурата на производи/услуги кои ги користат пензионерите и нивните цени, или поради некои други фактори. Дали и како промената на цените влијае на вашите трошоци со оглед на вашите приходи? Аналогно на претходното прашање е и прашањето како промената на цените влијае на буџетот на пензионерите. Зголемувањето на цените при фиксни приходи (пензии) има негативно влијание врз личните буџети. Во согласност со одговорите на претходното прашање 18 се и одговорите на ова прашање дури 88,06% од испитаниците се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети, 8,96% се изјасниле дека 17 Види www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.38.pdf www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 42

промената на цената немала влијание врз нивните лични буџети, додека само 2,99% од испитаниците се изјасниле дека промената на цените има позитивно влијание. Влијание на промената на цените на буџетот на пензионерите 2,99% 8,96% 88,06% негативно позитивно не влијае Дали постојат некои производи/услуги од кои сте се откажале поради зголемување на нивните цени? Дали постојат производи од кои пензионерите се откажале поради промена во цените 19,26% да постојат 80,74% не постојат Нашата цел во оваа прашање е да утврдиме дали постојат некои производи од кои пензионерите се откажале поради промена на нивната цена. Ова прашање исто така преставува основа за анализата на делот од табелата (која ќе биде презентирана подолу) во која постои колона, каде што пензионерите се изјаснуваа (одделно) од кои производи се откажале поради промена (зголемување) на нивните цени. На 18 Според најголем дел од испитаниците цените се зголемиле 93,33% www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 43

графиконот јасно се гледа дека доминантен дел од испитаниците 80,74% се изјасниле дека постојат производи од кои се откажале поради промена на нивните цени, а само 19,26% од испитаниците се изјасниле дека не постојат такви производи. Во анализата која подолу е направена на секоја од групите производи според меѓународната класификација COICOP ќе утврдиме попрецизно кои се тие производи, и каква била промената на нивните цени во анализираниот период. Во овој дел од анкетата има направено една табела од производи и услуги кои најчесто се сретнуваат во потрошувачката и оставено е пензионерите да се изјаснат кои производи/услуги ги користат а кои не ги користат?; колку често?; дали се откажале од некој производ/услуга?. Производите/услугите во табелата се групирани според меѓународната класификација COICOP. Во анализата не се вклучени некои производи/услуги кои кои не се достапни до пензионерите, или не се од голема важност за нивната потрошувачка. Групите на производи се следниве: Храна и пијалаци, Облека и обувки, Покуќнина мебел и одржување на покуќнина, Здравје, Сообраќај и телефонски услуги, Рекреација и култура, Образование и останати производи/услуги. За секој производ/услуга во секоја група, пензионерите се изјаснуваат дали истите ги користат многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат, престанале да ги користат. Од одговорите на секое од овие прашања, на крајот посебно ги сумираме категориите и правиме едно портфолио од производи/услуги кои пензионерите ги користат -многу често, не ги користат и од кои се откажале. На овој начин можеме да ги рангираме производите/услугите во секоја категорија и да ги споредиме со промената на цените за периодот во кој е направена анкетата, со цел да ги видиме нивните односи. За секој производ/услуга по групи се направени графикони, кои следуваат подолу. Секоја група на производи/услуги ќе биде кратко анализирана со цел да се види како пензионерите се изјасниле по одделните категории (производот/услугата ја користам): многу често, често, ретко, многу ретко, не го користам, престанав да го користам. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 44

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Храна и пијалоци- 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни производи и јајца Масло и маснотии Храна и пијалоци - 2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го престанав користам да го користам Овошје Зеленчук Шеќер Храна и пијалоци - 3 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Кафе, чај, какао Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Алкохолни пијалаци Тутун www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 45

Група Храна и пијалаци можеме да ги воочиме следниве односи: Храна и пијалаци 1 најчесто користени се лебот и житата (84%), но не треба да се занемарат и млекото и млечните производи (41%) и маслото и маснотиите (45%). Месото (31%) и рибата (42%) пензионерите ги користат ретко, додека 7% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од користење на рибата поради промената на цената. Храна и пијалаци 2 најчесто користени се овошјето (32%) и зеленчукот (36%). Шеќерот (35%) пензионерите го користат ретко, додека 9% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од негово користење поради промената на цената. Храна и пијалаци 3 Кафе, чај, какао (24%) ги користат ретко, а 14% од испитаниците се откажале од нивно користење. Минерална вода и газирани пијалаци (25%) ги користат ретко, додека 28% од испитаниците се откажале од нивно користење. Алкохолните пијалаци и тутунот (што е и логично) најголем дел од испитаниците не ги користат (тутун 46%, алкохолни пијалаци 31%), а значаен дел се откажале од нивно користење поради промена на цената (тутун 42%, алкохолни пијалаци 31%). Облека и обувки 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Облека Обувки Група Облека и обувки можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од пензионерите се изјасниле дека престанале да ја користат облеката (38%) и обувките (36%) поради промена на цената, а значаен дел се изјасниле дека не ја користат или ја користат многу ретко групата облека и обувки. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 46

Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Мебел Апарати за домаќинствата и поправка Алати за куќа и градина Група Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина можеме да ги воочиме следниве односи: Слично на групата Облека и обувки и производите/услугите во групата - Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина, пензионерите не ги користат (мебел 43%, апарати за домаќинството и поправка 29%, алати за куќа и градина 36%); престанале да ги користат (мебел 35%, апарати за домаќинството и поправка 25%, алати за куќа и градина 23%); или ги користат многу ретко (апарати за домаќинството и поправка 35%, алати за куќа и градина 29%); Здравје 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Медицински производи/помагала Здравствени услуги Болнички услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 47

Група Здравје можеме да ги воочиме следниве односи: Имајќи ја предвид старосната структура на социјалната група пензионери, повеќе од јасно е какво е значењето на оваа група и какви се резултатите од направеното испитување. Најголем дел од пензионерите се изјасниле дека многу често ги користат медицинските производи/помагала (42%), здравствените услуги (скоро половина од испитаниците - 48%) и болнички услуги (30%). Доколку ги собереме испитаниците кои одговориле дека производите/услугите од групата здравје ги користат често со оние кои ги користат многу често процентот ќе биде уште поголем (медицинските производи/помагала - 83%, здравствените услуги - 71% и болнички услуги - 50%. Сообраќај и телефонски услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Делови и гориво за сообраќајни средства Телефонски услуги Група Сообраќај и Група Телефонски услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од испитаниците се изјасниле дека престанале да ги користат овие услуги поради промена на цените -делови и гориво за сообраќајни средства (25%) и телефонски услуги (35%). А значаен дел од пензионерите се изјасниле дека воопшто не ги користат - делови и гориво за сообраќајни средства (14%) и телефонски услуги (11%). www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 48

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Рекреација и култура - 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Музички и видео системи Информатичка опрема Дискови,CD,касети Игри, хоби Градинарство, цвеќиња Рекреација и култура - 2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Рекреативни и спортски активности Весници и книги престанав да го користам Услуги за култура Туристички аранжмани Група Рекреација и култура можеме да ги воочиме следниве односи: Рекреацијата и културата се од посебно значење за оваа социјална група и се еден вид на тест за квалитетот на животото кој го имаат пензионерите. За жал најголем дел од ипитаниците одговориле дека не ги користат производите/услугите од оваа група (Музички и видео системи 48%, Информатичка опрема - 52%, Дискови, CD,касети - 50%, Игри, хоби - 47%, Градинарство и цвеќиња - 45%, Рекреативни и спортски активности -44 %, Услуги за култура - 45%, Весници и книги - 34%, Туристички аранжмани - 88%). Интересно е да се спомне дека дел од испитаниците www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 49

се откажале од користење на некои производи/услуги од оваа група: Туристички аранжмани - 40%, Весници и книги - 12% и Игри, хоби - 10%. Образование и останати стоки и услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги Лична хигиена Осигурување престанав да го користам Група Образование и Група Останати стоки и услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Образование Иако поговорката Човекот учи се додека е жив, е доста актуелна и денес, најголем дел од испитаниците за групата образование (курсеви, книги, фотокопии и др.) се изјасниле дека не ги користат (70%), додека 16% од испитаниците се изјасниле дека се откажале од користење на овие производи/услуги поради промена на нивните цени. Останати стоки и услуги Производите и услугите за лична хигиена еден дел од пензионерите ги користат многу често (21%), меѓутоа најголем дел од пензионери го користат ретко (26%), а некои многу ретко (27%). Личните предмети (часовници, накит и др.) се производи од кои скоро половина од пензионерите (45%) се откажале поради промена на нивните цени, додека значаен дел (23%) од пензионерите не ги користат воопшто. Осигурувањето и финансиските услуги, најголем дел од пензионерите не ги користат (осигурувањето -42% и финансиските услуги 28%) или се откажале од нивно користење (осигурувањето -38% и финансиските услуги 29%). www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 50

Откако ги анализиравме поединечно, највпечатливите движења во потрошувачката на испитаниците пензионери, ги претставуваме на посебни графикони портфолијата (групите) на производи/услугите кои пензионерите ги користат најчесто, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената. Графиконите на кои се преставени групите на производи/услуги имаат два облика најпрвин на еден графикон (пита) се прикажани сите производи/услуги со цел да се види процентуалното учество на секој од нив, а потоа на еден графикон со колони се преставени сите производи/услуги меѓутоа подредени, со цел да се види кој од нив се користи најчесто/кој не се користи/ кој престанал да се користи. После овие два графикона на еден посебен графикон со колони е преставено движењето на цените на 10-те производи/услуги кои се користат најчесто и оние од чие користење се откажале пензионерите, со цел да се видат врските кои постојат помеѓу нив. Производи/услуги кои пензионерите ги користат - многу често- 4% 0%0%2% 1%0% 14% 1% 0%1% 1%3% 2% 1% 5% 6% 3% 9% 7% 8% 8% 1% 0% 1% 1% 1% 1% 2% 2% 3% 7% 6% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обув ки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 51

16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Производи/услуги кои пензионерите ги користат - многу често Леб и жита Здравствени Масло и маснотии Медицински Млеко, млечни Зеленчук Овошје Болнички услуги Месо Лична хигиена Риба Весници и книги Шеќер Минерална вода, Телефонски услуги Кафе, чај, какао Финансиски услуги Туристички Делови и гориво за Алкохолни Алати за куќа и Музички и видео Рекреативни и Услуги за култура Тутун Облека Обувки Мебел Апарати за Информатичка Дискови,CD,касети Градинарство, Лични предмети Игри, хоби Образование Осигурување На првиот графикон (пита) се гледа процентуалното учеството на анализираните производи/услуги за кои пензионерите се изјасниле дека ги користат многу често. На вториот графикон со колони истите тие производи/услуги се рангирани од оние за кои најмногу испитаници се изјасниле, до оние за кои помалку испитаници се изјасниле дека ги користат многу често. Но овој начин можеме да видиме кои се тие водечки производи/услуги во потрошувачката на пензионерите кои се најчесто застапени и најважни. Тие производи/услуги преставуваат контролни точки - преку чија структура можеме да видиме како е квалитетот на живот и состојбата во која се наоѓаат пензионерите; - во кои можеме да мериме колкаво е влијанието на цените мала промена на цените на најчесто користените производи/услуги ќе има големо влијание врз потрошувачката на пензионерите и нивниот личен буџет.. Поради тоа треба да се води посебно сметка за цените на тие производи и во моментите кога се мери влијанието на инфлацијата врз потрошувачката кошничка на пензионерите треба да се има предвид нејзината специфичност. Од нашата анализа утврдивме дека во портфолиото од производи/услуги кои пензионерите ги користат многу често најголемо учество имаат следниве 19 : Леб и жита (14,13%), Здравствени услуги 19 За да бидеме попрецизни ќе бидат наведени само првите десет најчесто користенипроизводи/услуги и за истите подолу ќе биде наведена промената нацената во однос на претходната година. Рангирањето на сите производи/услуги според нивното учество се преставени на графиконот погоре. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 52

(8,80%),Масло и маснотии (8%),Медицински производи/помагала (7,73%), Млеко, млечни производи и јајца (7,47%), Зеленчук (6,67%), Овошје (5,87%), Болнички услуги (5,60%), Месо (4,80%), Лична хигиена (3,73%). Карактеристичо што треба да се спомне тука е дека од 10-те најчесто користени производи/услуги, покрај оние вообичаените (леб и жита, овошје, зеленчук и сл.), се наоѓаат и сите производи/услуги од групата здравје што треба секогаш да се има предвид. Промена на цените (инфлацијата)на 10-те нејчесто користени производи и услуги од страна на пензионерите- Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. 15% 14,80% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% 6,50% 2,90% Леб и жита Месо -2,60% Млеко, млечни производи и -18,30%-18,70% Масло и масноти 20 Овошје Зеленчук Други 3,20% медицински 9,50% Услуги од општа Болнички 3,50% 0,00% На следниот графикон е прикажано движењето на цените на 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на пензионерите Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. Од графиконот се гледа промената на цената (импактот од инфлацијата) на најчесто користените производи/услуги: Најголем пораст на цената има кај зеленчукот (14,80%), здравствените услуги (9,50%) и кај месото (6,50%), додека најголемо намалување на цените има кај овошјето(18,70%) и маслото-маснотиите (18,30%).Со исклучок на овошјето, маснотиите и млечните производи кај сите други производи кои пензионерите ги користат многу често, имаме зголемување, што значи и соодветно влијание на промената на цените врз потрошувачката на пензионерите. услуги Средства за лична хигиена 20 Најчесто за споредба се земани податоци за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период (последната недела од март, до почетокот на мај)беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 53

Производи/услуги кои пензионерите не ги користат 0%0% 3% 4% 0% 2% 4% 2% 2% 2% 6% 4% 2% 12% 3% 0% 1% 2% 1% 5% 6% 6% 7% 6% 6% 6% 7% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тут ун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреат ив ни и спортски активности Весници и книги Образов ание (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги 14% Производи/услуги за кои пензионерите се изјасниле дека - не ги користат 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Туристички Информатичка Дискови,CD,касети Музички и видео Игри, хоби Образование Градинарство, Услуги за култура Рекреативни и Весници и книги Тутун Мебел Осигурување Алати за куќа и Алкохолни пијалаци Апарати за Облека Финансиски услуги Лични предмети Делови и гориво за Обувки Телефонски услуги Болнички услуги Минерална вода, Здравствени Лична хигиена Кафе, чај, какао Медицински Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни Масло и маснотии Овошје Зеленчук Шеќер www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 54

На двата графикони погоре се прикажани производите/услугите за кои пензионерите се изјасниле дека не ги користат. На вториот графикон (со колони) производите/услугите кои не ги користат пензионерите се рангирани според дистрибуцијата на одговорите. Од графиконите се гледа дека најголем дел од портфолиото на производи/услуги кои пензионерите не ги користат, зафаќаат следниве 10 производи/услуги: Туристички аранжмани (11.67%), Информатичка опрема (6.90%), Дискови,CD,касети (6.63%), Музички и видео системи (6.37%), Игри, хоби (6.23%), Образование (6.23%), Градинарство, цвеќиња (5.97%), Услуги за култура (5.97%), Рекреативни и спортски активности (5.84%), Весници и книги (4.51). Според тоа промената на цените на овие производи/услуги нема да има многу големо влијание врз личните буџети и потрошувачката на пензионерите. Нема да навлегуваме во објаснувања зошто некои производи/услуги се користат често а некои не се користат, поради тоа што за голем дел од нив лесно можеме да ја најдеме причината и сами. На крај на графиконите кои следуваат ќе биде прикажано портфолиото од производи/услуги од кои пензионерите се откажале поради промена на цените. Оваа група на производи е од посебно значење поради тоа што го преставува вистинското-реалното влијание на промената на цените врз потрошувачката на пензионерите. Меѓутоа неопходно е да се спомне дека промената на цените иако силно влијае врз обликување на потрошувачката, постојат и низа други фактори кои не траба да се занемарат при анализа на оваа група на производи/услуги. Значи не траба да се занемари еластичноста на потрошувачката кај некои производи промената на цената кај производите/услугите кои многу ретко ги користат (се од помало значење, или лесно може да се најде супституција) пензионерите придонесува тие лесно да се откажат од нивно користење, и обратно. Иако постојат и производи кои се од исклучително значење за пензионерите, но кои поради промена на цената исчезнуваат да нивната потрошувачка. Во нашиот пример најголем дел од производите/услугите кои пензионерите ги користеле многу ретко (или спаѓаат во групата ретко и групата - не ги користам) се сретнуваат и во портфолиото на производи/услуги од најголем дел од пензионерите се откажале. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 55

Производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цената 6% 4% 0%1%0%1%0%0%1% 1% 4% 6% 5% 2% 1% 6% 9% 6% 3% 6% 2% 1% 1% 2% 2% 2% 1% 8% 6% 0% 4% 4% 5% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување Месо Млеко, млечни производи и јајца Ов ошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обув ки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образов ание (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Туристички Телефонски услуги Производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цената Лични предмети Тутун Облека Осигурување Обувки Делови и гориво за Мебел Алкохолни пијалаци Минерална вода, Финансиски услуги Апарати за Алати за куќа и Весници и книги Образование Игри, хоби Услуги за култура Информатичка Дискови,CD,касети Шеќер Музички и видео Рекреативни и Риба Кафе, чај, какао Лична хигиена Масло и маснотии Градинарство, Млеко, млечни Овошје Зеленчук Медицински Месо Леб и жита Здравствени услуги Болнички услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 56

Тоа се следниве производи/услуги 21 : Туристички аранжмани (8,83%), Телефонски услуги (7,73%), Лични предмети (6,40%), Тутун (5,96%), Облека (5,74%), Осигурување (5,74%), Обувки (5,52%), Делови и гориво за сообраќајни средства (5,52%), Мебел (5,30%) и Алкохолни пијалоци (4,86%). Набљудувајќи го движењето на цените (на графиконот подолу) на производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат се гледа дека имаме значително намалување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Осигурување (-14,60%) и телефонските услуги (-1,30%) 22, дедека кај другите имаме поблага или позначајно зголемување со исклучок на тутунот кај кој немаме промена на цената. Промена на цените (инфлацијата) на производи/услуги кои пензионерите престанале да ги користат поради промена на цените - Март 2009 споредено со просек 2008 год. 10% 9,60% 7,40% 5% 0% 0,00% -0,10% 0,90% 3,00% 2,00% -1,30% 0,90% -5% -10% -15% -14,60% Жестоки пијалоци Тутун Облека Обувки ( вклучуваќи и поправки ) Мебел Одржување и поправки на сообраќајни Телефонски и телефакс услуги Туристички аранжмани Други лични работи Осигурување Колкаво е влијанието од промената на цените (инфлацијата) е тешко да се измери од причина што потрошувачката кошничка кај секој пензионер има различна 21 Ќе бидат прикажани само првите десет производи/услугиод за кои најголем дел од пензионерите се изјасниле дека престанале да ги користат. 22 Откажувањето од овој вид на услуга е најверојатно во правец откажување од фиксна телефонија во корист на мобилна телефонија. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 57

просечна пондерирана 23 стапка на инфлација 24. Од друга страна во моментот светската економска криза доведе до драстично намалување на цените на голем број производи/услуги, што не беше случај минатата година 25. Меѓутоа оваа анализа ни дава едноставна слика за производите кои пензионерите ги користат многу често, не ги користат, од кои се откажале на една страна и движењето на нивните цени на друга, што преставува солидна основа за натамошни анализи и заклучоци. 23 Како пондер се зема количеството од секој од производите кои пензионерите го користат многу често. 24 CEA има изработени калкулатор за пресметка на лична инфлација кој преставува перфектна алатка за пополнување на оваа празнина. 25 При што се намали влијанието на инфлацијата и се замагли нејзиното значење. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 58

5. СТУДЕНТИ 5.1 Структура на студентите God. 2003 /04 2004 /05 2005 /06 2006 /07 2007 /08 Министерството за образование и наука и другите субјекти во креирањето на политиките кои ја засегаат оваа социјална група има одговорност да создадат услови за унапредување на образованието и можности за зголемување на добросостојбата на граѓаните. Последиците од активностите што ги преземаат се долгорочни и силни и имаат директно влијание врз животот на секој граѓанин. Условите и можностите кои се создаваат на планот на образованието и обуката, истражувањето, развојот и афирмацијата на културните вредности се од суштинско значење за животните определби на младите и возрасните. Во Република Македонија бројот на училишта, ученици, студенти и наставници од 2003/04-2007/08 година изнесува: Училишта, ученици, студенти и наставници Osnovno obrazovanie1) u~ili{ta u~enici 1 012 229 564 1 010 223 876 1 005 235 185 1 000 228 207 nasta v- nici 13 791 13 970 14 917 15 106 Sredno obrazovanie2) u~ili{t a u~en ici {ko li Visoko stru~no obrazovanie 96 93 791 100 94 1 1 053 112 101 93 1 1 908 276 104 93 3 1 763 338 - - - - - - 3 1 814 nastav - nici Visoko obrazovanie3) Fakul teti Studen t ti nast avnici 5 863 5 946 6 136 6 280 student i nastavnici 1 960 30 29 45 677 1 538 29 38 48 252 1 645 29 36 47 092 1 639 31 43 55 673 1 640 69 78 62 440 1 959 www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 59

Vkupen broj na studenti studenti godina na studii Vkupno ma{ki `enski I II III IV V VI apsolventi Vkupno / Total 2005 /200 6 48 368 20 957 27 411 12 921 11 076 9 822 7 901 1 354 266 5 028 2006 /200 7 2007 /200 8 57 011 64 254 25 959 30 084 31 052 34 170 15 527 18 583 12 711 14 363 10 726 12 167 9 371 10 389 1 600 1 513 267 6 809 337 6 902 Се гледа од табелите дека бројот на студенти се зголемува од 30 048 во 1997-98 година па се до 64 254 во 2007/2008 година, што секако е позитивен тренд кој не траба да се занемари, имајќи ја предвид структурата на населението во која доминира ладата популација (нашиот потенцијал) Исто така бројот на апсолвенти кои го завршиле своето образование, во 2007\2008 година со 6902 апсолвенти е зголемен во однос на претходната 2006\2007 година кога имало 6809 апсолвенти. Број на институции Студенти во високото образование 1997/1998 2001/2002 2007/2008 30 30 81 32 048 44 710 64 254 Жени 17 484 24 691 34 170 Мажи 14 564 20 019 30 084 Според картата на Државниот завод за статистика - студенти кои се државјани на Р.Македонија со постојано живеалиште во Р.Македонија, од вкупниот број на студенти кои студираат на државниот универзитет, најголем број живеат во Скопје и тоа 34 271 па на второ место по општина е Битола со 10 725. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 60

5.2 АНАЛИЗА НА РЕЗУЛТАТИТЕ ОД СПРОВЕДЕНАТА АНКЕТА (СТУДЕНТИ) Анкетата е составена од : 13 прашања - од кои се добива слика за структурата на студентите кои се вклучени во анализата; општата состојбата во која се наоѓаат студентите структурата на потрошувачката на студентите и реакцијата на потрошувачката на студентите на промената на цените. табела составена од 9 групи на производи според меѓународната класификација COICOP која е искористена со цел да се утврди кои производи и услуги студентите ги користат: многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената; портфолио од најчесто користените производи и услуги од страна на студентите ; портфолио од производи/услуги студентите се откажале поради промена на цената; портфолио од производи/услуги кои студентите не ги користат; споредба на неведените портфолиа со движењето на нивните цени во периодот кога е спроведена анализата со цел да се утврдат нивните врски. Возраст? 47,75% 11,80% Возраст на студентите (дел од спроведената анкета) 40,45% Првите три прашања се со цел да се утврди структурата на студентите кои се вклучени во анализата односно да се утврди нивната возраст, година на студии и периодот кој го поминале во статусот 18-20 години 20-23 години над 23 години www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 61

студент. Од наведениот графикон лесно можеме да ја видиме структурата на анкетираните студенти според нивната возраст: Најголем дел од испитаните студенти се на возраст од 20 23 години и тоа 47,75%, што е и логично имајќи ја предвид возраста на која најчесто се почнува со студирање. Според тоа најголем дел од студентите вклучени во нашата анализа би требало да бидат 3-4 година на студии, што секако зависи од нивниот успех (ќе видиме на графиконот подолу) На возраст од 18-20 години се 40,45% од испитаниците, додека на возраст над 23 години се најмал дел од испитаниците (оние чии што студии траеле подолго од 4 години или оние кои повторувале една или повеќе години во текот на студирањето, односно 11,80% од испитаните. Година на студии? Година на студии на студентите (дел од спроведената анкета) Од структурата на одговорите на 10,73% второто прашање (како што се гледа на графиконот) се гледа 47,46% дека најголем дел од испитаните студенти се I или II студиска година 47,76%, додека III или 41,81% IV година се 41,81% од студентите, што е во согласност со старосната структура на I - II година III - IV година над IV година студентите, која беше утврдена во првото прашање. Најмал број од студентите вклучени во анализата, аналогно на одговорите од првото прашање студираат во IV години на студии, и тоа 10,73%.. Имајќи ја предвид старосната структурана студентите, најголем дел од студентите треба да бидат во III или IV година што не е случај кај нас. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 62

Колку време студирате? Години поминати во статус - студент Од анализата на второто прашање треба да утврдиме 22,73% 22,73% колку години нашите испитаници поминале во статусот студент. Од графиконот се гледа дека најголем дел од испитаниците 54,55% се 54,55% студенти од 2-4 години, додека останатите до 2 години од 2 до 4 години над 4 години испитаници се во статусот студент до 2 години (22,73%) и над 4 години (22,73%). Интересно е да се потенцира (имајќи ги предвид и одговорите на претходните 2 прашања) дека значителен процент од студентите студираат повеќе од 4 години иако во второто прашање утврдивме дека најголем дел од студентите се во I или II година на студии (47,46%). Имајќи ги предвид одговорите на претходните две прашања можеме да констатираме дека еден дел од студентите поминуваат повеќе од две години во завршување I и II студиска година. Во што живеете додека студирате? наменето за студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење Од одговорот на ова прашање утврдуваме во што живеа студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење во сопствен стан или во стан под наем или во студентски дом. Најголем дел од студентите живеат во стан под наем 50,96%, додека помал дел од студентите живеат во студентски дом 27,88%, и најмал дел од студентите живеат во сопствен стан 21,15%. Во www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 63

најнепогодна состојба се студентите кои живеат во стан под наем, поради тоа што покрај трошоците за производи и услуги неопходни за одржување и функционирање на станот (што може да се види од вредноста на ставката Домување, вода, електрика, гас и други горива 26 ), плаќаат и станарина за изнајмениот стан (што може да се види од вредноста на ставката Станарина). Студентите пак кои живеат во студентски дом имаат помали трошоци за стнарина и режија, меѓутоа тоа се компензира со достапноста и квалитетот на 27,88% Во што живеат студентите кои студираат надвор од местото во кое имаат постојано живеалиште 50,96% 21,15% во сопствен стан во стан под наем во студентски дом производите/услугите кои им се нудат. Трошоците за Домување, за станарина за истиот занемарување имајќи ја студентите и по таа основа примањата кои им се на располагање на студентите. вода, електрика, гас и други горива за месец Мај 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. се зголемиле за 4,7%, додека трошоците период 27 се зголемиле за 4,6% 28 што не е за предвид стапката на невработеност, скромните плати на вработените/родителите кои ги издржауваат 26 Според COICOP класификацијата 27 Додека порастот на трошоците за станарина за Мај 2009 споредено со Мај 2008 изнесува 6,6%. 28 Види www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.38.pdf Соопштение на Заводот за статистика за месец Мај www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 64

Колку често патувате во местото на живеење? - наменето за студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење 22,02% Ова прашање се однесува на студентите кои студираат надвор од местото на постојано живеење односно на студентите кои живеат надвор од главниот град (Скопје), а студираат во Скопје 29. Според спроведеното испитување, најголем дел од студентите (65,14%) се изјасниле дека патуваат 1-2 пати во текот на месецот до местото на живеење; 22,02% од студентите се изјасниле дека патуваат 3 4 пати во Колку често студентите патуваат од местото во кое студираат до местото на живеење (месечно) 12,84% 1-2 пати 3-4 пати повеќе пати 65,14% текот на месецот; најмал дел од студентите (12,84%) патуваат повеќе од 4 пати. Ако имаме предвид дека најоддалеченото место од главниот град - Скопје е оддалечено околу 200 km, патувањето 1-2 пати во месецот покажува дека многу ретко се во состојба да патуваат до своето место на живеење. Според ова - ставката за превоз (меѓуградски) во студентскиот буџет зазема значајно место, и треба да и се посвети поголемо внимание во водењето сметка за студентскиот стандард, посебно кога се во прашање студентите кои живеат надвор од местото во кое студираат. Според податоците на Државниот завод за статистика индексот за превозот на патници - патен во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува 101,9 или пораст на цените за 1,9% 30 (за август 2009 год. во однос на просекот од 2008 год. изнесу ва 102,6 или има зголемување од 2,6%). 29 Имајќи предвид дека најголем број од факултетите и студентите во Р. Македонија се наоѓаат во Скопје (до 2008/2009), анкетата беше спроведена само на подрачјето на главниот град Скопје. 30 Види www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.38.pdf www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 65

Во што живеете додека студирате? наменето за студентите кои живеат во местото во кое студираат(скопје) Ова прашање се однесува на студентите кои живеат во местото во кое студираат во Во што живеат студентите кои студираат во местото на живеење (Скопје) во сопствен стан нашиот случај тоа е подрачјето на градот Скопје. Анкетата покажува дека најголем број од овие студенти живеат во сопствен стан (98,59%), што е и логично, додека незначителен процент од испитаниците живеат во стан под наем - само 1,41%. Разбирливо е овие студенти да имаат драстично подобри услови за студирање и помали трошоци од студентите кои живеат надвор од местото на студирање. Овие студенти не плаќаат трошоци за станарина, додека трошоците за Домување, вода, електрика, гас и други горива се вклучени во трошоците направени од целото семејство. 1,41% 98,59% во стан под наем Колку често користите превоз до факултет? наменето за студентите кои живеат во местото во кое студираат(скопје) 72,86% Колку често студентите користат превоз до факултет 4,29% никогаш ретко секогаш 22,86% Ова прашање се однесува на студентите кои живеат во местото во кое студираат односно на студентите кои живеат во главниот град (Скопје). Овие студенти најчесто го користат автобускиот градски превоз за да стигнат до факултетите. Според спроведеното испитување, најголем дел од студентите (72,86%) се изјасниле дека секогаш користат превоз за www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 66

да стигнат до факултет; 22,86% од студентите се изјасниле ретко користат превоз за до факултет; најмал дел од студентите (4,29%) се изјасниле дека никогаш не користат превоз до факултет. Според ова ставката за превоз (градски за студенти) во студентскиот буџет зазема значајно место, и треба да и се посвети поголемо внимание во водењето сметка за студентскиот стандард 31. Дали работите додека студирате? Во ова прашање нашата Дали студентите работат додека студираат 14,94% цел е да утврдиме колкав дел од студентите работат и заработува ат, што се разбира е важен аспект во утврдување на нивната општа состојба. Од одговорите на ова прашање 85,06% се гледа дека само 14,94% од студентите работат, работам не работам додека останатите 85,06% не работат додека студираат. Процентот на студенти кои работат е доста мал имајќи ја предвид состојбата во која се наоѓаат најголем дел до семејствата кои треба да го финансираат студирањето на еден или повеќе студенти 32 и трошоците на кои се изложени нашите студенти. 31 Промената на цените за превозот на патници патен, веќе беше наведена во прашањето во кое се зборуваше за превозот на студентите кои живеат надвор од местото во кое стидираат. 32 Не навлегуваме во анализа на општата состојба во која се наоѓа нашата земја, месечните примања и трошоците со кои се соочуваат семејствата кои издржуваат еден или повеќе студенти, како и детална анализа на издатоците на кои се изложени студентите. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 67

Колкав е вашиот личен месечен буџет? Месечен буџет на студентите Прашањет о треба да ни покаже колкав е месечниот буџет на 32,70% 29,56% 37,74% до 6000 ден. од 6000 до 9000 ден. над 9000 ден. студентите до 6000 ден.; од 6000 до 9000 ден.; над 9000 ден. Според дисперзијата на одговорите на ова прашање најголем дел од студентите имаат месечен буџет од 6000 ден. до 9000 ден. (37,74%) додека за нијанса помал дел од студентите имаат месечен буџет над 9000 ден. (32,70%) и буџет до 6000 ден. (29,56%). Буџетот со кој располагаат студентите не треба да се занемари имајќи предвид дека просечната месечна исплатена нето-плата по вработен во јуни 2009 год. изнесува 20 070 ден 33. Вака високиот буџет е резултат на високите трошоците за живот и студирање на кои се изложени студентите 34. Ако имаме предвид дека најголем дел од студентите располагаат со месечни буџети од 6000 ден. до 9000 ден., тоа не води до констатација дека месечните буџети на студентите зафаќаат од 29,89% до 44,84% од просечната нето-плата исплатена во јуни 2009 год., што претставува висок процент која ни го покажува значењето на оваа социјална група и вниманието кое треба да и биде посветено. 33 Od januari 2009 godina, so primena na konceptot za bruto-plati nastanaa strukturni promeni vo podatocite za neto-platite so vklu~uvawe na nadomestocite za hrana i prevoz vo platite. Zaradi vakvite promeni, pri sporedba na podatocite od juni 2009 godina so podatocite od prethodnitegodini treba da se zeme predvid i ovoj fakt. Извор: Државен Завод за статистика на Р.М, види: www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.57.pdf 34 Потрошувачката кошничка од најчесто користените производи/услуги на студентите и нејзините цени ќе бидат прикажани во понатамошната анализа. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 68

Колку вашиот личен буџет е доволен за покривање на трошоците на кои сте изложени? 38,27% Колку личниот буџет на студентите е доволен за покривање на трошоците на кои се изложени Прашањето Колку вашиот личен буџет е доволен за покривање на трошоците на кои сте изложени? Најголем дел од студентите -43,21% одговориле дека приходи те со кои располагаат се делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, а 38,27% одговориле дека приходите недоволни. Само приближно една петина од испитаниците одголориле дека месечниот буџет им е доволен за покривање на трошоците на кои се изложени. Имајќи предвид дека 81,48% од студентите се изјасниле дека нивните приходи не се доволни, или се делумно доволни за покривање на трошоците на кои се изложени, јасно зборува за ситуацијата во која се наоѓаат и потребата од донесување на соодветни мерки кои би го подобриле нивниот стандард и статус. 18,52% 43,21% доволен делумно доволен недоволен се Дали забележувате промена на цените на производите /услугите кои ги користите во споредба со претходната година? Според податоците на Државниот заво д за статистика индексот на трошоците на живот мерен преку цените на стоките и услугите за лична потрошувачка во мај 2009 год. во однос на просекот за 2008 год. изнесува 101,0 35 35 Најчесто се земани податоци за споредба за месеците март,април и мај поради тоа што во тој период беше спроведена анкетата која е основа на оваа анализа. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 69

Какви се цените на производите/услугите во споредба со претходната година (според студентите) 4,02% 5,57% 90,23% зголемени намалени непроменети или пораст на цените за 1% 36 (за август 2009 год. Во однос на просекот од 2008 год. изнесува 98,4, или има намалување од 1,6%). Скромноот порст на цените од само 1% како резултат на светската економска криза имаше мало влијание врз перцепцијата на студентите за промената на цените во однос на претходната година. Најголем дел од студентите 90,23% се изјасниле дека цените во однос на претходната година се зголемени, додека 9,59% од испитаниците се изјасниле дека цените во однос на претходната година се намалени или непроменети. Подолу во анализата на производите и услугите кои најчесто ги користат студентите и цените на истите ќе можеме да утврдиме дали ваквата перцепција на студентите е поради структурата на производи/услуги кои ги користат и нивните цени, или поради некои други фактори. Дали и како наведената промена на цените влијае на вашите трошоци со оглед на вашите приходи? Аналогно на претходното прашање е и прашањето како промената на цените влијае на личниот буџетот на студентите. Зголемувањето на цените при фиксни приходи има негативно влијание врз личните буџети. Во согласност со одговорите на претходното прашање 37 се и одговорите на ова прашање дури 88,89% од испитаниците се изјасниле дека промената на цената негативно се одразила на нивното трошењето и личните буџети (нивниот стандард), 6,79% се 36 Види www.stat.gov.mk/pdf/2009/4.1.9.38.pdf 37 Според најголем дел од испитаниците цените се зголемиле 90,23% www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 70

Како промената на цените влијае на потрошувачката на студентите имајќи го предвид нивниот личен буџет 4,32% 6,79% изјасниле дека промената на цената немала влијание врз нивните лични буџети, додека само 4,32% од испитаниците се изјасниле дека промената на цените има позитивно влијание. 88,89% негативно позитивно не влијае Дали постојат некои производи/услуги од кои сте се откажале поради зголемување на нивните цени? 45,03% Нашата цел во оваа Дали постојат производи/услуги од кои студентите се откажале поради зголемување на прашање е да утврдиме дали постојат некои производи од цените кои студентите се откажале поради промена на нивната цена. Ова прашање исто така преставува основа за анализата на делот од табелата (која ќе 54,97% биде презентирана подолу) во која постои колона, каде што студентите се изјаснуваа постојат не постојат (одделно) од кои производи се откажале поради промена (зголемување) на нивните цени. На графиконот јасно се гледа повеќе од половината од испитаниците 54,97% се изјасниле дека постојат производи/услуги од кои се откажале поради промена на нивните цени, а 45,03% од студентите се изјасниле дека не постојат такви производи. Во анализата која подолу е направена на секоја www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 71

од групите производи според меѓународната класификација COICOP ќе утврдиме попрецизно кои се тие производи, и каква била промената на нивните цени во анализираниот период. Во овој де л од анкетата има направено една табела од производи и услуги кои најчесто се сретнуваат во потрошувачката и оставено е студентите да кажат кои производи/услуги ги користат?; колку често?; дали се откажале од некој производ/услуга?. Производите/услугите во табелата се групирани според меѓународната класификациј а COICOP. Во анализат а не се вклучени некои произво ди/ услуги кои кои не се достапни до студентите, или не се од голема важност за нивната потрошувачка. Групите на производи се следниве: Храна и пијалаци, Облека и обувки, Покуќнина мебел и одржување на покуќнина, Здравје, Сообраќај и телефонски усл уги, Рекреација и култу ра, Образование и останати производи/услуги. За секој производ/услуга во секоја група, студентите се изјаснуваат дали истите ги користат многу често, често, ретко, многу ретко, не ги користат, престанале да ги користат. Од одговорите на секое од овие прашања, на крајот посебно ги сумираме категориите и правиме едно портфолио од производи/услуги кои студентите ги користат -многу често, не ги користат и од кои се откажале. На овој начин можеме да ја утврдиме структурата на потрошувачката, да ги рангираме производите/услугите во секоја категорија и да ги споредиме со промената на цените за периодот во кој е направена анкетата, со цел да ги видиме нивните односи. За секој производ/услуга по групи се направени графикони, кои следуваат подолу. Секоја група на производи/услуги ќе биде кратко анализирана со цел да се види како студентите се изјасниле по одделните категории (производот/услугата ја користам): многу често, често, ретко, многу ретко, не го користам, престанав да го користам. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 72

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Храна и пијалоци- 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Леб и жита Месо Риба Млеко, млечни производи и јајца Масло и маснотии Храна и пијалоци - 2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го престанав користам да го користам Овошје Зеленчук Шеќер Храна и пијалоци - 3 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Кафе, чај, какао Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Алкохолни пијалаци Тутун www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 73

Група Храна и пијалаци можеме да ги воочиме следниве односи: Храна и пијалаци 1 најчесто користени се лебот и житата (55%) и млеко, млечни производи и јајца (33%), но не треба да се занемарат (се користат често) и месото (45%) и во помала мера маслото и маснотиите (26%). Најголем број од студентите се изјасниле дека рибата ја користат многу ретко (37%) и ретко (29%) Во оваа група на производи имаме незначителен број на испитаници кои се откажале од користење на било кој од производите поради промената на цената. Храна и пијалаци 2 студентите ги користат често и многу често (збирно) секој од овие производи овошјето (62%), зеленчукот (61%) и шеќерот (63%), меѓутоа околу една третина од испитаниците исто така се изјасниле дека ретко ги користат зеленчукот и шеќерот, што не треба да се занемари. Незначителен број на испитаници се откажале од користење на било кој од овие производите поради промената на цената. Храна и пијалаци 3 Ова е најинтересната група од производи- Храна и пијалаци, кога се во прашање студентите (одговорите во најголем дел се спротивни од оние на пензионерите) - Кафе, чај, какао (43%) ги користат многу често, а само3% од испитаниците не ги користат. Минерална вода и газирани пијалаци (49%) ги користат многу често, додека нема студент кој не ги користи, а незначителен дел од испитаниците (4%) се откажале од нивно користење. Алкохолните пијалаци и тутунот се дел од оваа грипа што посебно треба да се има предвид, поради нејзиното посебно значење за здравјето на студентите. Алкохолни пијалаци многу често и често ги користат 39% од студентите, додека само 17% воопшто не ги користат, што претставува критична точка и сигнал за определени дејствија од страна на разните организации, здруженија и државата овој процент да се намали. Тутунот многу често го користат околу една петина од студентите (18%) додека половината од студентите (54%) воопшто не го користат, а од негово користење се откажале дури 14% од испитаниците, што е за пофалба. Меѓутоа се уште постои простор процентот на студентите кои го користат тутунот да се намалува. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 74

Облека и обувки 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Облека Обувки Група Облека и обувки можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од студентите се изјасниле дека често ја користат облеката (39%) и обувките (30%), меѓутоа не е за занемарување и процентот на студенти кои се изјасниле дека облеката (29%) и обувките (31%) ги користат ретко. Незначителен број на испитаници се откажале од користење на било кој од овие производите поради промената на цената. Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Мебел Апарати за домаќинствата и поправка Алати за куќа и градина Група Покуќнина, мебел и одржување на покуќнина можеме да ги воочиме следниве односи: www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 75

Имајќи предвид дека најголемиот дел од студентите кои живеат надвор од местото во кое студираат живеат во студентски дом или стан под наем (кој обично е опремен), додека оние кои живеат во местото во кое студираат, живеат најчесто со своите родители во сопствен стан, можеме веднаш да претпоставуваме какви би биле одговорите на студентите за користењето на оваа група на производи: најголем дел од студентите се изјасниле дека не ги користат овие производи - користат (мебел 40%, апарати за домаќинството и поправка 45%, алати за куќа и градина 53%), додека останатите ги користат ретко и многу ретко. Здравје 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Медицински производи/помагала Здравствени услуги Болнички услуги Група Здравје можеме да ги воочиме следниве односи: Имајќи ја предвид старосната структура на социјалната група студенти, јасно е какво е значењето на оваа група производи/услуги за студнтите (за разлика од значењето кое го има за пензионерите) и какви се резултатите од направеното испитување. Најголем дел од студентите се изјасниле дека: ретко (31%) или многу ретко (30%) ги користат медицинските производи/помагала; ретко (41%) или многу ретко (32%) ги користат здравствените услуги; ретко (24%), многу ретко (38%) ги користат болнички услуги, а треба да се спомне и дека 24% од студентите воопшто не ги користат болничките услуги а дури 8% се откажале од нивно користење. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 76

Сообраќај и телефонски услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Делови и гориво за сообраќајни средства Телефонски услуги Група Сообраќај и Група Телефонски услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Најголем дел од испитаниците се изјасниле дека не ги користат (54%) производите/услугите од групата Сообраќај, додека 9% се откажале од нивно користење. Од друга страна, најголем дел од студентите се изјасниле дека многу често (55%) и често (29%) ги користат телефонските услуги, додека незначителен процент (5%) се откажале од нивно користење. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Рекреација и култура - 1 многу често често ретко многу ретко не го користам престанав да го користам Музички и видео системи Информатичка опрема Дискови,CD,касети Игри, хоби Градинарство, цвеќиња www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 77

Рекреација и култура - 2 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Рекреативни и спортски активности Весници и книги престанав да го користам Услуги за култура Туристички аранжмани Група Рекреација и култура можеме да ги воочиме следниве односи: Рекреацијата и културата се од посебно значење за оваа социјална група и контролна точка за квалитетот на животото кој го имаат студентите. За разлика од дистрибуцијата на одговорите кои ги имавме кај пензионерите, студентите се изјасниле дека ги користат многу често или често 38 : Музички и видео системи многу често 24%, често 16%, а треба да се спомне дека ретко ги користат дури 27%; Информатичка опрема многу често 30%, често 40%; Дискови, CD,касети - многу често 29%, често 31%; и Весници и книги многу често 34%, често 35%. Останатите производи/услуги од оваа група студентите ги користат ретко и многу ретко: Игри, хоби ретко 38%; Рекреативни и спортски активности ретко 27 %, многу ретко 27%; Услуги за култура ретко 36%; и Туристички аранжман ретко 37%, а 10% се откажале од нивно користење поради промена на цената. Исклучок од ова претставуваат производите /услугите од подгрупата - Градинарство и цвеќиња, која најголем дел од студентите (46%) воопшто не ја користат, а останатите ја користат ретко(14%) и многу ретко (19%). Од структурата на потрошувачката на студентите во оваа група на производи/услуги се гледа дека треба да се посвети посебно внимание во стимулирање на користењето на 38 Поради постојаните иновации и конкуренцијата во полето на производството и дистрибуцијата на овие производи/услуги, нивните цени се во постојан пад, а потребата за нивно користење постојано се зголемува, па според тоа логички е што ни еден од студентите не се откажал од нивно користење. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 78

Рекреативни и спортски активности и услугите на културата со што би се подобрил квалитетот на живот на студентите. Образование и останати стоки и услуги 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% многу често често ретко многу ретко не го користам Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги Лична хигиена Осигурување престанав да го користам Група Образование и Група Останати стоки и услуги можеме да ги воочиме следниве односи: Образование - Терминот студент и студирање, не може да се набљудува одделно од терминот образование, па според тоа логички би било групата на производи/услуги Образование да биде користена често (36%) и многу често (46%), меѓутоа постои определен дел (11%) од студентите кои ретко ја користат оваа група на производи/услуги или се откажале од користење на истата (4%). Останати стоки и услуги Производите и услугите за лична хигиена како што може да се види од графиконот се користат многу често (69%) во процент кој е поголем од процентот со кој студентите се изразиле дека го многу често (46%) го користат образованието. Личните предмети (часовници, накит и др.) се производи кои една третина од студентите (32%) ги користи ретко, додека солиден дел од студентите ги користат и многу често (26%) и често (21%). Нема студенти кои се откажале од користењето на производи/услуги од овие две подгрупи. Осигурувањето и финансиските услуги, најголем дел од студентите не ги користат (осигурувањето -45% и финансиските услуги 27%). Меѓутоа за разлика од осигурувањето, кај финансиските услуги околу една третина од студентите (често 22%, многу често 14%) ги користат често и многу често. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 79

Откако ги анализиравме поединечно, највпечатливите движења во потрошувачката на испитаниците студенти, ги претставуваме на посебни графикони портфолијата (групите) на производи/услугите кои студентите ги користат најчесто, не ги користат и од кои се откажале поради промена на цената. Графиконите на кои се преставени групите на производи/услуги имаат два облика најпрвин на еден графикон (пита) се прикажани сите производи/услуги со цел да се види процентуалното учество на секој од нив, а потоа на еден графикон со колони се преставени сите производи/услуги меѓутоа подредени, со цел да се види кој од нив се користи најчесто/кој не се користи/ кој престанал да се користи. После овие два графикона на еден посебен графикон со колони е преставено движењето на цените на 10-те производи/услуги кои се користат најчесто и оние од чие користење се откажале студентите, со цел да се видат врските кои постојат помеѓу нив. Производи/услуги кои студентите ги користат - многу често 3% 1%2% 7% 8% 2% 1% 4% 1% 3% 1% 2% 0% 2% 6% 4% 2% 4% 4% 3% 6% 4% 3% 6% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 1% 0% 1% 1% 0% 1% 1% 3% 3% 2% 2% 6% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 80

Производи/услуги кои студентите ги користат - многу често 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Лична хигиена Леб и жита Минерална вода, Телефонски услуги Кафе, чај, какао Образование Овошје Млеко, млечни Дискови,CD,касети Информатичка Зеленчук Музички и видео Весници и книги Обувки Лични предмети Шеќер Облека Игри, хоби Тутун Рекреативни и Месо Масло и маснотии Финансиски услуги Алкохолни Риба Мебел Делови и гориво за Услуги за култура Туристички Апарати за Медицински Здравствени Осигурување Болнички услуги Градинарство, Алати за куќа и На првиот графикон (пита) се гледа процентуалното учеството на анализираните производи/услуги за кои студентите се изјасниле дека ги користат многу често. На вториот графикон со колони истите тие производи/услуги се рангирани од оние за кои најмногу испитаници се изјасниле, до оние за кои помалку испитаници се изјасниле дека ги користат многу често. Но овој начин можеме да видиме кои се тие водечки производи/услуги во потрошувачката на студентите кои се најчесто застапени и најважни. Тие производи/услуги преставуваат контролни точки - преку чија структура можеме да видиме како е квалитетот на живот и состојбата во која се наоѓаат студентите; - во кои можеме да мериме колкаво е влијанието на цените мала промена на цените на најчесто користените производи/услуги ќе има големо влијание врз потрошувачката на студентите и нивниот личен буџет.. Поради тоа треба да се води посебно сметка за цените на тие производи и во моментите кога се мери влијанието на инфлацијата врз потрошувачката кошничка на студентите треба да се има предвид нејзината специфичност. Од нашата анализа утврдивме дека во портфолиото од производи/услуги кои студентите ги користат многу често најголемо www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 81

учество имаат следниве 39 : Лична хигиена (8,49%), Леб и жита (6,94%), Минерална вода, газирани пијалоци и овошни сокови (6,48%), Телефонски услуги (6,48%), Кафе, чај, какао (5,86%), Образование (5,71%), Овошје (4,17%), Млеко, млечни производи и јајца (4,01%), Дискови, CD, касети (3,86%), Информатичка опрема (3,70%). Ова е групата од 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите, која треба да се има предвид при оценување на квалитетот на нивниот живот и оценка на влијанието на цените врз потрошувачката на овие производи 40. Промената на цените (инфлацијата) ка 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите- Март 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. 5% 2,90% 4,60% 3,30% 2,80% 1,50% 3,50% 0% -5% -2,60% -1,30% -4,60% -10% -15% -20% Леб и жита Млеко, млечни производи и јајца -18,70% Овошје Кафе, чај и какао Минерална вода, газирани пијалоци и Телефонски и телефакс услуги Информатичка опрема Дискови, касети, дискети, CD, Образование Средства за лична хигиена На следниот графикон е прикажано движењето на цените на 10-те најчесто користени производи/услуги од страна на студентите Март 2009 год. споредено со просек 2008 год. Од графиконот се гледа промената на цената на најчесто користените производи/услуги: Најголем пораст на цената има кај Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови (3,30%), Кафе, чај и какао (4,60%) и кај најчесто користената подгрупа Лична хигиена (3,50%), додека најголемо 39 За да бидеме попрецизни ќе бидат наведени само првите десет најчесто користенипроизводи/услуги и за истите подолу ќе биде наведена промената нацената во однос на претходната година. Рангирањето на сите производи/услуги според нивното учество се преставени на графиконот погоре. 40 Анализата може да се продлабочува во насока на тоа кои производи се застапени во портфолиото и колкаво е нивното значење, зошто определени производи не се в првите 10 и.т.н. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 82

намалување на цените има кај овошјето (18,70%) и кај информатичката опрема (4,60%).Со исклучок на овошјето, телефонските услуги, информатичката опрема и млечните производи кај сите други производи кои студентите ги користат многу често, имаме зголемување на цените, што значи и соодветно влијание на инфлацијата врз потрошувачката. Производи и услуги кои студентите се изјасниле дека - не ги користат 8% 5% 0%0%1%1%1%0% 0%1%1%0% 3% 0% 3% 1% 4% 0%2% 9% 0% 7% 8% 1% 1% 0% 2% 1% 9% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 4% 9% 9% 2% 3% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 83

10,00% 9,00% 8,00% 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% 2,00% 1,00% 0,00% Производи/услуги кои студентите - не ги користат Алати за куќа и Тутун Делови и гориво за Апарати за Градинарство, Осигурување Мебел Финансиски услуги Болнички услуги Туристички Медицински Алкохолни Услуги за култура Здравствени Музички и видео Лични предмети Масло и маснотии Игри, хоби Риба Млеко, млечни Дискови,CD,касети Рекреативни и Шеќер Кафе, чај, какао Телефонски услуги Овошје Информатичка Образование Лична хигиена Леб и жита Месо Зеленчук Облека Обувки Весници и книги Минерална вода, На двата графикони погоре се прикажани производите/услугите за кои студентите се изјасниле дека не ги користат. На вториот графикон (со колони) производите/услугите кои не ги користат студентите се рангирани според дистрибуцијата на одговорите. Од графиконите се гледа дека најголем дел од портфолиото на производи/услуги кои студентите не ги користат, зафаќаат следниве 10 производи/услуги: Алати за куќа и градина (9,46%), Тутун (9,25%), Делови и гориво за сообраќајни средства (9,25%), Апарати за домаќинството и поправка (9,03%), Градинарство, цвеќиња (8,17%), Осигурување (7,74%), Мебел (7,10%), Финансиски услуги (4,52%), Болнички услуги (4,30%), Туристички аранжмани (3,87). Според тоа промената на цените на овие производи/услуги нема да има многу големо влијание врз потрошувачката на студентите. На крај на графиконите кои следуваат ќе биде прикажано портфолиото од производи/услуги од кои студентите се откажале поради промена на цените. Оваа група на производи е од посебно значење поради тоа што го преставува вистинското - реалното влијание на промената на цените врз потрошувачката на студентите. Меѓутоа неопходно е да се спомне дека промената на цените иако силно влијае врз обликување на потрошувачката, постојат и низа други фактори кои не траба да се занемарат при анализа на оваа група на производи/услуги. Значи www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 84

не траба да се занемари еластичноста на потрошувачката кај некои производи промената на цената кај производите/услугите кои многу ретко ги користат (се од помало значење, или лесно може да се најде супституција) студентите придонесува тие лесно да се откажат од нивно користење, и обратно. Иако постојат и производи кои се од исклучително значење за студентите, но кои поради промена на цената исчезнуваат да нивната потрошувачка. Во нашиот пример најголем дел од производите/услугите кои студентите ги користеле многу ретко (или спаѓаат во групата ретко и групата - не ги користам) се сретнуваат и во портфолиото на производи/услуги од најголем дел од студентите се откажале. Прпизводи/услуги кои студентите престанале да ги користат поради промена на цените 4% 1% 8% 1%2% 3% 0% 4% 0% 2% 2%1% 0%1% 2% 3% 2% 3% 11% 4% 0% 1% 4% 1% 1% 9% 7% 7% Леб и жита Риба Масло и маснотии Зеленчук Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Облека Мебел Алати за куќа и градина Здравствени услуги Делови и гориво за сообраќајни средства Музички и видео системи Дискови,CD,касети Градинарство, цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Лична хигиена Осигурување 3% 3% 5% 7% Месо Млеко, млечни производи и јајца Овошје Шеќер Минерална вода, газирани пијалаци и овошни сокови Тутун Обувки Апарати за домаќинствата и поправка Медицински производи/помагала Болнички услуги Телефонски услуги Информатичка опрема Игри, хоби Рекреативни и спортски активности Весници и книги Образование (курсеви, книги, фотокопии...) Лични предмети (часовници,накит...) Финансиски услуги www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 85

12,00% Производи/услуги од кои студентите се откажале поради промена на цената 10,00% 8,00% 6,00% 4,00% 2,00% 0,00% Тутун Мебел Туристички Алати за куќа и Болнички услуги Делови и гориво за Апарати за Телефонски услуги Градинарство, Услуги за култура Осигурување Минерална вода, Медицински Здравствени Рекреативни и Образование Месо Риба Млеко, млечни Кафе, чај, какао Алкохолни пијалаци Леб и жита Масло и маснотии Шеќер Облека Обувки Музички и видео Весници и книги Овошје Зеленчук Информатичка Дискови,CD,касети Игри, хоби Лична хигиена Лични предмети Финансиски услуги Тоа се следниве производи/услуги 41 : Тутун (10,78), Мебел (8,82%), Туристички аранжмани (7,84%), Алати за куќа и градина (6,86%), Болнички услуги (6,86%), Делови и гориво за сообраќајни средства (6,86%), Апарати за домаќинството и поправки (5,74%), Телефонски услуги (3,92%), Градинарство, цвеќиња (3,92%) и Услуги за култура (3,92%). За пофалба е тоа што водечко место во оваа група има тутунот, и покрај тоа што неговата цена не се променила, што значи други се факторите кои имале влијание врз неговата потрошувачка. Набљудувајќи го движењето на цените (на графиконот подолу) на производи/услуги кои студентите престанале да ги користат се гледа дека имаме значително зголемување на цените во однос на просекот на 2008 год. кај Услугите на култура (4,40%) и Мебел (3,00%) додека кај другите имаме поблаго зголемување со исклучок на Тутунот и Болничките услуги кај кој немаме промена на цената. Благо намалување на цените имаме само кај Телефонските и телефакс услугите (1,30%) и кај Градинарството, цвеќиња (1,00%). 41 Ќе бидат прикажани само првите десет производи/услугиод за кои најголем дел од студентите се изјасниле дека престанале да ги користат. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 86

Промената на цените (инфлацијата) на 10 - те производи/услуги кои студентите престанале да ги користат поради промена на цената - Март 2009 год. споредено со просекот од 2008 год. 5% 4% 4,40% 3% 2% 3,00% 1,60% 2,20% 2,30% 1% 0,90% 0% 0,00% 0,00% -1% -1,30% -1,00% -2% Тутун Мебел Мали електрични апарати Алати за куќа и градина Болнички услуги Резервни делови за сообраќајни Телефонски и телефакс услуги Градинарство и цвеќиња Услуги за култура Туристички аранжмани Колкаво е влијанието од промената на цените (инфлацијата) е тешко да се измери од причина што потрошувачката кошничка кај секој студент има различна просечна пондерирана 42 стапка на инфлација 43. Од друга страна во моментот светската економска криза доведе до драстично намалување на цените на голем број производи/услуги, што не беше случај минатата година 44. Меѓутоа оваа анализа ни дава едноставна слика за структурата на производите кои студентите ги користат многу често, не ги користат, од кои се откажале на една страна и движењето на нивните цени и останатите фактори кои имаат влијание на друга, што преставува солидна основа за натамошни анализи и заклучоци. 42 Како пондер се зема количеството од секој од производите кои пензионерите го користат многу често. 43 CEA има изработени калкулатор за пресметка на лична инфлација кој преставува перфектна алатка за пополнување на оваа празнина. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 87

44 При што се намали влијанието на инфлацијата и се замагли нејзиното значење. www.cea.org.mk mail: info@cea.org.mk Tel: +389 (0)2 24 44 766 88