Jarðfræðikortlagning á Gráuhnúkasvæði. Sigdældin milli Reykjafells og Litla Meitils. Tengist hún Jarðhitakerfinu? Björn S. Harðarson, Sigurður G. Kristinsson, Ragna Karlsdóttir, Gunnlaugur M. Einarsson Vísindadagur OR og ON. Föstudagur 20. mars, 2015
Jarðfræðikortlagning og lega sigdældar Jarðeðlisfræðileg gögn (viðnám) Ferilefnapróf Samantekt og umræða
Geological map of Iceland showing the location of the active volcanic zones and transforms. RR = Reykjanes Ridge; RP = Reykjanes Peninsula; WVZ = Western Volcanic Zone; MVZ = Mid-Iceland Volcanic Zone; NVZ = Northern Volcanic Zone; EVZ = Eastern Volcanic Zone; VI = Vestmanna Islands; SISZ = South Iceland Seismic Zone; TFZ = Tjörnes Fracture Zone. Red dots indicate high-temperature areas. Orange circle represents the approximate location of the Hengill volcanic system (modified from Johannesson and Sæmundsson, 1999).
Sprungusveimur 60-70 km langur og 5-10 km breiður
0 315 45 270 90 0 225 4 8 12 135 180 Sprungustefnur við og austan Gráuhnúka eru 0 10 NA, 20 40 NA, 60 80 NA og 140 180 SA. Flókið spennusvið. Gulir ferlar sýna niðurrennslisholur við Gráuhnúka (HN-10 vantar á mynd).
Jarðfræðikortlagning
Jarðfræðikort Kristjáns Sæmundssonar (1995) af Henglinum. Svæðið sem hér er til umfjöllunar er innan rauða rammans.
Hveragerði village Ölkelduháls Hveragerði Hengill Skarðsmýrarfjall Hellisheiði Stóri Meitill Gráuhnúkar
Horft frá Stóra Meitli til norðurs að Reykjafelli Fall til austurs Fall til vesturs HE-55 HE-57 Upphleðsla á jöðrum sigdældar og yfirborðsummyndun. Upphleðsla eykst frá SV-NA. Móbergsgígaraðir, Reykjafell, Meitlar. Stafli brotinn.
Séð frá Stóra Meitli í átt að þeim litla
Kortlagning nær frá Reykjafelli í norðri og um Litla Meitil í suðri. Brot (misgengi) sem hafa breyst frá fyrri kortlagningu eru merkt með rauðu en líkleg misgengi eru fjólublá. Svörtu línurnar eru áður kortlögð brot. Framhald sigdalsins norðan Reykjafells og sunnan Litla Meitils á enn eftir að kortleggja á sama hátt.
Reykjafellssigdældin. Rauðu og bláu ferlarnir sýna vinnslu- og niðurrennslisholur á svæðinu. Stór misgengi í vesturjaðri Hengils flest með fall til austurs en misgengi kennt við Hellisskarð (E) er með fall til vesturs. Það er sýnt með austurfalli á jarðfræðikortum. Búasteinsmisgengi merkt W.
Horft frá Stóra Meitli til norðurs að Reykjafelli Fall til austurs Fall til vesturs HE-55 HE-57 Breidd sigdældar 150-300 m. Fall 20-40 m á yfirborði, mest í Reykjafelli, 20-30 m í Stóra Meitli. Greining á svarfi úr borholum bendir til að fallið geti numið 200 m á 1300 m dýpi neðan sjávarmáls. Upphleðsla á jöðrum og yfirborðsummyndun. Breidd sigdældar Móbergsgígaraðir, 150-300 m. Fall 20-40 Reykjafell, m á yfirborði, Meitlar. mest Stafli í brotinn. Reykjafelli, 20-30 m í Stóra Meitli.
Brot og misgengi ásamt borholuferlum. Borholur, sem ganga inní sigdældina norðan Gráuhnúka eru flestar hverjar aflmiklar.
Hola A misg. Inn (MD) V misge. Út (MD) Vinnsluf. (MD) Dýpi (MD) Qgufa (kg/s) 8 bar T ( C) botn Plan HE 40 beint til A 930 út Er í sigdæld 849 2820 4.1 320 5 HE 33 844 2050 835 2325 6.1 260 16 HE 13 beint til A 1100 út Er í sigdæld 782 2397 6.2 270 5 HE 5 Óljóst 802 2000 8.4 260 1 HE 31 990 2240 727 2703 9.4 280 16 HE 42 Rétt austan við 922 3322 17.2 320 2 HE 29 beint til A 1200 út Er í sigdæld 954 2502 17.7 300 5 HE 15 1325 637 1807 19.3 1 HE 41 930 2400 783 2943 25.7 290 2 HE 45 1050 1960 772 2415 33.3 2 HE 30 1025 1460 707 2318 34.4 320 1 HE 47 1140 1650 779 2514 43.2 320 1 (Qgufa við 8 bar, kg/s frá Bergi Sigfússyni o.fl., 2010).
HE-55 HN-05 HN-05 náði að narta sig inn í vesturjaðar sigdældarinnar en sú hola náði ríflega 300 C hita. Hins vegar eru áhöld um hvort hún sé viðsnúin í botni. HE-55 náði hugsanlega að austurbroti sigdældarinnar en sú hola hitnar í botni þótt óverulega sé. Holan fremur köld.
HN-08 HE-30 HN-08 náði ekki inn í vesturbrot sigdældar. Hún náði hins vegar akkúrat að vegamótum inn að skíðaskálanum. Sæmilega heit (viðsnúin?) en ekki eins og HE-30, sem liggur gegnum sigdæld.
Hjalti Franzson o.fl., 2014
Viðnámsmælingar
Eðlisviðnám 850 m neðan sjávarmáls. Hátt viðnám neðan lágviðnáms er sýnt með rauðri skástrikun (Knútur Árnason, 2007).
TEM mælingarnar á rannsóknarsvæðinu sýna viðnámsóreglur og eru hér merktar með rauðum stjörnum. Líklegt þótti að þarna væri, eða hafi verið, uppstreymisrás nægilega öflug til að mynda frávik í viðnámi (Ragna Karlsdóttir 2011).
Jarðeðlisfræðileg gögn yfirfærð á nýtt sprungu/misgengis kort. Fylltar stjörnur sýna þá staði sem lágt viðnám teygir sig upp í jarðlagastaflanum. Þrír staðir (ófylltar stjörnur) sýna lágt viðnám en ekki eins greinilegt (Ragna Karlsdóttir, 2011). Samræmi milli jarðfræði og jarðeðlisfræði
Viðnámssnið eftir sunnanverðri sprungurein Hengilssvæðisins. Stólpar sýna uppstreymisrásir (Knútur Árnason, 2007).
Ferilefnapróf
Hvernig virkar ferilefnapróf? Ferilefni er sett ofaní borholu. Sýni eru tekin úr öðrum borholum og þau efnagreind. Efnagreiningar sýna hvort ferilefni hafi borist í holurnar um lek jarðlög. Þannig má rannsaka hvort tengsl séu milli holna og þá oft hvers eðlis þau tengsl eru. Bjarni R. Kristjánsson o.fl., 2014
Ferilefni var sett í HN-08 og kom fljótlega fram í HE-30 en ekki HE-15. HN-08 náði skv. því ekki inni Reykjafells sigdældina per se. HE-30 nær gegnum sigdæld og góðan spöl til vesturs. Bjarni R. Kristjánsson o.fl., 2014
Ferilefni sett í HN-10. Væg tengsl til norðurs. Bjarni R. Kristjánsson o.fl., 2014
Hjalti Franzson o.fl., 2014
Samantekt Hér er lýst kortlagningu á sunnanverðu Hengilssvæðinu frá Stóra Reykjafelli og suður fyrir Litla Meitil. Kortlögð var lega misgengja en áhersla lögð á að kanna granna sigdæld sem rekja má frá NA-SV á svæðinu (Reykjafells sigdældin góða). Áhugavert er að þær borholur, sem ganga inní sigdældina norðan Gráuhnúka eru flestar hverjar aflmiklar. Borholur á Gráuhnúkasvæði (HN-05, HN-10, HE-55) ná líklega ekki inn í dældina. Ekki er hægt að meta með vissu hvort sigdældin hafi að geyma háhitakerfi þar sem ekki hefur verið borað inn í svæðið (HN-05 var þó heit). Hins vegar virðast jarðeðlisfræðileg gögn benda til þess að háhiti hafi einhvern tíma legið innan reinarinnar suður af Reykjafelli. Ferilefnapróf benda til tengsla frá suðri (Gráuhnúkar) til norðausturs (Reykjafell) skv. Bjarna R. Kristjánssyni o.fl., 2014. Búast má við að jarðlagastaflinn innan sigdældarinnar sé lekur þar sem staflinn er brotinn og allmikið fall er um misgengi, annars vegar til austurs og hins vegar til vesturs, á mjórri ræmu (< 300 m) á svæðinu frá Reykjafelli og suður fyrir Litla Meitil. Vinnsla/niðurrennsli? Líklegt er að rekja megi sigdældina til norðurs frá Reykjafelli, um Sleggju og Innstadal og þaðan jafnvel inná Nesjavallasvæðið. Slík rannsókn gæti gefið vísbendingar um tengsl jarðhitakerfanna á Hellisheiði og Nesjavöllum.
Takk fyrir