Sigur nos no-o bav je{ ta jne slu `be u de mok rat skom dru{ tvu u po vodu refo rme sigur nos no-o bav je{ taj nog sus ta va u Re pub lici Hr vat skoj

Sigur nos no-o bav je{ ta jne slu `be u de mok rat skom dru{ tvu u po vodu refo rme sigur nos no-o bav je{ taj nog sus ta va u Re pub lici Hr vat skoj Jo{ ko Bad `im * UDK 355/401(497.5) Preg led ni znan stveni rad (re view scien ti fic pa per) Prim lje no 26. 6. 2008. Prih va }e no 3. 12. 2008. U ~lan ku se ana li zi ra re for mi ra ni si gur nos no-o bav je{ taj ni sus tav u Re pub li ci Hr vat skoj kao sklop me u sob no po ve zanih jav nih ti je la ko ja ~i ne re la tiv no auto nom nu cje li nu u sus tavu jav ne vlas ti i esen ci jal ni dio sus ta va na cio nal ne si gur nos ti. Ana li zira se nje go va struk tu ra, te melj ni sad r `a ji i zna ~e nja, zatim fun kci je, pod ru~ je i na ~in ra da si gur nos no-o bav je{ taj nih slu `bi te sus tav nad zo ra. Sveu kup ni ele men ti na ve de nog sus ta va iz ra `e ni kroz za ko ne po ka zu ju us kla e no st s princi pi ma na ko ji ma se te me lji rad tak vih in sti tu ci ja u de mokrat skim zem lja ma. To je ut vr e no us po red bom s prav nom re gu la ci jom ne kih ze ma lja, me u na ro dnim kon ven cijama, pre po rukama i di rek tivama te sa shva }anjima iz re le van tne znan stve no-stru ~ne pub li cis ti ke. Struk turu hr vat skih si gurnos no-o bav je{ tajnih slu `bi obi lje `a va mo del integ ri rane * Mr. sc. Jo{ko Bad`im, zamjenik predstojnika Ureda za nacionalnu sigurnost Republike Hrvatske (deputy head of the National Security Office of the Republic of Croatia)

1016 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 unu ta r nje i vanj ske od nos no si gur no sne i obav je{ ta jne sas tav nice te pod jela slu` bi na ci vi lne i vo jne. U fun kcio nalnom smis lu slu` be su us mje re ne spoz naj no ili in for ma tiv no. Na unu tar njem pla nu ne ras po la `u rep re si vnom ili re darstvenom fun kci jom i ov las ti ma ({to udo vo lja va re le van tnim me u na rod nim pre po ru ka ma te po go du je ci lje vi ma prik rive nog i sveo buh vat nog spoz na va nja fe no me na ko ji ug ro `ava ju na cio nal nu si gur no st). Na vanj skom ili obav je{ taj nom pla nu (za raz li ku od ri jet kih stra nih prim je ra) ne ras po la `u fun kcijom pro vo e nja prik ri ve nih ope ra ci ja ili ut je ca ja u ino zem stvu ra di za{ ti te ili os tva ri va nja in te re sa na cio nal ne si gur nos ti. Prim je na postu pa ka za pri kup lja nje po da ta ka ko ji ma se na po seb no in tru zi van na ~in po se `e u pri vat nost gra a na pod in ge ren ci jom je Vr hov nog su da kao naj vi {e sud ske in sta ncije. In stru men ti nad zora nad slu` ba ma su vi {e di men zio na lni i na vi {es tru ko dos tu pan na ~in omo gu }uju pro vo e nje nu `ne de mok rat ske kon trole. Klju~ ne ri je ~i: si gur nos no-o bav je{ ta jni sus tav Hr vat ska, sigur nos no-o bav je{ taj ne slu` be, na cio nal na si gur no st 1. Uvod Stu pa njem na sna gu Za ko na o si gur nos no-o bav je{ taj nom sus ta vu Re pub like Hr vat ske 2006. (ZSOS) iz vr {e ne su od re e ne iz mje ne u or ga ni za cij skoj struk tu ri i na ~i nu ra da sigur no sno-obav je{ taj nih slu` bi. Zbog ulo ge koju tak ve slu` be ima ju u za{ ti ti na cio nal ne si gur nos ti, a s dru ge stra ne zbog po ten ci jal ne opas nos ti od pre ko ra ~e nja i zlou po ra be nji ho vih nad le` nos ti i ov las ti u raz li~ite ne za ko ni te svr he, od go va ra ju }e ili prik lad no prav no ure e nje tog pod ru~ ja va `an je prav ni i dru{ tve ni in te res. Re for ma si gurnos no-o bav je{ taj nog sus ta va u Hr vat skoj pro ve de na je dru gi put u raz doblju od ne ko li ko go di na, 1 {to mo `e upu }i va ti na zak lju ~ak o di na mi~nom raz voju ove ma te ri je i pro ce su tra `enja op ti mal nih stru kov nih i prav nih rje {e nja. Sli ~no je i na me u na rod nom pla nu, gdje je tek u pos ljed njih 1 Za ko nom o si gur nos nim slu` ba ma cje lo vi to je iz mi je njen do ta da{ nji si gur nos no-o bavje{ taj ni sus tav ko jeg su klju~ ne sas tav ni ce bi le Slu` ba za za{ ti tu us tav nog po ret ka u sas ta vu Mi nis tar stva unu tar njih pos lo va, Ured za na cio nal nu si gur no st u sas ta vu ko jeg je bi la Hr vatska iz vje{ taj na slu` ba s in ge ren ci ja ma za sre di{ nje ana li ti~ ke i koor di na tiv ne te ope ra tiv ne pos lo ve u ino zem stvu i si gur nos na i obav je{ taj na sas tav ni ca unu tar Minis tar stva ob ra ne.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1017 dva de se tak go di na in ten zi vi ran pro ces re gu la ci je ove ma te ri je pu tem ja v- no ob jav lje nih prav nih pro pi sa, a poseb no onih za kon skog ran ga. 2 Ta nasto ja nja ug lav nom su obi lje`ena po ku {a jima prona la `e nja {to prik lad ni jeg pra vnog ok vira za pos ti za nje rav no te`e iz me u dvaju na ~el no op re ~nih, a pod jed na ko va `nih dru{ tvenih i dr `av no-pra vnih zah tje va, i to s jed ne stra ne zahtjeva za u~in ko vi to{ }u u za{ titi na cio nal ne si gur nos ti i s dru ge stra ne zah tjeva za za{ ti tom ljud skih pra va i slo bo da te za{ ti tom de mok ratskog po li ti~ kog sus ta va od mo gu }ih pre ko ra ~e nja i zlou po ra ba ov las ti od si gur nos nih i obav je{ taj nih slu` bi. Prav noj zah tjev no sti u rje {a vanju tih op reka pri do nose u suv re me nom raz dob lju i po ve }a ne si gur nos ne pot re be uz ro ko vane opas nostima od te ro riz ma i upo ra be sred sta va za ma sov no uni{ te nje 3 i s ti me u ve zi ra zum lji vi zah tje vi za po ve }a njem ov las ti. S dru ge stra ne to me pri do no si i sve ve}a afir ma ci ja ljud skih pra va i slo bo da te znatno po ve }ane teh no lo {ke mo gu}nos ti za os tva ri va njem po sega u pri vat no st gra a na. To me tre ba ta ko er pri do da ti i dru{ tve nu i po li ti~ ku afi rmaci ju prava ja vnos ti na kon tro lu ra da dr `av nih ti je la, uk lju ~u ju }i i kon tro lu sigur no snih i obav je{ ta jnih slu `bi ko ji ma je up ra vo taj no st i zat vo re no st od jav nos ti temeljno obi lje` je ra da i svo jev r sna iden ti tet ska od red ni ca pre poznat lji va i kroz uv ri je `e no i kolok vi jal no na zi va nje taj nim slu` ba ma. Sli je dom na ve de nih obi lje` ja i ten den ci ja, u ovom }e se ra du po ku {a ti istra `i ti prav no ure e nje uloge i dje lo va nja si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi u Hr vat skoj te to kom pa ri ra ti sa sta njem u po je di nim de mok rat skim zemlja ma i s re le van tnim me u na rod nim do ku men ti ma i ra do vi ma ko ji odra- `a va ju klju~ ne ten den ci je i dos tig nu }a u pi tanjima us kla iva nja na ve de nih sup rot nos ti i tra `e nja naj prik lad ni jeg na ~i na us tro ja va nja i fun kcio ni ra nja si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi u suv re me nim de mok rat skim dru{ tvi ma. 2. Struk tu ra i fun kci ja si gur nos no-o bav je{ ta jnog sus ta va u Re pub li ci Hr vat skoj U ob raz lo `enju Ko na~ nog pri jed lo ga Za ko na o si gur nos no-o bav je{ tajnom sus ta vu Re pub li ke Hr vat ske (ZSOS) si gur nos no-o bav je{ taj ni sus tav 2 Prim je ri ce, Ve li ka Bri ta ni ja je tek 1989. do ni je la Za kon o si gur nos noj slu` bi (Se cu rity Ser vi ce A ct), a 1994. Za kon o obav je{ taj nim slu` ba ma (In tel li gen ce Ser vi ce A ct), dok su pri je to ga ne ki pos tup ci Si gur nos ne slu` be, ko lok vi jal no poz na te pod ime nom MI5 (Mi li ta ry In tel li gen ce), prog la {e ni u pos tup ku pred ESLJP (Har man and Hewit UK 1992, 14EHRR 657) kao pos tup ci ko ji»ni su u skla du sa za ko nom«bu du }i da se rad Si gur nos ne slu` be u to vri je me te me ljio na pod za kon skoj ured bi iz 1952. Op {ir ni je u: Bo rn i Lei gh, 2005. 3 O po ve }a nim si gur nos nim pri jet nja ma te pot re bi us pos ta ve rav no te `e iz me u zahtjeva si gur nos ti i slo bo de v.: Par la men tar na skup {ti na VE, doc. 1713 i 10567/2005.

1018 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 uzi ma se kao esen ci jal ni dio sus ta va na cio nal ne si gur nos ti Re pub li ke Hrvat ske. Nje govu okos ni cu ~i ne Si gur nos no-o bav je{ taj na agen ci ja (SOA) i Vo jna si gur nos no-o bav je{ taj na agen ci ja (VSOA). Na da lje, Vije }e za na cional nu si gur no st (VNS) ima ulo gu sre di{ njeg po li ti~ ko-sav je to dav nog ti jela nad le ` nog za raz mat ra nje i oc je nu ug ro za na cio nal ne si gur nos ti i ut vr i vanje po li ti ke za{ ti te na cio nal ne si gur nos ti s nag las kom na usmje ra vanje si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi. Za tim, Sav jet za koor di na ci ju si gur nosno-o bav je{ taj nih agen ci ja raz ra u je od lu ke Vi je }a i ope ra tiv no us kla u je rad si gur nos no-o bav je{ taj nih agen ci ja i dru gih dr `av nih ti je la u pos lo vi ma za{- ti te na cio nal ne si gur nos ti. Vi je }e i Sav jet u ad mi nis tra tiv nom i stru~ nom smis lu po du pire Ured VNS-a. Na da lje, Zavod za si gur no st in for ma cij skih sus ta va nad le `an je za teh ni~ ka pod ru~ ja u pos lo vi ma infor ma cij ske si gurnos ti, a Ope ra tiv no-tehni~ ki cen tar za nad zor te le ko mu ni ka ci ja za os tva riva nje fun kci je taj nog na zo ra te le ko mu ni ka cij skih us lu ga, dje lat nos ti i prome ta za pot re be si gur nos no-o bav je{ taj nih agen ci ja i re dar stve nih vlas ti u ok vi ru pro vo e nja kaz ne nog pos tup ka. Sus tav ti je la nad le` nih za nad zor si gur nos no-o bav je{ taj nih agen ci ja pak ~i ne Ured VNS-a u svoj stvu stru kov nog nad zo ra i u ok vi ri ma izvr {ne vlasti, i to za pot re be pred sjed ni ka Re pub li ke i Vla de od nos no VNS-a, sa bor ski Odbor za unu tar nju po li ti ku i na cio nal nu si gur no st u svoj stvu par la men tarnog nad zo ra kao i Vi je }e za gra an ski nad zor si gur nos no-o bav je{ taj nih agenci ja u svoj stvu neo vis nog gra an skog nad zo ra. U ok vi ru nad zor ne kom ponen te su ci Vr hov nog su da po je di na~ no ili, kad se ra di o po nav lja nju ili pro du `e nju odob re nih mje ra, u tro~ la nom vi je }u od lu ~u ju o odob ra va nju taj nih mje ra za pri kup lja nje po da ta ka ko ji ma se u zna ~aj ni joj mje ri ne go kod re dovitih ili»kon ven cio nal nih«mje ra po se `e u pri vat no st gra a na. Taj sklop me u sob no po ve za nih i uv je to va nih ti je la ko ja obuh va }a ju sigur nos no-o bav je{ taj nu dje lat no st u svim nje zi nim seg men ti ma od ra`a va svoj stva re la tiv no za seb nog sus ta va ko ji pro pi san na ve de nim Za konom pos ta je i prav na ka te go ri ja, dok je kao sin tag ma znat no {i re uv ri je `en u znan stve nim i stru~ nim pub li ka ci ja ma te prak ti~ noj upo ra bi. 4 Defi ni ra nje si gur nos no-o bav je{ taj nog sus ta va kao pod sus ta va na cio nal ne si gur nos ti upu }u je na pot re bu pret hod nog os vr ta na pojam sus ta va na cional ne si gur nos ti. Prema do mi nan tnim shva }anjima, nacio nal na si gur no st 5 mog la bi se de fi ni ra ti izme u os ta lo ga i kao sta nje za{ ti }e nos ti op stoj nos ti 4 O si gur nos no-o bav je{ taj nom sus ta vu kao po dsus ta vu na cio nal ne si gur nos ti v.: @i rov nik, 2003. 5 U ve zi s de finici ja ma na cio nal ne si gur nos ti v. Stra te gi ju nacio nal ne si gur nos ti RH, 2002., i Gri zo ld, 1998.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1019 ili uv je ta za od r `a nje i raz voj nacio nal ne dr `av no-po li ti~ ke za jed ni ce od vanjskih i unu tar njih ug ro za, oso bi to u smis lu ug ro za njezi na dr `av no-prav nog su ve re ni te ta, te ri to ri jal ne cje lo vi tos ti, ob ram be ne spo sobnos ti i u smis lu osi gu ra nja dos tup nos ti vi tal nih ma te ri jal nih re sur sa po put hra ne, vo de, ener gi je i sli~ no. Sus tav na cio nal ne si gur nos ti tra di cio nal no je klju~ no os lo njen na voj no-obram be ni i si gur nos no-o bav je{ taj ni podsus tav, a ka ko suv re me no raz dob lje sve vi {e obi lje `a va ju i dru ge net ra di cio nal ne i tzv. asi met ri~ ne 6 pri jet nje na cio nal noj si gur nos ti, po put te ro riz ma, pro li fe ra ci je, or ga nizi ra nog krimi na la, eko lo{ kih i gos po dar skih pri jet nji i sli~ no, ta ko po red na ve de nih i druge sas tav ni ce dr `av ne vlas ti pos ta ju sve ak tiv ni ji ~im be ni ci u za{ ti ti na cio nal ne si gur nos ti. Sigur nos no-o bav je{ taj ne slu` be i voj no-ob ram be ni sus tav zau zi ma ju i da lje sre di{ nje mjes to u sus ta vu na cio nal ne si gur nos ti zbog svo je cje lokup ne i ne pos red ne us mje re nos ti na za{ titu na cio nal ne si gur nos ti, za raz li ku od drugih sas tav nica dr `av ne vlas ti koje su u fun kci ji za{ ti te na cio nal ne si gur nos ti pov re me no, pre ma pot re bi ili na pos re dan na ~in, ovis no o vr sta ma ug roza na cio nal ne si gur nos ti te pot rebama i na- ~inima od go vo ra na njih. 3. De fi ni ci ja sigur nos no-o bav je{ taj ne slu` be Orga ni za cij ski si gur nos no-o bav je{ ta jna slu `ba u se bi ob je di nja va dvi je sastav ni ce, si gur nos nu i obav je{ taj nu. No, mog lo bi se go vo ri ti i o jed noj sastav ni ci s dvos tru kim obilje `jima, si gur nos nim i obav je{ taj nim. Ana li zom kon kret nih slu ~a jeva mogu se pot vr di ti ob je te va ri jan te. Pr va va ri jan ta mo` da naj jas ni je proiz la zi iz mo dela ko ji je prih va }en u Ve likoj Bri ta ni ji gdje su za ko nom us ta nov lje ne Taj na obav je{ taj na slu` ba (The Sec ret In tel li gen ce Ser vi ce) 7 i Sigur nos na slu` ba (Se cu ri ty Ser vi ce). 8 6 Na ziv asi met ri~ ne proiz la zi iz asi met ri~ nog od no sa iz me u dr `a ve ko ja or ga ni zi ra sus tav za{ ti te na cio nal ne si gur nos ti i struk tu ra iz ko jih do la ze pri jet nje, po put te ro ris ti~ kih, kri mi nal nih i sli~ no. 7 In tel li gen ce Ser vi ces Act 1994. Taj za kon pod ime nom obav je{ taj nih slu` bi obuh va- }a i Vla din sto `er za ko mu ni ka ci je (The Go ver me nt Com mu ni ca tio ns Hea dquar te rs) nad le `an za pri kup lja nje obav je{taj nih po da ta ka nad zi ra njem elek tro mag net skih, akus ti~ nih i dru gih sig na la. 8 Se cu ri ty Ser vi ce Act 1989.

1020 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 Nad le` no st Obav je{ taj ne slu` be od no si se na pri kup ljanje i dos tav ljanje infor ma ci ja te iz vr {a vanje tzv.»os ta lih«za da }a 9 ko je se od no se na ak tiv nos ti oso ba u ino zem stvu, u ve zi s os tva ri vanjem in te re sa na cio nal ne si gur nos ti s po seb nim os vr tom na ob ra nu, vanj sku po li ti ku i gos po dar sku dob ro bit Uje di nje nog Kra ljev stva te na po mo} u spr je ~a va nju ili ot kri va nju te{ kog kri mi na la. 10 S dru ge stra ne, kao nad le` no st Si gur nos ne slu` be pro pi su je se za{ ti ta nacio nal ne si gur nos ti od pri jet nji {pi ju na `e, te ro riz ma, ak tiv nos ti age na ta stra nih si la, ak tiv nos ti us mje re nih na pod ri va nje par la men tar ne de mok raci je po li ti~ kim ili na sil nim sred stvi ma te od ak tiv nos ti ili nam jera stra na ca us mje renih pro tiv eko nom ske dob ro bi ti Uje dinje nog Kra ljev stva. 11 Kao po seb na nad le` no st Si gur nos ne slu` be pro pi sa na je i ob ve za pru `a nja pomo}i ak tiv nos ti ma po li ci je i dru gim slu `bama kao Na cio nal nom kri mi nalis ti~ kom sto `eru i Na cio na lnoj kri mi na lis ti ~koj obav je{ ta jnoj slu `bi 12 u spr je ~a va nju i ot kri va nju te{ kog kri mi na la. 13 Bri tan ski zakoni ne od re u ju ek spli cit no te ri to ri jal ne nad le` no sti obav je{- taj ne i si gur nos ne slu` be, no propi sa ne stvar ne nad le` nos ti im pli ci ra ju logi ~an zak lju ~ak da se rad obav je{ taj ne slu` be os tva ru je pre te `i to u ino zemstvu, a si gur nos ne u tu zem stvu. Ovis no o to me gdje na ve de ne in sti tu ci je raz vi ja ju svo ja dje lo va nja, u zem lji ili ino zem stvu, for mi ra ju i me to de ra da pri la go e ne prav nim i dru gim uv je ti ma ili am bi jen tu u ko jem dje lu ju pa se sli je dom to ga ~ak go vo ri i o raz vi ja nju za se bnih kul tura ili men ta li te ta unu tar vanj skih ili unu tar njih slu` bi. Si gur no sni i obav je{ ta jni pos lo vi u smis lu nap ri jed na ve de nih zna ~e nja mogu bi ti or ga ni zi ra ni kroz za se bne i od vo je ne in sti tu ci je, kao u bri tan skom, ali i dru gim mo delima (Nje ma~ ka, Fran cus ka i dr.), ili mo gu bi ti in teg ri rani u je din stve nu in sti tu ci ju sa si gur no snom i obav je{ ta jnom sas tav ni com, ka ko je to kao mo del prih va }eno u Hr vat skoj, Slo ve ni ji, Ni zo zem skoj i dru gim zem lja ma. 9 ^l. 7. In tel li gen ce Ser vi ces Act. Op {ir ni je o taj nim opera ci ja ma u: Bo rn i Lei gh, 2005., Chap ter 11. 10 ^l. 1. In tel li gen ce Ser vi ces Act. 11 ^l. 1. Se cu ri ty Ser vi ce Act. 12 The Na tio nal Cri mi nal In tel li gen ce Ser vi ce i Na tio nal Cri me Squad pres tali su pos to ja ti kao sa mos tal ne agen ci je, a nji ho ve pos lo ve preu ze la je agen ci ja pod ime nom The Se rious Or ga ni sed Cri me Agen cy (SOCA) os no va na za ko nom iz 2005. V. Se rious Or ga nised Cri me and Po li ce Act, 2005. 13 ^l. 1/4. Se cu ri ty Ser vi ce Act.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1021 U pri log in te grira nom mo de lu navo de se ar gu men ti 14 da su po da ci iz nadle` nos ti si gur nos ne od nos no obav je{ taj ne sas tav ni ce me u sob no po ve za ni ili uv je to va ni u to li koj mje ri da se nji ho vo in teg ri ra no sag le da va nje na me }e kao prak ti~ no i u~in ko vi to rje {e nje. Prim je ri ce, pra }e nje stra nih obav je{ tajnih dje lo va nja spa da u pro tuo bav je{ taj nu ili si gur nos nu sas tav ni cu, no kako su stra na obav je{ taj na dje lo va nja ujed no i iz raz po li ti~ kog sta nja u zemlji iz ko je se pro vo de, a per cep ci ja toga spa da u nad le` no st obav je{ ta jne sas tav ni ce, in teg ri ra ni mo del in di ci ra od re e ne pred nos ti u smis lu omogu}iva nja cje lo vi tog sag le da va nja i ti me kva li tet ni je spoz na je ma te ri je. Isto je s asi met ri~ nim pri jet nja ma po put te ro riz ma i or ga ni zi ra nog kri mi na la te ek stre mi zma i po li ti~ kog na silja (v. Frit sche, 2001, i Ve nice Com mi sion, 2003) koji ta ko er mogu bi ti po ti cani iz ino zem stva ili u naj ma nju ru ku proiz laziti iz po li ti~ kih i so ci jal nih pri li ka u ino zem stvu. S dru ge stra ne, u pri log mo de li ma s me usob no raz dvo je nim obav je{ tajnim i si gur nos nim slu` ba ma obi~ no se pri do daju ar gu men ti dru{ tvenog in te re sa za de kon cen tra cijom nad le` nos ti i ov las ti i ti me sma nji vanjem opas nos ti od nji ho vih zlou po ra ba. Ta ko er, ar gu men ti ra se da raz vi janje raz li~itih me to da ra da unu tar ze mlje i u ino zem stvu od re u je i raz li ~ite pris tu pe u or ga ni za cijskom i fun kcio nal nom smis lu, a ti me i prak ti~ ne pote{ ko }e u pro ved bi tak vog mo de la. Za unu tar nje ili si gur nos ne slu` be ko ris te se i dru gi slu` be ni na zi vi po put slu `bi za za{ ti tu us tav nog po ret ka (npr. slu` be ni na zi vi u Nje ma ~koj i Austriji), unu tar nju si gur no st (Ita li ja), nad zor te ri to ri ja (Fran cus ka) i sli~ no. Ko lok vi jal no se ~esto ko ris ti i na ziv pro tuo bav je{ ta jne slu` be, no ako se taj na ziv uz me u dos lov nom ili u`em smis lu kao sup rot stav lja nje stra nim obav je{ taj nim dje lo va nji ma, 15 ne obuh va }a va `an dio dru gih po jav nos ti ko ji ma se ba ve si gur no sne slu `be po put ek stre miz ma i po li ti~ kog na si lja, tero riz ma ili or ga ni zi ra nog kri mi na la. Ta ko er, pro tuo bav je{ taj nim se poslo vi ma u u`em smis lu kao i sup rot stav lja nji ma dru gim ug ro za ma iz nad le`nos ti si gur nos nih slu` bi po put ek stre miz ma, po li ti~ kog na si lja, te ro riz ma, or ga ni zi ra nog kri mi na la i sli~ no 16 ba ve i obav je{ taj ne slu` be, ia ko u ma njoj 14 V. ob raz lo `e nje Ko na~ nog pri jed lo ga Za ko na o si gur nos no-o bav je{ taj nom sus ta vu RH, str. 41 42. Ta ko er o ar gu men ti ma za spa ja nje bri tan skih taj nih slu` bi vi di Ada ms, 1994: 276. 15 Op {ir ni je o pro tuo bav je{taj nim pos lo vi ma kod Mas ter ma na (1972), a o raz li kama pro tuo bav je{ taj ne i si gur nos ne kom po nen te ti je la dr `av ne up ra ve kod Pu si }a (1985: 257 275). 16 U vri je me va `e nja Za ko na o si gur nos nim slu` ba ma (NN 32/02) u Hr vat skoj je pos to ja la Pro tuo bav je{ taj na agen ci ja ko ja se po red pro tuo bav je{taj nih pos lo va, od nos no prikup lja nja, ob ra de i dis tri bu ci je po da ta ka o dje lo va nji ma stra nih obav je{ taj nih slu` bi, ba vi la

1022 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 mje ri i uz svo je do mi ni ra ju }e pos lo ve ili pod ru~ ja in te re sa po put vanj ske po li ti ke, gos po dar stva, zna nos ti i teh no lo gi je, voj no-si gur nos nih pi ta nja i sli~ no. S dru ge stra ne, kao {to je ve} na ve de no, iz na zi va i sad r `a ja pos lo va poje di nih in sti tu ci ja, poj move sigur no sno i obav je{ ta jno mo `e se ra zum je ti i kao at ri bute ko ji za jed no od re u ju bit je din stvenih orga ni za cij sko-fun k- cio nal nih en ti te ta ili dr `av nih in sti tu ci ja ko je se ba ve pri kup lja njem, ob radom i dis tri bu ci jom po da ta ka re le van tnih za na cio nal nu si gur no st, bi lo da se na zi vaju si gur nos no-obav je{ taj nim, 17 si gur nos nim 18 ili naj ~e{ }e obavje{ taj nim slu` ba ma. 19 Klju~ ne su od red ni ce tak vih slu` bi prevla da va ju }e bav lje nje pos lo vi ma pri kup lja nja, ob ra de i dis tri bu ci je po da ta ka u zem lji i ino zem stvu, taj no st ili prik ri ve no st dje lo va nja, us mje re no st na za{ ti tu nacio nal ne si gur nos ti te naj ~e{ }e od sutno st ov las ti za prim je nu mje ra prav ne pri si le i sud je lo va nje u for mal nim prav nim pos tup ci ma u zem lji. 4. Fun kcije si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi Suk lad no ZSOS, fun kci je SOA i VSOA jesu pri kup lja nje, ana li ti~ ka obra da i oc je na po da ta ka od zna~enja za na cio nal nu si gur no st te nji ho va dis tri bu ci ja ko ris ni ci ma. 20 Pre ma sad r `a ju, na ve de na bi se fun kci ja mog la naz va ti in for ma tiv nom bu du }i da je nje zin sup stan ci jal ni sad r `aj in for mira nje ko ris ni ka o ug ro za ma na cio nal ne si gur nosti. To je za si gur no i prev lada va ju }a i naj zas tup lje ni ja fun kci ja na ve de nih slu` bi op }e ni to. i dru gim dje lo va nji ma na te ri to ri ju Re pub li ke Hr vat ske ko ja su us mje re na pro tiv na cio nal ne si gur nos ti; ~l. 8. st. 1. i 2. 17 Iz na zi va Aus tra lian Se cu ri ty In tel li gen ce ili Ca na dian Se cu ri ty In tel li gen ce proizla zi da se ri je~ in tel li gen ce uzi ma u smis lu fun kci je ko ja se sas to ji u pri kup lja nju, ob ra di i dis tri bu ci ji po da ta ka i u smis lu sadr`a ja i kva li te te po da ta ka (v. ~l. 17. Aus tra lian Se cu ri ty Intel li gen ce Or ga ni sa tion A ct). Sli~ no to me The Wor ld Fac tbook (2005) raz li ku je in for ma tion u smis lu si ro vog po dat ka pri kup lje nog iz od re e nog iz vo ra ko ji mo `e bi ti frag men ta ran, kontra dik to ran, ne pouzdan, ne ja san, pri je va ran (de cep ti ve) ili pog re {an te intel li gen ce ko ji nas ta je skup lja njem, in teg ra ci jom, proc je nom, ana li zom i in ter pre ta ci jom in for ma ci ja. 18 V. Act on Slo vak in for ma tion ser vi ce, 1993. 19 [panjolska (Na tio nal In tel li gen ce Cen tre), Tur ska (Na tio nal In tel li gen ce Or ganisation), Gr ~ka (Hel le nic Na tio nal Intel li gen ce Ser vi ce), Al ba ni ja (Sta te In tel li gen ce Servi ce). 20 Kao ko ris ni ke ZSOS u ~l. 55. na vo di pred sjed nike Re pub li ke, Vla de i Hr vat skog sabo ra i UVNS te mi nis tre, na ~el ni ka Glav nog sto `e ra Oru `a nih sna ga i dru ge du` nos ni ke ako se po da ci iz iz vje{ }a od no se na nji hov dje lok rug.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1023 Me u tim, slu` be tak ve vr ste u svi je tu mogu po red in for ma tiv ne fun kci je ras po la ga ti i dru gim fun kci ja ma ko je se mo gu ka te go ri zi ra ti na fun kciju rep re si je ili pro vo e nja prav ne pri si le u spr je ~a va nju i is tra zi kaz ne nih djela (Ve ni ce Com mis sion: In ter nal Se cu ri ty Ser vi ces in Eu ro pe, 1998) te fun kciju pro vo e nja prik ri ve nih ut je ca ja u sfe ri in te re sa na cio nal ne si gurnos ti (o taj nim opera ci ja ma v. Ric hel son, 1999). [to se ti ~e rep re si vne fun kci je, sigur nos no-o bav je{ taj ne agen ci je u Hr vatskoj kao i u ve }i ni dru gih ze ma lja or ga ni za cij ski su izdvo je ne iz van sus ta va dr `av ne rep re si je 21 i ne spa da ju pod kaz ne nopro ces nu de fi ni ci ju re dar stvenih vlas ti 22 i su dio ni ka kaz ne nog pos tup ka. Nji ho va je ulo ga u su protstavlja nju kaz ne nim dje li ma dak le is klju ~i vo in for ma tiv na u smis lu pru `anja pot po re u ot kri va nju, spr je ~a va nju i is tra `i va nju kon kret nih kaz ne nih dje la ili u for mi ranju spoz naj ne os no ve za do no {e nje po li ti~ kih od lu ka ko je se od no se na us mje ra va nje dru gih dr `av nih ti je la ili na prona la `e nje od go va raju }ih sis tem skih rje {e nja ili prila god bi na za ko no dav noj ili izvr {noj ra zi ni. Pri tom su si gur nos no-o bav je{ ta jne slu `be us mje re ne na pre ven ci ju te{ kih kaz ne nih dje la ko ja ug ro `a va ju na cio nal nu si gur no st te na sag le da va nje cjeline si gur nos nih ug ro za u ko ji ma jed no kaz neno djelo ili vi {e njih predstav lja sa mo dio cje lo kup ne po jav nos ti, dok dru gi ele men ti ko ji su iz van gra ni ca od re e nih kaz ne nim pra vom od re u ju {i ri po li ti~ ki, so ci jal ni ili sigur nos ni smi sao tih po jav nos ti, njiho ve uv je to va nos ti, smjer raz vo ja, di nami ku i dru ga obi lje` ja bit na za cje lo vi to i bit no ra zu mi je va nje, pred vi a nje i pla ni ra nje adek vat nih pro tumje ra. U jed nom di je lu na ve de ni ele men ti ko ji su pred met spoz na je i in for mi ra nja mo gu bi ti re le van tni i za prim je nu unu tar up ra vnog pra va, prim je ri ce u pos tup ci ma od lu ~i vanja o odob ra vanju si gur no sno ri zi~ nih jav nih sku po va, borav ka sum nji vih stra na ca, registra cije ek strem nih po li ti~ kih or ga ni za ci ja i sli~ no. Na ve de na ulo ga pod ra zu mi je va prik ri ve ni, ak ti van i is tra `i va~ ki me to dolo{ ki pris tup us mje ren na sves tra no poz na vanje si gur nos nih fe no me na u nji ho vim unu tar njim za ko ni tos ti ma, vanj skim ma ni fes ta ci ja ma i re la ci jama pre ma {i rem dru{ tve nom ili po li ti~ kom kon tek stu u ko je mu je iz vr {enje kaz ne nog dje la ili pov re da nor mi up rav nog pra va sa mo seg me nt ili pop rat ni iz raz cje li ne si gur nos nog fe no me na ili pro ce sa. 21 Do uki da nja 2002. hr vat ska Slu` ba za za{ ti tu us tav nog po ret ka bi la je or ga ni zi ra na kao sas tav ni ca Mmi nis tar stva unu tar njih pos lo va sa svim nad le` nos ti ma i ov las ti ma ko je pripada ju re dar stve nim ti je li ma. V. Za kon o unu tar njim pos lo vi ma, NN 29/01. 22 Re dar stve nim vlas ti ma u smis lu Za kona o kaz ne nom pos tup ku (~l. 179.) od re e ne su ov la{ te ne oso be Mi nis tar stva unu tar njih pos lo va (po li cij ski slu` be ni ci) i ov la{ te ne slu` bene oso be Mi nis tar stva ob ra ne (voj na po li ci ja) te iz nim no slu` be ni ci re dar stve nih vlas ti stra ne dr `a ve ili me u na rod nog ti je la u skla du s me u na rod nim spo ra zu mi ma.

1024 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 Re dar stve ne vlas ti ta ko er raz vi ja ju spoz naj nu ili in for ma tiv nu fun kci ju spek trom vi {e ili ma nje prik ri ve nih (npr. prat nja, pro mat ra nje, ko ri{ te nje taj nog iz vjes ti te lja i dr.) ili ot vo re nih pos tu pa ka (npr. preg led oso ba, pr tljage, pri je voz nih sred sta va i dr.), no te `i{ te ra da je na ex po st fac to pos tav ljanju i prim je ni fi zi~ kog zaus tav ljanja kri mi nal nog dje lo va nja i po tom is tra- `i vanju ili do ka zi vanju u od go va ra ju }em pos tup ku, a ta kav pris tup dje luje upo zo ra va ju }e na po ~i nitelje i uzro kuje zaus tav lja nje ili mo di fi ci ra nje njihova dalj njeg dje lo va nja, a ti me i one mo gu}iva nje dalj njeg pra }e nja i spoznajnog ov la da va nja. Mo `e se go vo ri ti i o iz vjes noj na rav noj su kob lje nos ti in te re sa iz me u pos lo va pri kup lja nja po da ta ka i nji ho ve upo ra be u, primje ri ce, kaz ne nom pos tup ku u smis lu da pos lo vi ko jih je svrha pri kup ljanje po da ta ka po svo joj na ra vi ili fun kcio nal noj da tos ti ten di ra ju pro lon gi ra nju pro ce sui ra nja ra di omo gu}iva nja {to du `eg pro vo enja taj ne pris mot re, od nos no kom ple ti ra nja i prov je ra va nja ve} pri kup lje nih po da ta ka. S dru ge stra ne, pos lo vi ko jih se svr ha is pu nja va i re zul ta ti mje re bro jem pro ce suira nih pred me ta ten di ra ju po svo joj na ra vi {to br `em zaus tav lja nju ti je ka kaz ne nog dje la i po du zi ma nju pro ces nih rad nji ko ji ma se s dru ge stra ne pos ti `e u~i nak upo zo re nja pre ma po ~i ni te lji ma i uv je tu je zaus tav lja nje ili pri la go dba nji ho vih dalj njih dje lo va nja. Ta na rav na ili pos lov no-in te res na sup rot stav lje no st iz me u obav je{ taj ne fun kci je s jed ne i rep re siv no-is tra` ne fun kci je s dru ge stra ne de ter mi ni ra i pot re bu nji hova me u sob nog fun kcio nal nog i or ga ni za cij skog raz dva ja nja (Be st, 2001) i ti me eli mi ni ra nja pod vo je nos ti i sup rot stav ljenos ti ten den cija unu tar jed ne in sti tu ci je. 23 Za to pos to je i do dat ni raz lo zi. Prvo, raz li ~i ti ob li ci prav no ute me lje ne ili do pu{ te ne pri si le, po put uhi }e nja, zad r `a va nja, is pi ti va nja, pret ra `i va nja i sli~ no, zbog svo je su rep re siv ne naravi i pot re ba za{ ti te ljud skih pra va ta ko kon ci pi ra ni da u svo ju rea li za ciju na ~el no uk lju ~u ju na zo~ no st ili kon trolu sud ske vlas ti (npr. pu tem iz da va nja sud skih na lo ga i sl.) ko ja dje lu je u skla du s na ~e lom jav nos ti pos tup ka te uk lju ~u je na zo~ no st pred stavni ka jav nos ti bi lo u svoj stvu svje do ka ili bra ni te lja, za tim vo e nje i pot pi si va nje za pis ni ka o po du ze tim rad nja ma od svih su dio ni ka po du ze tih rad nji i sli~no. Ta kav pris tup me u tim ni je od go va ra ju }i na ve de nim ci lje vi ma sigurnos no-o bav je{ taj nih slu` bi ko je su vlas ti te me to de pri la go di le pot re ba ma prik ri ve nog ili neo pa `e nog mot re nja pred me ta in te re sa. Dru go, kon cen tra cija obav je{ taj ne i rep re siv ne fun kci je unu tar jed ne insti tu ci je po go duje ri zi ku od zlou po ra ba od nos no od mo gu} nos ti {pe ku- 23 Sli~no to me o teori ji or ga ni zi ra nih sus ta va v. Pusi}, 1995: 61 78.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1025 li ra nja oko upot re be po da ta ka u kaz ne nom pos tup ku od nos no nji hova zad r `a va nja i nep rim je nji va nja u za ko ni te svr he ili prim je nji va nja u raz ne ne za ko ni te svr he (npr. uc je nji va nje po ~i ni te lja ra di rea li za ci je ne za ko ni tih in te re sa i sl.). Sli je dom to ga pra vi lo da si gur nos no-o bav je{ taj ne slu` be ne ras po la `u ovlas ti ma prav ne pri si le 24 afir mi ra lo se kao svo jev r sni de mok rat ski stan da rd. Ako pak ras po la `u, on da bi in te re si u~in ko vi tos ti na la ga li da in for ma tiv ni i rep re si vni pos lo vi bu du or ga ni za cij ski raz di je lje ni ta ko da in sti tu ci ja u cje li ni ne tr pi pos lje di ce mi je {a nja me u sob no sup rot stav lje nih fun kci ja. 25 Ne ke eu rop ske si gur nos no-o bav je{ taj ne slu`be ko je ras po la `u ob je ma nave de nim fun kci ja ma u pra vi lu su or ga ni zi ra ne u ok vi ru mi nis tar stva unutar njih pos lo va i za du `e ne za tzv. po li ti~ ki kri mi na li tet 26 pri ~e mu ipak domi ni ra du got raj na pre ven ti vno-in for ma tiv na ob ra da i pra }e nje sum nji vih obje ka ta prik ri ve nim sred stvi ma, dok je rep re si ja kao tek zav r {ni ~in ko ji mo `e ovi si ti i o proc je ni nje go ve svr sis hod nos ti sa sta ja li{ ta jav nog in te resa ma nje zas tup lje na (Mas ter man, 1972). Sli~ no to me, do 2002. i do no- {e nja Za ko na o si gur nos nim slu` ba ma 27 u Hr vat skoj je u sas ta vu Mi nis tarstva unu tar njih pos lo va bi la us tro je na Slu` ba za za{ ti tu us tav nog po ret ka 28 ko ja je ob je di nja vala in for ma tiv nu i rep re siv nu fun kci ju s nad le` no{ }u za kaz ne na dje la us mje re na pro tiv si gur nos ti i us tav nog po ret ka zem lje. Iz na ve de nog proiz la zi pot re ba za kon cep tua li za ci jom i eg zis ten ci jom auto nom ne si gur nos no-o bav je{ ta jne sas tav ni ce ili in sti tu ci je zadu `e ne za pro vo e nje obav je{ taj ne, in for ma tiv ne ili spoz naj ne fun kci je od repre si v- nih ti je la. Or ga ni za cij sko je pi ta nje ho}e li tak ve slu` be pos to ja ti pot pu no sa mos tal no ili unu tar in teg ri ra nih si gur nos nih in sti tu ci ja 29 ili mi nis tar sta- 24 Pre po ru ke Par la men tar ne skup {ti ne Vi je }a Eu ro pe 1402/1999 (Re com men da tion 1402/1999). U slu ~a ju da unu tar nja si gur nos na slu` ba ras po la `e ov las ti ma pri si le po put uhi- }e nja, pret ra ga, zad r `a va nja, prit va ra nja i sli~ no, po ve }a va se ri zik od zlou po ra be slu` bi odnos no na ve de nih in stru me na ta u svr he ko je ni su op rav da ne za ko nom. Sto ga se, kao i ra di iz bje ga va nja dup li ci ra nja s po li ci jom u pi ta nji ma pro ce sui ra nja kaz ne nih dje la, pre po ru~uje da sigur nos ne slu` be ne bu du ov la{ te ne za pi ta nja kaz ne nih is tra ga, uhi }enja, prit va ra nja i dru gih kaz ne nopro ces nih rad nji. 25 O od no su in for ma tiv ne i prav no rep re siv ne fun kci je v. Be st, 2001. 26 U Aus tri ji Bun de sa mt für Ver fas sun gsschu tz und Ter ro ris mus; u Fran cus koj Di rection de la Sur veil lan ce de Ter ri toi re. 27 Do ne sen 2002., a pres tao va `i ti stu pa njem na sna gu Za ko na o si gur no sno-o bav je{- taj nom sus ta vu RH 2006. 28 O in ge ren ci ja ma Slu` be za za{ ti tu us tav nog po ret ka Re pub li ke Hr vat ske v. ~l. 13. 19. Za ko na o unu tar njim pos lo vi ma, NN 29/91. 29 Npr. ame ri~ ki FBI (Fe de ral Bu reau of In ves ti ga tion), bri tan ska SOCA (Se rious Or gani sed Cri me Agen cy). FBI je au to nom na in sti tu ci ja i ob je dinjuje ob je na ve de ne kom po nen te.

1026 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 va. 30 Bit no je me u tim da se u in teg ri ra nim struk tu ra ma sa ~u va unu tar nja au to no mi ja i spri je ~i unu tar nja pod vo je no st me u sob no sup rot stav lje nih, ali ujed no ovis nih i kom ple men tar nih fun kci ja. U ne kim zem lja ma, u okvi ru obav je{ taj ne sas tav ni ce, po red kla si~ ne infor ma tiv ne fun kci je pri kup ljanja, ob rade i dis tri bu cije po da ta ka re le vantnih za na cio nal nu si gur no st, pos to ji i fun kcija koja se u li te ra tu ri i jav nim iz da nji ma spo mi nje pod ime ni ma prik ri ve nih ope ra ci ja, ak tiv nih mje ra i sli~ no. 31 Prim je ri ce, izvr {na ure dba pred sjed ni ka SA D-a pro pi suje mje re»koje se iz vo de iz van zem lje kao pot po ra ci lje vi ma dr `av ne vanj ske po li ti ke, ko je se pla ni ra ju i iz vr {a va ju ta ko da ulo ga Vla de SA D-a ni je o~ita ili jav no priz nata, a zap ra vo po du pi re te rad nje...«te ko je ne obuh va }a ju»dip lo mat sku dje lat no st ili pri kup lja nje i proiz vo e nje obav je{ taj nih po da ta ka...«32 Kao {to je ve} na ve de no, u bri tan skom Za ko nu o obav je{ taj nim slu` ba ma (~l. 1. t. b) po red za da }a pri kup ljanja i dos tav ljanja in for ma ci ja ko je se odno se na dje lo va nje ili nam je re oso ba iz van bri tan skog oto~ ja, pro pi su je se i iz vr {a va nje»os ta lih«za da }a ko je se od no se na dje lo va nja ili nam je re takvih oso ba. Za kon ne spe ci fi ci ra o ko jim se za da }a ma ra di, ali je jas no da su raz li ~i te od pri kup ljanja i dos tav ljanja po da ta ka jer su u za kon skoj de fini ci ji te dvi je fun kci je na ve de ne ku mu la tiv no. Ta ko er, vi di se da izvr {e nje tak vih za da }a mo `e pod ra zu mi je vati i rad nje ko je im pli ci ra ju kaz nenu ili gra an sku od go vor no st pre ma za ko ni ma Ve li ke Bri ta ni je ta ko da ne}e posto ja ti tak va od go vor no st ako je rije~ o pos tup ku po ~i nje nom iz van zem lje i ako je nje go vo pro vo e nje odob re no na lo gom mi nis tra na te me lju nje go ve uv je re nos ti u nu` no st pos tup ka ra di iz vr {e nja za da }a Obav je{ taj ne slu` be, a to su: in te res na cio nal ne si gur nos ti s po seb nim os vr tom na ob ra nu i vanj sku po li ti ku te gos po dar sku do bit zem lje; po mo} pri spr je ~a va nju ili ot kri va nju te{ kog kri mi na la. Ogra ni ~enja ko je se ne spo minju iz ri je kom u na ve de nim za ko ni ma, a tre balo bi ih uzi ma ti u ob zir, proiz laze iz kom ple ksa me u na rod nih i us tav nih 30 Op {ir ni je Ve ni ce Com mis sion CDL(1997)058; In ter nal Se cu ri ty Ser vi ces in Euro pe. 31 O prim je ri ma co ve rt ope ra tion v. Ric hel son, 1999: 413 440. 32 Exe cu ti ve Or der No. 12333 of Uni ted Sta tes In tel li gen ce Ac ti vi ties, De cem ber 4, 1981; 3.4. (h).

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1027 pro pi sa o ljud skim pra vi ma 33 ko ji ma se zab ra nju ju rad nje us mje re ne pro tiv `i vo ta ili ko je pred stav lja ju mu ~e nje ili ok rut no, ne hu ma no ili po ni `a va ju- }e pos tu pa nje. Ta ko, prim je ri ce, hr vat ski Us tav, pro pi su ju }i te melj na ljudska pra va i slo bo de, do pu{ ta mo gu} no st nji ho va og ra ni ~a va nja na te me lju za kona od nos no od luke pred sjed ni ka u slu ~a ju rat nog sta nja i ne pos red ne ug ro `e nos ti neo vis nos ti i cje lo vi tos ti zem lje ili u slu ~a ju pri rod nih ne pogo da. Me u tim, ni u kojem slu ~a ju ni su do pu{ te na og ra ni ~e nja pra va na `i vot ili og ra ni ~enja od red bi o zab ra ni mu ~e nja, su ro vog ili po ni `a va ju }eg pos tu pa nja ili ka` nja va nja, od red bi o prav noj od re e nos ti ka` nji vih dje la i kaz ni te o slo bo di mis li, sav jes ti i vje rois po vi jes ti (~l. 16. i 17. Us ta va). Pre ma ZSOS, ob je si gur nos no-o bav je{ taj ne agen ci je us mje re ne su is klju ~ivo na fun kci ju pri kup lja nja, ob ra de i dis tri bu ci je po da ta ka re le van tnih za za{ ti tu ili os tva ri va nje in te re sa na cio nal ne si gur nos ti. Iste agen ci je ne raspo la `u pri sil nim i is tra` nim fun kci jama u sfe ri suz bi ja nja kri mi na li te ta, {to je u skla du s pre po ru ka ma Vi je }a Eu ro pe (1402/1999), a u iz vanj skoj ili obav je{ taj noj kom po nen ti svog ra da ne ma ju iz ri je kom pro pi sa ne od red be o taj nim ope ra ci ja ma ko jih je svr ha os tva ri vanje ut je ca ja u pod ru~ ju za{ ti te ili in te re sa na cio nal ne si gur nos ti. U tom di je lu u sva kom su slu ~a ju og ra ni- ~e ne stan dar di ma ko ji se i{ ~i ta va ju iz na ve de nih prim je ra ne kih de mok ratskih ze ma lja, a to su: mo gu} no st pro vo e nja is klju ~i vo u ino zem stvu, kad je to nu` no ra di za{ ti te na cio nal ne si gur nos ti i kad ne ma mo gu} nos ti od govora na pri jet nje prim jenom re dovitih pra vnih mjera do ma }e ju ris dik ci je te na na ~in ko jim se ne kr {e od red be iz pod ru~ ja ljud skih pra va na `i vot, zab rane mu ~enja, su ro vog ili po ni `a va ju}eg pos tu panja i sli~ no. 34 5. Pod ru~ je ra da si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi O pod ru~ ju ra da kao od red ni ci iden ti te ta si gur nos nih od nos no obav je{- taj nih slu` bi bi lo je ve} go vo ra, kad su za prim jer uze te bri tan ska si gurnos na od nos no obav je{ taj na slu` ba. Na da lje, pod ru~ je ra da si gur no snih slu` bi na tip ski na ~in iz ra `a va za kon ko ji ure u je rad nje ma~ ke unu tar nje 33 [to god bi li ci lje vi i raz lo zi po du zi ma nja taj nih ak ci ja, iz van sud sko li {a va nje `i vo ta pred stav lja lo bi jas no kr {e nje pra va na `i vot pre ma od red ba ma Me u na rod nog pak ta o gra- an skim i po li ti ~kim pra vi ma. V. Bo rn i Lei gh, 2005: 60 63. 34 Me u od red ba ma ko je se na vo de kao ap so lut no va `e }e bez mo gu} nos ti og ra ni ~ava nja nji ho ve prim je ne ~ak i u slu ~a ju ne pos red ne opas nos ti za op sta nak dr `a ve na vo de se jo{ od red be o prav noj od re e nos ti ka`nji vih dje la i kaz ni i od red be o slo bo di mis li, sav jes ti i vje rois po vi je di. ^l. 17/3. Us tava RH.

1028 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 ili si gur no sne slu` be, 35 na vo de }i pod pod ru~ jem ra da te slu` be djelo vanja us mje rena pro tiv slo bod nog de mok rat skog us tav nog po ret ka, op stoj nosti i si gur nos ti zem lje, za tim dje lo vanja ko ji ma je cilj na ne le ga lan na ~in ne ga tiv no ut je ca ti na rad dr `av ne ad mi nis tra ci je, stra na obav je{ taj na djelo va nja te dje lo vanja koja bi prim je nom si le ili rad nja ma u tom smjeru ug ro `a vala vanj ske ak tiv nos ti zem lje. Slo bod nim de mok rat skim us tav nim po ret kom is ti za kon od re u je pra vo na ro da na iz bor vlas ti pu tem op }ih, ne pos red nih, slo bod nih, rav nop rav nih i taj nih iz bo ra; ve zi va nje izvr {ne i sud ske vlas ti uz za kon i pra vo; pra vo na stva ra nje i dje lo va nje par la mentar ne opo zi ci je; od go vor no st vla de pre ma par la men tu; neo vis no st su do va; is klju ~e nje sva ke si le i proiz voljnos ti i us tav no ut vr e na ljud ska pra va. 36 S dru ge stra ne, pod ru~ je ra da nje ma ~ke obav je{ ta jne slu `be 37 jesu pro ce si u ino zem stvu ko ji su va`ni za vanj sku po li ti ku i si gur nos nu si tua ci ju u zem lji. U Hr vat skoj, SOA (~l. 23. ZSO S) in teg ri ra ju }i u jed noj or ga ni za cij skoj cje li ni si gur nos nu i obav je{ taj nu sas tav ni cu, nad le` na je za slje de }a podru~ ja ra da: u ok vi ru si gur nos ne sas tav ni ce za podat ke o dje lo va nji ma us mje renim ka ug ro `a va nju Us ta vom ut vr e nog po ret ka, si gur nos ti dr `avnih ti je la, gra a na i na cio nal nih in te re sa pu tem: te ro riz ma i drugih ob li ka or ga ni zi ra nog na si lja, stra ne obav je{ taj ne ak tiv nos ti, ek stre mis ti~ kog or ga ni zi ra nja i dje lo va nja, ug ro `a va nja si gur nos ti naj vi {ih dr `av nih du` nos ni ka i {ti}enih ob je ka ta i pros to ra, za tim od or ga ni zi ra nog i gos po dar skog kri mi na la, neov la{ te nog ulas ka u za{ ti }e ne in for ma cij ske i ko mu ni ka cij ske sus ta ve dr `av nih ti jela, oda va nja kla si fi ci ra nih po da ta ka i dru gih ak tiv nos ti us mje re nih na ug ro `a va nje na cio nal ne si gur nos ti; u ok vi ru obav je{ taj ne sas tav ni ce za po da tke po li ti~ ke, gos po darske, znan stve no-teh no lo{ ke i si gur nos ne prirode ko ji se od no se na stra ne dr `a ve, sa ve ze, sku pi ne i oso be, a osobito ko ji se od no se na nam je re, mo gu} nos ti, pla no ve i taj na dje lo va nja us mje re na na ug ro `a va nje na cio nal ne si gur nos ti te dru ge po dat ke ko ji su od zna~enja za na cio nal nu si gur no st. O nap ri jed na ve de nim pi ta nji ma for ma li zi ra na su i mi{ lje nja u ok vi ru rele van tnih de mok rat skih i prav nih in sti tu ci ja po put Vi je }a Eu ro pe, Eu rop- 35 Fe de ral Con sti tution Pro tec tion Law, 1990., ~l. 3. 36 Ibid., ~l. 4/2. 37 Fe de ral In tel li gen ce Ser vi ce Law; ~l. 1. i 2.

Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 1029 skog su da za ljud ska pra va (ESLJP) i Ve ne ci jan ske ko mi si je. Ta ko je ESLJP, na te me lju vlas ti te prak se, spe ci fi ci rao kao ak tiv nos ti ko je se mo gu smatra ti pri jetnja ma na cio nal noj si gur nos ti slje de }e: {pi ju na `u, te ro ri zam (uklju ~u ju }i i nje go vo po ti ca nje i odob ra va nje), pot ko pa va nje par la men tar ne de mok ra ci je, pri jet nje cje lo vi tos ti i si gur nos ti zem lje na sil nim i ne de mokrat skim sred stvi ma i po ti ca nje ne lo jal nos ti voj nih oso ba. 38 Pre ma is toj in sti tu ci ji, dje lo va nja us mje rena pro tiv na cio nal ne si gur nos ti tre ba ju bi ti spe ci fi ci rana u mje ri u ko joj je to mo gu }e ka ko bi se iz bjeg lo pre ko ra~enje ili zlou po ra ba ov lasti. Ta ko er se smat ra da ta kva dje lo va nja tre ba ju bi ti pos to je}a ili ak tua lna te kon kre ti zi rana u ob li ku ne kog od zako nom pro pi sa nih kaz ne nih dje la. No, ka ko je ulo ga na ve de nih slu` bi pri mar no u spr je ~a va nju i ot kri va nju, a tek po tom u re kon strui ra nju ili is tra zi ve} po ~i nje nih dje la, jas no je da one mo ra ju ima ti mo gu} no st pri kup lja nja po da ta ka jo{ pri je sa mog ~i na iz vr {enja kaz ne nog dje la nas to je }i pre poz na vati zap ra vo ak tiv nos ti ko je se tek ima ju raz vi ti u smjeru iz vr {e nja kaz ne nog dje la i ko je ve} kao tak ve mo gu bi ti legalan cilj ili pred met in te re sa na ve de nih slu `bi. Iz tak ve spe ci fi~ ne pre ven tiv ne nad le` nos ti proiz la ze s dru ge stra ne i opas nos ti od pre ko ra- ~e nja i zlou po ra be ov las ti u ne za ko ni te svr he, no s tim se ri zi kom tre ba ra ~u nati i kon tro li rati ga pu tem us pos ta ve od go va ra ju }eg sus ta va nad zo ra nad ra dom na ve de nih slu` bi, a ne re duk ci jom pod ru~ ja nad le` nos ti. U na ve de noj nad le` nos ti si gur nos no-o bav je{ taj nih slu` bi da pro vo de ta jni nad zor ne sa mo nad po ~i ni te lji ma kaz ne nih dje la ne go i nad sub jek ti ma uk lju ~e nim u dje lo va nja za ko ja pos to ji stvar na, naj ~e{ }e stru~ no ute melje na os no va za sum nju da ten di ra ju iz vr {e nju kaz ne nog djela 39 zap ra vo je bit na sup sta ncija i obi lje` je tak vih slu` bi. Sli~ no to me na vo di se i u spo me nu tim pre po ru ka ma Vi je }a Eu ro pe (VE) da bi se unu tar nje si gur nos ne slu` be tre ba le ba vi ti jas nim i pos to je }im opas nos ti ma za na cio nal nu si gur no st, a mje re ko ji ma se za di re u pra va na pri vat no st ko ja su pro pi sa na me u na rod nim kon ven ci ja ma 40 tre ba le bi se odob ra va ti sa mo u slu ~a ju pos to ja nja op rav da nih raz lo ga za vje ro va nje da net ko up ra vo ~i ni, da je ~i nio ili da }e po ~i ni ti kaz ne no dje lo. 38 The Eu ro pean Cou rt of Hu man Rig hts and»na tio nal Se cu ri ty«; ECHR ca se-law; Bo rn i Lei gh, 2005: 30. 39 Con trol of in ter nal se cu ri ty ser vi ces in Coun cil of Eu ro pe mem ber sta tes; doc. 8301, 1999., str. 16. 40 Npr. Kon ven ci ja o za{ ti ti ljud skih pra va i te melj nih slo bo da, Vi je }e Eu ro pe 1950., ~l. 8.; Op }a dek la ra ci ja o ljud skim pra vi ma, UN 1948., ~l. 12.; Me u na rod ni spo ra zum o gra an skim i po li ti~ kim pra vi ma, UN 1966., ~l. 17.

1030 Jo{ko Bad`im: Sigurnosno-obavje{tajne slu`be u demokratskom dru{tvu..., god. 8. (2008.), br. 4., str. 1015 1053 Odre i va nje op rav da nih raz lo ga za vje ro va nje da }e net ko po~ini ti kazne no dje lo (ako pret hodno u to me ne bu de spri je ~en) doima se vr lo zahtjevnim. S ob zi rom na to da se rad tak vih slu` bi mje ri up ra vo po pre poznatim kri mi nal nim ten den ci jama za pa `e nim u nji ho voj ra noj raz voj noj fa zi, lo gi~ no je vje ro va ti da }e po svojoj na ra vi, a ra di op rav da nja vlas ti tog u~in ka, one bi ti sklo ne per cep ci ji opas nos ti u ve }oj mje ri ne go in sti tu ci je ili zain te re si ra ni sub jek ti s dru ga ~i jom ulo gom pre ma ovom pi tanju. Tu tre ba pri do da ti i taj no st kao prev la da va ju}e obi lje `je pri jet nji na cio na lnoj si gur nos ti, {to do dat no ote `a va per cep ciju si gur nos nih po jav nos ti i ~i ni je ovi snom o induk ti vnom lo gi~ ko-ana li ti ~kom zak lju ~i vanju na te me lju spozna tih frag me na ta ili ob ri sa cje lo vi tog fe no me na, {to pret pos tav lja dob ro poz na va nja po je di nih pri jet nji, nji ho vih unu tar njih za ko ni tos ti, di na mike i pra vil nos ti mo gu }eg tran sfor ma cij skog i raz voj nog pro ce sa, ali i prav ni ok vir ko ji }e omo gu }i ti slo bo du ili au to no mi ju stru kov ne proc je ne unu tar za ko nom pro pi sa nih ok vi ra. U ok vi ru obav je{ taj ne sas tav ni ce si gur nos no-o bav je{ taj ne slu` be ba ve se na ~el no po da ci ma ko ji se od no se na ino zem stvo, na stra ne zem lje i poje din ce dje lo va nje ko jih pred stav lja in te res zem lje u vanj sko po li ti~ kom, voj nom, si gur nos nom, gos po dar skom, znan stve nom, teh no lo{ kom ili drugom pod ru~ ju ko je se od ra `a va na na cio nal nu si gur no st. Bit obav je{ taj nog dje lo va nja ti ~e se pri kup lja nja po da ta ka ko ji se ne mo gu pri ku pi ti iz tzv. ot vo re nih iz vo ra ili na dru gi jav no dos tu pan na ~in, ve} onih ko je su par ni~ka stra na nas to ji zad r `a ti u taj nos ti radi osi gu ra nja vlas ti te u~in ko vi tos ti uv je to va ne neo me ta no{}u u pro ved bi svo jih pla no va, kraj njih ci lje va i sli~no. Le gi ti mi tet za pri kup lja nje tih po da ta ka te me lji se na pot re bi, in te re su ili pra vu stje ca nja in for ma cij ske ili spoz naj ne pred nos ti pred si met ri ~nim ili asi met ri ~nim sub je ktima in te re si ko jih kon ku ri ra ju in te re si ma dr `a ve. Uv jet ko ji za pri kup lja nje obav je{ taj nih po da ta ka proiz la zi iz ne kih za ko na jest da po du zi ma nje obav je{taj nih ak tiv nos ti bu de u ok vi ru in te re sa na cional ne si gur nos ti od nos no da pred nos ti ste ~e ne obav je{ taj nim ra dom ima ju svo ju upot reb lji vo st u za{ ti ti na cio nal ne si gur nos ti. Takav zah tjev proiz la zi iz pot re ba za{ ti te od zlou po ra ba obav je{ taj nih slu` bi unu tar vlas ti te zemlje i iz zah tje va eko no mi~ nos ti ko ji na la `e da se obav je{ taj ni rad us mje ri na pod ru~ ja od vi tal nog na cio nal nog in te re sa od nos no na cio nal ne si gur nos ti i na pri kup ljanje sa mo onih po data ka ko ji se ne mo gu pri ba vi ti re dovitim pu tem od nos no pu tem ot vo re nih iz vo ra ili kroz dje lok rug ne ke dru ge dr- `av ne in sti tu ci je. 41 Me u na rod nop rav no, {pi ju na `a ni je iz ri je kom zab ranje na, osim ako se ne pod ve de pod me u na rod no prav no prok la mi ra nu 41 V. ~l. 2/4. Za kona o sa vez noj obav je{ taj noj slu` bi Nje ma~ ke.