CLICK SAFELY. Safer Internet Centre Serbia

CLICK SAFELY Safer Internet Centre Serbia

Safer Internet Centre Serbia Click Safely Safer Internet Centre Serbia Click Safely Safer Internet Centre Serbia was established in January 2013. The objective of Serbian SIC is to provide awareness raising activities in Serbian primary and secondary schools for school children aged 11 to 17, their parents, teachers and school psychologists, as well as to provide relevant information about safer Internet and ICT use for the general public. The second important segment of the SIC s operations, apart from the mentioned educational activities, represents its electronic mechanism for reporting and processing of submissions of online illegal or harmful content Net Patrola, while implementation of overall activities of SIC is being guided and advanced by Advisory Board and Youth Panel. CSSIC Project is implemented and managed by a tripartite consortium Foundation Fund B92, Republic of Serbia Ministry of Trade, Tourism and Telecommunications and Republic of Serbia Ministry of Interior. In the course of 2014 and the first half of 2015, Safer Internet Centre Serbia organized a series awareness raising activities in 42 cities and towns, 69 primary schools, 31 secondary schools, totally encompassing 11.862 school children, 2.025 parents and caretakers and 364 teachers, school psychologists and pedagogues, and other school administration staffers within the RS Ministry of Education. Through a series of activities composed of 162 interactive presentations and workshops for children, 44 peer workshops, 8 forum theater plays, 3 consultations on improving education and safety of children in the field of ICT use with the school children, 1 quiz on the safe use of ICT, 47 roundtables and workshops for parents and caretakers, 3 educational interviews with school personnel and 1 organized seminar for teachers and psychological-pedagogical specialists, diverse aspects of safe use of Internet were presented, as well as the ways of safe use of new technologies within school environment and in the context of leisure time. All those awareness raising activities offered detailed and clear explanations on the threats from CSAM, cyberbullying, online predators, hate speech, as well as punctual guidelines on netiquette, personal data protection, protection of privacy and online safety, and safe use of social networks. Children and teachers are encouraged to safely use online content and ICT resources in the classroom. Children with disabilities and development disorders were engaged in all activities, as well as children from shelters and foster families, including parents and caretakers, but also school staffers specialized for the work with children with development disorders and the children from shelters. In June 2014, already active web site on the internet address kliknibezbedno.rs, launched in 2009 03

by the then Ministry of Telecommunications and Information Society as part of their Click Safely Campaign, and within the CSSIC project, experienced its redesigned updated edition, amended with new contents. Click Safely website represents main platform of the Safer Internet Centre, where the public can get information on the ways of responsible and safe use of information and communication technologies. For younger age groups, educational reading materials and developed learning and playing tools are available. Members of Advisory Board and Youth Panel offered valuable advice and information for overall SIC activities. Advisory Board held two sessions in the course of the last year and a half, while two additional online sessions were held, whereas members of Youth Panel had met on five occasions, in order to give their contribution to the organized consultations on advancing education and safety of children in the field of information technologies, as well as in order to comment and take part in the development of the concept for educational memory game and the campaign within which Net Patrol was presented to the public in early 2014. Based on the useful information collected during consultative meetings on advancing education and safety of children in the field of ICT, the White paper was made with the proposal of introducing the stated subject into school curriculum and it was submitted to the RS Ministry of Education in 2015. Advisory Board is composed of 17 members representatives of state institutions (Ministry of Education, Science and Technological Development, RATEL (Republic Telecommunications Agency), Public Prosecutor s Office of the Republic of Serbia, RS Ministry of Interior, RS Ministry of Trade, Tourism and Telecommunications), Internet industry (Orion Telecom, Telenor Serbia, SBB Serbian broadband, Microsoft Serbia), NGO sector (UNICEF Serbia, Save the Children for North-West Balkans, Incest Trauma Centre Belgrade, Astra Anti Human Trafficking Campaign, Fund B92), academic community (University of Belgrade, Institute for Psychology) and the media (Serbian Center for Investigative Journalism). Youth Panel is made of 70 school children aged 11 to 18, representatives of primary and secondary schools from Belgrade, Arandjelovac and Kragujevac respectively. Second National Conference on Child Online Safety and Safer ICT Use in Serbia was held in early December 2014, organized by the Ministry of Trade, Tourism and Telecommunications, summoning more than 100 participants representatives of state institutions, NGOs and school administrations in Serbia. The results of the CSSIC project were presented on the conference, along with the work of similar initiatives in Serbia, while the representatives of Ministry of Interior, Prosecutor s Office, journalists and psychologists, shared their experiences on the subject who are Internet predators and who are their victims. Safer Internet Day is marked in Serbia since 2012. Electronic mechanism for reporting online illegal and harmful contents Net Patrola had received and processed 1690 reports during 2014 and for the first half of 2015, out of which 378 reports contained CSAM, 85 reports contained erotic or other kind of improper and illicit performance of children, 6 reports of children s grooming, 19 reports of racism and xenophobia, 417 reports of legal but harmful contents (such as cyberbullying, extremely violent pornography, etc). Operators of Net Patrola had enclosed 179 responses to the questions received via reporting system, contact forms, or emails (in case they are delivered non-anonymously). 252 reports were forwarded to the RS Ministry of Interior Cybercrime Department, while 469 reports were forwarded to the INHOPE Network whose member Net Patrola is, while 14 reports were sent to the owners of the contents. Compared to the year when it was established, Net Patrola Hotline facility recorded the following significant results: The number of reports that consist of the materials of sexual abuse of minors, as well as the number of reports of grooming had significantly increased More than 80% of links that were forwarded to INHOPE were eliminated from web sites within 72 hours More than 90% links that were introduced into INHOPE s IHRMS database did not exist in that database before Specially successful and high-quality cooperation with the RS Ministry of Interior Cyber crime Department continued. In 2015, Net Patrola Hotline received, via its partner in INHOPE, the first report for elimi nating illegal contents that were hosted on the territory of the Republic of Serbia. In September 2014, Net Patrola was estimated as very successful and well organized electronic system on the part of the official representative of the INHOPE organization. In the course of 2014 and 2015, CSSIC Project was funded by the European Commission Directorate General for Communications Networks, Content & Technology CONNECT. Project was additionally financially supported by Dräger Technics Belgrade, Compact Industry Svilajnac, Telekom Serbia, Serbian National Internet Domain Registry and Publishing Division Samizdat B92. Net Patrola Hotline is a member of INHOPE International Association of Internet Hotlines, while Safer Internet Centre Serbia is member of INSAFE European Network consisting of more than 30 Safer Internet Centres. 04 05

Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija IZVEŠTAJ O RADU 2014-2015. GODINE Centar za bezbedni internet Klikni bezbedno osnovan je u januaru 2013. godine. Cilj rada Centra je podizanje svesti i obezbeđivanje edukativnih aktivnosti u osnovnim i srednjim školama u Srbiji za učenike uzrasta od 11 do 17 godina, njihove roditelje i staratelje, nastavnike i školske psihologe, kao i obezbeđivanje relevantnih informacija o bezbednom korišćenju interneta i IKT za javnost u Srbiji. Drugi važan segment rada Centra, osim pomenutih edukativnih aktivnosti, čini elektronski mehanizam za prijavu nedozvoljenih i štetnih sadržaja na internetu Net patrola, dok realizaciju svih aktivnosti Centra usmeravaju i unapređuju Savetodavni odbor i Dečji savet. Radom Centra rukovode, pomažu ga i podržavaju Fond B92, Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija Republike Srbije i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srbije. Od 2012. godine u Srbiji se obeležava međunarodni Dan bezbednog interneta. Centar za bezbedni internet Srbija je 11. februara 2014. godini proslavio Dan bezbednog interneta u Srbiji, nizom aktivnosti u Beogradu, Nišu, Kragujevcu i Zaječaru. Centralnu proslavu u Beogradu činili su događaj u organizaciji Ministarstva trgovine, turizma i telekomunikacija za više od 120 učenika 19 osnovnih škola održan u Domu Narodne skupštine na kome su učenici izneli svoje stavove i ideje o tome šta njihovi vršnjaci treba da znaju o bezbednom korišćenju interneta, kao i događaji održani u Kulturnom centru REX za nastavnike i i učenike osnovnih škola u Beogradu. Na debati održanoj u KC REX na temu Učinimo zajedno internet boljim i bezbednijim za decu i mlade predstavnici akademske zajednice, državnih institucija, nevladinog sektora zajedno su razmotrili mogućnosti da se škole, roditelji, ali i deca, zajednički angažuju i doprinesu da internet postane bezbednije okruženje za najmlađe korisnike. Nakon nje, učenici osnovnih beogradskih škola su imali priliku da se oprobaju i međusobno nadmeću u igri znanja i memorije na temu bezbedne upotrebe IKT. Igru znanja je vodio glumac, Ivan Jevtović. Uličnim akcijama, tribinama i javnim performansima Dan bezbednog interneta obeležen je i u gradovima u unutrašnjosti u Južnoj, Istočnoj i Centralnoj Srbiji. Desetog februara 2015. godine Dan bezbednog interneta obeležen je po četvrti put u Srbiji, događajem u organizaciji konzorcijuma koji sprovodi projekat Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija, a uz podršku Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja. Za više od 100 učenika i nastavnika srednjih beogradskih škola, kao i predstavnika relevantnih institucija, organizacija i internet industrije, održana je tribina pod nazivom Seksualno eksplicitni selfiji maloletnih osoba: odgovor državnih institucija koja je za cilj imala da skrene pažnju publici na problem pojave i rastućeg broja seksualno eksplicitnih selfija maloletnih osoba. U diskusiji su svoj doprinos dali predstavnici Odeljenja za borbu protiv visokotehnološkog kriminala, Republičkog javnog tužilaštva, Centra za bezbedni internet, kao i predstavnici sistema obrazovanja. Obeležavanje Dana bezbednog interneta nastavljeno je izvođenjem interaktivne predstave u organizaciji Društva za razvoj dece i mladih - Otvoreni klub iz Niša, a pod nazivom Swatka mala, tokom koje su prisutni učesnici na neposredan i angažujući način razmatrali probleme stvaranja i deljenja štetnih i nedozvoljenih materijala putem informacionih tehnologija. Na poziv Ministarstva prosvete, obeležavanju Dana bezbednog interneta odazvao se i veliki broj osnovnih i srednjih škola širom Srbije, organizujući 07

edukativne aktivnosti za svoje učenike i njihove roditelje. U svim dešavanjima u okviru proslava Dana bezbednog interneta 2014. i 2015. godine učestvovalo je približno 3600 učesnika učenika, nastavnika, roditelja, predstavnika institucija i organizacija. Igra je dostupna kako na sajtu Klikni bezbedno, tako i za besplatno preuzimanje i korišćenje na mobilnim telefonima u okviru servisa Google Play. Već aktivan sajt na adresi kliknibezbedno.rs, koji je 2009. godine pokrenulo tadašnje Ministarstvo za telekomunikacije i informaciono društvo kao deo istoimene kampanje, tokom 2013. godine doživeo je svoje redizajnirano izdanje, dok su u prvoj polovini 2014. godine za njega pripremani novi, dopunjeni i ažurirani sadržaji. Klikni bezbedno sajt sada predstavlja glavnu platformu Centra za bezbedni internet Srbija na kom se javnost može informisati o rizicima i prednostima, kao i načinima odgovorne i bezbedne upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija. Sadržaj je namenjen i odraslima i mlađima, onima koji tek ulaze u digitalni svet, kao i onima koji se u njemu već osećaju kao kod kuće. Svi tekstovi su organizovani u tri velike celine: Privatnost i bezbednost, Seksualno zlostavljanje i Maltretiranje u virtelnom svetu, a u pripremi je i odeljak namenjen nastavnicima i školama. Na sajtu su dostupne informacije o Centru za bezbedni internet, kao i edukativni materijali i materijali za igru primereni dečjem uzrastu za slobodno/besplatno preuzimanje. U proleće 2015. godine razvijena je, a u junu iste godine i objavljena edukativna onlajn igra pod nazivom Pamti bezbedno. Igra predstavlja kombinaciju klasične igre memorije (pronalaženje parova istih kartica koje su početno okrenute licem nadole i poređane nasumično) i kviza znanja na temu bezbedne upotrebe interneta i IKT. Namenjena je osnovnoškolskom uzrastu, mada je mogu igrati i stariji. Igra postoji na tri nivoa težine, koji su uslovljeni brojem parova koje korisnik pronalazi. Otvaranje svakog narednog para moguće je tek nakon što korisnik da tačan odgovor na pitanje o privatnosti i bezbednosti u kontekstu upotrebe IKT, maltretiranja u virtuelnom svetu, ali i materijalima i ponašanjima koje su često predmet prijava koje obrađuje Net patrola. Na poljima, odnosno karticama nalaze se simboli koji se pojavljuju na sajtu Klikni bezbedno, a na istom mestu svaki igrač ima priliku da nakon odigrane igre proveri svoje znanje, u slučaju da je zabeležio netačne odgovore. Ograničeno vreme za davanje odgovora varira takođe od nivoa igre, a poeni se prikupljaju na osnovu ispravno pronađenih parova polja i datih tačnih odgovora na postavljena pitanja. Tokom 2014. i u prvoj polovini 2015. godine Centar za bezbedni internet Srbija je organizovao dva prolećna ciklusa edukativnih aktivnosti u osnovnim i srednjim školama širom Srbije u saradnji sa četiri partnerske nevladine organizacije: Centrom za prevenciju devijantnog ponašanja kod mladih Target iz Novog Sada, C31 - Centrom za razvoj kulture dečjih prava iz Beograda, Društvom za razvoj dece i mladih Otvoreni klub iz Niša i Timočkim omladinskim centrom iz Zaječara. U okviru ovih ciklusa, u školama su za učenike organizovane 162 interaktivne tribine, 44 vršnjačke radionice, 8 predstava forum teatra, 3 konsultacije o unapređivanju obrazovanja i bezbednosti dece u oblasti informacionih tehnologija sa učenicima, 1 nagradni kviz znanja o bezbednoj upotrebi IKT, kao i 47 tribina za roditelje i staratelje, 3 edukativna razgovora sa školskim osobljem i 1 organizovan seminar za nastavnike i psihološko-pedagoške službe. Sve pomenute edukativne aktivnosti, posebno prilagođene različitim uzrastnim grupama korisnika, imale su za cilj da pruže što više relevantnih informacija o različitim aspektima bezbedne upotrebe interneta i informacionokomunikacionih tehnologija, opasnostima i rizicima za korisnike, kao i o prednostima i različitim mogućnostima primene IKT-a u procesu nastave i učenja. Predavanja i radionice održani su u 42 mesta u Srbiji, 69 osnovnih, 31 srednjoj školi, za ukupno 11.862 učenika, njihovih 2.025 roditelja i staratelja i 364 nastavnika, školskih psihologa i pedagoga i predstavnika lokalnih školskih uprava. Tokom predavanja i radionica obučeni predavači i moderatori objašnjavali su šta su materijali koji sadrže predstave iskorišćavanja i zloupotrebe dece u seksualne svrhe, kakve su potencijalne posledice maltretiranja u virtuelnom i stvarnom svetu i govora mržnje, kao i različite načine na koje pedofili i predatori uspostavljaju kontakte sa žrtvama. Naglasak ovih aktivnosti takođe je bio i na smernicama za tzv. netikeciju (pravila ponašanja u onlajn komunikaciji), ljudskim pravima, zaštiti 08 09

podatka o ličnosti, neophodnim tehničkim podešavanjima u cilju zaštite privatnosti korisnika i bezbednom korišćenju društvenih mreža. Učenici i nastavnici su pozitivnim primerima i najsavremenijim mogućnostima podsticani da na bezbedan način koriste raspoložive onlajn sadržaje i resurse, kao i IKT u učionicama. U sve aktivnosti bila su uključena i deca sa invaliditetom i smetnjama u razvoju, deca iz domova i hraniteljskih porodica, kao i roditelji i staratelji, ali i zaposleni u školama koje su specijalizovane za rad sa decom sa smetnjama u razvoju i decom iz domova. Realizaciju edukativnih aktivnosti u školama u 2014. godini finansijski je podržala kompanija Telekom Srbija. Početak narednog ciklusa edukativnih aktivnosti u školama planiran je za jesen 2015. godine. Fond B92 je u septembru 2013. godine potpisao Memorandum o saradnji sa Evropskom školskom mrežom (European Schoolnet) o realizaciji programa Oznaka ebezbednosti koji podrazumeva servis podrške za škole i akreditaciju koja važi u Evropi. Zahvaljujući ovom servisu, škole mogu izvršiti procenu i reviziju postupaka koje primenjuju u praksi u oblasti zaštite učenika i zaposlenih na internetu, na osnovu postojećih, međunarodno prihvaćenih standarda. Pošto dostave dokaze o postupcima koje primenjuju u praksi, škole dobijaju akreditaciju sa sertifikatom ebezbednosti. Po završetku procesa samoprocene, školama se dostavljaju akcioni planovi koji su tačno prilagođeni njihovim ustanovljenim potrebama, na osnovu kojih one dalje razvijaju postojeće postupke i procedure. Na ovaj način, škole mogu porediti svoj trenutni status sa statusom ostalih škola u zemlji ili inostranstvu. Na portalu programa Oznaka ebezbednosti (esafetylabel.eu) školama je dostupan i veliki broj materijala za rad saveti i uputstva iz oblasti ebezbednosti, korisne informacije, liste za proveru i obrasci dokumenata, a učestvujući u onlajn zajednici u okviru portala škole, nastavnici i zaposleni u školama mogu da razmenjuju korisne savete, nove materijale, uputstva i informacije u vezi sa pitanjima ebezbednosti, međusobno se pomažući i razmenjujući primere dobrih praksi. Tokom 2014. i 2015. godine sav materijal i sadržaj na portalu je lokalizovan za škole u Srbiji, a u maju 2015. je održana pilot prezentacija programa za nastavnike i učenike 10 beogradskih škola u saradnji sa Ministarstvom prosvete. S početkom nove školske godine prezentacije programa Oznaka ebezbednosti će se nastaviti za škole na teritoriji Beograda, ali i cele Srbije, dok će informativni tekst o realizaciji programa u Srbiji biti uskoro dostupan na sajtu kliknibezbedno.rs u okviru novog odeljka namenjenog radnicima u obrazovanju Resursi za škole. Net patrola počela je sa radom u avgustu 2013. godine. Posebno obučeni operateri primaju, obrađuju i prosleđuju prijave građana Odeljenju za visokotehnološki kriminal MUP-a Srbije i drugim nadležnim službama i organizacijama u skladu sa utvrđenom operativnom procedurom. Težište u radu mehanizma za prijave jeste sprečavanje širenja materijala koji sadrže predstave seksualne zloupotrebe dece, seksualno iskorišćavanje i fizičke i psihičke napade na decu, ali se mogu prijaviti i materijali koji sadrže govor mržnje, materijali rasističke i ksenofobične prirode i drugi neprimereni sadržaji i oblici ponašanja na internetu. Pomenuti sadržaji mogu se prijaviti potpuno anonimno, popunjavanjem onlajn formulara za prijavu na sajtu netpatrola.rs ili slanjem prijave putem elektronske pošte. U novembru 2013. godine Net patrola je postala član Međunarodnog udruženja operatora internet mehanizama za prijave nedozvoljenog i štetnog sadržaja na internetu Inhoup (INHOPE). Od tada, Net patrola aktivno učestvuje u radu ove organizacije, posebno u razmeni informacija i osmišljavanju najefikasnijih metoda za uklanjanje nelegalnih i štetnih materijala sa interneta. Net patrola mehanizam za prijave nedozvoljenih i štetnih sadržaja i neprimerenog ponašanja na internetu Centar za bezbedni internet Srbija vodi elektronski mehanizam za podnošenje prijava o nelegalnim, štetnim sadržajima i neprimerenom ponašanju na internetu Net patrola. Kadar iz promotivnog spota kampanje za Net patrolu Net patrola je tokom 2014. i u prvoj polovini 2015. godina primila i obradila 1690 prijava, od čega 378 prijava koje sadrže predstave seksualne zloupotrebe maloletnih osoba, 85 prijava koje sadrže erotske ili druge oblike neprikladnih predstava dece, 6 prijava gruminga dece, 19 prijava rasizma i ksenofobije, 417 prijava legalnih, ali štetnih sadržaja (poput maltretiranja u virtuelnom svetu, ekstremno nasilne pornografije, itd). Operateri Net patrole su poslali 179 odgovora na pitanja primljena putem sistema za prijavu, kontakt forme ili elektronske pošte (u slučaju da su neanonimno postavljena). 252 prijave su prosleđene na delovanje Odeljenju za visokotehnološki kriminal pri MUP-u Srbije, 469 INHOPE mreži, a 14 vlasnicima sadržaja. Zabeležen je i prijem 340 spam poruka (duplirane prijave, prijave koje sadrže samo nasumične rečenice ili brojeve, prijave veb sajtova bez linka ka konkretnom sadržaju...). U odnosu na godinu osnivanja, Net patrola je u 2014. godini zabeležila sledeće važne rezultate: Značajno je povećan broj prijava koje sadrže materijale seksualne zloupotrebe maloletnih osoba, kao i broj prijava gruminga Preko 80% linkova koji su prosleđeni INHOPE mreži je uklonjeno sa interneta u roku od 72 sata Preko 90% linkova koji su uneseni u INHOPEovu IHRMS bazu podataka (interna baza podataka organizacije INHOPE koja omogućava svim članicama INHOPE i elektronskim mehanizmima tih zemalja da na brz i efikasan način razmenjuju informacije o verovatno nelegalnim i ostalim oblicima štetnih materijala) nije prethodno postojalo u toj bazi podataka 10 11

U septembru 2014. godine Net patrola je ocenjena kao veoma uspešan i dobro organizovan elektronski mehanizam od strane zvaničnog predstavnika organizacije INHOPE. Ova ocena se odnosila na podršku operaterima koji su izloženi uticajima materijala koji primaju i obrađuju, tehničku i bezbednosnu opremljenost elektronskog mehanizma za prijave, razvijene i usvojene interne procedure operativnosti elektronskog mehanizma, kao i nivo obaveštenosti i pokazanog interesovanja celokupnog tima Centra o najšire definisanim oblastima kojima se bavi Net patrola, posebno oblasti uklanjanja sadržaja koji sadrži predstave seksualne zloupotrebe maloletnih osoba. Tokom 2015. godine rad Net patrole nastavljen je u istom obliku kao i tokom 2014 korisničke prijave su zadržale fokus na teme kojima se Net patrola bavi, uz prihvatljivu količinu spam poruka koja je procentualno ostala slična. KMS sistem putem kojeg stižu prijave ažuriran je još jednom kako bi se dodatno uskladio sa potrebama IHRMS sistema mreže INHOPE. U navedenom periodu nije bilo prijava gruminga maloletnih lica. U skladu sa trendom koji je uočen i tokom 2014, povećan je broj prijava koje sadrže materijale seksualne zloupotrebe maloletnih osoba produkovane od strane samih maloletnih lica ( self-made content ). Net patrola je u 2015. godini posredstvom partnera u INHOPE mreži primila i prvu prijavu za uklanjanje nelegalnog sadržaja koji je hostovan unutar zvanične teritorije Republike Srbije, tačnije na Kosovu. Prijava je uz pomoć i intervenciju Odeljenja za borbu protiv VTK MUP-a Republike Srbije prosleđena međunarodnim institucijama. Nastavljena je izuzetno uspešna i kvalitetna saradnja sa Odeljenjem za borbu protiv visokotehnološkog kriminala pri MUP-u Srbije. Ovo je posebno važno naglasiti u kontekstu prijavljivanja linkova koji su hostovani u zemljama u kojima INHOPE nema svog člana. Nakon prijema ove vrste prijava, one su posredstvom Odeljenja za borbu protiv VTK i Interpola upućene policiji države u kojoj je materijal hostovan, što predstavlja najbrži i često jedini način da policije tih država dobiju potrebne informacije. Savetodavni odbor Centra za bezbedni internet Srbija U 2013. godini oformljen je Savetodavni odbor Centra za bezbedni internet, čija je osnovna uloga da pomaže, daje stručne savete, usmerava i podržava rad i aktivnosti Centra, odnosno da predstavlja svojevrstan medij za komunikaciju između Centra za bezbedni internet i zainteresovanih strana. Savetodavni odbor, izuzev predstavnika konzorcijuma koji sprovodi projekat Fonda B92 i partnerskih ministarstava) čine predstavnici: državnih institucija (Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja RS, Republičkog javnog tužilaštva i RATEL-a kao nezavisnog regulativnog tela), nevladinih organizacija (kancelarije UNICEF-a u Srbiji, kancelarije organizacije Save the Children za severozapadni Balkan, Incest Trauma Centra Beograd, ASTRA - Akcija protiv trgovine ljudima), korporativnog sektora (Telenor Srbija, Microsoft Srbija, SBB Srpske kablovske mreže i Orion Telekom), a njegov sastav je u toku 2014. godine proširen za dva predstavnika akademske zajednice (predstavnika Univerziteta u Beogradu i Instituta za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu), dok mu se u 2015. godini pridružio i predstavnik medija (Centar za istraživačko novinarstvo Srbije). Savetodavni odbor se u 2014. i 2015. godini sastao po jednom, ali su organizovani i dodatni onlajn sastanci. Na sednici u 2015. godini do tada aktuelni Organ Savetodavnog odbora je gotovo u potpunosti reizabran jednoglasno glasovima prisutnih članova i sada ga čine: predsednica Odbora - Biljana Lajović, koordinatorka Jedinice za prevenciju nasilja pri Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, i dve zamenice, Sanja Rajačić, specijalista za društvenu odgovornost u Službi korporativnih komunikacija i ljudskih resursa u kompaniji Telenor Srbija i Ivana Radović, koordinatroka programa prevencije i edukacije organizacije ASTRA. Kadar iz promotivnog spota kampanje za Net patrolu 12 13

Dečji savet Centra za bezbedni internet Srbija Krajem 2013. godine osnovan je Dečji savet. Njega čine osnovci i srednjoškolci uzrasta od 11 do 18 godina, koji sa zaposlenima u Centru za bezbedni internet razmenjuju ideje, znanja i iskustava u vezi sa upotrebom informacionih tehnologija među njihovim vršnjacima. Na taj način, oni daju izuzetno važan doprinos u osmišljavanju aktivnosti, alata i promotivnog i edukativnog materijala za rad Centra. U februaru 2014. godine Savet se sastao kako bi njegovi članovi evaluirali igru memorije i kviz koji su posebno pripremljeni za proslavu Dana bezbednog interneta. Tokom 2014. i 2015. godine Savet se sastao još četiri puta kako bi njegovi članovi učestvovali i dali svoj doprinos konsultacijama o unapređivanju obrazovanja i bezbednosti dece u oblasti informacionih tehnologija. Članstvo Dečjeg saveta je tako prošireno za nove učenike osnovnih i srednjih škola u Beogradu, Kragujevcu i Aranđelovcu, i sada broji ukupno 70 učenika i učenica iz pomenuta tri grada. Na osnovu informacija prikupljenih na konsultacijama pripremljen je dokument kao predlog načina za unapređenje formalnog i neformalnog obrazovanja na polju odgovornog i bezbednog korišćenja interneta i IKT koji je upućen predstavnicima Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja RS. Nacionalna konferencija o bezbednosti dece na internetu i bezbednom korišćenju IKT u Srbiji Druga po redu Nacionalna konferencija o bezbednosti dece na internetu održana je početkom decembra 2014. godine u organizaciji Ministarstva trgovine, turizma i telekomunikacija u beogradskom hotelu Crowne Plaza za preko 100 učesnika predstavnike državnih institucija, nevladinih organizacija i školskih uprava u Srbiji. Na konferenciji su predstavljeni dosadašnji rezultati projekta Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija, rad sličnih inicijativa u Srbiji, a predstavnici Policije, Tužilaštva, novinari i psiholozi su sa publikom podelili svoja iskustva na temu ko su predatori na internetu, a ko njihove žrtve. Saradnja sa izdavačkom kućom Samizdat Početkom avgusta 2014. godine izdavačka kuća Samizdat objavila je Armagedon, roman Vladimira Arsića. Roman je nazvan po istoimenoj akciji MUP-a Srbije, i inspirisan je nesrećnim, ali istinitim, događajima koji su se dogodili na teritoriji Republike Srbije. Roman je na neposredan način ukazao na postojanje mračne strane tehnologije i naglasio potrebu da se o ovoj osetljivoj temi razgovara ne samo na nivou celokupne javnosti, već, pre svega, da je nužno da roditelji razgovaraju, upućuju i obučavaju decu za pravilno korišćenje informacionokomunikacionih tehnologija. 5 9 10 Budi prim korisnik interneta i mobilnog telefona i ne radi ništa čime bi mogao da povrediš ili ugroziš druge ili prekršiš zakon. takve poruke. Ako ti neko pošalje takvu poruku, odmah to reci roditeljima. 6 Pomozi svojim roditeljima da nauče kako da se zabavljaju i Uvek proveri sa roditeljima pre nego što nešto poželiš da 8 Lozinke koje imaš nemoj da otkrivaš nikome (čak ni najboljim drugovima), samo svojim roditeljima. 7 učitaš sa interneta ili da instaliraš neki softver jer bi uče na internetu i deli sa njima informacije o tako mogao/la da ugroziš rad i bezbednost svog komputera ili mobilnog internetu, računarima i novim tehnologijama. uredjaja ili da ugroziš privatnost i lične podatke članova svoje porodice. Razgovaraj sa roditeljima da biste se dogovorili o pravilima ponašanja na internetu i pravilima za korišćenje mobilnog telefona. Zajedno odredite vreme u toku dana kada možeš da koristiš internet, koliko dugo tokom jednog dana možeš da budeš na netu i sajtove koje možeš i treba da posećuješ. Nemoj da posećuješ druge sajtove bez dogovora sa roditeljima i poštuj dogovorena pravila. www.kliknibezbedno.rs Sufinansirala Evropska unija Centar za bezbedan internet 14

O projektu Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija Nikada nemoj nikome da šalješ svoju sliku ili bilo šta drugo o sebi bez dogovora sa roditeljima. 4 10 Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija projekat je koji Fondacija Fond B92 sprovodi od januara 2013. godine u saradnji sa partnerima, Ministarstvom trgovine, turizma i telekomunikacija i Ministarstvom unutrašnjih poslova Republike Srbije, uz finansijsku podršku Generalnog direktorata za komunikacijske mreže, sadržaje i tehnologije Evropske komisije CONNECT. Projekat predstavlja nastavak i nadgradnju kampanje Klikni bezbedno koju je 2009. godine pokrenula Uprava za digitalnu agendu Republike Srbije u okviru tadašnjeg Ministarstva za telekomunikacije i informaciono društvo. WWW.KLIKNIBEZBEDNO.RS 3 2 Odmah se obrati roditeljima ukoliko naidješ na bilo šta što te uzmenirava ili plaši na internetu ili mobilnom telefonu. 1 Nikada nemoj da pristaneš na sastanak sa osobom koju si "upoznao/la" na internetu a da prethodno o tome ne obavestiš roditelje. Ukoliko se roditelji slože sa tim, takav sastanak mora da bude na javnom mestu i uz prisustvo tvojih 5 Budi primeran korisnik Ne odgovaraj ni na kakve poruke koje su zlonamerne ili koje te na bilo koji način uznemiravaju. Nisi kriv/a što dobijaš takve poruke. Ako ti neko pošalje takvu 9 KLIKNIBEZBEDNO.RS Nemoj da daješ svoje lične podatke kao što su adresa na kojoj stanuješ, broj telefona, adresa i telefon mojih roditelja na poslu, ili naziv i adresa škole u koju idem pre nego što mi to roditelji ne dozvole. 6 Cilj projekta je podizanje svesti i edukacija građana, pre svega dece i mladih, ali i njihovih roditelja, nastavnika i drugih korisnika informacionih i komunikacionih tehnologija, o prednostima i rizicima upotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija, načinima bezbednog korišćenja novih tehnologija, kao i zaštita građana od nelegalnog, neprimerenog i štetnog sadržaja i ponašanja na internetu. 19

O Fondaciji FOND B92 Fond B92 osnovala je medijska kuća B92 2004. godine kao nezavisnu fondaciju kako bi promovisala društvenu odgovornost, razvoj i javnu svest o širokom spektru važnih pitanja za srpsko i druga društva u regionu. Misija Fonda B92 je doprinos razvoju tolerantnog i odgovornog društva i poboljšanje socio-kulturnih okolnosti ugroženih društvenih grupa, delovanjem kroz humanitarne, filantropske i društveno odgovorne akcije i projekte, edukaciju, informisanje i promociju društvenih vrednosti kao što su volonterizam, aktivizam, filantropija i društvena odgovornost na svim nivoima. Fond se pojavljuje kao inicijator, producent i koproducent različitih projekata u sledećim oblastima: filmska, video i radijska produkcija i promocija, društveno odgovorne velike akcije, savremena angažovana kultura i edukacija. Neki od najvažnijih projekata Fonda B92 u 2014. i prvoj polovini 2015. godine su Bitka za bebe, Re:Generacija, Slobodna zona, ONAsnaživanje, platforma Donacije i kampanje protiv raka dojke, raka kože i nasilja nad ženama. Više informacija o Fondu B92 i njegovim aktivnostima dostupno je na adresi www.fondb92.org O partnerima Fonda B92 na realizaciji projekta Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srbije Kao partner na realizaciji projekta Klikni bezbedno Centar za bezbedni internet Srbija, MUP RS daje vredan doprinos pri sastavljanju operativnih procedura i kod tehničkih i zakonskih aspekata načela rada i funkcionisanja Net patrole. Pripadnici MUP-a koji rade na realizaciji projekta pomažu u realizaciji saradnje između zainteresovanih strana za ovaj projekat na nacionalnom nivou, kao i kod osmišljavanja, planiranja i realizacije edukativnih aktivnosti Centra za bezbedni internet na terenu. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija Republike Srbije Članovi projektnog tima iz MTT RS obezbeđuju tehničku pomoć i podršku u realizaciji projekta i koordinaciji projektnih aktivnosti na nacionalnom i međunarodnom nivou. Centar za prevenciju devijantnog ponašnja kod mladih Target Novi Sad Centar za prevenciju devijantnog ponašanja kod mladih radi od 2008. godine i u ovom trenutku okuplja osam mladih stručnih ljudi koji su angažovani na raznim projektima. Centar Target aktivno učestvuje u radu sledećih tela: Koalicije za monitoring prava deteta u Srbiji, Saveta za bezbednost grada Novog Sada i Radne grupe za izradu Akcionog plana u oblasti bezbednosti. Centar Target je i osnivač prvog Savetovališta u Srbiji koje radi sa žrtvama nasilja i zlostavljanja i zloupotrebe informacionih i komunikacionih tehnologija. Rad Centra podržava Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje AP Vojvodine, gradska Uprava za obrazovanje Grada Novog Sada, gradska Uprava za socijalnu i dečju zaštitu i gradska Uprava za kulturu Novog Sada. Projekat Nasilje i zlostavljanje na Internetu, koji Centar realizuje, zvanično je prihvatila i podržala Vlada AP Vojvodine. Centar za prevenciju je jedan od nosilaca projekta Uvođenje novih IT u obrazovanje i njihova bezbedna primena kod dece, koji se sprovodi u okviru prekogranične saradnje sa Republikom Hrvatskom i Republikom Mađarskom. Centar za prevenciju do sada je organizovao na desetine tribina i okruglih stolova na temu Zloupotrebe na Internetu koje je realizovao u saradnji sa organima lokalne samouprave, gradskim i pokrajinskim institucijama i medijima. C31- Centar za razvoj kulture dečjih prava C31-Centar za razvoj kulture dečjih prava (www.centar31.org.rs ) nevladina je organizacija koju od 2008. godine vodi multidisciplinarni tim mladih stručnjaka čiji rad je usmeren na unapređivanje ostvarenosti dečjih prava, a posebno participativnih prava, prava na kulturu i kvalitetno obrazovanje. Cilj programa koje C31 razvija jeste osnaživanje dece, kao i relevantnih profesionalaca i donosilaca odluka, za dijalog o pravima deteta, prepoznavanje primera kršenja dečjih prava u okruženju i preduzmanje aktivne ulogu u cilju unapređivanja ostvarenosti prava. Jedna od oblasti kojom se organizacija bavi tiče se promocije dečjih prava u kontekstu digitalnih tehnologija i dečje participacije u zaštiti od svih vidova nasilja i diskriminacije u internet okruženju. Društvo za razvoj dece i mladih Otvoreni klub Niš Otvoreni klub osnovan je 1996. godine sa ciljem da radi na unapređivanju položaja dece i mladih u Srbiji. Najvažniji projekti Otvorenog kluba su nacionalni mrežni Projekat za decu Jugoslavije otvoreni klubovi kroz koji je tokom pet godina prošlo oko 4.000 dece i roditelja, Živeti zajedno, projekat koji je tokom devet godina realizacije podržavala švajcarska Pestalozzi fondacija, kao i projekat Obrazovanje za dečja prava, novi devetogodišnji projektni ciklus za decu iz osnovnih škola na temu dečjih prava, započet 2013. godine. Otvoreni klub već nekoliko godina realizuje nacionalni program za decu iz kolektivnih centara i romsku decu raseljenu sa Kosova uz podršku UNHCR. Delegacija EU u RS je tokom poslednjih pet godina podržavala realizaciju 10 uglavnom regionalnih projekata Otvorenog kluba, od kojih su dva prekogranična sa partnerima iz Bugarske. Poslednjih godina, OK realizuje godišnje prosečno oko 10 projekata (iz oblasti: interkulturalnosti, nenasilja i tolerancije, dečjih i ljudskih prava, podsticanja aktivizma i osnaživanja mladih, participacije dece i mladih, zagovaranja, itd.). OK je dve godine bio Kontakt organizacija KOCD za decu u okviru programa Tima potpredsednika vlade, a onda je inicirao osnivanje Mreže OCD za decu Srbije (MODS) čiji se sekretarijat nalazi u Nišu 20 21

u okviru Otvorenog kluba. Osim toga, on je članica više mreža i koalicija: SEKONS, NAPOR, KOMS, FENS, evropske Eurochild mreže sa sedištem u Briselu i regionalne crnomorske mreže Child Pact sa sedištem u Bukureštu. Timočki omladinski centar Timočki omladinski centar osnovan je 2004. godine kao organizacija koja se bavi pitanjima omladinske politike, podsticanjem i razvijanjem omladinskih inicijativa, podsticanjem i usmeravanjem omladinske participacije u lokalnoj zajednici, kao i afirmacijom zdravih stilova života mladih. Nastao je kao korisnički servis mladih, a postao je prepoznatljiv kao nosilac lokalnih i regionalnih inicijativa i aktivnosti, kao i koalicije mladih Timočke regije. Centar ima kancelarije u Zaječaru i Nišu i radne i mobilne timove u Knjaževcu, Negotinu, Boljevcu, Boru, Kladovu, Sokobanji, Majdanpeku, Nišu i broji preko 100 aktivnih članova, većinom mlađih od 30 godina. TOC je partner resursnom centru Ministarstva omladine i sporta Republike Srbije i Omladine JAZAS-a Zaječar na izradi Nacionalne strategije za mlade, kao i Maštalištu i Građanskim inicijativama na promociji ove strategije. TOC je jedan od osnivača i inicijatora Nacionalne Asocijacije praktičara/ki omladinskog rada, a već tri godine deluje kao resursni centar Ministarstva omladine i sporta za zaječarski okrug u okviru programa Mladi su zakon. TOC je član ACRIMA mreže (AntiKRIMinalna Akcija), Nacionalne mreže organizacija civilnog društva za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije. Aktivno sarađuje sa omladinskim organizacijama iz regiona, Srbije i inostranstva, kao i sa lokalnim samoupravama i drugim institucijama sistema (škole, fakulteti, zdravstveni centri, vojska, policija, i sl.). Safer Internet Centre Serbia Click Safely Safer Internet Centre Serbia Click Safely Safer Internet Centre Serbia was established in January 2013. The objective of Serbian SIC is to provide awareness raising activities in Serbian primary and secondary schools for school children aged 11 to 17, their parents, teachers and school psychologists, as well as to provide relevant information about safer Internet and ICT use for the general public. The second important segment of the SIC s operations, apart from the mentioned educational activities, represents its electronic mechanism for reporting and processing of submissions of online illegal or harmful content Net Patrola, while implementation of overall activities of SIC is being guided and advanced by Advisory Board and Youth Panel. CSSIC Project is implemented and managed by a tripartite consortium Foundation Fund B92, Republic of Serbia Ministry of Trade, Tourism and Telecommunications and Republic of Serbia Ministry of Interior. In the course of 2014 and the first half of 2015, Safer Internet Centre Serbia organized a series awareness raising activities in 42 cities and towns, 69 primary schools, 31 secondary schools, totally encompassing 11.862 school children, 2.025 parents and caretakers and 364 teachers, school psychologists and pedagogues, and other school administration staffers within the RS Ministry of Education. Through a series of activities composed of 162 interactive presentations and workshops for children, 44 peer workshops, 8 forum theater plays, 3 consultations on improving education and safety of children in the field of ICT use with the school children, 1 quiz on the safe use of ICT, 47 roundtables and workshops for parents and caretakers, 3 educational interviews with school personnel and 1 organized seminar for teachers and psychological-pedagogical specialists, diverse aspects of safe use of Internet were presented, as well as the ways of safe use of new technologies within school environment and in the context of leisure time. All those awareness raising activities offered detailed and clear explanations on the threats from CSAM, cyberbullying, online predators, hate speech, as well as punctual guidelines on netiquette, personal data protection, protection of privacy and online safety, and safe use of social networks. Children and teachers are encouraged to safely use online content and ICT resources in the classroom. Children with disabilities and development disorders were engaged in all activities, as well as children from shelters and foster families, including parents and caretakers, but also school staffers specialized for the work with children with development disorders and the children from shelters. In June 2014, already active web site on the internet address kliknibezbedno.rs, launched in 2009 22 24

25 Notes

Safer Internet Centre Serbia